Համաշխարհային մշակույթի (և ոչ միայն) պատմության մեջ սակավ են այն անհատները, ովքեր դարձել են իրենց ծնած ժողովրդի խորհրդանիշը: Սակավ են, քանզի «սակավ են ընտրեալք» , թեև «բազում են կոչեցեալք»:
1913 թվականին, երբ Թագորը, ասիական աշխարհամասի՝ ազգերի և ցեղերի այդ խառնարանի գրողներից առաջինը, զրնգուն հանգ ու վանկով բանաստեղծությունների «Գիթանջալի» («Զոհաբերության երգեր») փոքրիկ ժողովածուի համար (իր իսկ արձակ թարգմանությամբ), արժանացավ Նոբելյան մրցանակի, Հնդկական թերակղզու սահմաններից դուրս քչերը գիտեին բենգալ ժողովրդի նույնիսկ անունը: Ավելին՝ լեզուների և կրոնների օրորան Հնդկաստանը շատերին ներկայանում էր որպես մարդկության հեքիաթային անցյալին պատկանող հեռավոր մի երկրամաս:
Թվում էր, թե Թագորն ստեղծել է իր գլուխգործոցը, մինչդեռ «Գիթանջալին» եղավ նրա համաշխարհային փառքի սկզբնավորման հանգրվաններից մեկը միայն:
Մեծ մարդասերը ապրեց երկար, ստեղծեց գրական, փիլիսոփայական, լեզվաբանական, երաժշտական, գեղանկարչական անհաշիվ գործեր, մարմնավորելով ոչ միայն իր հայրենիքի, այլև բովանդակ «Արթնացող արևելքի» ստեղծագործական հանճարը, մի հանճար, ով իր ընդգրկումներով վաղուց անկորնչելի իր տեղն է հաստատել եվրոպական վերածննդի հսկաների փաղանգում:
Այսօր էլ, ծննդից ավելի քան մեկուկես դար անց և մահվանից յոթ տասնամյակ հետո, Թագորն աշխարհում ամենաշատ հրատարակվող բանաստեղծներից է, ում ստեղծագործությունները վերարծարծված են քաղաքակիրթ գրեթե բոլոր ժողովուրդների լեզուներով:
Ներկայացվող գործերը քաղված են Թագորի տարբեր բանաստեղծական ժողովածուներից և այլ հեղինակների կողմից թարգմանված չեն եղել:
Գագիկ Դավթյան
Գագիկ Դավթյան թարգմանությունները մեր ընթերցողին ենք ներկայացնում «ՆԻԴԵՐԼԱՆԴԱԿԱՆ ՕՐԱԳԻՐ» -Գրական հանդեսի ԹԱՐԳՄԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ բաժնում:
Ռաբինդրանաթ Տագորը հնդիկ հռչակավոր բանաստեղծ և հրապարակախոս է։ Ծնվել է 1861թվականի մայիսի 7 -ին' Կալկաթա քաղաքում, ազնվականի ընտանիքում։ Եղել է ընտանիքի 14-րդ երեխան: Սկսել է ստեղծագործել դեռ պատանի հասակում։ Արդեն իր առաջին պատմվածքը տպագրելուց հետո նրան սկսեցին կոչել Բենգալի տաղանդավոր գրող։
Նրա ստեղծագործությունների հիմնական Ժանրը լիրիկական է, որը զգացվում է թե արձակ, թե դրամատիկական ստեղծագործությունների մեջ։ Երիտասարդ հասակում գրած ստեղծագործությունները կրում էին Վիշնուինյան լիրիկայի խոր ազդեցությունը։ Վիշնուինյան գրականությունը միջնադարյան բենգալյան գրականությունն է՝ կապված Վիշնու աստծու պաշտամունքի հետ։ Գրականության մեջ իշխում էր սիրո գաղափարը։ Նա փորձել է իր ստեղծագործություններն ազատել սանսկրիտիզմի ծանրաբեռնվածությունից։ Նրան համարում են Բենգալի գրական լեզվի հիմնադիրը։
Ընտանիքում չէին գնահատում Թագորի գրական հակումները, և հայրը նրան ուղարկում է սովորելու Լոնդոնի համալսարան, ուր նա զբաղվել է իրավագիտությամբ։ Չստանալով իրավաբանի դիպլոմ, Թագորը վերադառնում է հայրենիք։
Թագորն ամուսնացել է 1883-ին ունեցել հինգ զավակ։ Կինը՝ Մրինալինի Դեբին, զուգահեռաբար սովորել և դարձել է իր ժամանակի ամենազարգացած կանանցից մեկը։ Նա է հնդկերենից անգլերեն թարգմանել «Ռամայանա» էպոսը։
1901-ին Թագորը հինգ ուսուցիչներով բացել է սեփական դպրոց։
1902-ին վախճանվել են կինը, ապա՝ երկու երեխաները։ 1907-ին, հոր մահից հետո, Թագորը դարձել է հոր հարուստ կալվածքի տերը։
Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր է (1913): Այս մրցանակը մի քանի ամիս հետո Թագորին է հանձնել Հնդկաստանի Գեներալ-նահանգապետը։
Մրցանակի դրամական մասը մեծ գրողը զոհաբերել է իր հիմնած դպրոցի զարգացման ու կատարելագործման նպատակին, որի հիմքի վրա էլ ստեղծվել է անվճար սովորողների համար համալսարան։
1915-ին Անգլիայի թագավորից Թագորը ստացել է ասպետական կչում։ Օքսֆորդի համալսարանը նրան շնորհել է պատվավոր դոկտորի աստիճան։
Թագորը շատ է ճանապարհորդել, եղել է Եվրոպայի շատ քաղաքներում, Ճապոնիայում, Չինաստանում, Ամերիկայում։ 1930-ին եղել է ԽՍՀՄ-ում։ 1931-ին լույս է տեսել Թագորի «Նամակներ Ռուսաստանի մասին» ակնարկաշարը։
1911-ին գրած «Ժողովրդի ոգին» բանաստեղծությունը դարձել է Հնդկաստանի ազգային օրհներգը։
Կյանքի վերջին տարիներին Թագորը ապրել է Կալկաթայի մոտ՝ իր հայրական կալվածքում և գրել է հիմնականում փիլիսոփայական շնչով գրական ստեղծագործություններ։ Մեծ գրողն ապրեց 80 տարիուց քիչ ավելի, վախճանվել է 1941 թվականի օգոստոսի 7-ին:
Թագորի ստեղծագործությունները հայերեն թարգմանվել են 1913-ից։
Գագիկ Դավթյանի թարգմանությամբ
«ԲԵՐՔԱՀԱՎԱՔ» («ՉՈՅԹԱԼԻ») գրքից – 1896
ԱՆԳԻՆ Է ԿՅԱՆՔԸ
Գիտեմ, կցնդի ի վերջո կյանքի տեսիլքը հրաշք,
Եվ վերջին քունը կիջնի ծանրացած կոպերիս վրա:
Սակայն, ինչպես միշտ, գիշերն աստղազարդ կգա վերստին,
Եվ տիեզերքում արթնացող այգը իր ճաճանչափայլ գահին կնստի:
Կշարունակվի կենաց խաղն էլի այս աստվածընծա աշխարհին ի սեր,
Եվ մարդիկ միմյանց կտուրների տակ դարձյալ կցնծան, ցավեր կկիսեն… Այսպես եմ այսօր աշխարհին նայում, այսխոկումներն են հմայում ահա,
Եվ տիրակալ է դարձել իմ հոգուն հետաքրքրության ծարավը անհագ...
