ՄԱՄՈՒԼ.ամ
Hay / Հայ | Рус | Eng | Tür
USD 402.56, EUR 440.64, RUB 4.58, GBP 505.01
+27 °C, +15 °C ... +27 °C Vaghy:+26 °C
Vardges Ovyan, Ergicakan patmvacqner
20:41, 17.02.2014
9612 | 0







ERGICAKAN PATMVACQNER



ZhVoGhVoVRDAVARUTYUN

Zhoghovurdy chardaracrec ishxanutyunneri
huysery, zhoghovrdin harkavor e crel...
Bertold BREXT
Linum e, chi linum, mi petutyun e linum։ Inchpes bolor petutyunnerum, ayntegh nuynpes zhoghovurd er aprum, ev inchpes bolor zhoghovurdnery, uner tagavor, vorin mert arqa ein anvanum, mert prezident kam naxagah, mert tirakal kam geraguyn ishxan։ Yuraqanchyur tirakali teknacu zhoghovrdin skzbum mecamec xostumner er talis u, zhoghovrdi gluxn ancac, groghi cocn ugharkum ir naxordin։ Heto na moranum er ir xostumnery ev zhoghovrdin hishum er miayn yntrutyunneri zhamanak ev ayn paherin, erb sksum er tchotchvel ir atory։

Erb tchotchvel sksec hertakan tagavori gahy, na canr gluxy taphaharec u herustaekranic gochec.

- Zhoghovurd, mez hasac verjin teghekutyunneri hamadzayn, duq vat eq aprum, der avelin: shat vat, isk mi xumb arkacaxndirner phordzum en xarxlel pharahegh mer petutyan himqery ev dzez krkin tanel hetamnac ancyali girky...

Mi or el «arkacaxndirneri xumbn» ayd, zhoghovrdi gluxn ancac, gahynkec arec ayd tagavorin, ev gahin bazmec Arqa 5-rdy։ Sa evs zhoghovrdin harstutyan sarer xostacav u erjankutyan horizonner gcec vardaguyn erknakamarum, ev erb mi qani or heto nran zekucecin, vor zhoghovurdy aghqatutyan ezrin e u boghoqum e, zarmacav. «Zhoghovurd, da vov e, im tirutyunum edpisi mardik el kan։ Ed zhoghovrdin vov e iravunq tvel boghoqelu» ։

Heto dardzyal qaminer u hoghmer ancan ayd erkri vrayov u zhoghovrdi gluxnerov, ev tchotchvel sksec naev Arqa 5-rdi gahatory։ U na bardzr ambionic sksec mat taphaharel ir axoyanneri vra.

- Ayd inch eq anum, arkacaxndirner u qaghaqakan taphonner, ayd ur eq uzum tanel zhoghovrdin...

...Artahert yntrutyunner eghan ev gahin bazmec hertakan tirakaly, vor minch ayd ir naxordneri pes «arkacaxndir» er vorakvel kam «taphtphuk» ։

- Dzer cavy tanem, zhoghovurd, - arqayakan zhamanakakic ir tchotchatorin nstac, siruhun cnknerin nstecrac, havatarmutyan erdum tvec Naxagah 4-rdy, - verjapes duq tery kdarnaq dzer iravunqneri u dzer ojaxneri։ Aysorvanic dzer arjev bac en gitutyan u lusavorutyan tatcharnery, lusavar u erjanik nerkayi ev arevavar apagayi drnery...

Isk nranq, ayn palatakannery, vovqer minch ayd havatarmutyan erdum ein tvel u strkamtoren carayum ein naxord arqayin, anmijapes «veraphoxvecin» ev hima el sksecin carayel nor arqayin։

Krkin ancan orer, amisner u tariner, isk zhoghovurdy dardzyal vat er aprum, der avelin: burn caghkum er murackanutyuny, tshvarutyunn aneres hyuri pes mtel er mardkanc ojaxnern u aynteghic durs galu voch mi cankutyun chuner...

- Tirakal, zhoghovurdn eli boghoqum e, - Naxagahi akanjin phsphsac shshnjocneri gcov arqayi glxavor xorhrdakani erkrord teghakaly։

- Inch e uzum։
- Inch-or hac e uzum ev veracakan inch-or baner։
- Inch baner։
- Demokratia, zhoghovrdavarutyun ev ayln։

- Paho, inch aneres mardik en ayd zhoghovurd kochvacy։ Dranc hamar hzor u erjanik erkir em karucel, isk irenq, xosqnery mek arac, anyndhat dzhgohum en: aghqat enq, hac enq uzum, demokratia-memokratia enq uzum... Inch e, vor menq hac chenq utum, miayn sev ikra, lulaqabab-xorovac, vetchina u xashlama enq utum, brazilakan surtch u mangoyi kam kokosi hyut enq xmum, pakas tgherq enq...

Naxagah 4-rdy artakarg xorhurd gumarec, tcharer asacin, tcharer lsecin ev verjum xosqy trvec Naxagahin։

- Gishery ankoghnum im tiknoj het erkar-barak shat em mtacel ayd masin u miasin ekel enq ayn ezrakacutyan, vor amen inchi meghavory zhoghovurdn e, - asac na։- Ayd zhoghovurdy voch mi kerp chi brnum hzor u paycar mer erkri fonin։ Dranc nerkayutyamb erkri gitutyan katcharnern u arvesti kotoghnery aynqan tshvar u anhetet en erevum, vor amachum enq cuyc tal artasahmanyan bardzrastitchan hyurerin...

Hajord ory arqayic-arqan hramanagir ardzakec. «Menq: Naxagah 4-rds, gtnum enq, vor mer erkri bolor chariqneri pattchary zhoghovurdn e։ Hashvi arnelov naev, vor hzor u paycar mer petutyunn aylevs chi karogh pahel dranc: ayd dzriakernerin, vor zhoghovurd e kochvum.

a) aysorvanic zhoghovurdy crum em, b) suyn hramanagiry storagrvelu pahic zhoghovurdy lucarvum e։ Storagrutyun: Menq: Naxagah 4-rd» ։

* * *
Linum e, chi linum, mi petutyun e linum։ Inchpes bolor petutyunnerum, ayd erkrum nuynpes zhoghovurd kar, bayc arden chkar...
Noyember, 1999 t.



ARDzANY

Erb na pashton stacav, nra bolor canotnern, ynkernern u barekamnern uraxacan։ Nranq bolory mtacecin, vor verjapes baxty zhptac, irenq el tikunq kunenan։ Isk amenic shat uraxacav na. verjapes bolory kimanan, te vov e inqy։ Ashxarhum amenashaty inqn er iren tesnum, ev arajiny henc na haskacav, te vov e inqy։ Ev ir mecutyan gitakcutyunic u ir angerazanceliutyan bardzunqic na kamac-kamac sksec amachel ir mecutyann anhamapatasxan ynker-barekamneri hamar։

Groghy tani, mite sranc het ei nstum-verkenum, - mtacec na։ Heto sksec amachel ir harazatneri: cnoghneri u quyr-eghbayrneri hamar ev amen kerp dzgtum er xusaphel nranc handipeluc։ Ev harazatnerin phoxarinecin ir storadryalnery, isk yntaniqy phoxarinvec ashxatavayrov։

Skzbum na amen or tesnum er ir ashxatakicnerin, bayc erb sksec amachel naev ir storadryalneri hamar, nra «bari luysi» ev «bari gisheri» miak ardzaganqoghy dardzav qartugharuhin, vor zhamanakin tey u surtch, shokalad u txvacq er matakararum iren, patasxanum heraxosazangerin։

Na sksec aveli u aveli hazvadep tun gnal։ Ashxatavayrum senyakneric meky dardzrec nnjaran, ev shenqic durs er galis miayn xist anhrazheshtutyan depqum: ton orerin, vorpeszi mardik tesnen iren։ Isk orva, shabatva, amisneri u tarineri myus bolor zhamerin qartugharuhin astitchanabar sakavacogh heraxosazangerin patasxanum er. «Na xist zbaghvac e...» ։

Na voch mekin aylevs cher sirum, cher sirum ynkernerin u barekamnerin, angam harazat erexanerin u knojy։ Ashxarhum na sirum er miayn mekin: iren, na hargum er miayn mi mecutyun. ayd mecutyunn inqn er։

Kamac-kamac na moracav bolorin, u bolorn el astitchanabar moracan nran։
Aravotic ereko na ansharzh nstum er ir ashxatasenyakum: graseghani hetevum, tey u surtch xmum, herustacuyc ditum ev partakanutyunnern anbavarar katarelu hamar koptum qartugharuhun։

Ancan tariner։ Mi or inch-or meky hankarc hishec nran ev ayd masin patmec ir ynkerojy։ Verjins el mi urishin patmec, sranq el: ayloc, u mardik hishecin nran։

Mardkanc amboxy pasharec ayn shenqy, vori amenaverin: innerord harkum gtnvum er nra ashxatasenyaky։ Erb mardik xuzhecin nra ashxatasenyaky, zarmanqic sarecin. graseghani hetevum nstac er mi qare ardzan։ Phoqrik mi aghjik motecav ev caghikner drec ardzani dimac։ Heto erku haghtandam tghamard ardzann atorov bardzracrin ev drecin seghani vra, vor ayd pahin qaracav ev dardzav patvandan։

Hajord ory hushardzany teghadrvec qaghaqi tesarzhan vayreric mekum։ Isk patvandani vra yndameny mi bar er grvac: «Pashtonyan» ։


* * *
Ancav mi tari։ Mardik moracan naev ardzanin։ Ancnum ein motov: aranc nvazaguyn ushadrutyan arzhanacnelu։ Ases ayn ardzan el cher, ayl choracac u anpetq mi kotchgh kam qare tdzev mi anhetetutyun։

Sakayn mi or aynpisi baner sksecin katarvel, vor mardik erazum angam chein karogh patkeracnel։

...Ardzany sksec xosel։ Skzbum koghqov ancnogh tapharakan shneri u phoqrikneri vra er mat tchotchum ev lezu cuyc talis, heto sksec nkatoghutyun anel u bghavel mecahasakneri vra։ Aynuhetev na hankarc ijav ir atoric, ayn glxivayr shur tvec u dardzrec ambion ev sksec tcharel։ Xosum er ir masin, heto ancav qaghaqakanutyany, sakayn dardzyal xosum er ir masin։

Mardik skzbum ban chhaskacan, bayc heto kamac-kamac sksecin ymbrnel, vor mard-ardzany heros e, isk irenq tariner sharunak glxi chen ynkel ayd hasarak tchshmartutyuny։

Mi qani hogi motecan u caghikner drecin Ardzani patvandanin։ Verjins arhamarhanqov nayec caghiknerin u asac, vor ashxarhum bolory: mardik, caghiknery, inchpes naev astghern u lusiny iren en partakan irenc goyutyamb։

Ev mardik bazhanvecin mi qani xmberi. mardik, vovqer karcum ein, te ban en haskanum Ardzani asacneric, mardik, vovqer vochinch chein haskanum ayd amenic ev mardik, vovqer yndhanrapes tqac unein Ardzani ev amen inchi vra։

Zhoghovurdn astitchanabar moracav ir hogsery, moracav, vor tshvar u aghqat e, dazhanabar xabvac u anargvac, ev qaghaqakanutyuny kamac-kamac xuzhec mardkanc xosquzruyci mej, bac u phak drneric, patuhanneric ev angam erdikneric u cxneluyzneric qaghaqakanutyuny mtav mardkanc tnery...

