Hunakan legendi hamadzayn: m․t․a 490 tvakanin Fidipid anunov zinvory Maraton teghanqic hasel e Atenq, vorpeszi haytni ir hayrenakicnerin parsiknerin haghtelu uraxali lury։ Na goracel e «Uraxaceq, atenqi zhoghovurd, menq haghtel enq», inchic heto ynkel ev mahacel e։
Zhamanakakic arajin olimpiakan xagheri meknarkic araj fransiaci lezvaban Mishel Brealy arajarkel e olimpiakan xagheri cragri mej nerarel naev mrcumayin vazqy: Fidipid zinvori ancac tchanaparhov։ Ayd mtahghacumy ajakcutyun e gtel zhamanakakic olimpiakan xagheri kazmakerpich baron Pier De Kuberteni koghmic։ 1896 tvakani aprili 10-in Atenqi xagheri zhamanak marziknery vazel en arajin maratony։ Huraxutyun huyn erkrpaguneri: haghtogh e dardzel irenc hayrenakic Spiridon Luisn, vov mrcughin vazel e 2 zham 58 rope 50 vayrkyanum։ Ayd zhamanakvanic maratony tegh e gtnum olimpiakan xagheri cragrum։
Hetaqrqrakan e naev, vor arajin mrcasharerum mrcughu erkarutyuny hstak sahmanaphakumner chuner։ Ayn tarinerin hashvel ein, vor Maratonic Atenq motavor taracutyuny kazmum e 40 km։ 1896 tvakanin vazel en ughigh 40 km, sakayn 1900 tvakanin: 40 km ev 260 m։ 1904 tvakanin Sent Luisum maratoni vazqughin krkin 40 km er։
1908 tvakani olimpiakan xaghery kayacel en Londonum։ Maratoni vazordnery meknarkel en Vindzori dghyaki mot, vorteghic nranc hetevum er naev tagavorakan yntaniqi mi masy։ Maratoni ezragicy «Uayt Siti» marzadashtum er, vortegh maratoni avartin spasum er tagavorakan yntaniqi myus masy։ Parzvel er, vor marziknery vazel en 26 mghon ev 385 yard kam 42 km ev 195 m։ Ayd maratoni haghtogh er dardzel amerikaci vazord D․ Heyesy: 2 zham 55 rope 18 vayrkyan ardyunqov։
Sakayn ays sahmanumy der yndunvac cher։ Hajord erku olimpiakan xagherum ayn krkin tatanvum er։ 1912 tvakanin Stokholmum kayacac olimpiakan xagherin marziknery vazel en 40 km 200 m, isk 1920 tvakanin: Antverpenum, 42 km 750 m։
Mrcughu erkarutyan nman tarberutyuny dur cher galis MOK-in ev Atletikayi mijazgayin federaciayin։ Voroshvel er hstak sahmanel maratoni vazqughu erkarutyuny։ Dzhvar e asel, te inchu henc Londoni maratoni vazqughu erkarutyunn e yndunvel vorpes chaphanish, bayc maratoncinery minch ors vazum en 42 km 195 m։
Ays pahin maratonyan vazqi ashxarhi rekordy patkanum e qeniaci Denis Qimetoyin։ 2014 tvakani septemberi 28-in na Berlini maratony vazel e 2 zham 2 rope 57 vayrkyanum։ Inchpes erevum e, uzheghaguyn maratoncinery vazum en 20 km/zh aragutyamb։
Nshenq, vor amen tari ashxarhi shat erkrnerum anc e kacvum mot 800 maraton։ Vazqi siraharneri hamar patvaber e masnakcel nman heghinakavor iradardzutyany: ashxarhi arajatar atletneri het miasin։ Sakayn, vorosh heghinakavor maratonneri kazmakerpichnery masnakcel cankacoghneri mijev vitchakaxagh en anckacnum (Nyu Yorqi ev Berlini maratonner) kam masnakicneri hamar mtcnum en vorokavorman chaphanishner (Bostoni maraton)։