Ոչինչ ոչ մի տեղ ոչնչություն չէ, – և ես զգացի, հասկացա հանկարծ,
Որ թանկ է հողի ամեն մի թիզը, ամեն մի գուղձը և պտղունցն անգամ,
Աննկատելի ամեն փոքրություն, մինչևիսկ կյանքը միջատ-մրջյունի,
Մինչևիսկ հոգին անշոշափելի, որ միևնույնն է, իր գինը չունի:
Անգին է ամենն, ինչ ունեցել եմ, ինչի հետևից վազել՝ չեմ հասել,
Ինչը մերժել եմ ինչ-որ ժամանակ, և ինչը տեսնել չեմ կարողացել:
ԳԵՏԱՆՑ
Օրորվում է լաստը գետի ալիքներում,
Մեկին՝ տանում տնից, մեկին տուն է բերում:
Երկու ծանոթ գյուղակ՝ ափերն ի վեր փռված,
Հոլովում են կյանքը՝ հոգսերի մեջ խրված...
Ի՜նչ աղետներ տեսանք անհիշելի հնուց, ի՜նչ բախումներ անմիտ,
Որ պատմության փոշոտ պահոցներն է քշել մոռացության քամին,
Որքան ոսկի՜, արյո՜ւն ու զրկանքնե՜ր որքան, հրաբուխնե՜ր ոխի, –
Երախներում նրանց քանի՜ փծուն գահեր դարձան հող ու մոխիր:
Հեղհեղո՜ւկ են մարդու հոգում խլրտացող տենչանքները ծածուկ,
Որ խոստանում են մեզ մեկ նեկտարը քաղցր, մեկ թույնը մահացու...
Դե, իսկ այստեղ ահա, զույգ ափերին գետի –
Երկու գյուղակ, որոնց անունն աստվա՜ծ գիտի:
Եվ օրնիբուն լաստն է լողում ալիքներում,
Մեկին՝ տանում տնից, մեկին տուն է բերում:
ԿԻՆԸ
Հողեղե՜ն չես միայն, և ո՛չ միայն աստծու ստեղծածն ես, օ՜, կին,
Գեղեցիկի տենչով վերստեղծում է քեզ տղամարդու հոգին:
Բանաստեղծները քեզ մտքի շղարշով են զուգում ու զարդարում,
Եվ քո քղանցքներին մետաֆորի ոսկե թելիկներ են վառում:
Նկարիչները քո զարմանալի՜ մաքուր վեհությունը վերին
Անմահության անեղծ շողերո՜վ են օծում իրենց կտավներին:
Ի՜նչ զգլխիչ բույրեր, ի՜նչ ներկեր են բերում, որ դու լինես թովիչ, –
Որքան ոսկի՜՝ հողից, որքան մարգարիտնե՜ր՝ խորխորատից ծովի,
Որքան բզեզիկնե՜ր, որ արյունով նրանց ոտնաթաթդ ներկես,
Եվ ծաղիկնե՜ր որքան, որ վարսերիդ հյուսես ու նրանց պես երգես:
Եվ ծածկելու համար շառագույնդ շքեղ դիմաքո՜ղ են հինել,
Որ հա՜ր խորհրդավոր, անմատչելի՜ մնաս ու տենչալի՜ լինես:
Բայց հրերում կրքի ուրի՜շ փայլ է իջնում քո կանացի տեսքին, –
Դու՝ հավիտյան կես-կի՛ն ու կես-ցնո՜րք ես, կի՜ն:
ԵՐԱՇՏ
Պատմում են, թե մի օր, աստվածները, իրոք,
Գործերն իրենց թողել և իջել են երկիր՝ ի սեր կնոջ սիրո:
Դա հնում է եղել: Այսօր, բոյշակհ ամսի այս անողոք տապին,
Երբ երաշտը դաժան չորացրել գետերն ու դաշտերն է խանձել,
Մի գեղջկուհի չքնաղ, դեմքի քողը նետած, ծնկել գետի ափին,
Աղիողորմ ձայնով աղաչում է.– «Անձրև՜, գեթ մի՜ կաթիլ անձրև» , –
Աղերսում է հույսով և հավատով ունայն, աչքը հառած ճամփին
Աստվածների: Սակայն հմայքները կնոջ նրանց էլ չե՜ն հուզում:
Եվ անձրև չի՜ գալիս: Խորշակի ձեռքը չար վերջին ծվենն ամպի
Անհոգորեն դեպի օվկիաններն է քշում: Արեգակը լեզուն
Հանել և ամպիկի թողած կապույտ հետքն է անհագորեն լիզում:
Քալիյուգա՜ դարն է՝ մեր երկաթե՛ դարը, և աստվածներն արդեն,
Ավա՜ղ, ծերացել են. ողջ ցերեկը՝ քնած, գիշերո՜վ են արթուն:
Իսկ գիշերով կնոջ ձայնը հասնում է լոկ սիրող տղամարդուն:
------------------------------------
Բոյշակհ – նոր բենգալական օրացույցի երկրորդ ամիսը, համապատասխանում է եվրոպական ապրիլ-մայիսին: Այդ ամսին ուժեղ շոգեր են լինում, հաճախակի փոշու փոթորիկներ են բարձրանում:
Քալիյուգա – ըստ հնդկական առասպելաբանության, ժամանակը պարբերաբար կրկնվող չորս դարաշրջանների՝ յուգաների ցիկլ է: Քալիյուգանդրանցից վերջինն է, չարի և երկպառակությունների դարը: Ենթադրվում է, որ մենք ապրում ենք Քալիյուգայում:
«ՓՇՐԱՆՔՆԵՐ» («ԿՈՆԻԿԱ») գրքից – 1899
Ծառի կատարը գլուխ էր գովում.
«Իմ օթևանը, տե’ս, հաստատել եմ երկնքի ծովում,
Իսկ դու, ո՜վ արմատ, ո՛չ լույս ես տեսնում և ո՛չ էլ՝ քամի»:
Վրդովվեց արմատն. «Ո¯վ ծիծաղելի, ո¯վ դատարկամիտ,
Իզո՜ւր ես այդպես դու գոռոզանում,
Չէ՞ որ այդ ե՜ս եմ քեզ երկինք հանում...»:
Սրտնեղությունից որդը հայհոյեց. «ՙՍտո՛ր ես դու, հող»:
Եվ բանաստեղծը սաստեց զայրույթով.
«Ի սեր Աստըծո, հայհոյանքդ թո՛ղ,
Ծնվել ես հողից, ապրում ես հողում,
Հողն է քեզ սնում, ապերա՜խտ սողուն»:
Տեսնելով աստղի անկումը, կանթեղն արհամարհանքով խնդաց ու պարեց.
«Ընկա¯վ վերջապես պարծենկոտը սին, տե¯ղն է, թող վառվի»:
Եվ գիշերն ասաց. «ՙԴե ինչ, ծիծաղի՛ր, քանի չես մարել,
Մոռացե¯լ ես դու, որ յուղդ շուտով պիտի սպառվի»:
Քիթը հռհռաց ականջի վրա.
«Հոտառությո՜ւն էլ չունես հասարակ, գրո՜ղը տանի,
Միայն թե օղե՜ր կախ տան քեզանից, ուրիշ ինչի՞ ես, ախր, պիտանի»:
Ականջը՝ քթին. «ՙԳոնե մի անգամ ունկնդրե՞լ ես դու հորդոր ու կոչի,
Դու գիշերն ի լույս խռմփացնել ես իմանում միայն և ուրիշ ոչինչ»:
Ամբարտավան այս եղեգի՜ն հապա նայեք.
Լճին ցողի մի կաթի՜լ է սա ընծայել:
Սխալների դեմ ամենօրյա շրխկացրինք մեր դուռն ահա:
«Ինչպե՞ս ներս մտնեմ» , – շեմին կանգնած ճշմարտությունն է շփոթահար:
Գովքն ու փնովքը բանաստեղծի մոտ ելան – գնացին.
«Ո՞վ է մեզանից թշնամին և ո՞վ՝ բարեկամը քո – գաղտնիքդ բացիր»:
Բանաստեղծն ասաց. «Ոչ մի գաղտնիք էլ, ճիշտն ասած, չկա,
Դուք երկուսով էլ թշնամի եք ինձ և ինձ բարեկամ»:
Երազը ասաց. «ՙԻրականությո՛ւն, ես ազատ եմ հար
Եվ կախում չունեմ երբեք ոչնչից» ;
Եվ ի պատասխան երազը լսեց.
