Hayagitutyan ev hay grakanutyan patmutyan mej Ghevond Alishany gravum e nshanakalic tegh։ Nra grchin en patkanum hayoc patmutyan, hnagitutyan, ashxarhagrutyan veraberyal bazmativ stvaracaval ւsshxatrւtyunner, inchpes: «Teghagir hayoc mecac», «Shnorhali ev paraga yur», «Shirak», «Sisvan», «Sisakan», «Ayrarat», «Hin Havatq kam hetanosakan kronq hayoc», «Hayapatum» ev ayl phoqr rւ mec bazmativ hetazotutyunner, voronq phastakan hskayakan nyut en parunakum mer zhoghovrdi patmakan ancyali hamarya bolor shrjanneri ev grete bolor bnagavarneri veraberyal։ Akanavor hayageti ayg ashxatutyunnery aysor el der voroshaki arzheq en nerkayacnum hay zhoghovrdi nyutakan ev hogevor kulturayi patmutyan mi sharq harceri mshakman ev usumnasirutyan tesaketic։ Alishany hay nor grakanutyan patmutyan mej e mtel vorpes ashxarhabar poeziayi himnadirneric ev akanavor nerkayacucichneric meky։ Anshusht ayd e nkati unecel Miqayel Nalbandyany, erb «Sos ev Varditer» -i «Kritika» -ii skzbum nshelov, vor Abovyani «Verq Hayastani» ev Pertch Proshyani «Sos ev Varditer» vepery «himq drin ardyan azgayin vipasanutyan», anhrazhesht e hamarel avelacnel. «Chenq moracac «Nahapet» storagrutyamb H. Ghevond Alishanyanc arzhanavor vardapeti hratarakac hoyakap qertvacqy: «Plpuln Avarayri», «Hayoc ashxarhik» ev myus bolor ashxarhabar votanavorqy, bayc aystegh chhishecinq, vorovhetev, ardzak banasteghcutyan vra er mer xosqy, apa te voch, chaphaberakan qertvacoc mej arzhanavor vardapety axoyan chuni...» *: Alishani, vorpes banasteghci, patmakan carayutyunn ayn e, rr na bacasec Mxitaryanneri klasicizmy ev ir «Nahapeti erger» -ov hastatec patmakan iravunqy grakan ayn nor ughghutyan: romantizmi, vori skizby der 19-rg dari 20-akan tvakannerin grel er Alamdaryann ir qnarergutyamb։ ________________ * Miq. Nalrandyan, Erkeri liakatar zhoghovacu, hat. III, ej 120։ ________________ Alishany poezian dardzrec kyanqi kendani ardzaganqy: Ayl kerp chi kareli bacatrel ayn jerm verabermunqy, vorin arzhanacel en nra lavaguyn banasteghcutyunnery («Plpuln Avarayri», «Hayoc ashxarhik», «Hrazdan» ev Nahapeti myus ergery): Verjinneris hayrenasirakan-֊martakan patosy hamahnchun er 40—50-akan tvakanneri: azgayin zartonqi darashrjani vogun ev azgayin azatagrakan dzgtumnerin: Alishany hartec hay poeziayi hetaga zargacman ughin. nra hayrenasirakan qnaric steghcagorcakan nershnchumner stacan akanavor aynpisi banasteghcner, inchpisiq en Raphayel Patkanyany ev Mkrtich Peshiktashlyany։ Ghevond (Qerovbe) Alishany cnvel e 1820 t. hulxoi 18-in Kostandnupolsum, dramaget-hnahavaq Petros Margari Alishanyani yntaniqum: Tasnerku tarekan hasakum (1832 t.) nran talis en Venetiki s. Ghazar vanqi dprocy («Yncayaran»), ur chors tari usaneluc heto phoxadrvum e «Bardzraguyn krtarany» ։ Aystegh el na sksum e grakan ir arajin phordzery: Dranq vanqi chors pateri mej parphakvac, bayc derevs «dursi ashxarhi» tpavorutyunnern ir mej chmercrac patanu zeghumnern ein: nershnchvac Adriatik covi ev s. Ghazar kghzu geghecik bnankarneric: Sakayn, Alishani ays, inchpes ev hetagayum grac bazmativ grabar banasteghcutyunnery irenc vra krum en klasicizmi tirakan azdecutyuny ev, yst eutyan, qich en tarbervum Mxitaryan mi qani heghinakneri