ՄԱՄՈՒԼ.ամ
Hay / Հայ | Рус | Eng | Tür
USD 402.56, EUR 440.64, RUB 4.58, GBP 505.01
+21 °C, +11 °C ... +21 °C Vaghy:+25 °C
Vazgen Ovyan, Amaras /ughegrutyun/
15:35, 14.02.2014
13394 | 0






Amaras



(Ughegrutyun)
Arcaxi Varanda ev ayzhm Shushu g. mej Shushi qaghaqic 45 v. heru hrchakaւor hayoc vanq ev uxtateghi, ur gtnvum e Gr. Lusaւorichi torn s. Grigorisi shirimy. hin zhamanak Aghuanic tagaւorutean mej ev atoranist Aghuanic katoghikosneri։
Vanqy shinel e Aghuanic Vachakan G. tagaւory 489-in, vor 1387 t. entarkvec Lenktemuri aւermunqin ev mnac aւervac minchev 19-rd d. skizby, kochvelov turqeric Agh-Oghlan. rusnery, tirelov Gharabaghin, maqsatun shinecin aydtegh minchev 1847t. erb metrapolit Baghdasar Jalaleani ashxatuteamb maqsatuny teghaphoxecin Araqsi aphy - Xudaphirin, ev vanqy yandznecin hayerin։ Vanqy veranorogvec 1858 t. ev 1881-in ocvec Andreas episkoposi dzerqov. uni hogher, ayginer։
(H. Araqelyan. «Hanragitakan bararan» 1912 t.)
1.

Mayraqaghaqic ekac nkarichy* begh u moruq chuni, userin taphvac erkar mazer chuni։ Tarorinakutyunner el chuni, vor asenq taghandavor mard e։ Vanqer u berder e nkarum, hasarak matitov, aranc guyneri։ Guynery na voronum e gravor u banavor patmutyunneri mej։ Inch-or tegh na banahavaq e։ Nra inchin en petq ayd hin, kisaver, xarxlvac, saruyci pes mrsecnogh vanqern u berdery։ Na karogh e ir ayd matitankarnerov vorosh ban avelacnel patmutyany kam tekuz hastatel ayn, inch haytni er mer paperin, inch aysor gitenq menq։ Uremn, togh nkari Esayi katoghikosin: Gandzasari vanq-tatcharum: tchermakaphar miruqov, voski xachy krcqin, sevazgest, hpart, achqerum mi qich taxic, tchakati kntchirneri calqerum: imastutyan luys։

Menq nran harcrinq, che, harcnelu pes xorhurd tvecinq: guce mechidner u mzkitner el nkares։ Aydpes aveli lav klini: Qristosn u Pheghambary koghq-koghqi nstel ev irar chen xangarel։ Sramit anekdotner en patmel geghecik kananc, ter Astco, Adami, Noyi, Matusaghayi, hreshtakneri, Jannati u Jahandami masin ev cicaghel։ Aysinqn: mahmedakannery mez chen stipel, te piti ynduneq mer havaty։ Hazkerty kam Shapuhy nengutyamb chen glxatel mer tagavornerin։ Arshak tagavory Anhush berdum qef e arel, ginovacac zhamanak ksmtel parskuhineri phaphuk teghern u asel. «Ay quyrikner, indznic inchu eq vaxenum, es dzer tagavori eghbayrn em…» ։ Aysinqn: Avarayri tchakatamartum aryun chi heghvel ev, yndhanrapes, patmich Eghishen sxal e, guynery shat e xtacrel։ Axr, inch tchakatamart, Vardan Mamikonyani tgherqn u Hazkerti tgherqy irar mi tetev mushti en tvel, heto grkaxarnvel, te: hashtvenq, axperq enq։ Ham axperq enq, ham harevanner enq, ba ashxarhn inch kasi, vor mi datark havati hamar irar ttu xosq asenq։

Nkarichy cicaghum e, heto mi sigaret varum ev bacatrum: es uzum em Gharabagh nkarel, aveli parz: patmakan Arcax։ Inch Arcax, asum enq, hima Arcax chka։ Arcaxy Movses Xorenacu, Stephanos Orbelyani, Kirakos Gandzakecu, Movses Kaghankatvacu zhamanaknerum er։ Mi qsan tari araj uzum einq mer ergi-pari petakan ansambln «Arcax» kochel, qich mnac ayd Arcaxi hamar ansambly crein։ Neroghutyun xndrecinq, ev Arcaxy mnac patmutyan daravor phoshineri tak։ Tgha es, hima ayd Arcaxy hanir phoshineri takic։ Iravunq chunes։ Du Anastas Mikoyanic mec mard es։ Anastas Mikoyany Moskvayum nstel e u asel, vor ibr Gharabaghy mnum e Gharabagh, Hayastany: Hayastan։ Hayeren e asel, sheshtelov yuraqanchyur bary։ Lsoghner en eghel, ev da nranc shat e dur ekel։

Nkarichy hima chi cicaghum։ Horinel en, asum e, Mikoyany aydpisi ban chi karogh asel։ Lav che, erb mardik heghinakavor andzanc anunov arevtur en anum։ Ev inchu hamar: vorpeszi mi qani tari el irenc atornery pahen։ De, verjapes, Anastas Ivanovichn el mard e, inch-or tegh karogh e sxalvel։ Duq cheq axalvum։ Gyughi anuny Kusaberd e, bayc duq asum eq: Karaqend kam Ghzghala։ Qarasnin inchu e Daghdaghan, Qarin taky: Dashalti… Da ho Anastas Mikoyany chi hnarel։ Lav, heriq e։ Gnum enq Amaras։ Hy, asum em, mi vochxar el arnenq, tanenq mez het։ Ba aranc mataghacvi vonc klini։ Lav qef kanenq։

Ayd erb er, turistneri mi xumb uzum er tesnel Amarasi vanqy։ Ayd jahel tghanerin u aghjiknerin ughekcum er Artashes Sahakyany, sharqayin mi hrahangich, vor masnagitutyamb patmutyan usucich er, huys uner, aveli shut: achq uner bazhni varichi atorin։ Da ayn Artashes Sahakyann er, vor mi tari araj usucichneri konferansum bardzr makardakov tchar asac. «zhamanaky che, vor grakanutyan dasagrqeric hanven Raffin, Patkanyany, Shirazy, inchpes naev Demirtchyani «Vardananqy», vorpeszi mer matagh serundy dastiarakvi internacionalizmi vogov» ։ Ev ays Artashesy hima turistnerin uzum e zarmacnel ir internacionalizmov։ «Aha Amarasi vanqy, - asum e, - ays vanqy karucvel e Phanah xani oroq ev nra mec ozhandakutyamb» ։ Kaputachya ukrainuhin phrtkacnum e։ Ay tgha, asum e, uremn ed Phanah xany kargin internacionalist e eghel, isk guce iskapes na kardacel e Marqsi ashxatutyunnery։ Tes, e, ays geghecik tchartarapetakan kotoghy karucel u nvirel e hayerin։ Nshanakum e patmutyuny sut e, dzer grery sut en, duq sut eq...