«Ահա թե ինչու խաբկա՜նք ես չնչին» ;
Երազը ասաց. «Իրականությո՛ւն, կաշկանդված ես դու
Կապերով բազում՝ քնած, թե արթուն»:
Եվ ի պատասխան երազը լսեց. «Ահա՛ թե ինչու
Ինձ անվանում են իրականություն»:
Արեգակը գանգատ արեց՝ հոգնած լուտանք – անեծքներից.
«Ինչպե՜ս անեմ, որ բոլորին լինեմ հաճո, – ասացե՜ք ինձ»
Աստված լսեց ու դառնությամբ խորհուրդ տվեց. «Թո՛ղ երկինքը ու քեզ համար
Մի գործ գտիր փոքր ու հարմար»:
Ուզում ես փոխե՜լ ամեն ինչ – ջանքերդ պտո՜ւղ չեն տալու,
Ամեն ինչ նո՜ւյնն է մնալու, ինչպես որ երեկ, անցյալում,
Վշտերդ խորտակես թեկուզ, իմացիր, ո՜վ իմ սիրելի,
Ցնծալի օրերդ անցած վշտո՜վ են լցվելու էլի:
Սպառնալիք կարդաց մահը. «Տես, զավակիդ կառևանգեմ»:
Սպառնալիք կարդաց գողը. «Գրպաններդ կդատարկեմ»:
Անուղղելի տականքն ապա ինձ ահ տվեց, թե պատիվս պիտի եղծի:
Ո՜վ կարող է խլել սակայն ցնծությունը բանաստեղծի:
Անձրևից բեկված հասմիկը տնքաց. «Մեռնում եմ, մարդիկ,
Ախ, ինչ-որ մեկի չարությունը կույր ինձ թունոտ նետով խոցեց տմարդի»:
Ցողում է աշխարհն իր խոնավությամբ անձրևն արարիչ,
Բայց մեկին անափ բարիք է բերում ու մեկին՝ չարիք:
Ճակատագրին հարց տվի մի օր. «ՙԱյդ դու չե՞ս միթե,
Որ անգթորեն մտրակում ես ինձ – քշում դեսուդեն»:
Եվ նա ինձ վրա քմծիծաղելով, իր խռպոտ ձայնով շշնջաց ծածուկ.
«Քո անցյա՜լն է քեզ այդպես հալածում»:
«ԱԿՆԹԱՐԹ» («ՔՀՈՆԻԿԱ») գրքից – 1900
ՄԵՆՔ ԱՊՐՈՒՄ ԵՆՔ ՆՈՒՅՆ ԳՅՈՒՂՈՒՄ
Ապրում ենք գետափի նույն գյուղում – նա և ես:
Այսքանով մեր բախտը բերել է իսկապես:
Երբ կեռնեխն է երգում նրանց տան մոտերքում,
Կրծքիս մեջ իմ սիրտն է կաքավում ու երգում:
Ամեն օր սիրասուն գառնուկներն իր երկու
Արածում են մեր ծեր ուռենու շվաքում,
Ես նրանց ծնկներիս եմ առնում, երբ դյութված նվագից
Սրնգիս, չափարի արանքից մտնում են մեր այգին:
Մեր գյուղի անունն է Քհոնջոնա,
Մեր գետը կոչվում է Օնջոնա,
Իմ անունը գյուղում ամենքին է հայտնի,
Իսկ նրան կոչում են պարզապես Ռոնջոնա:
Մեր տնից նրանց տուն ընկած է ծաղկավետ մի արոտ,
Ափի՜ս չափ մի արոտ, որ անցնել չե՜մ կարող:
Մեղուները նրանց գտել են ճանապարհը բանուկ, –
Նեկտարը օրնիբուն մեր այգուց են տանում:
Վարդերը, որ այնտեղ աղոթքով Տիրոջն են խոստանում, –
Նետելով գետի մեջ, որ օծվեն օրհնված ջրերում, –
Ալիքները նրանց գհատից մեր գհատն են բերում:
Քչփչան աղջիկներ են գալիս այնտեղից մեր շուկան, –
Ծաղիկներ ծախելու, – նրանց մեջ նա չկա ու չկա:
Մեր գյուղի անունն է Քհոնջոնա,
Մեր գետը կոչվում է Օնջոնա,
Իմ անունը գյուղում ամենքին է հայտնի,
Իսկ նրան կոչում են պարզապես Ռոնջոնա:
Գյուղն աջից եզերում են փարթամ պուրակներ մանգոյի,
Իսկ ձախից դեպի գետն են ձգվում դաշտերը ծարաված:
Գարնանը, երբ նրանց կտավատը դեռ նոր է ծլում,
Մեր դաշտում կանեփը հասնում է իմ բոյին:
Մեր բակում զեփյուռն է շնկշնկում հարավա,
Երբ նրանց տան գլխին աստղերն են ցոլցլում:
Երբ այնտեղ հողմակոծ հեղեղն է կատաղում,
Զգլխիչ կադամբան է ծաղկում մեր թաղում:
Մեր գյուղի անունն է Քհոնջոնա,
Մեր գետը կոչվում է Օնջոնա,
Իմ անունը գյուղում ամենքին է հայտնի,
Իսկ նրան կոչում են պարզապես Ռոնջոնա:
---------------------------------------------------------------
Գհատ – ափից գետն իջնող քարե սանդուղքներ
Կադամբա – նարնջագույն ծաղիկներով բարձր, մշտադալար ծառ
ԿՐԻՇՆՈԿՈԼԻՆ
Կրիշնոկոլին՝ գյուղի վերին թաղամասից,
Ասես վիթ է վայրի, աչքերի մեջ՝ հրեր:
Ում հարցընես՝ ո՞վ է, Թխուհին է, կասի:
Ես անունը նրա Թուխ ծաղիկ եմ դրել:
Մի օր տեսա նրան առանց գլխաշորի,
Երբ բրնձի դաշտն էր ելնում մոտիկ ձորից:
Թխամա՞շկ էր: Գուցե: Միայն մի պահ տեսա:
Լոկ աչքերը տեսա: Աչքերում ահ տեսա:
Երկինքն ամպեց դանդաղ, մռայլադեմ դարձավ,
Բառաչեցին երկու սևաբղետ կովեր,
Թուխ ծաղիկը վազեց, վազեց՝ մազերն արձակ,
Հասավ, շոյեց նրանց, նայեց երկինքն ի վեր,
Ցասկոտ իր հոնքերի աղեղները լարեց,
Եվ ոռնացին խոցված ամպերը կապարե:
Թխամա՞շկ էր: Գուցե: Միայն մի պահ տեսա:
Լոկ աչքերը տեսա: Աչքերում ահ տեսա:
Հետո վազեց, եկավ հողմը արևելյան,
Եվ բրնձի դաշտում հողմավարի պարեց:
Ամայացավ շուրջս: Ե՛ս մնացի միայն:
Նա ամպրոպից առաջ տուն էր աճապարել:
Մեզնից բացի ովքե՞ր, կամ ի՜նչ իմանային,
Թե երբ կողքովս անցավ, ինչպե՜ս նայեց նա ինձ:
Թխամա՞շկ էր: Գուցե: Միայն մի պահ տեսա:
Լոկ աչքերը տեսա: Աչքերում ահ տեսա:
Գարնանն այդպես ամպերն իրենց սևմուր ծոցից
Անձրևներ են հեղում, արցունքի պես իստակ:
Այդպես ստվերներն են խաղում պահմտոցի
Եվ գիշերով անտառն առնում փեշերի տակ:
Այդպես անակնկալ մուսսոնները տամուկ
Սրտերի մեջ պապակ ցնծություն են քամում:
Թխամա՞շկ էր: Գուցե: Միայն մի պահ տեսա:
Լոկ աչքերը տեսա: Աչքերում ահ տեսա:
Ես անունը նրա Թուխ ծաղիկ եմ դրել,
Գյուղացիք թող կոչեն, ինչպես կկամենան:
Տագնապահար վիթի այն աչքերը հրե
Տեսա տաղտուկ մի օր, երբ դաշտի մեջ՝ մենակ,
Գլխաշորը նետել, աղեղները լարել
Եվ նշան էր բռնել ամպերին կապարե:
Թխամա՞շկ էր: Գուցե: Միայն մի պահ տեսա:
Լոկ աչքերը տեսա: Աչքերում ահ տեսա:
«ԳՐԵՐ» («ԼԵՔԽՈՆ») գրքից – 1927
Թփուտների պես – ճամփեզրին աճած –
Ծաղկաթափվում են ակնթարթորեն իմ գրերը խեղճ:
Ամեն մի անցորդ հայացք է նետում նրանց անպատճառ
Եվ տեղնուտեղը շպրտում անփույթ մոռացության մեջ:
Թիթեռնիկի շատ պե՞տքն է, որ տարիները հաշվի մեկ-մեկ,
Ժամանակը նրա համար թանկ է այնքան, որ ակնապիշ
Վայրկյաններն է հաշվում նա միշտ:
Նավը բեռան ներքո օրվա դարդուցավի
Պիտի սուզվեր – կորչե՜ր կյանքի խորխորատում,
Երգս թեթևաթև թևե՜ց – իջավ նավին,
Եվ նա հիմա հանգի՜ստ ալիքներն է հատում:
Գարունն իր ծաղկունքը և տերևներն ամեն, ախ, քամուն է տալիս,
Որ աղմկում այգում, և պարում է այգում, ահավասիկ...