votanavorneric։ 1841 t. Alishany nshanakvum e usucich Venetiki Raphayelyan varzharanum։ Dasavandmany zugntac: na ashxatakcum e «Bazmavep» handesin, vor luys er tesnum 1843 tvakanic։ 1848 t. na nshanakvum e hishyal varzharani tesuch: Alishany Venetikum e linum, erb brnkum e italakan apotambutyuny avstriakan lci dem. na lsum e varzhurani aojevov ancnogh hazaravor italaci hayrenaserneri azatutyan vogeshunch ergery, akanates e linum Venetiki phoghocnerum mghvogh marterin։ Ev ayd ameny eritasard banasteghci vra toghnum e uzhegh tpavorutyun: Italakan zhoghovrdi azatagrakan payqari ayd orerin Alishany grum e «Masisu sarern», «Bam, phorotan... ev mi qani ayl martashunch-hayrenasirakan banasteghcutyunner։ 1850–1853 tt. zanazan aritnerov Alishany linum e Hromum, Londonum, Pharizum, Berlinum, Viennayum, ur usumnasirum e haykakan grchagir matyannery, nyutakan u hogevor kulturayi hushardzannery, nyuter e havaqum hayagitakan ir usumnasirutyunneri hamar։ Ays tchanaparhordutyan yntacqum na bnagric targmanum e Bayroni «Chayld Harold» poemi chorrorg ergy ev grum e misharq banasteghcutyunner: 1858–1861 tt. varum e Pharizi Muradyan varzharani teschi pashtony: 1859 t. amrany linelov Pharizum, Nalbandyany aycelum e Muradyan varzharany, ur canotanum ev zrucum e Alishani het։ Ir hishatakaranum patmelov ayd aycelutyan masin: Nalbandyany iravacioren xist datapartum e Muradyan varzharani kronakan– aghandavorakan vogin: Aynuhanderdz, Alishani masin na Xosum e drvatanqov. «Ays arzhanapativ andzy, — grum e Nalbandyany, – canot e hayoc azgin manavand Nahapet anunov։ nora «Avag ev Phoqr Masis», «Hayoc ashxarhik», «Plpuln Avarayri» taghergutyunqy jermacucel en shat srter Nahapeti anuni vera» *։ ________________ *M. Nalbandyan, Erkeri liakatar zhoghovacu, hat. I, ej 430: ________________ 1861 t. noyemberin, toghnelov Pharizi Muradyan varzharani teschi pashtony, Alishany veradarnum e s. Ghazar: 1866 t. na krkin nshanakvum e Venetiki Raphayelyan varzharani tesuch։ Ayd pashtony na sharunakum e varel minchev 1872 t., voric heto yndmisht toghnum e mankaoarzhakan asparezy ev amboghjutyamb, minchev ir mahy (1901 t. noyembberi 22), nvirvum e hayagitutyany։ Alishan– banasteghcn steghcagorcel e mek tasnamyakic mi phoqr aveli, ayn e: 1840–1852 tt., 20–35 tarekan hasakum: Ir poezian grete amboghjutyamb hetagayum na amphophel e «Nuagq» (Nvagner) zheghovacui mej ev hing hatorov hratarakel 1857–1858 tt.: Beghmnavor e eghel Alishany naev vorpes banasteghc. hishyal 10–12 tarva yntacqum na artadrel e aveli qan ereq tasnyak hazւsr togh... (chhashvac 1852 tvakanic heto grac mi qani banasteghcutyunnery ev antipnery) ։ Petq e nkatel, sakayn, vor Alishani ayd stvaracaval banasteghcakan zharangutyan mecaguyn masy («Nuagq» –i arajin, erkrord, chorrord ev hingerord hatornery) xrtin grabarov grvac krona-mistikakan chaphaco xorhrdacutyunner en, voronq yntercogh layn hasarakutyan hamar mnacel en vorpes «meryal tar» ev voreve der chen katarel hay grakanutyun patmutyan mej: «Nuagq» -i errord: «Hayruni» bnorosh xoragiry krogh hւstorumn en amphophvac Alishani patma-hayrenasirakan banasteghcutyunnern u poemnery, voronc mec masy dardzyal grvac e grabarov: Ays hatorumn en «Ergq Nahapeti» sharqy