Erkiry hegheghvec kusakcutyunnerov u miutyunnerov, xmbaknerov u xmbavorumnerov։ Kusakcutyunner u ynkerutyunner sksecin steghcvel naev mardkanc bnakarannerum։ Qaghaqakan tarber bevernerum haytnvecin kin u amusin, mayr u vordi, quyr u eghbayr, pap u tor, manuknern angam mankaparteznerum sksecin «qaghaqakanutyun» xaghal ev boghoqi cuycer u hanrahavaqner ein kazmakerpum dastiarakneri tirapetutyan dem, ahabekchakan gorcoghutyunner u heghashrjman phordzer anum...

Erkirn, i verjo, bazhanvec erku masi: qaghaqaciner, vor satarum en Ardzanin ev mardik, vovqer Ardzani masin aynqan en mtacum, vorqan, asenq, mayteri ezrerin sharvac «bordyurneri» masin։

...U mi or, erb qaghaqakanutyan bacilnerov varakvac erkri vra sksecin gorsh amper kutakvel, voch voq aydpes el chnkatec, vor ayd ameni pattchary: Ardzany, gishern ijel e ir patvandanic u phaxel erkric...
1999-2000 tt.




KAGhAMBY

Meci nra chaphanishy cavaln e, artaqin chaphsern u kshiry։ Mec u canrakshir groghy nra karciqov na e, vov arnvazn 120 kg qash uni ev karoghanum e hastaphor grqer tpagrel (200 ejanoc grqerin na «broshyur» e anvanum), mec pashtonyan: vov mec u bardzr atori vra e nstum ev ayln։

Der mankutyunic erazum er «mec mard» darnal ev himnovin netvec ayd gaghaphari mej։ Inchpes mecn Otyany kaser: voch te gaghaphary mtav nra gluxy, ayl na inqy mtav gaghaphari mej։ Ev gomaghbi mej ynkac kartofili pes sksec «atchel» ։ Arden 6-rd dasaranum ayd asparezum hasel er zgali nvatchumneri. glxi chapherov arajin teghn er gravum voch miayn hamadasarancineri mej, aylev voghj dprocum, isk mi qani tari heto: naev qaghaqum։

Tariner ancan։ Mecacav ayn qaghaqy, vortegh na er aprum։ Mecacav u parartacav naev nra gluxy։ Aylevs hnaravor cher tarberel: vorn e gluxy, vory: nstuky։ Inqn el er hatchax shphotum, erbemn glxivayr nstum: tyurimacutyan mej gcelov mardkanc։ Isk erjanik mi or el hankarc parzec, vor inqy evs karogh e canra-kshir grqer tpagrel։ Amen tari arnvazn 15-20 kilogram girq er tpagrum։ Tann aylevs azat tegh cher mnacel։

- Ays tari 24 kilogram girq em tpagrel, - mi angam hpartutyamb haytnec canot-barekamnerin, - da 4 kilogramov gerazancum e naxord tarva rekords։ Ete ayspes sharunakem, mi qani tari heto aveli mec em linelu, qan Lermontovn u Mayakovskin, Tumanyann u Teryany...

- Du arden mec es Bayronic, Pushkinic, Isahakyanic u Charencic, du hantchar es, - sksecin vogevorel nra tchox seghani phshranqnerov goyutyun qarsh tvogh manklaviknery։
- Gitem, - hamestoren xostovanec na, - bayc ayd «hantcharn» arden indz vra negh e galis։ Chem haskanum, inchu mardik mi aveli mec kochum chen steghcum, asenq: gerhantchar, amenahantchar...

Ir nazir-vezirnerin handznararec, vor dprocnerin hrahang ugharken: grakan mijocarumnerum artasanel miayn ir banasteghcutyunnery։ Heravor mi gyughi xarxul pahestic kartofil kshrelu hska mi ksherq berec tun, vorov mek ar mek kshrum er ir grqern u vogevorvac caph zarkum. «Verjin tasy tarum tpagrac im bolor grqery kshrel em։ Indz het miasin 257 kilo e։ Es arden ancel em hayreni u hamashxarhayin shat u shat meceric» ...

Amen tari xoshor planov lusankarum er xash gcelu cavalner yndunac mec gluxn u hpartutyamb zeteghum ir grqeri vra kam, tankagin masunqneri pes, ir makagrutyamb, nvirum canot-barekamnerin։

Ev mi or mardik nkatecin, vor nra glxi tarber maseric sksel en inch-or baner durs gal։ Skzbum vochinch chein haskanum, isk vomanq minchev angam sksecin katakner anel: «Ddumi vra pozer en busnum... Mec gluxy erkunqi mej e...» ։ Bayc kes tari heto nranq zarmanqov nkatecin, vor «mec mardu» glxi teghy hska mi kaghamb e atchel։

Zarmanahrash lury kaycaki aragutyamb surac erkrov mek ev taracvec voghj ashxarhum։ Moloraki tarber cegeric xoshor gitnakanner, hanrahayt gyughatntesner ekan: irenc achqerov tesnelu ev parzelu ayd hrashqy։ Bolory miadzayn xostovanecin, vor irenc voghj kyanqum aydpisi xoshor kaghamb chen tesel։ Nrancic vomanq ayd glux-kaghambic phoqrik tevikner ktrecin ev ugharkecin irenc erkrneri gitahetazotakan institutnerin: laborator stugumneri hamar։ Ev erb mi cer gyughatntes phordzum er phoqrik kaghambatev ktrel ir erkri hamar, chgites vorteghic mi aghjnak haytnvec u taxandzagin asac.

- Qeri Kaghamb, mayriks xndrel e, vor mi tev el mez tas: tolma phatatelu hamar...
Cer gyughatntesn ir dzerqi kaghambatevic mi phoqr kcec: hamy stugelu hamar, bayc hankarc zzvanqov demqy camacrec.
- To°ւh, inch zzveli ham uni։ Ays tchivaghi mej vorqan charutyun, maghdz u tuyn ka: tvel e zazreli glxin ev kaghamb dardzrel...

U bolor haytni gitnakannery hiastaphvac shur tvecin gluxnern u hajord ory meknecin irenc erkrnery։ Sakayn ayd ameny mard-kaghambin amenevin chanhangstacrec։ Karevorn u tesanelin voch te bovandakutyunn e, ayl dzevy, artaqiny։ Togh vor anham u garsheli e, bayc ir kaghambn amenamecn e ashxarhum։

Na hasel er ir npatakin։ Na arden «mec» er։




ChARI VERJY

Shaghgam Sapokyany byurokrat e։ Amenatipik byurokrat: tcharpakalac phorov, mec glxov u kovi achqerov։ Eresun tari inch-or kazmakerputyun e ghekavarum, ev ayd eresun tarum intrigner sarqelov, mardkanc irar dem larelov, na pashtpanel e ir atory։ Tarineri vra tariner en gumarvel, ev zhamanaki yntacqum astitchanabar atchel u zargacel e Shaghgam Sapokyany. nax mecacel e gluxy, heto xoshoracel e nstateghy, isk verjinis chapherov paymanavorvac, skzbum nra hamest atory dardzel e mec ator, aynuhetev: layn u shqegh bazkator։

Tarineri het bacvel e Sapokyani axorzhaky։ Nax kerel u amayacrel e ir atori merdzakayqy, apa: merdzavor shrjakayqy ev, i verjo, mi or na zarmanqov nkatel e, vor ir ghekavarac kazmakerputyunum aylevs utelu ban chi mnacel։

Na dardzel er argelaphakoc: amen lavi u arajadimakani, amenayn lusavori u gegheciki dem։ Na nmanvum er tchamphamijin ynkac antchorni mi kotchghi, vori koghqov kam anhnar er ancnel, kam ete hajoghvum er ancnel, apa hnaravor cher chkeghtotvel։ Inchpes molaxot, na xlum er voghj kendani shrjapati luysy, odn u snundy...

Ayd ory, erb Sapokyany parzec, vor aylevs utelu ban chi mnacel, myus koghmic el: chaphazanc shat uteluc vaghuc chi karoghanum keracy marsel, votqery tnkel u hogin avandel e։ Lurn aynpisi aragutyamb u tetevutyamb taracvec qaghaqov mek, karces Sapokyani het erbeve gorc unecac haryuravor qaghaqaciner azatvel en kapanqneric։ U nranq, irar dzerq seghmelov, urax-zvart asum ein: achqd luys...

Minch kazmakerputyan andamnery qchphchalov mtorum ein, te inchpes kazmakerpen hangucyali hugharkavorutyuny, Sapokyani havatarim caraneric meky bruncqy xphec seghanin u gochec.

- Aynpes eq irarov ancel, ases mard e merel... Hreshy votqery tnkel e, ev da amenatchisht qayln e nra voghj kyanqum...

Ev sksvec։ Sapokyani hakarakordnery minch zarmanqov irar ein nayum, nra merdzavornery, erbemni ynker-barekamnern u zinakicnern arden molegnac gorum ein.

- Nra tirumery... Ayd takanqy zrpartutyunner er grum ev mez stipum taky storagrel, - asac hanrahayt «Maugli» multfilmic «Shakal» makanuny stacac meky։

- Miayn da che, nra hamar voch mi srbutyun goyutyun chuner, - bghavec tchermakaher mi tghamard։- Achqacaky datark dagagh tesner, iskuyn kmtner mejy։ Ir cheghac arzhaniqneri masin hodvacner er grum, mez stipum taky storagrel ev terterum tpagrel...

- Aydpisinerin tagheln angam meghq e, - bacakanchec tchmrtvac mi demq։

- Yndhakaraky: mecaguyn hatchuyq e։ Achqerid mej nayelov xabum er ev erdvum zavakneri arevov, - gochec Sapokyani voghormeli tesqov ynkerneric meky։- Mahy nra hamar phrkutyun er։ Voroshel ei ays erku ory ayd srikayi dimaky patrel... Stahaki baxty berec։

- Erani cnvac el chliner, - cvcvac kartch shrjazgestov mi oriord, - anamoty mi angam magnitafony miacrel e, ashxatasenyaki dury nersic koghpel ev indz arajarkel parelov hanvel...