Անփո՜ւյթ, անհո՜գ գարուն, մոռացե՜լ ես գալիք
Պտուղներիդ մասին:
Աստված ուզում է տաճարն իր տեսնել
կառուցված սիրուց ու կարեկցանքից,
Իսկ մարդիկ, ահա, խոնարհվում Աստծուն,
քարո՜վ են շարում պատերը վանքի:
Գարուն: Տաճարի բակը՝ լեցուն
Մանկանց աղմուկով, ծափ-ծիծաղով:
Մոռացած ձայներն աղոթքների,
Աստված տարվել է նրանց խաղով:
Հաճույքներ է փնտրում
Ամպերի մեջ լեռը,
Ախր, նա ի՞նչ գիտի,
Թե ինչ բան է սերը:
Լեռան ոտքերն ընկած
Հառաչում է գետը
Եվ չի գտնում լեռան
Սրտի արահետը:
Նստած եմ մենակ: Մարեցին շողերն արևամուտի:
Շղարշների մեջ փաթաթված – մութի –
Շարվում են շեմին իմ հոգու դռան
Ճամփորդներ բազում – պարզ ու միամիտ:
Չիրականացած հույսե՜րն են դրանք,
Որ տուն են դառնում իրիկնաժամին:
Ես Աստըծուց եղել եմ միշտ գնահատված,
Երբ իմ գործն եմ արել անդուլ ու անվրդով,
Սիրե՜լ է ինձ սակայն Աստված,
Երբ երգե՜լ եմ ամբողջ սրտով:
Ինչպես երևում է, մոլորվել ես, գարուն, կորցրել ես ուղիդ,
Եվ ինձ մոտ ես եկել անժամանա՜կ այնքան,
Բայց եկել ես, գարուն, և թող իմ հին ճյուղին
Իր թերթերը բացի ծաղիկն անմահական:
Քնկոտ թավուտում տերևը ծաղկին գաղտնորեն ասաց,
Որ կրքոտ սիրով սիրահարված է ստվերը լույսին,
Եվ իմանալով այդ անպատասխան սիրո պատմությունն ականջին հասած,
Տես, ժպտում է նա վաղ արշալույսից:
Առկայծելով պալատի մեջ աստղերի,
Եվ աստղերի շշուկներին անսալով,
Մեզ բերել է Աստծո շշուկը վերից
Լուսատտի՜կն անցավոր:
Ողորմության համար Աստված – ճգնավորի շորերի մեջ –
Ահա և քո դուռն է եկել.
Չպարծենաս, դա քո անճառ իմաստության օրերի մեջ
Քո զորության լո՜ւրն է եկել:
Օ՜, ոչ մի բան մեզ չի բերում այնքան չարիք,
Որքան լուծը հեզահամբույր, անշահադետ բարերարի:
Օ՜, սեր, եթե դու անարգանքը չար
ներում ես իրոք, – նորեն ու նորեն, –
Ապա պատժո՜ւմ ես դու դաժանորեն:
Օ՜, գեղեցկուհի, եթե տանում ես
հարվածներն ամեն, – հնազանդ ու լուռ, –
Սարսափո՜ւմ եմ ես քո պատժից անլուր:
Որքան բարձր ենք գնահատում սուտն ու փուտը,
Տանջալի է դառնում այնքան մեր կարճ կյանքի մայրամուտը:
«ՆՈՐԻՑ» («ՊՈՒՆՈՇՉՈ») գրքից – 1932
ՄԱՐԴՈՒ ՈՐԴԻՆ
Այն օրերից ի վեր, երբ Հիսուսը մահվան սկահակում, –
Հանուն աղմկագոչ անկոչների, –
Դրեց անմահությունն իր հալածված հոգու,
Արդեն տարիներ են անցել հարյուրավոր:
Նա իր հավերժական կացարանից այսօր
Մի կարճ ժամանակով իջավ աշխարհն ունայն
Եվ վերստին տեսավ մոլուցքը հնամյա, որ խոցել էր իրեն.
Տեսավ դաշույնը նենգ, տեգը ամբարտավան
Եվ կեռ յաթաղանը տեսավ վայրագ.
Ծուխ ու մխով լեցուն գործարաններ տեսավ հսկայական,
Ուր ծայրերն են սրում և սայրերը դրանց,
Շուրջը՝ կայծեր սփռող սրաքարերն անդուլ ու անդադար:
Ափիբերան մնաց, ոճրագործի ձեռքին շողշողացող
Մի նոր նետի տեսքից սահմռկելի,
Որի երկաթակոփ մարմնի վրա քուրմը
Իր անունն էր քերծել եղունգներով:
Այնժամ Քրիստոսը կրծքին սեղմեց ափերն ու հասկացավ,
Որ պահերը մահվան վախճան չունեն,
Եվ գիտությունը նոր նիզակներ է կռում,
Որ մխրճվում են իր հոդերի մեջ,
Եվ այն մարդիկ, ովքեր խաչ հանեցին իրեն,
Տաճարի մութ ու խուլ անկյուններում անձայն ծպտվելով,
Շատացել են անչափ ու բազմանում են դեռ,
Եվ տաճարի բեմից լսելի է ձայնը նրանց աղոթքների`
Հղված մարդախոշոշ մարտիկներին.
«Սպանեցե՜ք անդուլ, սպանեցե՜ք»:
Եվ երկնքում հնչեց կանչը մարդու որդու.
«Արդարադա՜տ աստված: Մարդկա՜նց աստված, ասա՜,
Ինչի՞ համար, ինչո՞ւ ինձ լքեցիր»:
«ՎԵՐՋԻՆ ՕԿՏԱՎԸ» («ՇԵՇ ՇՈՊՏՈԿ») գրքից – 1935
Դու ընդհատելով զրույցն առօրյա,
Ինչ-որ ժպիտով զմայլեցուցիչ
Ալեկոծեցիր
Պատանությունը խռովյալ սրտիս:
Քո դեմքի վրա առկայծեց հանկարծ
Մի արբեցուցիչ փայլատակություն
Ու կորավ անհետ:
Այդպես ծովն է իր ալյաց խաղերով
Խորքից վեր հանում մարգարտահատը զարմանահրաշ –
Հազվադեպ մի բան՝ կենաց անհամար երևույթներում:
Եվ այդ պահերին, հեռու եզերքին
Թափառող երգի արձագանքի պես,
Իմ թախծող հոգու բաց պատուհանով
Կուրծքս լցվում է
Առեղծվածային վայրկյանի դողով:
Գաղտնիքի մատներն անտեսանելի
Սրտիս լարերին
Արթնացնում են հնչյունն անջատման:
Եվ մենության մեջ, աղմուկի ներքո տեղատարափի,
Անտեսանելի ինչ-որ բան հանկարծ, – սյուքի պես բուրող, –
Փաթաթվում է ինձ թեթև-թափանցիկ թիկնոցի նման,
Ու մի պահ չանցած – սլանում հեռու...