kazmogh ashxarhabar ayn gorcery, voronq hrchakel en Alishan–banasteghci anuny ev nra hamar patvavor tegh nvatchel hay nor grakanutyan patmutyan ejerum։ Qanakov shat chen ayd gorcery, sakayn mec e nranc tesakarar kshiry ev nshanakutyuny gra-patmakan tesaketic։ Nax ev araj petq e nkati unenal, vor Alishann ir «Nahapeti erger» -y grel e gerazancapes 1847—1850 tvakannerin. Xach. Abovyany der kendani er, erb Alishany grum er «Hayoc ashxarhik» –n u «Plpuln Avarayri» -n (1847) ։ Mer nor grakanutyan ughenishy handisacogh «Verq Hayastani» vepi arajabanic yot tari heto, Abovyanic ankax, ymbrnelov zhamanaki hramayakan pahanjy, eritasard Alishany, «shayir» (ashugh) dardzac, Nahapet cackanunov phordzum er kamurj gcel grakanutyan ev zhoghovrdi mijev։ Ays tesaketic ushagrav e, vor Alishany, nax qan «Nahapeti erger» -y hratarakely, handes e ekel vorpes zhoghovrdakan banahyusutyan, masnavorapes poeziayi arajin gnahatoghneric meky mer irakanutyan mej. ayspes, 1845 t. «Bazmavep» -um tpagrvac «Ramkakan erger» xoragiry krogh hodvacum na grum e. «Ramkakan ergy azgayin vogvuyn mek dzaynn e, vor shat hegh urish koghmane merac kam marac aten al, der ayspisi ergoc mej kendani kmna, anor hamar: azgayin erg al kysvi... Ayspisi ergery shat angam aveli lav kimacnen azgi hantchary, qan te canr grvacqnery, ev kgtnven anonc mej anank sqancheli zurcvacq, vor miayn irenc ramkakan anunin hamar hasarak ban kkarcvin, bayc tchshmartutyamb geraguyn grvacoc kargy ancnelu en»: Aynuhetev, mej berelov «Voghb kaqavu» («Nstyal kayr u layr kaqvukn...») ergy, avelacnum e. «Khamardzakim yselu, te ays ergs anoncme mekn e, voroc vra chkrnar meky ban my avelcnel kam paksecnel, ev krna geghecik orinak my yllal naev otar azgac, miayn te hayerenin qaghcrutyuny kareli ylla pahvil, vor ankareli e. ev karcem: aveli vsem haykakan lezvov al grvac rllar ne: nuyn aghvorutyuny cher unenar» ։ Apa «usumnaser ev azgaser yntercoghnerin» koch e anum gri arnel, havaqel Hayastani aylevayl gavarneri mej ergvogh zhoghovrdakan ayd ergery, «vasnzi anoncme krnan shat margaritner ellel, ev terevs atenov hayoc grakanutyan tatcharin mejy patvavor tegh my unenal» *: Inqy: Alishany, Venetiki, Pharizi, Londoni, Viennayi matenadaranneri haykakan grchagir matyannerum tarber zhamanaknerum gri arnvac zhoghovrdakan ergery i mi havaqelov, 1852 t. hratarakum e mi zhoghovacu, hayeren ev angleren, «Hayoc ergq ramkakanq» xoragrov։ Zhoghovacun parunakum er 19 zanazan erger, ayd tvum naev hetagayum hamazgayin hrchak stacac «Krunk, usti kugas ...» -y: ________________ * «Bazmavep», 1845, april 1, N7, ej 109—111 (yndgcumnern imn en-A.I.): ________________ Alishann arajinneric er naev, vor dzgtelov haskanali linel zhoghovrdin qaghaqaciakan iravunq tvec zhoghovrdakan lezvin, ogtagorcelov verjinis harust barapashary ev gegharvestakan patkeravorman mijocnery։ Alishani dzhbaxtutyunn er, sakayn, vor na, mankutyunic vanqum mecacac linelov, ktrvac er ashxarhabari bun aghbyuric: zhoghovoghic. ayd e pattchary, vor nra lezun arhestakan e։ Miq. Nalbandyany masnavorapes nshelov Alishani lezvi ayd terutyuny, grel e. «...Nahapeti anunov grvacqy, teev ashxarhabar, bayc shat haghtaharvac hin lezvic (grabaric-A. I.), ev nmanel cankanalov