Bayc meghadroghy ukrainuhi e, hay chi, vor internacionalist, phanahxanaget Artashes Sahakyany nran meghadri nacionalizmi mej։ Ukrainuhin el ccker erexa chi, vor achqery phaki u hastati. «Tchisht e, ynker Sahakyany, duq hrashali glux uneq» ։ Isk ryazanci Sasha Makarovy chi karoghanum zspel iren. «Durak ti… Du voch miayn qo zhoghovrdin, aylev mez: rusneris, ukrainacineris, belorusneris u estonacineris es viravorum։ Du azgayin inqnasirutyun chunes, qaghaqaci Sahakyan։ Menq nra hamar chenq Gharabagh ekel, vor heqiatner lsenq» ։ Qaghaqaci Sahakyann inch asi, vor lav lini. «Chlini te duq cptvac hayer eq» ։

Nkarichy txrum e։ Sigaret chuneq։ Lav, harkavor chi, es unem։ Cptvac hayer։ Da arden xuliganutyun e։ Vortegh e hima ayd Artashes Sahakyany։ Es kuzei nra het xosel։ Tgherq, xndrum em, axpor pes, txur baner chpatmeq։ Lav, haskacanq, ayd Artashes Sahakyann anasun e, karieristi mekn e… Ho chi kareli nman srikaneri mijocov karciq kazmel mardu masin։ Es chem kardacel, bayc lsel em. asum en: inch-or patmaban girq e grel, zrpartel gharabaghcinerin, ev ayd girqy hima asparezic hanel en։ Dranq datark krakocner en։ Bayc nkarichy txur e, honqery bard-bard kutakel e, ev dzayny karces ireny chi, yot sari etevic e galis.
- Gnanq konyak xmenq, - na hangac sigarety trorum e aphi mej։ Da phrkutyan elqn e։- Tgherq, es xmel em uzum։ Che, shat che, mi qich։ Asum en: Gharabaghi konyaky vaty che։ Chem phordzel։

Hyuranoci mot, maytezrin, mi sirun aghjik e kangnac։ Es gitem, ekel e Georgi Minasyanin tesnelu։ Georgi Minasyany ergich e, estradayin astgh, hrashq. nayum e aghjikneri bac srunqnerin ev cuyc e talis, te dranq bani tegh chi dnum, Moskvayum, Leningradum ev chgitem inch qaghaqnerum, drancic lavern e tesel։ Pah, ayd er pakas, vor gavarakan ays phoqrik qaghaqum hrapurvi inch-or geghjkuhinerov։ Axr, inqy taghandavor e, kangnum e bemum, dzerqum xaghacnum mikrofony ev ergum. «Es sirahar patani, berel em qez matani» ։ Xmbagrutyuny hatuk tghtakic e ugharkel hyuranoc, Georgi Minasyani mot, vor hertakan hamarin «bardzr makardakov» mi harcazruyc nerkayacni։ Georgi Minasyany hyuranocayin ir hamarum xist zbaghvac e eghel։ Ba vonc, aghjikner en ekel, inch aghjikner: nerkac honqerov, nerkac eghungnerov, nerkac tartichnerov, nerkac achqatakerov, napastaki shshklvac achqerov aghjikner։ Georgi Minasyany mer «Gharabaghi» hyuranocum hima Sharl Aznavur e, Tom Jons e, Adamo e, Mario Lanca e։

Georgi Minasyany mi arhamarhakan hayacq e dzgel tghtakci vra u shprtel. «Parin, ya zanit, u menya net vremeni» ։ Aysinqn: aghjikneri koghqin mi qich Sharl Aznavur e xaghacel, mi qich el: lkstvac Robert Fisher։ Uremn: teseq, oriordner, es aha ayspes em shshprum tghtakicnerin։ Sranq inch mardik en, uzum en im mijocov honorar ashxatel... Ayd tghtakicy es em eghel։ Oho, ayd er pakas, vor Zhorzhik Minasyann indz mardategh chdni։ Ev inch em arel. es el indz mi qich lav chem pahel, bghavel em aghjikneri vra. «Rad egheq aysteghic, es uzum em Zhorzhik Minasyanin haskacnel, vor inqy voch Sharl Aznavur e, voch el Adamo։ Lav klini: hayeren ergeluc araj, mi qich el hayeren sovori, te che: «Es sirahar patani, berel em qez matani» ... Aghjiknery aghjikner en, indz anvanum en ankulturakan mard, arvestic heru geghjuk, bayc da bardzradzayn chen asum, toghnum en, vor inqy: Zhorzhik Minasyann asi, ev zarmanum en. ayd inchpes e, vor zhorzhiky milicia chi kanchum։ Uremn, mecahogi tgha e, xeloq, zargacac, nvirvac arvestin…

Isk Georgi Minasyani lusankary tpagrvec terti kiraknorya hamarum, hajord ory na ekav xmbagrutyun, erevi xmbagrin boghoqelu, xmbagiry xorhrdakcutyunum er, indz het «srtabac» zruyc unecav։ Asac. «Hayer enq, che mard enq, che։ Es eghel em erkri shat gorodnerum, hayeri pativy bardzr em pahel» ։ Es nran asaci. «I ser astco, indz hangist togheceq, terti hertakan hamarin hodvac piti hascnem» ։

Da Georgi Minasyann er։ Isk komeritmiutyan qaghaqayin komitei qartughar V. Nersesovy kargadrel e, vor aparati nersum voch voq hayeren chxosi։ Mez mot bolory, asel e, partavor en xosel miayn rusac lezvov։ Harcrel en: axr inchi hamar, ynker arajin qartughar։ Na shat hangist, aranc ir xghtchin hashiv talu, patasxanel e: hayery nacionalistner en։ Hayereny errordakan lezu e, mer petakan lezun rusac lezun e։ Da asel e Nersesovy, Artashes Sahakyani amenavataguyn tesaky։ Dranov chi bavararvel, kargadrel e, vor ir entakanery gegharvestakan girq chkardan, gtnelov, vor gegharvestakan grakanutyuny karogh e ijecnel eritasardneri qaghaqakan makardaky։

Georgi Minasyann u V. Nersesovy, iharke, Amarasi het voch mi kap chunen, bayc im ays patmutyuny dur e galis nkarchin, cicaghum e։ Da parzapes anekdot e, asum e, isk du el hetaqrqir mard es, aynpisi sarnasrtutyamb es patmum ayd banery, karces da qez chi veraberum։ Isk ete es linem qo phoxaren, ayd Nersesovin knstecnem ir teghy։ Bayc nerir, aysor im hashvin enq xmum։ Es phogh unem, isk du erevi honorard der ches stacel։ Ha, uremn Gandzasari masin einq uzum xosel։

Gandzasar, inch Gandzasar։ Ax, vanqi masin es harcnum։ Uremn, Gandzasari vanqy karucel en qochvor ceghery։ Dranq shat hetaqrqir qochvor en eghel, vortegh gnacel, kotoghner en kertel ev nvirel teghi zhoghovrdin։ Uremn, ays qochvor ceghi arajnord Murtuza beky nayel, tesel e: patmakan Arcaxum mi cegh ka, ayd ceghy voch gir uni, voch lezu։ Voch hay e, voch vraci, voch gargar, voch qurd։ Inch ani, vor ogni ayd xeghtch u tshvar ceghin։ Mard e ugharkel Hayastan, te mi qani vardapetneric banic ugharkeceq, uzum em Arcaxum lusavorutyun taracel։ Vardapetnery ekel en, ayd anlezu xalxin Mesropi grery sovorecrel, te: hima duq hay eq։ «Che, menq hay chenq, - boghoqel en es arcaxcinery։- Menq inchu hay piti linenq։ Hayery kultura chunen, arvest chunen, grakanutyun chunen, patmutyunn inch e, da el chunen» ։ Murtuza beky mecahogi mard e eghel, asel e. «Valah, billah, duq shash eq։ Axr hayn el e xalx, togh mer hashvin mi qich shatana, vor chkorchi» ։ Ev mecahogi bekn ir qochvor tchartarapetin kargadrel e, vor karucen Gandzasari vanqy։