Եվ հաճախակի վերհիշում եմ ես
Զմայլանքի և թախծի հեռավոր այն ակնթարթը,
Թե ինչի համար – ինքս էլ չգիտեմ:
Աշնան օրերին վերհիշում եմ ես,
Տեսնելով ոնց են թափառում մոլոր
Կովերը – հնձած արտերում ամա: Վերհիշում եմ ես
Իմ միայնության մթնշաղի մեջ՝
Լսելով ափից արևամուտի
Սգավոր ձայնը համրացած վինի:
Ես այն ժամանակ, դեռ խակ պատանի,
Ի՜նչ հաճախ էի երազների մեջ երևակայում,
Իբր, հեծյալ եմ անսանձ ու անթամբ նժույգով վայրի,
Եվ սլանում եմ հրոսակների այրած դաշտերով
Իրիկնաժամին:
Եվ սմբակներից մրրկված փոշին երկինքն է պատել:
Եվ վերջալույսի անտես ձեռքերը թափահարելով՝
Երկիրն ինձ ետ է կանչում տագնապով:
Քնից արթնացած աստղն առաջին
Փայլատակում է դաշտի եզերքին,
Եվ ինչ-որ մեկի տանը հեռավոր
Անքուն մի ճրագ ինձ է սպասում:
Իմ հոգու խորքում
Թևածում էր այն պատրանքն անորոշ,
Որ հետո պիտի առարկայանար,
Այդպես, երևի, կկվի վաղորդյան կանչն է ավետում
Արևագալը:
Ինձ համար այնժամ
Աշխարհը բաց էր կիսով չափ միայն:
Իմ հոգու անբիծ երկնակամարը
Ողողել էին արտասովորի լույսերը պայծառ:
Սիրո թևածող անուրջների մեջ
Իրականանալ կարող էր անգամ անհնարինը,
Պատկերով սիրո ձուլվում էր հոգուս
Վսեմությունը այն սխրանքների,
Որոնք խամրում են հին-հին ասքերում:
Բայց հիմա արդեն ես շատ բան գիտեմ աշխարհի մասին
Եվ հասկացել եմ, որ բաղկացած է մի մասն աշխարհի
Ծամծմված, շրջիկ իսկություններից,
Եվ հեքիաթային գաղտնիքներն արդեն չեն հրապուրում՝
Անհետացել են վաղուց իմ հոգու ընկալումներից:
Եվ չի հաստատում իմ կենսափորձը,
Թե անկարելին հնարավոր է դարձընում սերը,
Թե սովորական երևույթներում խորհուրդներ կան շատ,
Թե հեքիաթային ինչ-որ մի բան կա ասված բառերում:
Ես մոռացել եմ, որ իմ սիրելին, ինչպես հեքիաթում,
Գեղեցկուհի է, որ քնած է յոթ ծովերից այն կողմ,
Եվ արթնացընել նրան խոր քնից հնարավոր է
Միմիայն ոսկյա ձողով մոգական:
Նայում եմ ես այսօր աշնանային լույսով,
Եվ այնպես է թվում, թե առաջին անգամ
Սկսել եմ տեսնել:
Առօրյայից հոգնած հայացքիս դեմ
Բացվեց այն ամենը, ինչ չեմ տեսել առաջ:
Ինձ այնպես է թվում,
Թե ուխտավոր եմ մի
Գալիք դարից,
Որ հոսանքի միջով անուրջներիս, –
Դյութվա՜ծ, իմ երբեմնի ուխտին հավատարիմ, –
Նավարկելով հատել սահմանները բոլոր
Եվ խարիսխ եմ նետել, ահավասիկ,
Հանգրվանում մի այլ ժամանակի:
Եվ չտեսի նման ես նայում եմ շուրջս,
Անծանոթ եմ թվում անգամ ես ինքս ինձ, –
Ու եկվորի նման մի այլ դարից, –
Ծանոթանում եմ ինձ
Եվ հասկանում եմ ինձ:
Ու մեղրատու բոլոր ծաղիկներին կպչող իշամեղվի նման
Հայացքս փարվում է ամեն ինչին,
Ինչին նայում եմ ես:
Ու մերկացած հոգով սուզվում եմ ես
Հրաշարար խորքերն այս աշխարհի,
Մաշված հագուստ չկա հոգուս վրա այսօր,
Քամահրանքի աղտոտ քրջեր չկան,
Կեղտաբծեր չկան սին խոսքերի, –
Ազատված է հոգիս:
Իմ մերկ հոգու առաջ կյանքը սիրտն է բացել:
Անհայտության խորքից անմեկնելի, –
Համրությունը, որ դեռ լեզու չունի, ելել
Եվ քար լռության մեջ
Անճառելի լույսն է հեղել տիեզերքի
Ինձ անճանաչ մասի անեզրության վրա, –
Այդպես ծեգից առաջ այն ահարկու մթան խորխորատից
Հնչել է կենդանի խոսքն առաջին:
Անցավորիս համար վաղուց սովորական այս աշխարհում
Դեգերում եմ որպես անօթևան նժդեհ:
Անձայն պայթյուններում տեսիլքների
Ինձ գաղտնիքն է բացվել հավերժական:
Իրեն խարույկի մեջ ողջակիզող այրին, –
Մահվան հրակարմիր վարագույրի միջով, –
Հավանաբար այդպես
Տեսնում է նորովի պարզ ու անահ
Կյանքի էությունը՝ ի սկզբանե անմահ:
Նայում եմ երկնի
Անվերջ-անսահման անեզրությանը,
Ուր ժամանակի և տարածության միասնության մեջ
Զրույց են անում աստղերը դալուկ,
Եվ խռովում է նրանց շողերի առկայծումը լուռ՝
Մտորումները անապատական մաքուր լռության:
Տնքում է հոգիս ծանր բեռան տակ:
Այս ձանձրացուցիչ, մանր հոգսերի ունայնությունը
Մանրատում է հար տարածությունը անպարագրելի:
Աղմկում է հար,
Անդուլ, անդադար:
Նրանց ժխորում ձայնս աղոտում
Եվ ասելիքս խամրում, դառնում է անըմբռնելի,
Այս ամենօրյա, առտնին կյանքում
Բառերս իրենց արժեքը կորցնում
Ու մանրվում են դրամի նման,
Խոսքս նվաղում
Եվ նմանվում է մի մառախլապատ
Ու տաղտուկ օրվա:
Ձայնս խեղդվել է,
Եվ իմ խեղճ հոգին չի կարողանում,
Ելնելով պայծառ առավոտի պես, ասել.
«Սիրո՜ւմ եմ»:
Շվարել եմ ես աղքատությունից իմ խեղճ խոսքերի:
Դեպի քեզ, օ՜, ծառ,
Ահա գալիս եմ թե առավոտյան, թե երեկոյան,
Եվ իմ խոսքը պարզ ուզում եմ գտնել քո ստվերի մեջ:
Եվ տեսնում եմ ես, թե ինչպես կանաչ քո տերևներով
Դու առանց ջանքի հաղթահարել ես
Խառնակ ճյուղերիդ բազմությունը հոծ
Ու քեզ անհրաժեշտ օդի տարածքը նվաճել այդպես,
Եվ տարածվում է քո շնչառությունն անկաշկանդորեն
Դեպի վեհությունն
Արևածագի:
Դրանից, օ՜, ծառ, այս հարավային քամու հոսանքից
Մանտրան՝ աղոթքը հավիտենության,
Իջնում քեզ վրա ու համակում է սիրտը շիվերիդ
Տիեզերական խոսքը.