mec Hayastani lezvin, shat angam mej xarnac aynpisi teghakan barer, vor shat sakav ein gorcacvum։ Hayr Ghevond Alishanyancy uni banasteghcakan qanqar, ev ayd qanqary karogh er aveli parz ev var erevil, ete abeghayakan sevatuyr verarkun chliner xaphanarit» *: ________________ *Miq. Nalbandyan, Erkeri liakatar zhoghovacu, hat. I, ej 430 (yndgcumn imn e —A. I.) ։ ________________ Sakyn, chnayac Alishani lezvi eklektizmin, nra lavaguyn banasteghcutyunnery mtan zhoghovrdi mej ev, inchpes Nalbandyann e nshel, «jermacucin shat srter Nahapeti anuni vera» ։ Ard, inchov bacatrel ayd ushagrav erevuyty։ Nax: nranov, vor «Nahapeti ergery», vorqan el hin lezvic haghtaharvac linein, aynuamenayniv ashxarhabar ein ev matcheli zhoghovrdin։ Erkrord: voch-nvaz karevor hangamanqy nranc hayrenasirakan-martakan patosn er, vor, inchpes very nshvec, hamapatasxanum er zhamanaki vogun: «Nahapeti erger» -i himnakan bovandakutyuny azgayin inqnatchanachman ev azatagrutyan gaghapharn e, sern u karoty depi heravor hayreniqy, orinakan hpartutyuny hay zhoghovrdi herosakan ancyali, nra nyutakan u hogevor bazmadaryan kulturayi nkatmamb. Mi arandzin hmayq unen hayreni erkri bnutyany nvirvac Alishani taxcot u srtamormoq ergery: «Hayoc ashxarhik», «Hrazdan» ev «hay hayreniq» ։ Ays ergerum arandznapes uzhegh e artahaytvac pandxtutyan cavatanj zgacumy, vor xorapes aprel e inqy: «Mer misht panduxt alevor Nahapety» (Hovh. Tumanyan): «Hrazdan» -y: ir hayrakan tunn u aygin, ir sirac aghjkan: «achqi luys» - Xandukin ev ynkernerin korcrac pandxti srtahuyz zruycn e hayreni getaki het, vor bazhanum e nra vishty ev lur artasvum. A~y Hrazdan, a~y jurq hayreniq, A~y aphunq, er layq lyrik... Duq karkyjikd er eq morcel, Cicghan eresd er sug uni... Mer dasakan grakanutyan mej pandxtutyany nvirvac lavaguyn banasteghcutyunneric mekn e «Hrazdan» –y, ir anmijakanutyamb nuynqan huzich, vorqan ev mer zhoghovrdakan pandxti ergeby: «Hrazdan» -i elegiakan tramadrutyany hakakshir e «Hay hayreniqy» : ir paycar lavatesutyamb, aruyg tonov։ Da xandavar govq e hayreni erkri bnutyan։ Geghecik e haykakan lernashxarhi arevacagi nkaragrutyuny, vor trvac e paycar guynerov u erazhshtaynutyamb. Aravotun dyrnakn e bac, El el, arevd Hayastanyayc: ... Aha elner arevn YAMPVoC, Vard ku tapher YAShXARHN hayoc, Coghyn teghayr zov u sirun, Zinch margaritn i sadaphun. Karmir, kanach, cin cirani Goti acver Hayastani: Leranc sareryn bardzracayr Voski pysak edan havsar. Hayoc getern hazaravor Ijanein tchatchanchavor։ Hazar te get, byur te arvi, Hayoc covakqn ayl aveli... Atcha vtakunq kyr՚kyjayin, Dzorn u havit arbenayin. YAMEN katen astghik cyner, YAMEN cynen caghik cager... Hayastany irakanutyan mej chtesac, bayc steghcagorcakan zoregh erevakayutyamb ozhtvac banasteghcy hayreni bnutyan gunegh us miazhamanak huzatatav nkaragrutyamb zhamanakakic serundy togorum er hayrenasirutyamb, artnacnum er aktiv, nergorcun verabermunq hayreniqi qaghaqakan tchakatagri, nra nerkayi ev apagayi nkatmamb։ «Hayoc ashxarhik» banasteghcutyunn skselov hayreni bnutyan govqov: Alishany manuk serndin koch er anum sirel hayreniqy, havatarim mnal nran. Dzez kasem mankunq sirunq, nazeliq, Voroc e bnakan Hayoc ashiւarhik, M' uranayq