Nkarichy bazhaky xphum e bazhakis։ Du iskapes humor unes, asum e, bayc shat e darn, shat։ Es hima uzum em cicaghel, bayc da cicaghi ban chi։ Lav, ete iroq patmutyuny inch vor takanqner karoghanum en nengaphoxel, hetevanqneri masin mtacum en։ Ayd depqum es nranc ayspisi mi qani harc ktam. Gharabaghi meliqnern inch ein uzum Petros arajinic։ Israyel Orin inch gorc uner rusakan arquniqum։ Mianal Rusastanin։ Phrkvel։ Isk umic phrkvel։ Parz e, parsikneric u turqeric։ Che vor parsiknern u turqern ein uzum zavtel Gharabaghy։ Isk general Valerian Madatovy inchu jardec parsiknerin։ Chlini, te parsiknern ir mor sirekannern en eghel։ Axr, sa patmakan phast e, ches karogh zhxtel։ Kajary, Phanah xany, Ibrahim xany ho astgheric chen ijel։ Uremn ayn koghmeric en ekel, tchisht e։
- Entadrenq։
- Isk inchu entadrenq։
- Patmutyan arxivneri phoshin taph taluc ogut chka։ Avtomeqenan spasum e։ Gnum enq Amaras։

Tot e։ Xtchughu taq asfalti anhatcheli hoty mtnum e mer toqery։ Nkarichy phakum e achqery, henc aynpes, hangstanum e։ Bayc anhangist e ev mi qich el antramadir։ Ays inch ban e, ekel em Gharabagh, vor vanqer nkarem, bayc parzvum e, vor ayd vanqeri koghqin anpayman mi qani mzkit el piti nkarem, vorpeszi chmeghadrvem nacionalizmi mej։ Es «Dle yaman» em ergum, bayc indz stipum en, vor «Bazardan alma alaram-sataram» el ergem։ Sa dardzav barekamutyun։ Mer qirvan, Sadyx amin, mer tuny motali panir er berum, ev erb nran hyurasirum enq karagov u meghrov, na chi asum. «Qirva Arsen, im berac motali panrov indz hyurasirir» ։ Hayrs nranc tuny hyur er gnum, nranq el irenc aziz hyurin panrov, teyov u sharbatov en hyurasirum։ Hayrs chi asum, te inchi sharbati koghqin tti oghi cheq dnum։ Hayrs chi asum: duq chkayiq, vor menq azg einq... Inch e, ashxarhy mite aysqan phoqr e, vor inch-or Artashes Sahakyan…

- Lav, chasacir, inch eghav ayd Artashes Sahakyany։
- Pashton, aynuamenayniv, stacav, heto meghadrvec anbaroyakanutyan mej u vtarvec։
- Vortegh e hima na։
- Erevanum։
- Inch e anum։
- Gluxy govum e։ Asum e Gharabaghum es pashtpanel em Raffun, Patkanyanin, Shirazin, Muracanin, Leoyin, dra hamar el indz qshel en։ Asum e: es mec masshtabi hayrenaser em։ Es chlinei, «Menq enq, mer sarery» erevi himqic kpokein։ Asum e: Gandzasari ev Amarasi vanqeri himqum im sirtn em drel։
- Dra hascen gites։
- Hascen inchid e։
- Hety piti xosem։
- Togh korchi։

Korchelu baner kan, vor chen korchum։ Hodvacy nerkayacnum em bazhni varichin, kardum, asum e: havanum em, shat lav es grel, bayc mi qich piti krtchates։ Mi qich el xmbagri teghakali patverov em krtchatum, bayc xmbagiry bardzr tchashaki ter mard e, «mi qichov» yola chi gnum, dzerqum canr u tetev e anum meqenagrac ejern u asum. «Shat e erkar, mi ereq eji sahmanum krtchatir» ։ Da nra amenasirac xosqn e: shat e erkar, krtchatir։ Nra karciqov, amenalav aknarky erku ejic chpiti ancni, isk patmvacqy: chors ejic։ Ete sahmann ancar, uremn aknarky aknark chi, patmvacqn el: patmvacq chi։ Es chgitem, te arhasarak na inchpes e grum ev grichn inchpes e brnum։ Bayc shat lav e hagnvum, ev ayd lav hagusti mej na nmanvum e manekeni։ Trucik havaqnerum el mek-mek anekdotner e patmum: ayn imastov, vor voreve mekin dipchi։ Aysinqn: ays araki kam anekdoti vochxary aysinch aysinchyann e, isk es phighn em, arcivn em, aryucn em։ Tertn inchpes ir hor sephakanutyuny. um uzum e: tegh e talis, chi uzum: hodvaci kam aknarki vra kanach tanaqov makagrum e. «Npatakaharmar che, kariq chka andradarnal ayd harcin» ։ Storagrutyuny geghecik e, erevi na ayd storagrutyan vra mi qani tari ashxatel e: hghkel, mshakel, gegheckacrel։

Na gtel e hesht aprelu dzevy։ Tertum qnnadatakan hodvacner u felietonner chen tpagrvum։ Vov gite, mek el tesar ayd qnnadatvacnery veradasi xnamu kam bajanaghi xnaminern u bajanaghnery durs ekan։ Karogh e amboghj ory graseghani etevum nstel ev teghic chsharzhvel։ Kendani ardzan e, patvandann e miayn pakasum։ Truckazhoghovum mi angam qnnadateci terti verjin hamarum tpagrvac arajnordoghy։ Asaci: jur e, mejtegh ban chka։ Havaqic heto, zhamy tasnerkusin, xmbagiry zangec indz, xndrec ir mot ancnel։ Ners mta։ Cuyc tvec atory. matnery tchttchtacrec u xosec. «Qnnadatel, iharke, kareli e, bayc voch ayd tonov։ Uremn, durs e galis, vor mer terty jur e, ev menq el jravatchar enq» ։ Eli matnery tchttchtacrec u hishec. «Naxancyal ory, dzer hertapahutyan zhamanak, tertum qaghaqakan kopit sxal e gnacel» ։

Es chharcri, te inch sxal e gnacel, asaci: ayd ory es hertapah chem eghel. lav klini gtneq meghavorin u patzheq nran։ Na «hym» arec u teghum ansharzhacav։ Mi ban e voronum, vor gtni, meghadri indz։ Chgtav։ Uzum ei asel: axr inchu eq tanjvum, es tertum handes em ekel naev tuyl u gorsh hodvacnerov։ Drancic meky vercru ev asa: amot e, sa zibil e։ Bayc ches karogh, vorovhetev ayd hodvacnery du es krtchatel, aveli tchisht: hyuty qamel, toghel es chichy։ Qez chichn e hetaqrqrum ev voch te hyuty։ Du aranc veradasi voch mi karciq chunes։ Vaghuc zhamanakn e, vor ancnes toshaki, bayc ches ancnum։ Gites, ete toshaki ancnes, phoghocum qez voch voq chi barevelu։ Du piti mernes graseghani etevum, vorpeszi qo hratarakac tertum gren. «Na merav ir postum։ Nra hishataky haverzh kapri aproghneri srtum» ։

Taphastani maqur ody mer toqeric durs e mghum asfalti gaghj hoty։ Inch taphastan, kanach oazis e, tteniner en, xaghoghayginer։ Hima kereva Amarasi vanqy։ Nkarichy mtqum vanq e nkarum։ Qsanerord darum: vanq։ Gitutyan ev texnikayi ays hzor darum inch vanq։ Vanqn ancyal e, mijnadar։ De lav, vanq nkarir։ Vanqi koghqin kam ardzak bakum mi aghjik nkarir։ Mi aghjik: bac srunqnerov, taphancik, paycar gaytakghich, mi qich taxcot։ Na hreshtaki pes geghecik e, anmegh, ev chi haskanum, vor ir srunqnery geghecik en, zistery cankali… Bayc na ski aynqan el anmegh chi. qich araj vanqi xonav u curt xoranum hamburvum er mi tghayi het։
Megha qez, astvac։

2.