«Սիրո՜ւմ եմ»:
Օ՜, բերկրությունն ինձ տանում է դեպի անսահմանություն,
Եվ բոլոր-բոլոր ակնթարթները
Տարրալուծում է հավերժությունը:
Աչքերս կարծես ուրիշ աշխարհից,
Ուրիշ կյանքից են
Նայում ինձ վրա՝
Հրապուրելով գիտակցությունս
Առ տարածությունն անսկիզբ – անվերջ:
Եվ ոլորտներից անհասանելի թռչում է ինձ մոտ
Ստեղծագործության մշտնջենական խոսքը.
«Սիրո՜ւմ եմ»:
Արևածագին աշխարհարարման
Լույսի բանբերը՝ ճառագայթն անբիծ,
Նախասկզբնական այդ խոսքը տարավ
Տարփողեց բոլոր երկինքներով մեկ:
Դարակազմության առաջին պահին
Կենաց օվկիանի անլուր հեղեղի ալյաց հորձանքում
Տարուբերվում էր խոսքն այդ Մանտրայի:
Իմ վշտատրտում բաժանումների երկինքների մեջ,
Կենաց օվկիանի անապատային ափերում ամա
Խոսքն այդ օրեցօր կերտել է համառ
Ոսկե փայլի մեջ ցանկալի կերպար:
Ու թող որ այսօր, աղջամուղջի մեջ արևամուտի,
Բոլոր մտքերն իմ, բոլոր տանջանքներն ու տագնապները
Միախառնվեն, խտանալով մի գիտակցության մեջ,
Եվ երեկոյան միայնակ աստղի նման շողշողան
Բերկրանքով կենաց խոսքի.
«Սիրո՜ւմ եմ»:
«ՏԵՐԵՎՆԵՐԻ ՍԿԱՀԱԿ» («ՊՈՏՐՈՊՈՒՏ») գրքից – 1936
Մարմին իմ, վաղուց դու քարշ ես տալիս
Ցասման, չարության և այս ավելորդ հոգսերի բեռը,
Աճյունը բոլոր քո տենչանքների,
Ու ճշմարտության դեմքը ծածկելով
Ճշմարտանման դիմակով տխեղծ,
Մահվան սև կավից արարում ես քո նմանակը խեղճ,
Եվ նշմարելով նրա մեջ մահվան նշաններն իրավ –
Թախծում դառնորեն;
Եվ խաղում ես դու,
Փորձելով այդպես սուզվել խորքերը ինքնամոռացման,
Բայց խաղդ խաղ չէ, լավ գիտես, մարմին,
Որ եռանդագին պատրաստվում ես դու ընծայվել Մահին:
Գովեստների և պարսավանքների փրփուրների մեջ
Թպրտում ես դու խնդալով – լալով,
Եվ կրծքիդ միջից երազանքներիդ հրթիռն է սուրում,
Սակայն երկնքից մոխիր է մաղվում
Եվ դու օրեցօր մոխրակույտերն ես կուտակում անդուլ:
Օ՜, առավոտյան աշխարհն աստըծու կերպարանքն ունի,
Ու թարմ է այնպես, մաքուր ու անամպ,
Ինչպես արարման առաջին օրը:
Իմ էությունը ուզում եմ տեսնել արևածագի նմանողությամբ:
Եվ տարիների, ժամ ու պահերի ցանցում խճճված
Իմ գիտակցության խորքից զատում եմ մարմինս,
Թող նա հեռանա այնտեղ,
Որտեղ վխտում են անքնությունից տռզած մտքերս,
Եվ այն ամենը, որ զուր խզբզված ու պահպանված են, –
Դրանք կանչեր են իմաստակորույս
Եվ անարձագանք...
Ես վերհիշում եմ աղոթքը կերկեր
Այն ճգնակենցաղ, մեծ բանաստեղծի,
Որ մրմնջում էր. «Օ՜, Արև արդար,
Թաքցրել ես դու ճշմարտությունը անոթում ոսկե, –
Վերցըրու նրա բերանակալը»:
Ու ես ամեն օր, առավոտների զարթոնքի պահին,
Տարրալուծվելով ճառագայթներում արևածագի,
Աղերսում եմ քեզ. «Արև՜,
Մարմինս ուղարկում եմ քեզ, հանիր ծածկոցը,
Չէ՞ որ մարմինն այս մանրիկ կայծերից
Արարել է քո լույսը կենսատու,
Նրանում բարի քո էությունն է պահված, Արեգակ,
Հայացքս մաքո¯ւր թող տեսնի նրան»:
Իմ հոգու անբիծ ճշմարտությունը
Հողագնդի հետ – դեռ անկերպարան,
Հափշտակված էր քեզանով ու քո մեծ ճշմարտությամբ:
Հզոր Նեղոսի ավազուտներում,
Հիմալայների լեռնաշղթայի լանջերին ճերմակ
Եվ Պարսից ծոցի ափերին ամա,
Ինչ-որ ակնթարթ մարդը ճանաչեց
Իր հրաշագործ էությունը խոր, –
Անշարժ կենտրոնում լուսապսակիդ, –
Եվ հպարտացավ.
«Մենք որդիներն ենք հավիտենության,
Մենք տեսել ենք, թե ինչպես խավարից
Ծագեց մարդը Մեծ – արեգակնադեմ»:
Այն մոլեգին ու հին դարում,
Երբ արարիչն, այպանելով, ավերեց իր ստեղծածը,
Այն օրը, երբ նա կորցրեց սահմանները համբերության,
Քեզ, Աֆրիկա, ահեղագոչ օվկիանոսը իր թաթերով
Պոկեց ընդմիշտ հողի կրծքից արևելյան:
Թավ անտառդ, պահազորի պես աչալուրջ,
Պաշտպանում էր խավարամած զնդանը քո:
Դու մենության մեջ անվրդով, –
Ամբարելով գաղտնիքները անոտնակոխ թավուտներիդ, –
Կարդում էիր գրերը սուրբ հողի, ջրի ու երկնքի,
Եվ բնության կախարդանքը
Կույր քո հոգում մանտրաներ էր արթնացնում:
Դու ծածկելով խաղերը քո դիմակներով զարհուրազդու,
Ծիծաղեցիր զարհուրանքի վրա թաքուն,
Եվ որպեսզի վանես վախը սրտից մարդու, –
Ավերումի ծիսապարով, թմբուկների որոտի տակ
Բորբոքեցիր նրա հոգում ցնորքները վսեմագույն:
Ստվերաշա՜տ: Քողերի մեջ ստվերների դու չտեսար
Օտարների քամահրական հայացքը մութ:
Գելանքներով, շղթաներով ներխուժեցին մարդորսները,
Ում ճանկերը ամուր էին, քան՝ գայլերի,
Ում նողկալի գոռոզությունն առավել էր խուլ ու խավար,
Քան արևին անհաս խորքը ջունգլիներիդ:
Քաղաքային հանդերձանքով բարբարոսը սպիտակամորթ
Գազանի պես մերկացնում էր ագահությունը լրբաբար:
Անտառներիդ կածաններով լող էր տալիս
Անարձագանք ձայնը ցավիդ,
Եվ փոշին էր լուռ կլանում արցունքներն ու արյունը քո:
Կեղտագուղձերը եղկելի՝ ելուզակի բիրտ կրունկից,
Հավիտյանս մնացել են որպես խարան անարգանքի
Էջերին քո տարեգրության:
Իսկ ծովերից անդին, նրանց քաղաքներում ու գյուղերում,
Կիրակնօրյա ղողանջները զանգակների
Բարեբանում էին անդուլ բարությունը վաղնջական,
Նորածիններն էին խաղում մոր ձեռքերին,
Եվ գեղեցիկն էին անվերջ պոետները փառաբանում:
Սակայն այսօր, երբ երկնքում մայրամուտի
Փոթորիկներն են կոկորդից բռնել խաղաղ երեկոյի,
Եվ այրերից գազաններն են դուրս սողոսկել
Ու ոռնոցով վերջն են գուժում ամեն ինչի,
Գոնե հիմա, եկ, բանաստեղծ, անցիր սահմանը դարերի,
Եվ անարգված, լլկված շեմին մոտենալով,
Ասա. «Ների՜ր» -
Եվ այդ մաքուր, կենտ մի բառով
Թող ավարտվի քո զառանցանքը, բարբարոս:
«ԵԶՐԻՆ» («ՙՊՐԱՆՏԻԿ») գրքից – 1937
Աշխարհի պատկերը լուսեղեն պարուրվեց կլանող խավարով,
Եվ հուշիկ քայլերով ներս մտավ սուրհանդակը մահվան,
Եվ նինջիս բեռան տակ սկսեց իր ծեսը մաքրության,
Տանջանքի քացախով լվալով տեսածիրը կենաց:
Երկրից վեր` պարերի Արքայի բեմեզրին բարձրացավ