«Shan qac, hety parkel e, hima hreshtak e dzevanum», - mtqum asac xoshor achqerov mi kin, heto teqvec depi oriordy։ «Sirelis, lav es arel, vor ches hanvel։ Ayd xozy sharunak phordzum er margaritner gcel ir dzerqy», - asac na, «margaritner» aselov, nkati unenalov naev iren։

- Ayd er pakas, vor hanvei, - miangamic karmrelov, patasxanec Kartch shrjazgesty։
- Na mard cher, ankusht hreshi mekn er։ Avazakn amen inch sephakanacrel, laphel e...

Verjin dzayny der cher lrel, erb bacvec Shaghgam Sapokyani arandznasenyaki dury։ Aghmkararnery vaxecac dzaynery ktrecin, karcelov, te Sapokyany kendanacel e։ Nran «hresh» anvanoghn ayn e, uzum er bghavel: «Kecce Shaghgam Sapokyany», sakayn ayd pahin drneri mej erevac diaherdzogh bzhishky, ev gunatvac amboxn azat shunch qashec։ Bzhishkn aknocy hanec, qrtnac tchakaty tevqov srbec u asac.

- Im eresnamya praktikayum sa annaxadep ban e... Tariner sharunak nstac linelov ayd bazkatorin, hangucyaln aynpes e kpel nran, vor hnaravor che mardn u atorn iraric anjatel։ Myus koghmic: na aynqan shat e kerel, vor chenq karogh phorotiqy maqrel. garshahotutyuny kbrni voghj erkiry... Paronayq, bzhshkutyunn aystegh aneliq chuni։ Ays: duq, ays el: dzer merely։ Uzum eq: bazkatorov tagheq kam dambaran sarqeq, dran dreq mejy, uzum eq: artasahmanic urish masnagetner hravireq...

Sapokyani taghman handznazhoghovy chors or, chors gisher nist u xorhrdakcutyunner gumarec ev, i verjo, voroshec.

«Qani vor hangucyali marminn aynpes e kpel atorin, vor mard u ator mi amboghjutyun en dardzel,
myus koghmic: qani vor kazmakerputyan nor naxagahy haziv te cankutyun unena nstel amboghjovin aghteghvac ayd bazkatorin,
errord koghmic: qani vor hangucyali cavalnery tuyl chen talis nran shenqic durs berel ev, verjapes,
chorrord koghmic: qani vor hangucyaly, karogh e zanazan ancankali hamatcharaki pattchar darnal, npatakaharmar enq hamarum ayd mard-bazkatory hast shertov cementapatel, bronzaguyn nerkel ev dardznel ardzan։

Vorpes patvandan: ogtagorcel nra shqeghakazm hastaphor grqery, voronq, mi qani vardzakneric baci urish voch voq chi kardacel։ Zanazan zartughi tchanaparhov stacac medal-shqanshannery veradzulel, krcqanshanner sarqel erexaneri hamar։ Isk ashxatasenyakn anvanel: Byurokrati tun-tangaran...» ։

* * *
Byurokrati ardzann aysor el ka։ Vortegh e ayn։ Dzer mej։ Dzer mej e ayn, paronayq byurokratner, u qani duq kaq, aprelu ev phoxancvelu e nor serundneri։

Byurokratian anmah e։ Guce anmah e, bayc erb mard azat e u iren zgum e vorpes ir erkri Tery, nra merdzakayqum u shrjapatum chi karogh byurokrat linel։
2009 t.



SARDY

Senik Havkityany shat nrbazgac u patvaxndir mard e, ev aynpisi nurb sirt uni, vor hatchax vaxenum es voreve srikayi masin vat ban asel, vorovhetev na ir srtin shat mot e yndunum da... Erb arajin angam pamflet greci vomn pashtonyayi masin, vorn ir ashxatavayrn erbemn shphotum e sephakan bnakarani het, ev inch ka-chka ir arandznasenyakum, trcnum-tanum irenc tun, Senik Havkityany shat xist neghacav indznic: «Chnayac anuny ches grel, bayc es gitem, vor indz es nkati unecel», - heraxosagci hakarak cayric lseci verjinis dzhgoh dzayny:

Mi amis heto na brnecrec indz phoghocum ev, imijiayloc, asac. «Erek tertum kardaci patmvacqd: Anmijapes haskaca, vor dardzyal indz es nkati unecel»: Mnaci tarakusac, vorovhetev im ayd patmvacqi heros ei yntrel mekin, vorn ir ghekavarac himnarkum aj u dzax intrigner e sarqum, bolorin larum irar dem, vorpeszi zhamanak chunenan mtacelu iren gahynkec anelu masin:

Dranic heto es skseci aveli zguysh linel im herosneri kerpary kertelis, vorpeszi Senik Havkityany hankarc chkarci, te es iren em nkati unecel: Sakayn amenevin vochinch cher phoxvum: Henc vor tpagrvum er im ays kam ayn steghcagorcutyuny voreve kasharakeri, byurokrati kam goghi masin, Senik Sisakovichn anmijapes zangum er indz ev neghacac qrtmnjum. «Qez inch vatutyun em arel, vor sharunak indz dzer es arnum qo patmvacqnerum»:

Aynuhetev tarber zhamanaknerum es greci achqacaki ev atoramoli, storaqarsh pashtonyayi ev aneres shoghoqorti, bolor barekam-azgakannerin ir ghekavarac himnarkum teghavorac chinovniki ev ishxanutyunneri arjev chors verjavorutyunneri vra trting tvogh marduki, amen tari voch mekin petq chekogh canraqash grqer tpagrogh poeti ev mecaglux phoqrogi stahaki, karieristi ev aj u dzax knoj pes bambasogh tghamardu masin, u amen angam Senik Havkityany dzhgohum ev xrovum e indznic, gtnelov, vor es xaytarakum em iren:

Na im masin taqun charaxosum u lutanqner er shagh talis ev indz meghadrum bazmativ meghqeri mej: «Hima el grel es, vor es indz shrjapatel em vochnchutyunnerov u manr-munr tpherov, vorpeszi nranc mej bardzr erevam, - krkin u krkin neghacac boghoqum er Havkityany, - anun-azganuny ditmamb phoxel es, vorpeszi glxi chynknem, vor indz es nkati unecel: Bayc qo amen mi toghic, amen mi baric parz erevum e, vor qo ayd Saqo Grigorichy es em»:

Erb mi angam na indz asac, vor hakarak ir lavatyunnerin, es iren dardzrel em im andznakan tshnamin, es ankeghcoren xostovaneci, vor iren voch miayn tshnami chem hamarum, aylev ir masin aynqan em mtacum, vorqan, asenq, phoghocov xrxracnelov ancnogh ayn bernatari kam phoghkapavor ayn gisheranoti masin: Im ays srtabac xostovanutyuny nuynpes nran dur chekav ev na, «Indz viravorum es» xosqery mrtmrtalov, ttvac heracav:

Mi or hankarc inqs indz hamar parzeci, vor Senik Havkityany dzhgohum e im ayn steghcagorcutyunneric, voronc herosy srika e kam inch-or aylandak ararac: Kaskacners stugelu hamar es greci mi mardu masin, vorin voch voq chi sirum, ev na canr ber e dardzel voch miayn ir ghekavarac himnarki, aylev voghj erkri hamar, u erb na mahanum e ev nra hogin ynknum e dzhoxq: Aystegh el bolor meghavor hoginery vrdovac boghoqi cuyc u hanrahavaqner en kazmakerpum: mer herosin irenc «erkric» durs shprtelu kocherov...

Im ayd steghcagorcutyuny tpagrvelu hajord ory hnchec heraxosazangy, ev heraxosagci myus cayrum dardzyal Senik Havkityann er: ir dzhgoh qrtmnjocov...

Ir varq u barqov na dardzel er yuratip kendani tirax. inch srikayi xphum es: nran e kpchum, inch shan vra qar es shprtum: na e vaynasun bardzracnum:

Verjnakanapes hamozveci, vor Senik Havkityany votuglux aghtotvac tip e, vor nra mej mardkayin u lusavor vochinch chka, vor nran amenevin chi phrki amen or zhavelov loghanaln angam, vorovhetev nra hogu vra tariner sharunak aynqan keght er kpel-karcracel, vor phlavqamichov angam ayn hnaravor che zatel։ Ayd tchivaghn iren kapel e pashtonakan ir atorin ev mec phuchiki pes ororvum e nra verevum: Na nman e mer erkri makerevuytin kpac hska mi sardi, voric skizb en arnum mardkayin bolor aratnern u aylandakutyunnery:

Zhoghovrdakan imastutyunn asum e. «Kuzin gerezmany kughghi»: Hogov kuzy, sakayn, handerdzyal ashxarhum angam chi ughghvi:



MENQ ENQ, MER KADRERY

«Brneceq, phaxav Saqon xelagar...» ։ Bayc da erb er, e, Hovhannes Tumanyani orerum, «mut u xavar» zhamanaknerum։ Ete tchishtn eq uzum imanal, Saqon voch mi tegh el chi phaxel, tqel, durs e ekel en mut u dzandzrali cmakneric, nstel arajin patahac avtobusy ev meknel mayraqaghaq...

Heto։ Heto amen inch eghav aynpes, inchpes dasagrqeric durs haytni e boloris։ Akanjy kanchi Mikitan Saqoyi... Ha, xosqy henc nuyn ayd Mikitan Saqoyi masin e, vorin en moruqavor vipasan Proshyan Pertchy nkaragrel e zanazan tesaki bacasakan gcerov։ Uremn: henc ayd nuyn Mikitan Saqon, aysinqn: Sargis Nikitichy, mayraqaghaqum masnavor hamalsaran bacel, diplom er vatcharum։ Loreci Saqon, qaghaq hasnelun pes, meknec ughigh Sargis Nikitichi mot։

- Zemlyak, es el em ekel, - asac, - inchov karogh es ognel indz։
Sargis Nikitichn aknoci verevic zarmacac nayec nran, achqery tchptchpacrec.
- Ay tgha, Sergo, ed du es...
- Ha, es em, bayc anuns Saqo e։
- Zavaks, Saqoyi zhamanaknery ancel-gnacel en։ Aysorvanic den knetes vran «xelagari» pitak kpcrac grakan ayd titrik anund u kdarnas Sergo Avanesich...

Achqery zarmanqic tchptchpacnelu herty hima el lorecunn er.
- Sergon haskacanq, bayc «Avanesichn» vov e։
- Ay mard, hima vov e hishum hord anuny։ Gone du hishum es։ Che։ De: jan։ Uremn vorpes hayranun kvercnenq grakan knqahord: Tumanyan Hovhannesi anvan zhamanakakic dzevy, kdarnas Sergo Avanesich։ O qey...
- Da vov e։

- Axmax, da vov che, da amen inch e։ Heto ksovores։ Hima asa, tesnem, srancic vorn es uzum, - Sargis Nikitichy matnacuyc arec ir glxaverevum lvacatokic kaxac tarber dzevi diplomnery։
- En karmirn aveli sirun e erevum...
- Kecces, lav tchashak unes։ Tchishtn asac: da tank e, bayc vochinch, phoghy heto ktas...