Megha qez, astvac, megha։
Vanqi bakum voch mi anmegh hreshtak chka։ Vanqi bakum makaghel e koltntesutyan vochxari hoty։ «Mataghacuner en, - nkarchi demqy jghadzgvum e։- Aphsos, lusankarchakan aparats chem vercrel» ։ Vanqi pahakn ir bardzr ashtarakic mez nkatum e ev bghavum vochxarapahi vra։ Ay bala, ba du mard ches, ba du xightch chunes, es vochxarnern estegh inch ghalat en anum։ Axr, es ays hnutyan vra pahak em, pahakutyan hamar rotchik em stanum։ De rotchik el asum em, - hima mez het e, mez e dimum, - inch rotchik, kolxozn amisy qsanhing ashxor e talis։ Tun-tegh toghac, estegh em։- Darnum e vochxarapahin.- Vochxarnerd aysteghic korcru, achqs chtesni, te che: namak kgrem ynker Karapetyanin։ Vor greci: korac es, tegh chunes։- Vochxarapahy mahaky cuyl-cuyl taphaharum: u vochxari het e. «Agrio, agrio, hu, hu…, - u depi pahaky.- Man olum, sxalvel em, sxalmunq e։ Cadv tanem, ashxarhum vov chi sxalvum։ Staliny, vor Stalin er, eli sxalvel e։ Ba lav, vor menq chsxalvenq, el vov piti sxalvi։ Piti sxalvenq, vor ed sxali vra mer sxaly tesnenq» ։

Sa, nerkayacum e vanqi bakum։ Vanqi pahakn ir dern e xaghum, vochxarapahy: ir dery։ Vat chen xaghum։ Lav el mardik en, chen asum: ed inchi mez vastakavori kam zhoghovrdakani kochum cheq talis։ Menq inch pakas derasanner enq։ Ha, rezhisor el unenq. mer koltntesutyan naxagahn e։
Nerin kangnel e vanqi koghqin, srbatash mi qari, kurcqy hpart ccel, ases uzum e lusankarvel։ Vochxarapahy dandagh, culoren vochxari hoty qshum e vanqi bakic ev, havanakan e, mtqum hayhoyum e mez։ Ay es dzer… Axr vorteghic ekaq, inch eq korcrel ays koghmerum։ Karces Gandzasary qich e, hima el ekel eq Amaras։

Mer avtovarordy, haghtandam mi tghamard, gite, vor da nerkayacum e, dzerqov pahakin mot e kanchum։ Mec mard es, asum e, ches amachum։ Ayd um eq uzum xabel. dzer koltntesutyan naxagahy chgite, vor vanqy vochxaranoc eq dardzrel։ Sa e qo pahpanac hnutyuny։ Koltntesutyunic amsakan 25 ashxor es stanum, petutyunic: 75 rubli։ Pahaky xeghtchanum e, bayc chi nahanjum. «Haryur dimum em grel, vor indz azaten ays gorcic, chen azatum։ Andzamb dimel em ynker Karapetyanin։ Chi azatum» ...
Kesor e, vanqy stver chuni։ Mer avtovarordy ttenu tak xaruyk e varum: xorovaci hamar։ Nkarichn ir gorcin e, nkarum e։ Es gorc chunem, mtqums ardzak banasteghcutyun em horinum։

3.

Hrashq e ases kangnac tirabar ays kanach hovtum։
Mi parav tatik xorani arjev zuyg mom e varum, chgitem astcun, te ays hrashqin e na lur aghotum։
Havatacyali mi surb erkyughov kangnel em aha kisamuti mej, shurjs em nayum։
Bardzr gmbeti qiverin nstac aghavninern en kamac ghunghunum, isk eres arac tchntchghuknery krivs en talis, tchrvoghum anverj։
U es phakum em achqers mi pah։
Hima ur vor e ghoghanjen piti zangery pghndze։
Hima ktnda kamarneri tak taghy Harutyan ev Vardavari։
Hima mi xelar, mi cur vardapet taqun knayi pati tak kangnac qnquysh Shogherin u ax kqashi։
Hima kga mi txach patani ev surb Mariami patkeri arjev sirty kmashi…
Hima…

- Ynker jan, mi ban harcnem, - pahakn e։
Es mtqums patarotum em mtqums horinac ardzak banasteghcutyunn* u asum: harcru։
- Du komunist es։
- Es vardapet em, - asum em, - Ejmiacinic en ugharkel։
Na chi havatum։ Asenq: guce havatum e, inch imanas։ Togh gna gyughum haytni, vor Ejmiacinic vardapet e ekel։ Vazgen Arajinn e ugharkel։ Vor Vazgen Arajinn e ugharkel, nshanakum e: Amarasi vanqy bacum en։ De vor bacum en, uremn: petutyuny voroshum e hanel։
- Hastat, - stugum e pahaky։
- Hastat։
- Ba inchu, - neroghamtabar zhptum e, - ba inchu begh u miruq chunes։ Aranc dran vonc klini։
- Es inch meghavor em, vor chi busnum, qosak em։
- Che, da qosak mardu xosq chi, - na cicaghum e։- Bayc, xosqy mer mej, du komunist es։

- Es amen inch em, - asum em, - Karmir kisalusni, jraheghdzneri miutyan, grqaserneri miutyan, DVoSAAf-i, bnutyan pashtpanutyan, hnutyunneri pashtpanutyan ynkerutyunneri andam em։ Es Grigor Lusavorchi qartugharn em, Esayi katoghikosi dpiry, Friki het ays vanqum: dzer koltntesutyan naxagahi papi, papi papi papin Mesropi grery sovorecrel em, vorpeszi nranc cornery ays surb vanqi paterin xzbzen. «Slavik+Seda = ser» ։ «Simonyan Valerik 1971t.» ։ «Margaryan Marine 1968t.» ։ «Sa mer Amarasi vankn e» ... Amot e, hargeli hayrik, sa vanq chi, vor du es pahum։

Mer avtovarordy ttenu shvaqum sphroc e bacel. xorovac, gini, konyak, varung, pomidor, panir, lavash… Amen inch ka։ Nkarichy goh e, gorcery lav en gnum։ Na pahakin hravirum e mez het tchashelu. «Hameceq, hayrik, mi-mi bazhak konyak kxmenq, kbacvenq» ։ Pahaky bacvum e։ Ays vanqn, asum e, Meliq Shahnazarn e karucel։ Meliq Shahnazary Vasaki nman davatchani mekn e eghel, ceracel u haskacel e ir sxaly։ Vor ir zhoghovrdi achqum bardzrana, uremn ays vanqy karucel e։ Kanchel e ashxarhi amenalav varpetnerin, asel. «Es dzez voski, arcat, brilant… Menak enpisi mi vanq piti sarqeq, vor Gandzasari zhamy shvaqum mna» ։