Վարագույրը հանկարծ և լույսի ցուցամատը դիպավ
Խավարին ահարկու: Թրթիռը շողերի կայծակի պես ցնցեց
Մահաշունչ իմ քնի բեկորները հսկա և նինջս ավերեց:
Հեղեղի պարը խենթ հոսանքով իր անզուսպ խուժելով
Ծանծաղած ու տապից տոչորվող հունի մեջ, չորացած
Իմ կուրծքը ողողեց: Խավարի խորախոր երակները մեկեն
Առվի պես լցվեցին շիթերով լուսափայլ: Եվ լույսը շաղախվեց
Խավարին, և հոգուս երկնքում սկսվեց անորոշ մի պայքար:
Հանդարտվեց պայքարը: Արթնացավ ուղեղս մթագնած:
Զնդանիս պատերի խուլ օղակն ու մշուշը մեկեն
Չքացան: Եվ ժպտաց վերստին առավոտն անկաշկանդ,
Եվ նոր կյանքը ծնվեց շողերի մեջ պայծառ:
Պատնեշներն անցյալի ժողոված մարմինս, որ ծածկել էր ուզում
Ինձանից գալիքը հեռավոր – ծառայել օրերին անցավոր –
Ինքնագո՜հ, լեռնացած զանգվածով իր հանդերձ,
Ամպիկի պես թեթև հալվե՜ց իմ աչքի դեմ:
Ես գտա ինքս ինձ. և իսպառ ազատված մարմնական կապանքից,
Դեպի լույսն անվախճան ընթացող ուխտավոր մի որպես,
Կաթն-ծիրը թողած ետևում, լուծվեցի երկնքում իմ հոգու:
----------------------------------------------------------
Պարերի արքա – Շիվան է, ում պարը, կրոնական պատկերացումների համաձայն, հանդիսանում է աշխարհում կատարվող փոփոխոություններինախապատճառը:
Ո՜վ իմ անցյալ, անհաջողա՜կ իմ ուղեկից, թափառում ես դու իմ հետքով:
Ստվերների բազմությունը` իմ անպտուղ երազների օթևանից,
Ինձ հետ են միշտ և ձգո՜ւմ են, և ձգում են ինձ դեպի ետ:
Քո սիտարի մեղեդիները հնչում են այնպես աղոտ ու հուսահատ,
Ինչպես մենակ մեղվի բզզոցն անտառի մեջ ծաղկաթափված:
Իմ անցնելիք ճանապարհին պառկում ես դու ստվերի պես,
Ինչպես լեռը մայրամուտին` անպարագիծ լույսերի մեջ
Անպարզորոշ ու դեղնաներկ: Պատառոտի՜ր սարդոստայնը
Ցնորքներիս և ազատի՜ր դու իմ հոգին, դու, որ Մահից
Գողացել ես ալմաստները տառապանքիս և ծիածանն իմ անկատար
Երազների: Դրանք հիմա դու Մահվա՜նը ետ տուր կրկին:
Աշնանային հեռահայաց երկնքի մեջ կապտավճիտ
Հնչեց սրինգը թախծալի – դա մի հավերժ թափառական
Տուն է դառնում առանց բեռի – նրա հետքով ե՜ս եմ գնում:
_____________________________________________________
Սիտար – լարային մատնանվագ երաժշտական գործիք
Ամենակործան քո արքայության բանբերը, ո՜վ Մահ,
Հայտնվեց այնպե՜ս անսպասելի: Ինձ քո ահարկու
Գավիթը բերեց – ու ես խավարը տեսա կարկամած:
Մթան շերտերն ու հորձանքը ելման, իմ աչքից թաքուն,
Ծածկեցին լույսը – տիեզերական պսա՜կը փառաց –
Եվ ներսուզվեցի` ստվերիս քողով աչքս խավարած:
Ես կոչված էի, որ ընդերքներից իմ գաղտնածածուկ
Հնչեր հանապազ երգն իմացության և ինձ առնչեր
Ամենապայծառ երկնոլորտներին այս տիեզերքի,
Որ կյանքի բեմին զգամ պոեզիան Բարձրյալն Աստծու, –
Ես հո իզուր չեմ ապրել երգերով, ծառայել երգին:
Քո գավթում սակայն իմ վինը հպարտ չդարձավ գերին
Քո նոր մեղեդու, չլցվեց ցասմամբ համր երգերի,
Չարախնդացող Ահը դարանած չկարողացավ սողոսկել հոգիս...
Ինձ ե՜տ դարձրիր: Բայց ճամփեքը մեր կխաչվեն կրկին:
Կգա այդ օրը, և ինչպես հյութեղ կաթուկը ծառից, –
Ցնծությամբ լեցուն վինն իմ ծանրացած, –
Կպոկվի հանկարծ հոգնած իմ գրկից,
Եվ ընծաների զամբյուղը կընկնի Աթոռի առաջ Հավերժափառի, –
Եվ կարդարանա այդպես ի վերջո, երկրային անթիվ
Այս սահմանների սահմանից անդին
Իմ վերջին ճամփան, իմ վերջին իղձը և կանչդ վերջին:
Մարում են հերթով լույսերը բեմի: Դահլիճը կարծես
Երազ է, որից չքվել են անհետ տեսիլքներն ամեն –
Դատարկություն է: Խավարի միջից մատը լռության
Նշան է տալիս անառարկելի: Հանդարտ է հոգիս: Բեմահանդերձս,
Որ ներկայացման սկզբից առաջ ինձ թվացել է կերպավորումիս
Էությունը բուն, իմաստազրկվեց դահլիճում դատարկ:
Ներկերով պես-պես, փայլով խաբուսիկ և ամեն տեսակ
Շքեղությամբ եմ զարդարել ես ինձ՝ ամբոխի աչքին
Հաճոյանալով: Ջնջվեց ամեն ինչ ակնթարթորեն, ու ես ապշեցի
Իմ աներևույթ էության ամբողջ շռայլությունից:
Այդպես աշխարհի ուրվագծերը ավարտին օրվա`
Արևամուտի հուղարկավորման ծեսի ժամանակ
Աղոտանալով ձուլվում են իրար, և շռայլորեն երկինքն է բացվում,
Վճիտ երկինքը` ինքնազմայլված աստղաբույլերի առկայծումներում:
«ՎԵՐՋԻՆ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ» («ՇԵՇ ԼԵՔԽԱ») գրքից -1941
Հավերժ հանգստի օվկիանոսն է ինձ կանչում խավարից,
Հեռու է ճամփան, ո՜վ իմ ղեկակալ, նավակս վարիր:
Իմ հավերժական ուղեկի՜ցը լեր, ո՜վ իմ նավավար,
Գիրկդ բա՜ց արա մեկնումիս ժամին:
Դխրուվա-աստղի լուսապսակն ու համընթաց քամին
Մեզ հետ կլինեն անվերջանալի մեր ճանապարհին:
Տե՜ր ազատընծա, հավիտենական դեգերումներիս ընթացքում չարից
Ինձ քո թողությա՜մբ, ողորմածությա՜մբ քո պատսպարիր:
Թող լուծվեն ունայն այս աշխարհի հետ իմ կապերն ամեն,
Որ սուզվեմ գիրկը տիեզերամեծ,
Եվ որ իմ հոգին, թևելով թեթև, անցնի անվարան
Անհայտության մեջ, որ սպասում է առջևում նրան:
-------------------------------------------------------------------------
Թագորը ցանկացել է, որ այս երգը երգվի իր մահվան օրը: Մինչև հիմա, յուրաքանչյուր տարի, օգոստոսի 7-ին, կատարվում է մեծ բանաստեղծի վերջին այս ցանկությունը:
Դխրուվա – բևեռային աստղը, որ հանդիսանում է ճշմարտասիրության, տոկունության, հավատարմության խորհրդանիշը:
Նոր կյանքի համար ահա վերստին մեծ մարդն է ծնվում,
Բերկրանքի դող է սրտերում ամե՜ն փոքրի և մեծի,
Ամե՜ն խոտի մեջ, որ այս երկրային փոշով է սնվում:
Եվ աստվածների աշխարհում ահա գվվում է խեցին,
Աշխարհում մարդկանց գոսերն են զարկում հաղթականորեն, –
Մեծն ծնունդի սրբազան պահն է մոտենում նորեն:
Նորալուսինն է ցնծում – խավարից իր մարտը շահած,
Վարում՝ մթության ընկած բերդերն են ծխում շնչահատ:
Արևագալի լեռան գագաթին
Հնչում է խրոխտ խոսքը ողջերթի.