Heto tariner ancan։ Mi or el naxarar Sergo Lorecyany hankarc hishec, vor diplomi phoghy der chi vtcharel։ Selektori kotchaky seghmec, qartugharuhun handznararec «shtap miacnel» Sargis Nikitichi het։
- Ay ta, Saqo, esor im hashvin es։ Ev heto: qez ban piti tam... Himar, che-che chanes... Avtos ugharkem, te...

Ha, shat tchisht el haskacel eq։ Ed nuyn Saqon, loreci Saqon meknel e mayraqaghaq ev naxarar dardzel... Hima nra dzeri takin haryuravor mardik en frfrum։ Duq el nstel u voghbum eq: xeghtch Saqo, tati heqiatnery hishec ev enqan miamit u xavaramit er, vor dranic xelagarvec, gnac korav en mut cmaknerum...

Kam: «Bac arin tesan grac zakonum, te choban Chatin Sibir e gnum...» ։ Barev dzez։ Che mi, Kamchatka e gnum։ Axr, inch gorc uni inch-or sibirnerum, inch chor u cav e korcrel en otar cmaknerum։ Mer cmakneric durs ekel, rusi vayreni ancayracir antarnery piti gnar... Neroghutyun, mi qich spaseq, heraxosy zangum e...

- Ayo, barev dzez։ Lsum em, Chati Matievich... Ayo, tchisht aydpes։ Aydpes el kgrenq... Uremn: hektaric stacel enq mek amboghj ereq tasnordakan centner berq։ Ayo, haskaca, tverov grem: 1, 3 centner։ Greci... Iharke, da shat bardzr cucanish e... Ayo, ayo, lsum em։ Shtap grem ev ugharkem bacberan idiotnerin... Ha, ha, Chati Matievich, kraheci, vor katakov eq asum, bayc tchisht eq asum, nkati uneq lratvamijocnerin։ Tchisht aydpes, eghav, paron naxarar։ Ctesutyun...

Off, spaseq qrtinqs srbem։ Haskacaq, xosum ei gyughnaxarari het։ Ha, henc nuyn Chatii het, vorin ibr Sibir en ugharkel te qshel... To, inch Sibir, inch ban, mardy gnacel, agronomi bardzrakarg diplom e dzerq berel, barov-xerov naxarar e ashxatum... Haskanum eq, mardik arden ughecir en ynkel, irenc qefin pttvum en: mi or ays pashtonum en frrum, myus ory mi urish bardzr pashtonum։ Asum en, che... Ayo, zhoghovurdn e asum: «Tashac qary getnin chi mna» ։ Aynpes vor: hima isky ev isky qareri zhamanaknern en... Bolor chors koghmeric: ajic, dzaxic, nerqevic, verevic ev, amenakarevory: mejic tashac qareri zhamanaknery...

Kam mer sireli Petros Poghosichy... Ha, henc nuyn Qavor Petrosy, vori masin Raffin vercrel u mi mec vep e grel, anunn el drel «Xachagoghi hishatakaran» ... Neroghutyun, dzeris heraxosn e zangum, kins e... Imijiayloc, hishecnem, vor koghakics nshanavor Elizbarovi avag dustrn e, varchutyan pet e ashxatum... Isk Petros Poghosichi ev myusneri masin hajord angam kpatmem...

- Ayo, lsum em dzez, Rozalia Andreevna... Ha, vraz vazem xanut, heto Arturikin tanem erazhshtakan, Sirushoyi ev Manushoyi hamar sharadrutyunner grem... Tchisht aydpes, Rozalia Andreevna...




HARSANIQ

Mecadir hayelu arjev hayrs handisavor ughghec phoghkapn u ayntegh, hayelu inch-or ankyunum gtnelov indz, asac.
- Patrastvir, Hamoyi harsaniqn e։
- Urra, - bghaveci es ev, zgestapaharani aj ankyunic gluxkonci talov, haytnveci hors votqeri mot։

Erb cnoghneris hamategh janqerov qit u mruty qaghcraveniqov zardarvac lakotic veracveci mors aselov: sirun tghamardu, isk hors karciqov: verjapes mardavari tesq staca, hayelu mej hors shalvari bardzrutyan hndkahavi nman inch-or ban nkateci, vor heravor nmanutyun uner im andzi het։

- Phesan patrast e, - asac hayrs u menq, canr u mec durs galov tnic, ughghutyun vercrinq depi harsanqatun։

Hamoyenc baky liqn er mardkancov։ Erb menq motecanq havaqvacnerin, mi qani hogi seghmecin hors dzerqy, isk mekn el barekamabar qashec akanjs u haskanalov, vor handisavor patrastvum em tzzal, mi zuyg konfet xckec aphis mej։ Erb konfetneri hashivy maqreci, hervum lsvec avtomeqenaneri azdakancheri vornocy։ Havaqvacneric mekn asac, vor harsin berum en, ev erexaneri mi xumb «ura» bghavec։

- Hayrik, isk harsy phaxel er, vor berum en, - harcri es u chspaselov patasxanin, vra tvi, - isk avtonern inchu en sulum։
- Nahapetakan sovorutyun e, - erku harcis miangamic patasxanec hayrs, bayc es vochinch chhaskaca։

Inch-or tegh moterqum ckltac klarnetn u nuyn pahin vran geghecik tiknik nstecrac meqenayic durs ekan spitakazgest harsn u mer Hamon։ Harsy shat geghecik er, isk Hamon aynpes lurj er, vor es skzbum chtchanacheci։ Heto miangamic bolory taphvecin hars u phesayi kam, inchpes hayrs kaser, norapsakneri vra ev sksecin uraxutyunic parel։ Isk erb harsn uzum er tun mtnel, nran kangnecrin u votqeri tak shur tvac mi aphse drecin։ Harsy barkacav ev votqov jardec aphsen։ Heto moterqum mi qani hogi «ura» asacin u harsin tuyl tvecin, vor tun mtni։

Erb teghavorvecinq hska seghanneric meki shurj, Hamoyi hayry motecav erazhishtneri mot drvac mikrofonin u asac, vor menq barov enq ekel, ev inqy xmum e tamadayi: Hambardzum Araqelichi kenacy, vor verjins barov-xerov irenc mec uraxutyuny ghekavari։ Heto erazhishtnery mikrofonn irenc qashecin u Hambardzum Araqelichi patvin mi aynpisi tush cmbacrin, vor seghani kentronum pharavor bazmac shshern u bazhaknery sksecin zngzngal։ Hayrs pataraqaghy vercrec u, mer dimac nstac qeri Aboyin achqov anelov, asac.

- Seghani pasharumy sksvac e։
- Mek, erku, ereq, grohi hamazark, - asac qeri Abon u shampayni shshic hracani pes krakec։

Hambardzum Araqelichy, aysinqn: tamadan, skzbum mikrofoni mej bardzr hazac u sksec shat erkar xosel caghikneri masin։ Verjum el asac, vor xmum e zuyg caghikneri kenacy։
- Hayrik, inchu eq caghikneri kenacy xmum։
- Zuyg caghiknery dranq harsn u phesan en, tghas։

Nayeci harsin u Hamoyin, bayc chhaskaca, te inchu en nranc zuyg caghikner anvanum։ Indz aveli zarmacrec ayn, vor henc tamadan xosum-prcnum er, erazhishtnern iskuyn chaph ein gcum irenc gorciqnern u ody tndacnum։ Es mtaceci, vor erevi nranq naxoroq paymanavorvel en։ Hors harcri, bayc na qeri Aboyi het inch-or ban er vitchum u asum, te tamadan kenacnery shphotel e։ Heto, erb Hambardzum Araqelichy hasel er harsi cnoghneri kenacin, nkateci, vor hayrs u qeri Abon aylevs tamadayin chen lsum։ Isk tamadan anyndhat «lrutyun» er bghavum mikrofonov։ Qeri Abon erazhshtutyan taktov sksec tmbkaharel seghany, ev datark u kisadatark shshery catkotecin u aveli bardzr clngacin։

Paroghnerin miacan hayrs u qeri Abon։ Hayrs arden bolorovin nman cher hayelu araj kangnac pharahegh phoghkapavorin։ Ayzhm nra phoghkapy tulacel er u xghtchalioren depi aj er tchotchvum, ver sanrac mazaphunjy kaxvel, kpel er qrtnac tchakatin, isk ayti vra pspghum er xozi xorovaci yughot hetqy։ Hayrs kartofili topraki nman canr-canr tmbtmbacnum er u, dzerqin cacanelov seghani vrayic vercrac keghtot andzerociky, hiacac «aysha» bghavum։

Qeri Abon gotu vrayic xurjini pes kax tvac phory veruvar er anum u apardyun phordzum parelis amen kerp motenal kapuyt shrjazgestov aghjkan, isk verjins misht titeri pes durs er prcnum nra tevi takic։ Heto parelu hravirecin hars u phesayin։ Harsy shat urax er, dzerqery hiacmunqic kotratum er, isk Hamon tevery aj u dzax taracac: pttvum er nra shurjy։ Heto nranc shat shabash tvecin, u nranq durs ekan paroghneri xmbic։ Dholy sksec aveli u aveli kataghi tndal։ Paroghneric meky, vor knoj pes erkar mazery des u den er shprtum, erazhshtutyan takti tak hankarc sksec ppzel u paroghneri votqeri tak inch-or ban phntrel, erevi hav։

Vizs erkareci, bayc ayntegh ban cher erevum։
Erb pary verjacav, hayrs u qeri Abon, qaph u qrtinqi mej korac, nstecin, es harcri, te havy brnecin։
- Hav cher, kapuyt trchun er, tchutiks, - asac qeri Abon u sksec qrqjal։

Heto, shat ush, es haskaca, vor ayntegh voch mi hav kam kapuyt trchun el chkar, parelu dzev er։

Tamadan mikrofonov asac, vor heravor Ashxabadic te Tashqendic phesayi horeghbor vordi Slaviky harsi hamar chors haryur rublanoc matani e berel ev uzum e harsanqavorneri nerkayutyamb matanin arzhanacnel harsi qnqush matin։ Tamadan tvarkec mi qani mardkanc anunner el, voronq inch-or nverner vercrac, layn-layn zhptalov u parelov, motecan harsin։ Erb nverner talu araroghutyunn avartvec, qeri Abon srbec yughot beghern u asac.