Da e pahaki imacac patmutyuny Amarasi vanqi masin։ Isk erb Artashes Sahakyany zbosashrjiknerin patmum er. «Ays vanqy karucel e Phanah xany», vanqi pahaky dzayn cher hanum, vaxenum er zrkvel pashtonic։ Hima chi vaxenum։ Asum e: Phanah xann inch e, menq Meliq-Avan enq unecel, Meliq Esayi, Meliq Egan… Gharabaghy sranq en pahel։ Sranq en jardel tshnamu ghoshuny։ Sranq iskakan hayer en eghel։
- Isk Phanah xany։
- Ha, Phanah xany, - bazhaky cac e dnum։- Ed masin el e Raffin grel։ Raffin hunarov grogh e eghel, sagh Gharabaghy votqov shrjel e, mecerin harcrel, te es bany vonc e eghel։ Kardacel e gerezmanneri grery, maghel-xaxalel, Tiflisum girq sarqel։ Voghormachogi hers tesel e Raffun։ Asum e: imastun mard e, Ghazaros Aghayanic el e imastun։ Xeloq chliner, vonc kgrer «Xenty» ։

Hisheci qerus։ Sovorum er qaghaqum։ Chgitem, lav er sovorum, te vat։ Dprocy gradaran uner, gradarany hskoghutyan tak er։ Raffu ev Patkanyani grqern inchu tegh gtnen ayd gradaranum։ «Sranq nacionalistner en, - asac pashtnyan, votqov hrec grqeri kapery, nkatec qerus, - mrsum es, - isk gradaranum iskapes curt er։- Tesnum em, mrsum es։ Tar, bakum varir u mi lav taqacir։ Lucki chunes։ Aha qez lucki։ Hishir, tgha, hima du patmakan demq es darnum։ Haskanum es, du vochnchacnum es nacionalistnerin» ։ Isk qeris grqery shalakum ev berum e gyugh։ Qeris xenti het xentanum e, Samveli het ymbostanum ev toghnum dprocy։ Asum e: dproc chka, gitutyun chka։ Gitutyuny Raffin e, Patkanyann e, Charency, Bakuncy, Shanty...

Qerus kanchum en qaghaq։ Qnnichy harcnum e: Raffuc inch es kardacel։ Qeris sharzhum e usery: Raffi, inch Raffi։ Mer grqerum ayd anunov grogh chka։ Qeris mtqum cicaghum e qnnichi vra, vorovhetev lav derasan e։ Ha, asum e: Rafayelin gitem, mer gyughaci Simoni tghan e։ Qnnichn uzum e aptakel qerus, qeris grpanic mi bur chamich e hanum, meknum nran. «Ker, - asum e, - mer bedani ttenu chamichn e, hamegh e» ։ Qnnichy mard e, mtacum e: ka-chka, es lakoty Raffu «Xenty» kardacel, xentacel e։ Che, togh gna korchi, es gzheri het gorc chunem։ Qerus anuny Xent e mnum: hishatak Raffuc։ Hima el qeris ka, arajva pes Raffi e kardum u vogevorvac gochum. «Groghn espes piti gri, e… Ashxarhum Raffuc mec grogh chka» ։ Es vanqi pahaki mej uzum em mi qich tesnel qerus, ev harcnum em. «Raffin inchpisi grogh e» ։ Pahaky datarkum e hertakan bazhaky (konyaky nran shat e dur ekel) u patasxanum. «Mec, shat mec grogh e։ Ete tuyl taq, es hima kxmem Raffu kenacy։ Raffin hogi grogh e» ։

Menq Amarasi vanqi bakum xnjuyq enq sarqel։ Motik aygineric mi qani hetaqrqraser pataniner en ekel, nayum en mez։ Mi tatik, vor mez e hasel 19-rd daric, ev 20-rd dari shemin na der aghjik er, ekel zuyg mom e varel, vorpeszi… Inch, guce uzum e tesnel erku hazar tivy, te vordu kam torniki hamar e aghotum։ Isk ayd torniky erevi gyughatntes e kam usucich։ Ayd gyughatntesy kam usucichy erekoyan xeghtch paravin knaxati. Aya, kasi, axr inchu es mez xaytarakum… Ev guce voch mi ban el chasi ir darn aprac paravin։ Es mtqum chaphaco togher em horinum... Che, chem horinum, verhishum em ayn toghery, vor mi tari araj horinel em mer gyughi kisaver vanqum.

Kisaver vanqi kisaver patin
Mi kisat mom e trtrum cuyl-cuyl,
Kisaver vanqum mi bari tatik
Kisat aghotq e shshnjum astcun։

Kisaver vanqi kisaver bakum
Cuph caghiknery cicaghum en jinj,
Kisaver vanqi kisaver bakum
Lur erazum e mi qnqush aghjik։

Kisaver vanqi kisaver tcheghqic
Mi deghin moghes gluxn e hanel,
Kisaver vanqi kisaver pheghkic
Moshin ir kanach pheshn e cacanel։

Kisaver vanqi kisaver bakum
Mi txach manuk xachqarin nstac-
Odanaver e phntrum erknqum:
«Nelson Stephanyan» : teverin grac*։

Da mer kisaver vanqi bakum e, te Avetaranoc gyughum։ Gayanei vanqum։ Gayanei masin Leon vep e grel: «Meliqi aghjiky» ։ Meliqi aghjiky dardzel er drama, bem bardzracel։ Handisatesnery tasy tari ditel en u caphaharel։ Handisatesnery tget en eghel, chen haskacel, vor Leon nacionalist e։ Da haskacel e miayn mi mard ev kusakcutyan anunic kargadrel: «Ed zibily bemic hanel։ Gayanen vov e, vor tur e bardzracnum mer eghbayr zhoghovrdi vra» ։ Asel en: nereceq, aysinch-aysinchovich, Gayanen dzerq e bardzracnum voch te eghbayr zhoghovrdi, ayl aryunarbu tshnamu vra։ Bayc aysinch-aysinchovichy hasarak aysinch-aysinchovich chi eghel, bruncqy xphel e graseghanin u bghavel. «Heriq e qrqreq ancyaly։ Heriq e dzer stic sarqac patmutyuny mer achqy xoteq։ Heriq e։ Moraceq ed datark banery» ։

Ha, uremn, morananq ancyaly։ Vardan Mamikonyany sut e։ Movses Xorenacin qertoghahayr chi։ Seljuknern irenc anapatneric mez hamar qsan hazar vochxar en berel, te: qef areq։ Lenktemurn el bari zoravar e eghel, voch talanel e, voch varel, voch el: spanel։ Friky chi boghoqel «ynddem fallaqi», Grigor Narekacin xas u ghumash vardanocum nstel, sirun-sirun aghjikneri hamar bayatiner e sarqel։ Tumanyany chi asel: «Achqd teqecir, banid tery ches» ։ Isahakyan Avetiqn inchu piti aser. el inchu es qary toghnum qari vra, qar ashxarh, Siamanton:

Kotorac. kotorac, kotorac…
Qaghaqnerun mej ev qaghaqneren durs,
Ev barbarosnern aryunnerov kdarnan,
Merelnerun u vogevarnerun vrayen։
Agravneru bazmutyunner kancnin vereren,
Aryunot berannerov u ginovi qrqijnerov…

Menq ancyal chunenq։ Che mi, ayd er pakas, vor Kajary Parskastanic ver kena ga, te: uzum em Gharabaghy nvatchel։ Um hamar e nvatchum, kin chuni, erexa chuni, krtac mard e։ Parskastanic qarasun ughtaber xurma er berel, mi ughtabery phoxum er mi sirun aghjka het։ To, krtac yabu, qavtar mutrub, aghjiky qo inchin e։ Isk Meliq Avann ir Dizak berdic: ek tesnenq, ay Kajar shah... Ba mer atomayin rumby, mer katyushan, mer hayroplannery vortegh en։

Sa mer gyughaci brut Levoni hnaracn e։ Brut Levony sirum e sutn u tchshmartutyunn irar xarnel։ Asum e: qsan tvin es ev Ghukasenc Stephany Caricinum erku polk spitak banak enq hndzel։ Nranq ekel en: menq hndzel enq, nranq ekel en: menq hndzel enq։ Ha, edpes e, hastatum e Ghukasenc Stephany, hndzel enq։ Ev erkusn el cicaghum en irenc sti vra։ Heto miasin txrum en, erb hishum en Kerchi tchakaty։ Levonn asum e. Kerchum mi vanq kar, vonc mer Amarasi vanqy։ Stephany: che, inch Amaras, vonc-or Gandzasari vanqy... Ete Ruminiayum, Lehastanum, Kaliforniayum, Fransiayum haykakan vanqer kan, inchu Kerchum chlini։ Tu, shan tgherq, menq Ruminiayum, Hungariayum, Bulghariayum, Iraqum, San-Franciskoyum inch gorc unenq։ Inchu eq mez ashxarhov mek crel։ Ho sermacu chenq։ Hima lav klini, vor brnenq fransiacu kokordn u asenq: sa mer hoghn e, ays carery, artery, sarery, qarery mern en, koreq aysteghic։

- Sa Amarasi vanqn e, - asum e patmutyan usucich Narek Hovsephyany։ Ays vanqy karucvel e shat, shat hin zhamanaknerum, himqy hetanosakan e։ Bayc dproci direktor Sokrat Meliqyany nran yndhatum e.
- Hazar angam asel em: gluxd dinj pahir։ Amarasi vanqi het inch gorc unes։ Erexanerin eres es talis, vortegh e qo qaghaqakan zgonutyuny։ Vortegh mnac internacionalizmy։ Axr, ays krvaxndzorn vov e tnkel aystegh։ Hishir, ynker Narek Hovsephyan, komunizmi zhamanak dasakargery veranum en։ Vor dasakargery veranum en, azgern irar en xarnvum, darnum andasakarg massa։
- Isk ayd andasakarg massan inch lezvov piti xosi։
- Zhamanaky cuyc kta։

Patmutyan usucich Narek Hovsephyany vitchum e direktori het, zgalov, vor mievnuyn e, dranic vochinch chi shahi։ Asum e: Zhamanakov katun tchon er, Shunn el glxin gdak chuner, - u darnum e ashakertnerin.- Erexeq, crveceq, gnaceq dzer tnery, mer eqskursian hamarum em avartvac։ Hnutyunneri het gorc chuneq, gnaceq atomayin, jracnayin rumber usumnasireceq։ Teseq, ha, neytronayiny chmoranaq։ Vortegh berder, vanqer, ekegheciner, amrocner kan, piti paytecnenq։ Togh korchen dranq, hni mnacukner en, naxnadaryan en, feodalakan, kapitalistakan en։ Menq ancyal chunenq։ Patmutyuny vorpes ararka, veranum e։ Ete sultan Hamidy avazak chi eghel, uremn Napoleon Bonaparty chi hardzakvel Rusastani vra։ Gharabaghi meliqnery chen dimel Petros Mecin, te: uzum enq mianal Rusac erkrin։ Isk inchu piti moranan Parskastani ev Turqiayi mayrakan gurguranqnery, mianan Rusastanin։ Ba sultan Hamidi, Taleat phashayi arac lavutyunnery kareli e moranal։ Da klini eraxtamorutyun։

Teseq, ha, urish tegh chaseq, te Komitasn ir achqov tesel e 1915 tvakani jardery ev xelagarvel։ Siamanton, Daniel Varuzhany, Grigor Zohrapy, Ruben Sevaky mahacel en irenc bnakan mahov։ Che, che, inch bnakan mah, inqnaspanutyun en gorcel։ Turq phashan xghtchmtanqov mard e eghel, asel e. «Ay ermanilar, ay gardashlar, ay shayirlar, dzer cavy tanem, inchu eq aydpes jahel-jahel mernum, menq dzez inch vatutyun enq arel» ։ Ed phashayi dzerqin voch tur e eghel, voch mauzer։ Lav phasha e eghel, e, lav phasha։ Voch mi hayi chi asel: teghd cux e, ver kac, en ancux teghy nstir։ Jahandamy: cux e, mer hay eghbayrn e, cxin el e sovor, krakin el, zulumin el։ Haskacaq, erexaner, ed turq phashanery eghel en hayeri iskakan barekamnery։ Ba vor turqery chlinein, hayern inchpes karogh ein tatcharner u berder karucel, «Matyan voghbergutyan» grel, «Sasna crer» steghcel, Ani anunov mayraqaghaq unenal։ Che, Karl Marqsy Turqiayin hamashxarhayin ****** chi anvanel։ Da urish terutyan masin e asel։

Sa patmutyan usucich Narek Hovsephyani menaxosutyunn e։ Mardy menaxosum e, inqn iren utum e։ Uremn: crvac e։ Lav usucich e, bayc shat e crvac։ Dranc ceghn aydpes e։ Narek Hovsephyani hayrn asel e: Amarasi vanqy chorrord darum himnel e Grigor Lusavorichy, aynuhetev, ir vordin te tory: Grigoris katoghikosy te episkoposy sharunakel e nra kisat gorcy։ Isk Aghvanac ashxarhi tagavor Vachagany Grigorisi gerezmanin, vanqi nersum, karucel e matur։ Ayd matury hima el ka։ Mesrop Mashtocy ekel, Amarasi vanqum bacel e arajin haykakan dprocy։ Cheq havatum, karogh eq kardal Movses Kaghankatvacu «Patmutyun Aghvanic ashxarhi» girqy, da patmutyun e։

Monghol Abagha xani akanjin dzen er hasel: Arcaxum aprusty taphvac e, dzri, gna tes inch es anum։ Abagha xann ir ghoshunov ekel, tnkvel e Xazazi sari storotum u kanchel. «Ay hayer, heriq e, hay lineluc ogut chuneq։ Ekeq ynduneceq mer havaty, monghol dardzeq, vor dzer qefin voch voq chdipchi» ։ Hayern asacin: Abagha triq, Abagha shunshanordi, Abagha qurak, te du lav mard es, mitqd cur chi, inchu qo mongholneric ver es kacel, ekel aystegh։ Vor menq hazar tari araj azg einq, duq vortegh eiq։ Vor menq Tigran mec, Arshak tagavor, Vardan Mamikonyan uneinq, duq inch uneiq։ Ev ayd bani vra mec ghalmaghal eghav։ Mongholy zarkec, hayery zarkecin, hayi u mongholi kriv eghav։ Abagha xann ir ghoshuny qshec, hay-huy arec…

Amarasi vanqum mi Erem vardapet kar, pharajan hanec, turn arav dzerqy, nstec dzin u kanchec. «Vardapetner, vov havatum e ir astcun, vov Qristosi havatin e, togh hetevi indz...» ։ Vardapet Eremn ir vardapetnerov tikunqic xphec Abagha xanin, Abagha xany chdimacav, phaxav։ Movses Kaghankatvacin ir grqum grum e. «Nuyn tarin Babany Parskastanic ekav, ancav Araqs getic ays koghm ev bnakvec Amaras gavarum. sksec xaghaghutyan banakcutyun varel, vorpeszi hnazandven iren. vomanq zhamanakavor zghjumov hnazandvecin... Aysteghic Babany veradardzav ir erkiry: Parskastani Atrpatakan, ir teghy toghec Rostom anunov mi zoravar: zorqi het miasin ev nran patvirec chpaterazmel berdi dem, ayl sirov gravel, vorpeszi hnazandven։ Isk Rostomy antesec Babani patvery, durs ekav paterazmelu... Ayd zhamanak berdecinern apavinecin Qristosi zorutyany ev, xachern u srberi masunqnery dimacnery brnelov, canr harvacnerov jardecin parskakan zorqy։ Azatvelov nrancic: gohanalov pharabanum ein Qristosin» ։

Nkarichn ir gorcin e, nkarum e։ Nkarum ev zrucum e koghqin kangnac shikaher patanu het։ Asum e: ay tgha, inchu es aydqan shek։ Partev anunov patanin patasxanum e: hayern arajnerum shek en eghel. aynqan caver en tesel, dardic txacel en։ Partev patanin hpartanum e, vor ir hor anuny Mesrop e, papi anuny: Artak, papi papi anuny: Partev։ Asum e: mer tohmy herosakan ancyal uni, ete espes gnanq patmutyan xorqery, giteq vortegh karogh enq hasnel: Tigran Mecin։ Nkarichy glxov hastatum e: tchisht e, ay es el em im oxty porty stugel, ev gnacel hasel em Sargis Picakin։ Ev harcnum e patanun: inch kases, hima sa vanq e, ekegheci e, te tatchar։ Patanin asum e: ekegheci e, vanq e, tatchar e, hrashq tchartarapetutyun e։ Haykakan Sovetakan hanragitaranum grvac e.

Amarasi mayr ekeghecin karucvac e Shushi qarahanqi bac moxraguyn srbatash vordzaqarov։ Chors geghecik syuneri verevum kisabolor kamarnern en, voronc vra henvac e gmbetavor dzeghuny։ Tatchari srahi erkarutyuny 23 m e, laynutyuny: 13.33 m» ։ Partev papy Amarasi vanqi masin votanavor e grel, ugharkel xmbagrutyun։ Chen tpel, asel en: terty shat karevor xndirner uni: silosacum, gomaghbi teghaphoxum, egiptacoreny dashteri taguhin e, hoviv Arshak Yuzbashyany haryur maquc 130 gar e stacel… Ay, dranc masin votanavor sarqir, te che: Amarasi vanqn irenic inch e nerkayacnum։ Patanin votanavorn ugharkel e banasteghc Hovhannes Shirazin, Shirazy kardacel u asel e. «Hyby, uremn mer Mesrop Mashtocy Arcaxi Amarasi vanqum dproc e bacel։ Da arden poemi tema e» ։

4.

Ev ayspes, Mesrop Mashtocy ekav, Amarasi vanqum bacec arajin haykakan dprocn u asac. «Korchi angragitutyuny, kecce hamatarac gragitutyuny» ։ Isk inchpes er kochvum ayd dprocy: cxakan, likkayan, texnikum, usumnaran, institut, hamalsaran, te akademia։ Mesrop Mashtocn el ho hasarak usucich cher. profesor er, doktor er, akademikos er, zorapet er, naev: general, marshal, covakal։ Bayc vorovhetev Mesropy pharaser mard cher, tqel er ayd kochumneri vra u mnacel Mesrop Mashtoc։ Isk Arcax mekneluc araj na eghav Sahak Partevi mot։ Partevn asac.
- Ay Mesrop, axr ed vonc klini, edqan mec gorcer es katarel, ay tnasheni tgha, bayc minchev hima voch mi kochum chunes։ Asum em: qez vastakavor dardznem, inch es asum։

- Vastakavor, - zhptac Mesropy։
- Ha, vastakavor։
- Vastakavor inch։
- Vastakavor usucich։
- Isk aranc dran chi lini։
- Prcav, voroshel em։ Aysorvanic vastakavor es։ Ete Arcaxum el gorcerd lav gnacin, veradarnalud pes: zhoghovrdakan kdardznem։
- Zhoghovrdakan inch։
- Derasan, gyughatntes, qimikos, fizikos… Chgites inch: usucich։
- Vaxenum em: takicy durs chgam։
- Pah, qo tuny shinvi, - cicaghel e Sahak Partevy։- Du vor ayd greri takic durs es ekel, uremn: zhoghovrdakan es։
- Es inch imanam, du gites։

Sahak Partevy tchanaparh drec Mesrop Mashtocin ev gluxn ororec։ Pah, qo inchn asem, Mesrop, mard el aydqan parz u hasarak klini։ Qo phoxaren ete urishy liner, kgar bkis choqer, te indz chexakan garnitur tur, hing senyakanoc bnakaran em uzum, «Volga» avtomobil em uzum, sarnaran em uzum, herustacuyc… Lav, es Mesropy voch mi bani kariq chuni։ Pah, qo inchn asem, Mesrop tgha, hay es, eli, maqur hay es։
Mesrop Mashtocy ekav, hasav Arcax, havaqec teghi anvaninerin, te: Amarasi vanqum dproc em bacum, vor erexocy hayeren grer sovorecnem։ «Hayeren grer, - zarmacan Arcaxi anvaninery։ Uremn, hayeren grer kan։ Axpor pes, xndrum enq, cuyc tur tesnenq ayd grern inchpes en grum» ։ Mesropy hanec magaghaty, melany ev glxatarerov grec ARCAX։ Arcaxy, asac, dzer hoghi, sari, qari, antari, geti anunn e։ Apa dardzav dimacy kangnac mardun: qo anunn inch e։ Mardn asac: Nerses։ Mesropy magaghatin grec: Nerses։ Nersesy nayec gracin, gluxy sharzhec.

- Tes e, iskakanic Nerses, aysinqn: es em։ Uremn, du Hisus Qristosi araqyaln es։
- Im anuny Mesrop e։ Indz kochum en: Mesrop Mashtoc։
- Mesrop Mashtoc imastun, - asac Nersesy, - es xavar mard em, mi ban lav chem haskanum, ed gir sovorelu npatakn inch e։
- Vor mnanq hay ev pahpanenq mer mayreni lezun։
- Ed giry mez qani tari hay kpahi։
- Shat…
- Hingharyur։
- Che, shat։
- Hazar։
- Shat, eli shat։

Nerses mardu imacac amenamec tivy hazarn er, dranic deny urish voch mi tiv chgiter, harcrec.
- Ed shaty vorqan klini։
- Hazar, eli hazar, ed hazari vra: noric hazar, - bacatrec Mesropy.- Mezanic heto kgan mer tornery, cornery, corneri cornery… Mi xosqov: havitenic havityan։
- Uremn, du astvac es, - gochec Nerses mardy։
- Im anuny Mesrop e։
- Du Mesrop anunov astvac es։
- Es Mesrop Mashtocn em։
- Du mer Mesrop Mashtoc astvacn es։

Ays patmutyunn urish tarberakner el uni։ Aydpes e eghel irakanum, te horinel en։ Karevorn ayn e, vor Mesrop Mashtocn Amarasi vanqum dproc e bacel, grer e sovorecrel hay manuknerin։ Serundner en ancel, serundner en ekel, ayd serundnery sertel en Mesropi grery, dardzel profesorner, doktorner, akademikosner, zorapetner, fizikosner, qimikosner, lezvabanner, groghner… Heto nranq: ayd gitnakannery gtel en, vor irenc hamar erku senyakanoc bnakarany qich e, ereqn en pahanjel, ereqn el e qich durs ekel, chors, hing senyakanoc bnakaran en pahanjel։ Mi lav banasteghc votanavor e horinel.
Karda, ay im xeloq manuk,
Karda, gri tarin bolor,
Kardacoghi xelqn e ktruk,
Mitqy paycar u lusavor։

Isk dranic araj mi hay gusan-banasteghc erg e horinel. «Gir sire, ghalam sire, davtar sire» ։ Bayc mi urish graget el Mesropi grerov anstoragir namak e txel. «Gharabaghi hayery, - grel e zrpartichy, - nacionalistner en, marzkentroni erkragitakan tangaranum Mesrop Mashtoci nkarn u ardzany pahum en» ։ De hima ari apacucir, vor napastakn ught che։ Vor erkusin gumarac erku: chors e։ Vor erku angam erku: eli chors e։

«Che, chors chi, tasnchors e, - asum e internacionalisti dimakov cptvac bansarkun։- Tasnchors e։ Ta-syn-chors, - vankarkum e։- Isk giteq inch ban e tasnchorsy։ Mek, erku, ereq, chors, es kparem tasnchors։ Tasnchorsy dashnakcakanneri himnn e, mauzer e, ma-u-zer։ Covic-cov Hayastan։ Erkir Nairi։ Andranik, Dro, Nzhdeh, Hamazasp, Sepuh, Shavarsh, Vram, Dali Ghazar, Tevan, Aram, Hrayr Dzhoxq, Ghochi Erem, Makich, Sepho, Varos… Eghav tasnchors։ De: bros։ Ete tchishtn eq uzum imanal: dzer Mesrop Mashtocn el e dashnakcakan։ Hy, hima brnvecir։ Shahumyani, Kamoyi, Spandaryani, Knunyanci anunnerov cherdves։ Vor qo Mesrop Mashtocy hayeren grery chhoriner, heghaphoxutyuny ktapalver, te Hakob Hakobyany cher gri. «Hey, dzez matagh, banvor tgherq, mek el, mek el mi zark tveq…» ։ Isk Tumanyany inch e grel. «Zhamanakov shuny tchon er, katun glxin gdak chuner...» ։ Kam Isahakyany. «Dards laceq, sari smbul, alvan-alvan caghikner» ։

Phoxanak zenq vercni u krvi heghaphoxutyan hamar, asum e. «Dards laceq, sari smbul» ։ Charency։ Inch Charenc։ Da en Charency chi, vor grel e. «Es im anush Hayastani arevaham barn em sirum» ։ Da arden nacionalizm e։ Ete dra mitqy cur chi, inchu miayn Masis sarn e sirum։ Ba mer Karpatnery, Kazbeky, Himalaynery vov piti siri։ Isk, ete kuzeq, ayd Masisn amenevin el mery che, Turqiayum e։ Hima inch kaseq...» ։

Iskapes tgetin u himarin ararkely dzhvar e։ Bayc ayd tgetin ambion el en tramadrum ev na ambionic mat e taphaharum ir zhoghovrdi vra, ir hayrerin, mayrerin, quyrerin, eghbayrnerin, qerinerin hamarum e nacionalistner։ Es hanum em cocatetrs ev ayd taphtphukin patasxanum em chaphatogherov.

Du atum es ayn, inch haykakan e,
Mesropagir e u mesropatar,
Qo dem mer hayoc ergy akan e
Ev rumb e hayoc ergy qez hamar։

Mer kotoghnery qez dur chen galis,
Qez dur chen galis tatcharnern ays pertch,
Ahov es nayum du mer xachqarin,
Tgeghy tesnum gegheciki mej։

Gorum es, tchchum, sparnum anverj
Ev shantazhnerov qo tchamphan hartum,
Du aynqan neng es: azgayini mej
Tesnum es miayn azgamolutyun։

Mer hin vosoxin anvanum qeri,
Bambasum es mez, lkti canakum,
Tchampha es talis shoghoqortnerin,
Tchshmartaxosi berany phakum։

Eghbayrutyun es ambionic gorum,
Erdvum droshov barekamutyan,
Bayc mer hin verqn es noric phorphrum,
Xarxlum es du syunery mer tan։

Ev du nengum es patmutyuny mer,
Hatel es uzum mer ardar lezun,
Mez anpatvum es birt u lrboren,
Anamotabar mez charaxosum։

Du datum es mez, bayc um anunic
Ev vovqer en qo daty pashtpanum,
Ayd um vra es gorum ambionic,
Umnic es aydpes du vrezh arnum։

Du eghbayrutyan surb droshi tak,
Azgi tarazov cptvac maneken,
Keghc neynimneri ushacac tutak,
Mer dem ambarvac hin lutanq u qen...

Ev du el kancnes, inchpes vor ancan
Qo naxordnery anbarisht u char,
Vov du hin u nor krknvogh hancanq,
Du hayrenadav pharamol lachar*։

Isk Mesrop Mashtoci kisandrin hanecin tangaranic։ Mesrop Mashtocn axr vov e, heghaphoxutyun chi arel, spitak gvardiakanneri dem chi krvel, Xasan ltchi tchakatamartin chi masnakcel, inch iravunqov e tegh gtel socialistakan mer tangaranum...
1975-78 t.

-------------------------------------------------

Ays steghcagorcutyuny tpagrvel e heghinaki mahic 16 tari heto: 2003 t. (tes: «Lerneri legendy», Erevan) ։ Tpagrelis himq e yndunvel heghinaki dzerqov meqenagrvac orinaky։ Yst erevuytin, petq e, vor goyutyun unenar naev sharunakutyun, vori arandzin hatvacnery harazatneri ev barekamneri shrjanum heghinaky erbemn yntercum er։

* - Nkarchi kerpary kertelis heghinaky nkati e unecel HH zhoghovrdakan nkarich Hrachya Ruxkyanin, vorn ayd tarinerin gtnvum er Arcaxum, ev ynkerakan jerm haraberutyunner ein hastatvel nkarchi u V. Ovyani het։

* - Tes: ej 183, «Amarasi vanqum» ։

* - Tes: ej 19, «Xotavanqum» ։

* - Tes: ej 19։ Aystegh ogtagorcel e «Hudayin» banasteghcutyan 11 qaryakneric 8-y։ Erkrord qaryaky masnakioren phophoxvac e, isk errord qaryaky «Hudayin» -um chka։

-------------------------
Canotagrutyunnery «Lerneri legendy» grqic
Nyuty hraparakvel e Mamuli xosnaki shrjanaknerum:
Kisvir ays nyutov:
Niderlandakan Oragir Grakan ej
18:40, 18.08.2021
6225 | 0
02:40, 11.05.2020
6813 | 0
01:54, 29.11.2019
12373 | 0
05:28, 08.01.2018
12368 | 0
03:29, 22.12.2017
13057 | 0
01:01, 08.12.2017
29939 | 0
16:32, 06.12.2017
11505 | 0
16:11, 06.12.2017
16253 | 0
02:42, 05.09.2017
17514 | 0
23:45, 27.08.2017
21671 | 0
depi ver