«Առա՜ջ, օ՜ն, առա՜ջ դեպի կյանքը նոր»:
Եվ երկինքներն են դղրդում անդուլ.
«Փա՜ռք, բյո՜ւր հազար փառք ծնունդին մարդու»:
Իմ ծննդյան օրն այս իմ բաժանման օրը պիտի դառնա:
Ես ուզում եմ, որ գան
Բոլոր բարեկամներն իմ իսկական,
Եվ մոտենան մեկ-մեկ, ձեռքերն իրենց հպեն իմ ձեռքերին սառած:
Որպես սին աշխարհի հրաժեշտի ընծա, որպես սիրո նշան,
Ես կտանեմ նրանց օրհնանքները վերջին, խոսքը կարեկցանքի,
Բարությունը նրանց, որ ուղեկից եղան իմ երկրային կյանքին:
Ճանապարհից առաջ դատարկել եմ ես իմ մախաղն ամբողջապես,
Բաշխել այն ամենը, ինչ ունեցել եմ ես:
Ու թե ի տրիտուր այսօր դեռ ինչ-որ բան հասնում է ինձ –
Թեկուզ մի քիչ ներում, ու սեր` թեկուզ մի քիչ,
Ես կվերցնեմ ինձ հետ վերջին ճանապարհին իմ հողմավար,
Վերջին տոնիս համար, վերջին իմ լաստակով
Նավարկելով դեպի համրությունը խավար:
Իմ այս աչքերը
Ռուպնարան գետի ափին եմ բացել
Եվ հասկացել եմ,
Որ այս աշխարհը երազ չէ ունայն,
Ու թե երազ է, հարթմնի է այն:
Իմ կերպարանքը – Աստծուց փոխառյալ –
Տեսա գրերում իմ կարմիր արյան:
Եվ ճանաչեցի այդպես ինքս ինձ:
Որ ապրում եմ ես – զգացի ցավից,
Տառապանքներից զգացի միայն իմ մարդ – ությունը:
Չէ որ դաժան է ճշմարտությունը,
Ու ես սիրեցի դաժանությունը նրա անխնա
Հենց այն պատճառով, որ այն երբևէ չի խաբում բնավ:
Այս կյանքը ցավի՜ ծառայություն է – հանուն ճշմարտի –
Որ ամեն գնով ճանաչես դու այն և չվախենա՜ս նրա պատկերից,
Որ հանգչես ի Տեր – առա՜նց պարտքերի:
Ճանապարհները արարածներիդ խճողել ես դու
Պաճուճազարդված ու քիմքիդ հաճո
Ցանցով խաբկանքի, –
Ո՜վ խաբեպատիր:
Դու կեղծ հավատի
Որոգայթներ ես հյուսել հմտորեն ճամփեքին կյանքի,
Կանխորոշելով, որ մենք պատրանքը պաշտենք ծնկաչոք,
Եվ մինչև անգամ քո գիշերային մթան փեշի տակ
Թաքնվել գոնե մեզ չթողեցիր:
Այն ուղին շիտակ,
Որ քո մոլորյալ այս մոլորակն է ցուցանում մեծին, –
սրտի ճամփան է նրա հավաստի, –
Թափանցիկ է այն և պարզ է հավետ,
Եվ ճառագում է լույսով հավատի՝
Մշտնջենական, անխորտակելի ու երանավետ:
Թող որ այն տեսքից ոլոր-մոլոր է, բայց անշեղ է այն,
Եվ դրանում է հպարտությունն ու ուժը մեծության:
Անհաջողակ են անվանում մեծին, խաբված, և սակայն
Ճշմարտությունը գտնում է նա իր սեփական սրտում՝
Ողողված լույսով իր անապական:
Ուրեմն էլ ի՞նչը կարող է նրան մատնել խաբկանքի:
Չէ՞ որ նա վերջին իր ընծան անգին
Բերում է սիրով՝
Ամփոփած հոգու իր գաղտնարանում,
Եվ քո ձեռքերից
Հավերժ հանգստի իր իրավունքը նա է ստանում,
Ով ընդունակ է հաղթահարելու և չդառնալու խաբկանքի գերին:
«ԿԱՅԾԵՐ» («ՍՊՀՈՒԼԻՆԳՈ») գրքից – 1945
Ամպերը գրեր են
նկարում երկնքում,
Եվ սակայն նրանց տակ
անուններ չեն կնքում:
Իր գեղեցկության մասին չգիտի
և ոչ մի ծաղիկ,
Եվ այն, ինչ հեշտ է ձեռք բերել կյանքում,
վերադարձընել նա չի հապաղի:
Գիշերով աստղերն իրար ականջի
ինչ-որ բաներ են շշնջում վերում,
Նրանց բառերը ծաղկում են հետո
անտառների մեջ և արոտներում:
Խռովյալ հոգիներն ափերի իրարից բաժանված անապատ են երկու,
Եվ ծովը – մեջտեղում – անհատակ ցավերի ողբերգու:
Այն պատերազմը, ուր եղբայրներն են ճակատ – ճակատի,
Տերն անիծում է հազարապատիկ:
Քամին հարցըրեց. «Ո՞րն է, լոտոս,
էությունը քո, գաղտնիքն անտես»:
Եվ լոտոսն ասաց. «Դա այն է հենց,
որ ինձ համար էլ գաղտնիք եմ ես»:
Մեծ գործը ինքն է իր ուսերին
տանում ծանրումեծ իր բեռը միշտ,
Մեծ պատուհասը ինքն է իր մեջ
հեզությամբ կրում ամեն մի վիշտ,
Մանր գործերի բեռն է դաժան,
որ հալածում է մեզ անխնա,
Ազատում չկա ձեռքից նրա,
չկա փրկության ոչ մի հնար:
Երբ ընդվզեցի,
Տերն ինձ հարգեց,
Երբ ոտքերն ընկա,
Ինձ անարգեց:
Մուտքը և ելքը դարպասով են նույն,
էլ ի՞նչ ես նայում աչքերով սառած,
Թե ելքի ուղին փակված է արդեն,
ուրեմն մուտքը փակ է քո առաջ:
Մեր հանդիպման պահին
քո աչքերից մոլոր
Արտասուքներ էին
հոսում գլոր-գլոր,
Իսկ բաժանման օրը,
երբ սրտերն են լալիս,
Ես վերստին տեսա
դեմքը քո ժպտալիս:
Լուսաստղը ծագեց, ու տաք ժպիտից
ցնծությամբ լցվեց ողջ տիեզերքը,
Եվ վերջին էջում մթան մատյանի
գրվեց լուսայգի ողջույնի երգը:
