Mashtoci mahic heto hazarapet Vahan Amatunin ev zoravor Hmayak Mamikonyany mec bazmutyamb nra marminy teghaphoxum en Oshakan, vortegh ereq tari anc Vahan Amatunin tatchar e karucum, atchyuny teghaphoxum ayntegh։ Nra hishataky hargelu hamar Hovseph katoghikosy handznararum e Koryunin grelu Mashtoci kyanqn u gorcy։ Hay ekeghecin, nkati unenalov Mashtoci zhoghovrdakanutyuny, nran dasel e ir srberi sharqy։ 428 t. Hayastani arevelyan masum nuynpes veracav hayoc Arshakunineri petakanutyuny։ Qaghaqakan tesaketic Hayastani hamar ayd canr zhamanakashrjanum Mashtoci gyutov cnund arac hayoc dprutyuny arag caghkec vorpes erkri qaghaqaka- napes anjat masery hogeevor u mshakutayin zodumov miavorogh ev hayutyany dzulumic patsparogh uzh։ Hayastanum ev sphyurqum Mashtoci anunov en kochvum petakan u hasarakakan himnarkner dprocner, phoghocner ev ayln։ 1962 t․ Mashtoci anunn e krum haykakan amenaharust dzeragratuny Matenadarany։ Oshakani tchanaparhin kangnecvel e mashtocyan aybubenin nvirvac hushakotogh։ Mashtoci anunn e krum naev Erevan qaghaqi glxavor poghotan։ Kyanqi verjin tarinerin grel e hogevor sharakanner, krona-philisophayakan erker։ Hay greri steghcumy Mashtocy ayd araqelutyan zhamanak sksel e lrjoren mtahogvel erkri vitchakov։ Teev qristoneutyuny Hayastan mutq e gorcel arajin darum ev 301 t. dardzel petakan kron, bayc zhoghovrdi zgali masy miayn anvanapes er qristonya, erkrum eghac astvacashnchi grqery, ekeghecakan ayl erker hunaren kam asoreren ein, zhamergutyunnery ev cesery katarvum ein zhoghovyr-di hamar anhaskanali ayd lezunerov։Mesrop Mash- tocy Astvacashunchy hraparakaynoren kardalis anmijapes banavor targmanum er hayeren: zhoghovrdin haskanali dardznelu hamar: Goghtum katarac qaroz- chutyuny Mashtoci mej hastatec hayeren gir u gra- kanutyun unenalu hratap karevorutyuny։ Kayin ayd voroshumn yndunelu naev ayl canrakshir pattcharner։387 t. erku masi bazhanvac Hayastani arevelyan ev arevmtyan masum teev pahpanvum er hayoc taga- vorutyuny, bayc parskakan azdecutyunn oravur mecanum er։ Erkri arevmtyan masum, vory miacvac er Byuzandiayin, veracvac er hayoc tagavorutyuny, ekeghecin entaka er hunakan episkoposutyany, ekeghecu ev petakan lezun hunarenn er։ Hayastani erku maseri mimyancic otaracumy sparnum er erkri ev zhoghovrdi amboghjutyany, verahas er darnum hayut- yan dzulman vtangy, amboghj erkrum dprocneri, hamal- saranneri, lezun hunarenn er, masamb asorereny, ekeghecakanneri zgali masy huyner u asoriner ein, hay hogevorakanutyan vorosh masy hunaxos er: Hayoc greri steghcman anhrazheshtutyun. Arevmtyan shat gavarnerum hunaren u hunakan kencaghy armatanum ein hay yntaniqnerum։ Arquni- qum pashtonavarelis ev heto Mashtocy kanxazgacel er haykakan inqnuruyn petutyan motalut ankumy։ Ayspes Mashtoci hamar hay dprutyan hratap steghcumn uner hetevyal npataknery. 1. hayacnel qristoneakan grqery, qarozchutyunn u araroghutyunnery katarel hayeren, 2. steghcel u zargacnel mayreni lezvov grakanutyun 3. hayutyuny phrkel dzulumic ev da apahovel hetagayi hamar 4. amracnel erkri qaghaqakanapes erku masi bazhanvac hatvacneri hogevor, lezvakan ev mshakutayin miasnutyuny, vory qaghaqakan miasnutyan himq piti darnar erkri petakan ankaxutyuny verakangnelu hnaravorutyan depqum։ Hayeren hnchyunakan hamakargi steghcumy Mashtocy 405-in steghcum e hayereni hnchyunakan hamakargy tchshgrtoren artahaytogh, usucanelu, targmanelu ev dprutyun steghcelu npatakin liovin harmar nshanagrer. «Na ir surb ajov hayrabra cnec nor ev sqancheli cnundner hayeren lezvi nshanagrer» ։ Edesiayum Mashtocy noragyut tarery dasavorom e ogtvelov hunakan aybubeni hertakanutyunic, tarerin talis e anunner (ayb, ben), voroshum e nranc tvayin arzheqnery (A =1, Zh = 10, Tch = 100) ։ Apa ancnelov Samosat hmut hunaget Hrophanosi ognutyamb katarelagorcum e noraguyn tareri gcagrutyuny, nor tarern usucanum ir ognakannerin ev aydtegh hunakan krtutyun stacogh manuknerin, ir ashakertner Hovhan Ekeghecacu ev Hovseph Paghnacu het sksum e nor gri ognutyamb Astvacashnchic hayeren targmanel Soghomoni araknery, voronc skizbn e. «Tchanachel zimastutiւn ev zxrat, imanal zbans hantcharoy…» . sranq mesropatar grvac arajin barern ein։ Mashtoci u hayoc aybubeni masin Jorj Bayron (angliaci banasteghc) . «Inch el spaselis lini nranc (hayerin) apagayum, nranc erkiry misht petq e mna vorpes amenic aveli hetaqrqrakanneric mekn amboghj hoghagndum, ev arden isk nranc lezun… mec usumnasirutyun e pahanjum… Tchox e hayoc lezun, ev aratoren kvardzatrvi na, vov kusumnasiri ayn: Es phordzum em, im phordzn araj e yntanum»: Viktor Hyugo (fransiaci grogh) . «Dzer hnameni lezun es chgitem, bayc sirum em ayn: Dra mej arevelqn em zgum, darern em nshmarum ayntegh, tesnum em ancyali xorhrdavor nshuyli shoghardzakumy: Indz hamar parcanq e hayeren targmanvely»: Markvart (germanaci gitnakan, hayaget) «Ete nkati arnenq patmakan ayn bacarik, canr iradrutyuny, vori mej Mashtocy karoghacav artnacnel hay zhoghovrdi azgayin gitakcutyuny, ev nra ayd gorcy hamematenq Pipinosi ev nra zinakic Zigfridi gorcuneutyan het, vor nranq arin germanakan zhoghovrdi hamar: ays verjinnery «xeghtch tzukner» kerevan mtqi ayd hskayi hamematutyamb»: Frederik Feydi (fransiaci hayaget) . «… Im gitcac lezunerun mej hayereny bacarik e… nax, vorpes zarmanali tramabanakan lezu, apa naev: ir tchkunutyamb, nor barer kazmelu dyurutyunnerov»: Edmond Shuc (hungaraci banaser, doktor) . «Mashtoci hrashali steghcagorcutyan: haykakan aybubeni katarelutyuny ashxarhi mecaguyn lezvabanneri zarmanqn e arajacrel…»: Antuan Meye (fransiaci gitnakan, hayaget) Emil Benvenist (fransiaci lezvaban) . «Hayereny hayun xorhurdn e»: … «Indz hajordogh serundnerin, torneris, corneris ktakum em tirapetel hayoc lezvin: Amen meky petq e ir partqy hamari usumnasirel hayoc lezun, graget lini hayerenic, ankax ayn banic, te qani tokos e nra mej haykakan aryuny: Ayd tokosy vochinch chi nshanakum: Menq phoxancum enq serundnerin voch te aryun, ayl gaghapharner ev gaghapharneri mej indz hamar amenatanky hayoc lezun e: Ayd kapakcutyamb yuraqanchyur serund partavor e sovorecnel hajordin hayoc lezu: Gitceq, vor im kyanqi amenamec erjankutyuny eghel e u kmna, qani aprum em, hayoc lezvin tirapetely: Cankanum em erjankutyun bolorid» … «Mayreni lezvi barery menq zgum enq, aprum, isk otar lezviny: sovorum, haskanum, hishum» … «Mesrop Mashtoci gyuty, antarakuys, ayn hzor zenqn er, vori shnorhiv hay zhoghovurdy pahpanec ir goyutyuny 5-rd dari mec payqarum ev mtnelov qaghaqakrtvac hnaguyn zhoghovurdneri yntaniqi mej, zargacrec ir inqnuruyn mshakuytn u shat harust grakanutyuny»: «Hunareny meghm e, hromeakan lezun: hzor, hunareny: ahabekogh, asorereny: aghersakan, parskereny: pertch, alanereny: gegheckazard, gotereny: hegnakan, egiptereny: taphakaxos u xavaradzayn, hndkereny: tchrvoghakan, hayereny: qaghcr, vory miazhamanak karogh e myus bolor lezuneri hatkutyunnern amphophel ir mej»: «…Im imacac lezuneri mej hayereny bacarik e, nax: vorpes zarmalali tramabanakan lezu, apa naev: ir tchkunutyamb, nor barer kazmelu dyurutyunnerov»: «Lezun e amen mi zhoghovrdi azgayin goyutyan ev eutyan amenaxoshor phasty, inqnuruynutyan u hantchari amenaxoshor droshmy, patmutyan u heravor ancyali kaxardakan banalin, hogekan karoghutyunneri amenatchox gandzarany, hogin u hogebanutyuny»: |