- Ayd ciplinerin es mi amsva ashxatavardzovs kgnem։
- Che mi, - asac hayrs, u qeri Abon viravorvec ev sksec hors inch-or ban apacucel։

Nranq mi qich vitchecin, qeri Abon asac, vor hors het aylevs chi xmelu, xrovac ver kacav u mi qani kenac heto erku qerineri het noric haytnvec mer seghani mot։ Na hamburvec hors het, ev harevan seghanic mi jaheli el kanchecin u sksecin xmel caghikneri kenacy։ Hayrs bazhaky shur tvec, isk norekneric mekn asac, vor aphsos e u sksec oghotvac andzerociky mzel bazhaki mej։

Erazhishtnery mi urax par tndacrin, ev qeri Abon ir bazhaki mej mi tasnoc xckec u gnac parelu։ Erb nran mi kerp hanecin pari hraparakic, nra dzerqi bazhaki mej aylevs tasnocy chkar։ Nranq, vor qeri Aboyin qshel-pokel ein pareluc, nstecin mez mot datarkvac atornerin u noric sksecin xmel caghikneri kenacy։ Qeri Abon asac. «Mer krugi kenacy» ev xmecin։ Heto xmecin henc aynpes։ Chasacin, te um kenacn e։ Guce asacin, chem hishum։ Ayd zhamanak es qneci ev erazum tesa, vor mardik meghratchantcheri pes tzzalov mtnum en akanjneris mej, nvagum u gorum։

Hankarc nrancic meky kataghac durs trav akanjics, seghanic vercrec oghu shishn u taphov shrxkacrec glxis։ Vaxic ver tra։ Mer seghanakicneric meky seghani tak jardvac bazhaki ktorner er havaqum։ Harsaniqy sharunakvum er, bayc harsanqavorneri kesy chkar։ Cxi, oghu ev zanazan kerakurneri hamategh burmunqic gluxs pttvum er։ Erb menq ver kacanq, vor hrazhesht tanq, qeri Abon asac, vor tamadan chors kenac bac e toghel ev seghanic vercrec datark shsheric meky։

- Sa tanem, tany mardavari xmenq, - asac na։

Mer seghani qerinery nranic mi kerp xlecin datark shishy ev erb nran haziv hascrel ein drnerin, hankarc azatvec ir tiknapahneric u asac, vor Alinayin hrazhesht chi tvel, ev shrjvelov, sksec hamburel hav brnogh qerun։ Hima el hav brnogh qerin cher uzum bac toghnel qeri Aboyin։ Nranq inch-or ban en patmum u, irar qashqshelov, tchotchvum։ Hav brnogh qerin ororvelov pttvec qeri Aboyi shurjn u, nran korcnelov, sksec hors bacatrel, vor erazhishtnery phinachiner en։ Heto noric gtav qeri Aboyin, seghmec dzerqn u asac. «Cavd tanem» ։

Hayrs mer seghanakicnerin asac, vor Abon annman mard e, ev nra het arzhe minchev luys xmel։ Heto qeri Aboyin u mez meqenayi mej drecin, ev erb varordn uzum er gorci gcel meqenan, Qeri Abon durs ekav avtomeqenayic u sksec zrucel mi ancanot cerunu het։ Nran haziv pokecin cerunuc u gcecin meqenayi mej։ Ayd zhamanak cerunin bghavec, vor inqn el e uzum mez het gal։ Nran mi kerp pahecin, ev erb mer meqenan mi qich araj sharzhvec, nkatecinq, vor hayrs chka։ Na zrucum er mer jahel seghanakci het u kaxvum verjinis vzic։ Chors qeri hors mec dzhvarutyamb avtomeqenayi mej drin, ev mer meqenan pokvec teghic։

Meqenayi mej es noric qneci, isk ayd orn amboghj gisher tavalvum ei ankoghnum u kenacner asum։
Ogostos, 1985 t.



TATIKY EV ShAXMATY

Erb es sovorum ei errord dasaranum, mayisyan mi or, innerord dasaranci im eghbayr Andraniki het shaxmat ei xaghum u mtqum tonum indz hamar sovorakan dardzac haghtanaky, tatiky: nstac bazmocin, teli erku kciknery mer votqeri shurj inch-or tegh glorelov, dzeragorc er anum u erbemn ughghum qtic cac sahogh aknocy։

Eghbayrs, chkaroghanalov kargin xaghacnel dzin, asac.
- Ays dzin ughghaki anpetqi mekn e։
- Voch te dzin, ayl dziavory, - bazmocin nstac teghic nran ughghec tatiky։

Ayd orva im errord haghtanakic heto avag eghbayrs kataghoren kcotec shrtunqnern u asac, vor chorrord partian anpayman kshahi։ Es ankeghcoren xghtchaci nran u vorosheci ayd partian zijel eghbors։ Bayc es chgitei, te inchpes kareli e ditmamb partvel ev im grohneric kataghum ei u mtqum anicum indz։

Mi vorosh zhamanak heto xaghataxtaki vra, indz hamar anspaseli, drutyuny lriv phoxvel er։
- Andranik, tchutiki xaghaqarery veradardzru։ Isk du, - tatiky aknoci verevic nayec indz, - napastaki pes desuden mi xlshir, ushadir eghir։

Eghbors akanjnery zardarvecin var karmirov։ Na veradardzrec taqun trcrac im navakn u phighy ev ayd partian el tanul tvec։ Es iskapes xghtchaci nran, vorovhetev verjin angam eghbayrs indz haghtel er vec-yot tari araj։ Isk hazvadep voch-oqinery yurorinak ton ein eghbors hamar։

Ayd ory hingerord angam anyndmej partvelov, Andranikn asac, vor indz het aylevs shaxmat chi xaghalu։ Ir ayd xostmany eghbayrs havatarim mnac mot mi shabat, ev indz hamar ayd canr orerin, shaxmaty tevatakis, es hertov mer tnecineri zahlan tanum ei։ Hayrs mi erku angam partvec ev asac, vor chi sirum tuyleri het xaghal։ Mayrs u indznic ereq ev hing tarov mec quyrers hamahavasar tuyl ein xaghum, ev erb aranc taguhu u navaki es nranc mat haytarareci, nranq el hrazharvecin indz het xaghal, ev es liovin mnaci aranc xaghynkeroj։ Dasers patrasteluc heto, shaxmaty dzerqis, es desuden ei vazvzum: xaghynkerner voronelu։ Ynkerners hamatarac tuyl ein, isk mecern el divanagitoren chein uzum indz mardategh dnel։

Mi or el, erb es shaxmaty tevatakis pasharel ei bazkatori mej ynkghmvac u hangist tert yntercogh hors, tatikn asac, vor inqy hamadzayn e indz het xaghal, miayn mi paymanov: nax ev araj es petq e iren shaxmat xaghal sovorecnem։ Es canr hogoc haneci ev dzernamux egha tatikin xaghi kanonnery sovorecnelun։ Erb amen inch bacatrel ei, tatikn asac.
- Bayc ays tagavornery bani petq chen։ Es uzum em im tagavory phoxarinel sovorakan mi zinvorov։

Es hamadzayneci, heto mtaceci, vor ayd depqum es um piti shax ev mat haytararem, ev hrazharveci tatiki arajarkutyunic։
Skzbum tatiky shphotum er arqan u taguhin, ev nra xorhrdov es arqayi glxi vra ancq baceci, ibr cxaxot, lucku hatik xckeci nra ancq-berani mej, ev menq sharunakecinq mer andranik partian։ Ayd xaghy es shat hesht shaheci։

Erkrord partiayi zhamanak, erb im taguhin pasharel er tatiki arqayin, na zayracac asac.
- Bayc qo ayd taguhi kochvacy toghel ir orinavor amusnun, lrbi pes urishneri shurjn e pttvum։

Heto na tghamardu pes hayhoyec im taguhun ev erkrord partutyunic heto asac, vor aylevs chi uzum xaghal shaxmat kochvac anicyal xaghy։
Es mi kerp hamozeci nran ev errord partiayum, i zarmans indz, tatiky karoghacav voch-oqi anel։ Chorrordum arden es mi kerp voch-oqi areci։ Isk heto, mnacac bolor partianerum tatikn indz haghtum er։

Erekoyan, erb hayrs veradardzel er ashxatanqic, es nran asaci, vor tatiky hianali shaxmat e xaghum։ Hayrs voch mi ushadrutyun chdardznelov haytnacs norutyany, orva terteri kapuky vercrec, hangist teghavorvec bazkatori mej u asac.

- Isk futbol chi xaghum...
- Karcem chi xaghum, harcnem, - asaci es։
- Lav, kariq chka...
- Bayc tatiky lav shaxmat e xaghum, - noric haytneci orva karevoraguyn norutyuny։
- Che mi, eshi pozer, - asac hayrs ev, xorasuzvelov terteri ejerum, moracav te indz, te tatikin u shaxmaty։

Myus ory es mi kerp hamozeci hors, vor tatiki het shaxmat xagha։ Tatiky qti vra shat lurj teghavorec aknocy ev nstec hayriki u shaxmati dimac։ Kes zham heto tatiky hayrikin mat haytararec։ Mayrs, herustacuyc ditogh erku quyrers, matematikakan xndirneri labirintosum xarxaphogh eghbayrs zarmanqic qar ktrecin։ Hayrs tchakatn er shphum u aynpes er nayum tatikin, karces arajin angam e tesnum ir zoqanchin։

- Mi angam el xaghanq, - asac hayrs u anjatec herustacuycy։
- Xndrem, tghas, - patasxanec tatiky, - bayc eli em jardelu։

Menq xmbvecinq tatiki ev hayriki shurj u hetaqrqrutyamb sksecinq hetevel xaghataxtaki vra cavalvogh zorasharzherin։ Tasnhingerord ropein ir zuyg dzierov tatiky mat haytararec hayriki spitak arqayin։
- Tatikn ashxarhi uterord hrashaliqn e, - asac hayrs u hiacmunqov seghmec tatiki dzerqy։
- Voch te uterord, ayl innerord, - hamestoren ughghec tatiky։

Mi qani or heto menq hamayntanekan mrcashar kazmakerpecinq։ Hayriki het xaghalis im drutyunn hianali er։
- Tatik, nayir, taracqayin aravelutyun unem։

Tatikn aknocy teghavorec qtin, nayec xaghataxtaki vra sharvac xaghaqarerin ev asac.
- Tchutiks, taracqayin aravelutyunnerd bostanum kogtagorces: kartofil u lobi varelu hamar, isk qez haghtanak e petq։ Arqayid lriv menak es toghel։

Vogevorvac im bacahayt aravelutyamb, es dzerqs taph tveci tatiki haytararutyan vra։
- Ban chka, tatik, mi qani ropeic heto hayriki bmbulnery qamun em talu, - asaci es։

Mi qani qayl heto hayrs indz mat haytararec։ Xaghi nman vaxtchann aynqan anspaseli er indz hamar, vor es haziv ei lacs zspum։
Im verjin partian piti xaghayi tatiki het, vor vaghoroq ir hamar apahovel er arajin teghy: haghtelov ir bolor mrcakicnerin։ Hayrs erkrord teghum er, bayc tatiky mecahogabar indz het voch-oqi arec, vorpeszi es araj ancnem hayrikic...

Ughigh mi shabat heto, kiraki ory, hayrs mer tun hravirec mer shenqi chempion ev marzi masshtabov errord shaxmatist mer harevan qeri Stephanin։ Tatikn arden zgalioren bardzracrel er ir varpetutyuny, ev menq anhamber spasum einq, te inchpes piti avartvi mrcamarty nra ev qeri Stephani mijev։ Inchpes ev spasum einq, qeri Stephany skzbum karcum er, te iren dzer enq arnum ev voch mi kerp cher hamadzaynum tatiki het xaghal։

Verjapes nran hamozecinq ev, ereqzhamya larvac payqaric heto, erb mi partutyan dimac tatiky ereq angam kapitulacrel er mer harevanin, na: mer harevan Stephany, harganqov xonarhvec tatiki araj u asac, vor inqy erbeq chi haskacel ev ayzhm el i vitchaki che haskanal kin araracin։ Na xmec tatiki kenacy, hamburec nra dzerqn u hrazhesht tvec mez։ Qeri Stephann aynqan txur er, vor mi pah es cankaca lac linel nra hamar։

Qeri Stephani gnaluc mot kes zham heto tatiky xaghataxtaki vra dasavorec shaxmati xaghaqarery, shat erkar nayec luysi tak phaylphlogh xaghaqarerin u asac.
- Es aylevs shaxmat chem xaghalu։ Da shat hianali u hetaqrqir xagh e։ Aphsos, vor shat ush sovoreci։ Es hima shat cer em ev anharmar em zgum, erb im pattcharov jahelnern irenc vat en zgum։ Shaxmaty dzer xaghn e։ Es chpiti haghtei xeghtch Stephanin։ Verj, es aylevs shaxmat chem xaghalu։

Ayd ropein mer phoqrik tatikn aynqan mec er erevum, vor menq mi tesak erkyughacutyamb einq nayum nran։ Hayrs hiacmunqov hamburec tatikin, isk es haziv ei zspum indz, vor lac chlinem։

Ancan tariner։ Tatikn aylevs chka։ Mer tann ayzhm geghecik xaghaqarerov u tarber mecutyan shaxmatatupher kan, bayc menq mi arandzin harganqov enq pahum hinavurc, phayte pspghun qarerov u lucku hatik-cxaxotnery berannerin arqanerov ayn shaxmaty, vorov mi zhamanak tatikn er xaghum u pharahegh jaxjaxum ir xaghynkernerin։ Isk shaxmatatuphi mot, kaghnephaytya naxshazard mi arkghiki mej, tatiki anavart dzeragorcn e: kaptakarmir zuyg kciknerov։
Mart, 1987 t.




QERI AGVoN EKEL E

Qeri Agon arajin angam mer tany haytnvec hing tari araj, bavakan koncec, inch-or ban asac u hayrs shat jghaynacav, heto mayrikn el barkacav ev qeri Agoyi gnaluc heto asac.

- Da el qo azgakany։
- Mite na qo azgakany che, sirelis։
- Mer azgum aydpisi kendani chka։ Karcem moraqrojd koghmic e...
- Inchpes te, shnorhakalutyun, mer ceghy nman cucanmushneri kariq chuni, - hayrs sksec nyardaynoren tchanaparhordel senyakum։- Aydpisi hushanverner miayn dzer tohmakan arxivic karogh en durs prcnel։
- Bayc na kisac xndzori pes nman e horaqrojd...

Aynuhetev mot mekukes zham sharunakvec ayd vetchy, sakayn aydpes el cnoghners chkaroghacan voroshel qeri Agoyi azgayin patkanelutyuny, ev da arajin hamayntanekan paterazmn er mer harki tak։ Hetagayum ayd paterazmneri qanakn ughigh hamematakan derdzav Qeri Agoyi haytnvelu het։ Isk qeri Agon sksec aveli u aveli hatchaxaki mez mot gal ev ir het shat hetaqrqir lurer er berum, voroncic, inchpes xaruyky navtic, aynpisi paterazmner ein brnkvum, vor qeri Agoyi gnaluc heto el erkar zhamanak sharunakvum er bockltal paterazmi kraky voch heru ancyalum xaghagh hamarvogh mer harki tak։

Skzbum karces amen inch lav er gnum։ Mayrs seghan er sarqum, hayrs u qeri Agon zrucum ein desic-denic u hayrs asum e.
- Cxaxots el verjacel e։ Varjers shat dzhvar e «Salyut» tcharvum։
- Vorteghic tcharvi, erb miayn dzer phoqrik gerdastanum arden erku moli cxogh ka, - i miji ayloc, asum e qeri Agon։
- Inchpes te, - zarmacac asum e hayrs, - Zarinen chi cxum։
- Ayd er pakas, vor kind el cxer։ Xosqy sireli vordud masin e, xanutnerum cxaxot chi toghel...

U minch es zarmanqov mtacum ei, te ayd erbvanic e mankapartezakan krtser eghbayrs cxaxoti sirahar dardzel, qeri Agon mtermoren shoyec gluxs u asac.
- Tghas, el aydpisi ban chanes։ Axr erkrord dasarancin inch gorc uni cxaxoti het։ Cxaxoti cuxy nuynn e, inch odzi tuyny...

Ancnum ein orer, u qeri Agon asum e, te aynqan el lav che, vor menq xrovel enq Ashxen horaqrojic։ Bayc menq chenq xrovel Ashxenic, asum ein hayrikn u mayriky։ Inchpes te, zarmanum er qeri Agon, inch kariq ka ayd ameny dzer tan lavaguyn barekamic taqcnel։ Heto na asum e, vor Ashxenic e lsel, vor menq anhyurynkal ev eraxtamor mardik enq, ev Ashxen horaquyrn aylevs chi uzum mez het gorc unenal։ Aynuhetev qeri Agon asum e, vor Ashxen horaquyry sastik barkacac e hors vra, vorovhetev hayrs mi angam ir ynkerneri mot asel e, vor inqn e nra amusnun teghavorel qagharevtrum u mard dardzrel...

Qeri Agon ir het misht aynpisi zarmanalioren xaytabghet «pattcharner» er berum, vor mi tesak amot kliner dranq aranc krvi toghnely։
Es mtacum ei, vor na nman e kaxardakan navtavari, vor ir goyutyamb misht borboq e pahum mer yntaniqi paterazmakan kraky։
Mi or el qeri Agon gndaki pes ners surac u, achqeric arcunqner caytecnelov, voghbadzayn asac.

- Menq dzez inch vat ban enq arel, tikin Zarine, vor knojs ches barevum։
- Bayc es erb em knojd tesel u chem barevel, - zarmacav mayrs։
- Lav, da arden dzer andznakan gorcn e, bayc inchu eq erexanerin el sovorecnum, vor mez chbareven։ Erek tghad u aghjikd aynpes ein koghqovs ancnum, vor karces es voch te dzer lavaguyn barekamn em, ayl mi anter mex...

Ev minch mayrs erdvum e, vor inqn amenevin mez nman ban chi sovorecrel, es tchgnum ei hishel, te ayd vortegh em qeri Agoyin tesel ev voch miayn chem barevel, aylev nran anter mex em hamarel։

Dranic heto es phoghocov qaylelis ashxatum ei achalurj linel, vorpeszi hankarc aynpes chpatahi, vor qeri Agon koghqovs ancni u es chnkatem։ Qeri Agoyi knojy erbeq chei tesel ev skseci anxtir barevel bolor ayn kananc, vovqer nman ein qeri Agoyin։ Vov gite, drancic meky karogh e qeri Agoyi kiny linel...

Isk mi angam el, erb hayrs covaph er gnacel, qeri Agon ekav u asac, vor mayrs ayd knamolin, aysinqn hors, menak chpiti bac toghner։ Heto na asac, vor lav klini mayrs ayd masin hors vochinch chasi, bayc mayrs aylevs qeri Agoyin cher lsum, u mi qani or heto mayriky mez toghec tatiki mot ev inqnatirov trav hors mot։ Aynuhetev hayrs u mayrs ekan covaphic ev mi qani or mer tany paterazm eghav։

Amrany, erb mayrs arajin dasaranci qrojs het aroghjaran er meknel, qeri Agon mi shish krnatakin ekav, zrucec hors het u asac.
- Lsel em Zarinen ayntegh parap chi mnum։
- Dranov inch es uzum asel, - hayrs hankarc gunatvec։
- Vochinch, es yndameny lsacs em asum։ Ayd kananc ceghn aydpes e։ Henc tghamard en tesnum: ushqnery gnum e։ Anunn el en asel, bayc moracel em, - asac qeri Agon ev ir berac ginu shishn u mer tan ttoghin datarkec։- Bayc im masin knojd vochinch chases, es yndameny lsacs em asum, - asac ev gnac։

U heto dardzyal paterazm eghav։
Ev mi qani or heto noric er haytnvum qeri Agon u asum.
- Vor es chgam, duq cheq el asi, te barekam unenq, mi angam el menq gnanq, tesnenq sagh e, te...

Ev, iskapes, menq erbeq cheinq eghel qeri Agoyenc tany։ Nra knoj u erexaneri masin miayn qeri Agoyi patmacnerov gitenq։ U inqn el erbeq mez cher hravirel irenc tun...

Qeri Agon erbemn aynpes er achqeric arcunqner caytecnum, vor menq mi tesak vat einq zgum։

Heto na noric u noric er haytnvum, asum, vor es kam mankapartezakan eghbayrs parsatikov jardel enq im usucchuhu kam Arayikenc mankapartezi varichi tan apakinery, vor quyrs ir ynkerneri mot moraqrojs masin vat ban e asel, vor menq ditmamb dury koghpel einq, vor iren: qeri Agoyin, chyndunenq, vor mayrs xanutum kam ashxatanqi vayrum aynqan el lav chi artahaytvel tatiki masin, vor...

Mi or el erb hayrs asac, vor lav klini Agon heraxosov gone zgushacni ir galstyan masin, mayriky cicaghec u asac.
- Vorpeszi clkes, ha...

Ev ayspes ancnum ein orer, amisner, tariner։ Es arden sovorum ei chorrord dasaranum u mi kiraki el, erb hayrs bazmocin pharavor xrmphacnum er, isk es eghbors: Arayiki xaghaliq hracann ei norogum, hankarc zgaci, vor tetev tchotchvum em։ Nayeci arastaghin: jahy nuynpes tchotchvum er։
- Erkrasharzh e, - asaci es։
- Hayrit, ertrasharzh e, inchpes taruselum, - urax tchchac Arayiky։

Eghbors dzaynic hayrs ver trav, nayec tchotchvogh jahin, noric meknvec bazmocin u hangist asac.
- Mi xangarir, tchutik, togh qnem։ Aynpes bghavecir, karceci, te Agon e ekel։

Isk mi qani zham heto, erb xohanocum mayrs inch-or txvacqner er sarqum u quyrs meghratchantchi pes pttvum er taracvac anushahotutyunneri shurjy, hayrs pharavor ynkghmvac bazkatori mej, orva tertern er achqi anckacnum kam, inchpes inqn er asum, hogekan caghkaqagh er anum, es, tnkvac grapaharani araj, «Dekameron» vernagrov mi hastaphor girq dzerqis, mtacum ei: kardam, te chkardam, krtser eghbayrs, vor patshgambum, nstac qrojs dashnamuri pttvogh atori amenaverin cayrin, leghaki ev otchari xarnurdic kaptamanushakaguyn phuchikner er bac toghnum, gegharvestoren naxshazardum mer lvacqi spitakegheny: dranc vra phuchikner paytecnelov, hrtchvanqic votqery tchotchum ev urax clvlum, hankarc vaxecac ver catkec u tchchac.
- Hayrit, teri Adon dalis e...

Heto na slacav xohanoc ayd lury mors el haytnelu, u mi qani vayrkyan heto mer bnakaranum amen inch sarsaphelioren irar xarnvec։ Ev erb es, derevs ushqi chekac, «Dekamerony» krnatakis, sarel ei grapaharani arjev, mayrs uzum er bacel zgestapaharani dury, bayc nersic lsec hors xrpot dzayny.
- Tegh chka, Zarine, du el gna loghasenyak։

Henc nuyn vayrkyanin quyrs netvec mijancqum kaxvac hors verarkui hetevy u, minch eghbayrs phoqrik bzezi pes choreqtat ksoghar mahtchakali tak, quyrs durs prcav ir taqstocic ev koghqovs surac depi patshgamb: aveli harmar taqstoc gtnelu։

Ayn e, uzum ei taqnvel qrojs hin taqstocum, bayc hankarc, vov sarsaph, bacvec mutqi durn u dimacs haytnvec qeri Agon։ «Dekamerony» krnatakics cac sahec u xul drxkac hatakin, es mi qani qayl et gnaci ev, huzmunqic doghalov, xeghtch-xeghtch asaci.

- Qeri Ago, inchu es ekel։ Menq qez inch vat ban enq arel, vor ekel es։
- Teri Ado, dna, dna dzer tun, xndrum em, - lseci eghbors dzayny, vor ekel ev tikunqic pind seghmvel er indz, ir phoqrik dzerqov amur brnel xaghaliq hracany, isk arcunqnern aghbyuri pes hosum ein achqeric։- El chdas, dna, dna dzer tun, xndrum em, teri Ado, dna...
April, 1986 t.




GRELACAV

Ayn zhamanaknerum, erb es sovorum ei yoterord dasaranum, banasteghcutyun grely aynpisi mi moda er, inchpes tghamardkanc laynphoghq tabatnern u aghjikneri mini hagustnery։ Mi or el es dasaran bereci «Garun» amsagri hertakan hamary, vortegh eritasard heghinakneri lusankarnerov banasteghcutyunner kayin։ Skzbum menq mec ushadrutyun dardzrinq lusankarnerin, heto mer hamadasarancineric meky mi or mez cuyc tvec ir ev mer voghj ashakertakan kolektivi andranik banasteghcutyuny։ Hima chem hishum, te inchi masin er da, bayc ayd banasteghcutyuny dardzav ayn phoqrik kaycy, voric hetagayum mi ahreli xaruyk brnkvec։

Skzbum mer: banasteghcneris tivy haziv er hasnum ereqi, isk erku-ereq amis heto dasaranum chkar meky, vor banasteghcutyunneri arnvazn erku tetr chunenar։ Menq grum einq amen inchi masin. govergum einq mer lernashxarhy, cnndavayry, mer cnoghnerin, caghiknern u mardkanc, isk heto, chnayac miayn heraka patkeracum uneinq siro masin, siro ergeri tvaqanakov karogh einq mrcel Quchaki, Sayat-Novayi ev Isahakyani het: miasin vercrac...

Menq derevs sirt cheinq anum mer steghcagorcutyunnery hraparakaynoren cucadrel, bayc uterord ev innerord dasarannerum qimiayi, fizikayi u hanrahashvi laynacaval tetrerum dasazhamerin votanavorner einq grum u taqun phoxancum irar։

Grum einq grete bolor daserin։ Miayn ashxatanqi parapmunqnerin er, vor gyughakan dproci mer hoghamasum usucich Galust Hovsephyani het zanazan hetaqrqrir ashxatanqner einq anum, hoghi u hoghagorcutyan masin usaneli patmutyunner lsum ev moranum mer musanerin u siro mer apaga taguhinerin։

Galust Hovsephyany mer tghaneri het mec huyser er kapum։ Mer ashxatanqneric vogevorvac, na asum er, vor menq hianali hoghagorcner kdarnanq ev inqy, vorpes usucich, hpartanum e dranov։ Ayd dasazhamin menq mtacum einq, vor aydpes el klini, bayc heto, erb zangn azdararum er dasi avarty, menq chaphaco grum einq «Qaosi» Shushaniki u Tumanyani poemneri, Zohrapi novelneri u Varuzhani «Hetanos ergeri», Vardananc qajeri u «Alpiakan manushaki» masin, moranum einq ashxarhum amen inch ev mer tetreri xopan taracutyunnery hegheghum noranor banasteghcutyunnerov։

Tasnerord dasaranum menq yndmisht xach drecinq banasteghcutyunner grelu hinavurc eghanakneri u metodneri vra, groghi cocn ugharkecinq dasakan poeziayi avanduytnery, mer steghcagorcutyunneri tiezerakan kentronum, inchpes aregak, tnkecinq mer «esy» ev amen inch, inchpes aseghi ancqov, sksecinq anckacnel mer qnarakan «es» -i mijov։ Mer steghcagorcutyunnerum mez hamarum einq aravotyan ghoghanjneri arcunqajinj maqrutyun u gisherayin astgheri hambuyrneri erkaratevutyun, hayelineri byureghayin erevakayutyan eterayin hishoghutyun, mez hamematum einq careri terevneric kaxvac cghridneri kapuyt ardzaganqneri, heragrasyuneri phoshu mej dzgvac narnjaguyn stverneri erkunqi ev shat baneri het ev mer ergerov u lusankarnerov voghoghum mer dproci pati tertern u shrjanayin «Xaghoghagorc» terti ejery։

Ayd zhamanaknerum mer usucichnery xostovanum ein, vor aynqan el chen haskanum mez։ Menq cheinq el dzgtum, vor voreve meky mez haskana։ Parzapes menq sirum einq grel։ Banasteghcutyun grely mez hamar aynqan er heshtacel, inchpes arevacaghki sermer chrtely։ Erbemn menq aynqan el janq cheinq taphum parzelu hamar, te hatkapes inch enq uzum asel։ Isk inch mnum e mer erkrpaguneri tvin, apa da aynqan el mec cher։ Mer banasteghcakan ergchaxmbum es arajin jutak ei ayn hashvov, vor shat hatchax im grchynkernern el chein haskanum indz ev dra hamar miahamur glux ein xonarhum steghcagorcelu im metodneri u banasteghcakan im taghandi araj։ Ayd tarinerin es arden tpagrvel ei «Garun» amsagrum, ev mi angam grakanutyan mer usucich Sahak Vardanyany dzerqy drec usis u mterim tonov asac.

- Tghas, taratchanach linely derevs shat qich e banasteghc darnalu hamar, isk ashxarhum shat masnagitutyunner kan ev, parzapes, petq e lav masnaget linel...
Ayd nuyn zhamanaknerum ashxatanqi usucich Galust Hovsephyany voch mi ushadrutyun chdardznelov mer grakan-banasteghcakan ashxuyzh gorcuneutyany, mer gyughashxarhi u hoghagorcakan harust avanduytneri masin dasaxosutyunner er kardum ev vogevorvac asum, vor inqy hpartanum e mezanov։

Heto mi or el grakanutyan usucich Sahak Vardanyany kardac mer mi qani banasteghcutyunnery, isk menq shat lav giteinq mer usucchin ev shunchners pahac spasum einq nra qnnadatakan grohin։ Na asac, vor mer banasteghcutyunnerum amen inch ka. geghecik barer, ketadrutyan nshanner, shqegh patkerner u banasteghcakan vorosh hamachaphutyunner ev yndameny mi phoqrik ban e pakasum։ Menq, vor mex kul tvaci pes sarac nstel einq, azat shunch qashecinq։ Heto meznic meky harcrec, te ayd inch phoqrik ban e pakasum, isk grakanutyan usucichy mi tetev horanjec u asac, vor mer banasteghcutyunnerum miayn XELQN e pakasum...

Ancan amisner։ Avartakan erekoyin grete bolor usucichnern u dproci direktory xosecin։ Ashxatanqi usucichn asac, vor mer papern u naxapapery hantcharegh hoghagorcner en eghel, ev inqy hamozvac e, vor menq ksharunakenq mer naxnineri surb gorcy։ Heto myusnern el xosecin, ev verjum grakanutyan usucich Sahak Vardanyany bari tchanaparh maghtec mez ev asac, te partadir che, vor menq bolors groghner darnanq։ Asac, vor lav yntercogh lineln el qich che։

Menq voch mi ushadrutyun chdardzrinq mer usucichneri ayd ev naxord xorhurdnerin, vorovhetev ayd zhamanaknerum mtqum banasteghcutyunner einq horinum ev harmar pah voronum tghteri vra dranq anmahacnelu hamar։
Erb avartecinq mijnakargy, qsanhing glxaqanakic kazmvac mer dasaranum kar tasnerku banasteghc ev mi ardzakagir, vor anavart patmvacqner u vipakner er grum ev hatvacner tpagrum nuynisk erkrord ev errord dasaranneri pati terterum, inchpes naev gyughakan akumbi «Harvacayin koltntesakan» pati tertum։

Ancan shat tariner։ Menq arden dardzel einq arnvazn ereq banasteghcakan zhoghovacuneri heghinak ev arden voch taqun mez hamarum einq Bayroni ev Balzaki pharqi yntryal havaknordner։ Mi or el voroshecinq meknel gyugh: tesnelu mer usucichnerin։
Mtacecinq, vor lav klini skzbum aycelel ashxatanqi mer usucchin: Galust Hovsephyanin, vorin shat einq sirum։

Na shat er ceracel։ Tchishtn asac, mer aycelutyunn aynqan el churaxacrec nran։ Mer grqeric mot ereq tasnyak mez het vercrel einq ev voroshecinq arajiny makagrel u nvirel mer sireli usucchin։ Erb hanel einq grichnery ev patrastvum einq chaphaco makagrel mer zhoghovacuneri vra, Galust Hovsephyany dzerqi ktruk sharzhumov asac, vor petq che. canr qaylerov motecav grapaharanin, ev menq nor miayn nkatecinq, vor na harust gradaran uni։ Heto na mek-mek hanec mer grqeric u drec seghanin։

- Es arden gnel em, - shat txur asac na, - kardacel el em... Aphsos, - erkaratev dadaric heto asac na, - inchu aydpes areciq։ Isk es karcum ei, hamozvac ei, te duq kgnaq dzer paperi tchanaparhov... Duq karogh eiq hianali masnaget linel... Duq aydpes el chhaskacaq, vor grakanutyunn u laraxaghacutyuny tarber baner en...

Menq mnacel einq qaracac։ Heto na shat txur nayec mez, ev erb menq cecvac lakotneri pes irar hetevic durs ekanq, es, vor verjum ei, lseci mer usucchi shat txur dzayny.
- Aphsos... Aphsos aynqan gari... Lak dzveri vra ei tuxs nstel...
September, 1986 t.




LAKEYY
L-in
Ayn voch heravor zhamanaknery, erb Basar Saribekichy himnarkutyan pet er, mardik aysor brnapetutyun en anvanum։ Hska ayd himnarkutyunum baris amenaughigh imastov amen inch carayum er Basar Saribekichin, ev dra hamar amenamec meghavory Basar Saribekichy cher։ Parzapes sovorakan ayd Qaj Nazarin mardik astitchanabar tuyl ein tvel brnapet darnal։ Basar Saribekichn amen inch uner. el sazandar u ergchuhi, el palatakan geghach kaqavoghner u palatakan ashughner, el andznakan xohararner u xaghynkerner: nardu gcov, kam sheklik-meklik geghuhiner: mahtchakali gcov։ Nran miayn mi ban er pakasum։ Hska himnarkutyan ayd phoqrik miapety lakey (ir barn e) chuner, amenasovorakan mi lakey, vor zhamanakin srbi-phaylecni koshiknery, taph ta shalvari, hatkapes nstuki teghamasi phoshin ev katari manr-munr ayl carayutyunner։

Ev aha Basar Saribekichi yntrutyuny kang arav ir teghakali: susik-phusik Levon Gavrushyani vra։ U na chsxalvec ir yntrutyan harcum։ Gavrushyann aynpes xnamqov u dzernerecutyamb er katarum ir userin drvac patvavor ayd partakanutyuny, vor kamac-kamac mardik moracan, vor na naev errord teghakal e։ Moracan voch miayn nra pashtony, aylev anun-azganuny։ Gavrushyany dardzav lakey։

Tarineri het Gavrushyann aveli katarelagorcec koshki maqrman ir texnikan, votov-glxov nerccvec ir ayd nor masnagitutyan mej ev, karcum em, anhamestutyun arac chenq lini, ete xostovanenq. na dardzav ir ashxatanqi entuziasty։ Asum en: dzerac na aynpes er phaylecnum ir shefi koshiknery, vor mi qani vayrkyan heto aregakn el apshum er ir tcharagaytneri pharahegh andradardzumic։ Gavrushyani tesoghutyuny masnagitakan aynpisi srutyan hasav, vor mi qani tasnyak metric el nkatum er Basar Saribekichi shoreri phoshin u iskuyn chezoqacnum ayn։

Aha, asenq, inch-or pashtonakan handipum e kazmakerpvac, ev Basar Saribekichy mec phory ambioni nersum: Gavrushyani anmijakan naxadzernutyamb sarqac hatuk daraki vra drac, tchar e asum ev, margartahatikneri shraylman ayd veh pahin naxagahutyan inch-or ankyunic Gavrushyany Teri andravartiqi vra nkatum e anicyal mi phoshehatik։ Hajord akntartin na annkat u anshshuk haytnvum e ambioni hetevum, chezoqacnum «anhnazandin» ev mec u veh ban kataroghi arzhanapatvutyamb, inqnagoh u pharahegh tesqov gravum ir teghy naxagahutyunum։

Gavrushyann aynpes er varzhvel ir arhestin (inqn arvest e asum), vor gishernery, erb xor qnac en linum voghj qaghaqn u Basar Saribekichy, na mek-mek karotum e ir shefin, paraputyunic dzerqery tund qor en galis, ev na hankarc hrtchvum e ayn mtqic, te inchqan lav e karucvac mer ays Erkir kochvogh moloraky, vor shutov luysy, inchpes misht, kbacvi ev inqy kgna ashxatanqi ev...

Isk xnjuyq-banket-qeferi zhamanak aveli hesht e։ Na mi phoqrik xoramankutyun e horinel։ Ayn pahin, erb palatakan ergchuhineric meky arevelyan shiqastner cor talov, achqeri shoghern e pargevum Basar Saribekichin, u verjins el pataraqaghi sur koghmerov atamnern e qchphorum u mtovi merkacnum ergchuhi tiknojy, Gavrushyany anphutoren vayr e gcum dzerqi gdaly, mtnum seghani tak, ibr gdali hamar, ev dzerac «aznvacnum» Teri koshiknern u andravartiqi phoghqery։

Tarineri het Gavrushyann aynpes e varzhvel Terin, vor ete seghani cankacac cayrum nran mtcnes seghani tak, na mi akntartum ktchanachi-gtni Basar Saribekichi koshiknery։ Tern el ir hertin sovorel er Gavrushyani mshtakan hnazand goyutyany: ir koshikneri u phoghqeri merdzakayqnerum ev, erbemn ashxatanqayin zhamerin dzandzranalov, ir mot er kanchum Lakeyin u mi phoqr zvartchanum, kam inchpes inqn e xostovanum, iren mi phoqr taph talis ashxatanqayin canr orva hogseric u ir hascein verevneric arvac nkatoghutyunneri tchnshumic։ Nman paherin, erb Gavrushyany dzernacui tcharpkutyamb katarum e ir nurb gorcy, Tern asum e.
- Ghammaz, shrjvir։

Gavrushyany vehoren shrjvum e։ Hajord pahin nra nurb tegherin varic ver shrxkum e koshki harvacy, vorin hajordum e Teri inqnagoh qrqijy։ Isk heto, inchpes misht, na glux e talis u durs galis: aznvacac ayn paycar mtqic, vor mi qani vayrkyan araj iren dipchel e Basar Saribekichi arcataphayl koshiky...

Ancan tariner։ Ekan nor zhamanakner։ Ashxarhum hastat chka voch mi ban: asel e mec banasteghcy։ Basar Saribekichi gahn el ererac։ Ererac u tambic cac gcec ir hecyalin։ Aynuhetev, inchpes yndunvac e nman depqerum, inchpes aratutyan eghjyuric, sksecin luys ashxarh gal felietonner u qnnadatakan hodvacner, replikner u anekdotner։ Skzbum grich vercrin nranq, vovqer erbeq chen handurzhel Basar Saribekichin։ Heto sksvec shqahandesy։ Himnarkutyan ahelnern u jahelnery yurorinak mrcamart cavalecin. vov aveli tund taph kta Basar Saribekichi lxkac voskornery։ Nranq, vovqer Basar Saribekichin miayn lusankarnerov gitein, larecin irenc parsatiknern u nshanarutyan tak aran gahynkeci xrtvilaky։

Tariner ancan։ Arden vaghuc moracvel er Basar Saribekichy, bayc nran cher moracel Lakeyy։ Voroshec inqn el asel tghamardu ir xosqy։ Mnacacneric inchov e pakas։ Inqn el inqnasirutyun uni, che։ Ev Levon Gavrushyany grec։ Grec xnamqov, hat-hat tarerov։ Skzbum gracy chhavanec։ Xnamqov kloracrec sur teghery, phoshot koghmery phaylecrec u tesav, vor hoyakap e stacvel։ Gavrushyany hatchuyqic phnchacrec։ Verjapes togh bolory haskanan, vor inqn el tghamard e։ Togh mardik imanan, vor Basar Saribekichy (Gavrushyany mtqum sxalmamb asac: Tery) kopit u grehik mard e eghel։ Knoj het krvum er, vordinerin cecum er, vor miayn «hinger» stanan, ir storadryalneri het du-ov er xosum, ir vorosh ashxatoghneri hramayum er himnarkutyan himnakan ashxatanqneric baci katarel fizikakan canr ashxatanqner։ Ur einq hasel, amot e, che։ Ayo, Basar Saribekichn uner kapitalistakan hakumner u mer hayreniqin miangamayn xort anmardkayin bacasakan gcer։

Gavrushyany hingerord angam cayric cayr kardac 25 dzeragir ejanoc ir hodvacy, bazkatoric votqy votqov gcac nayec dimaci pati yndardzak taracutyann u mtacec, vor minchev hima inqy mi kargin mecadir dimankar chuni ashxataseghani verevic kaxelu hamar։ Petq e ayd harcn el lucel։

Phostarkghi mot Gavrushyany votqy mi qich kax gcec. namak-hodvacy phostarkgh gcel, te chgcel։ Verjin pahin uzum er chgcel, bayc arden ush er, urucik crary dzerqic sahec...

Ashxarhi mi ankyunum ir verjin erkrayin orern er anckacnum Basar Saribekichy, erb nran haytnecin, vor ir naxkin teghakalneric inch-or meky tertum nuynpes «jardel» e iren։ Erkar zhamanak Basar Saribekichy cher karoghanum hishel ayd teghakalin։ Asacin anun-azganuny: chhishec։ Hayranunn el avelacrin: chhishec։ Bacatrecin: ayspes-ayspes, susik-phusik mard e, hamest karoghutyunnerov: chtchanachec։ Asac: shatern ein hamest karoghutyunnerov։ Inch-or teghic lusankary gtan, cuyc tvecin, urax bacakanchec.
- Ha, lakeyy, xeghtch mard։ Tesnes hima um koshiknern e maqrum։
Hoktember, 1988 t.





Nyuty hraparakvel e Mamuli xosnaki shrjanaknerum:
Kisvir ays nyutov:
Niderlandakan Oragir Grakan ej
18:40, 18.08.2021
6234 | 0
02:40, 11.05.2020
6837 | 0
01:54, 29.11.2019
12393 | 0
05:28, 08.01.2018
12380 | 0
03:29, 22.12.2017
13069 | 0
01:01, 08.12.2017
29951 | 0
16:32, 06.12.2017
11527 | 0
16:11, 06.12.2017
16301 | 0
02:42, 05.09.2017
17546 | 0
23:45, 27.08.2017
21696 | 0
depi ver