zerkirg u zazgyd sirun, Carn: armatov car, tunn himambn e tun... Aynuhetev hishecnelov, vor Hayk nahapeti oreric Hayastani sarern u dzorery nerkvac en aryunov, tvarkum e Trdati u Tigrani, Vardani u Vahani, Ashuoi u Smbati ev shat urishneri sxragorcutyunnery: Ancyali ays foni vra banasteghcy patkerum e hayreniqi mrayl nerkan. Bayc aphsos hima, vor char tyshnamiq Iski chen xnayel Hayoc ashxarhik, Zazgn ynchoq reghoq qandel u gerel, Dem chors hoverun tyvel u crvel։ Avagh qez, avagh, Hayoc ashxarhik, Tun erknanman, phylac taghvarik... Banasteghcy, sakayn, lavatesoren e tramadrvac ir hayreniqi apagai nkatmamb։ Ir ergy, vor sksel er garnan nkaragrutyamb, avartum e ayn hastat havatov, vor mi or bacvelu e Hayastani garuny. Ampn u photorik shutov verana, Nor arev, garun, carn u aygi ga։ Armatq hin: nor tchyugh, hin tchyughq: nor caghik Yncayen tnutyan, Hayoc ashxarhik... Vorq xeloq sirov kan zinch aghbyrikq, Tesnen qo garund, Hayoc ashxarhik... Ev ayd Zhamanak cer Nahapetn el hangist shirim kmtni: hayoc ashxarhi verakendanutyan avetaber lury naxninerin haghordelu: Ays havatov el avartvum e banasteghcutyuny։ Hay zhoghovrdi azgayin-azatagrakan sharzhman nkatmamb Alishani dirqoroshumy parzabanelu tesaketic xist ushagrav e «Masisu sarern» banasteghcutyuny, vory, inchpes very nshvec, grvac e 1849 t. martin, ayn orerin, erb italaci hayrenasernery Venetiki phoghocnerum herosakan marter ein mghum avstriakan lucy totaphelu hamar: Banasteghcutyuny karucvac e Phoqr ev Avag Masisneri mijev teghi unecogh erkaxosutyan vra: Phoqr Masisy tarakusanq e haytnum hay zhoghovrdi qaghaqakan inqnuruynutyuny verakangnelu nkatmamb. Te pharq, te parcanq ancel en, gnacel, Qo bardzr gylxed i vayr en sahel... Shat pharq uneanq, himik inch uninq, Ava~gh, luk amot, miayn naxatinq... Gan, zynan, darnan aliq geterun, Chi darnar vordvoc: parcanq hayrerun։ Na zhamanakakic hayeri srtery merac, sarac e hamarum. na karcum e, te hayoc arevn ancel e ev «mez arevmutqi lusikn e mnacel»: Avag Masisy pharatum e Phoqri tarakusanqy, aynpisi sarn krcqer kan, vor unen «sirt hravar» . qaric kayc e durs galis, isk kaycic: kaycak. arevy mtac e, sakayn na nor luysov kcagi aravotyan, ampn el kpharatvi, mrrikn el kdadari: Hayastani tchragn el, vor marac e tvum, krkin kvarvi, vorovhetev: «iski anphophox che baxtn ashxarhis» ։ Phoqr Masisi achn harcin, te erb piti varven srtery, erb piti tesnenq ayd erjanik orery, Avagy patasxanum e. Erb het dareru arajin angam Es, Avag Masis, nersuc vorotam, Kanchem u shynchem, ardzakem cux, boc, Sasanecnem zAraratn nayoc, Ays ylni nyshan nayoc ashxarhin, Te ga zhamanak, vor gan phar֊qn ayl hin... Phoqr Masisn ir hertin myus sarerin azdararum e, te: Erb sharzhi Avag, shynche cux u boc, Nyshan e barvo Ashxarhin hayoc, Ushagrav en banasteghcutyan ezraphakich toghery, voroncov Nahapety sharzhman e kochum Avag Masisin ev hay eritasardutyany. Sharzhir, ha sharzhir, Avagyd Masis, Ardzan parcanac Hayoc ashxarhis, Shynche, ha՚ shynche, cyxik cirani, Vor qo mankytyac huso nyshan ylni... Aha sharzhecav Avagyn Masis... Aha sharzhecan dashtq Ararata, Duq ayl sharzheceq, mankytiq Hayka... Masisi hrabxayin zhaytqman banasteghcakan patkeri mej Alishany, anshusht, drel e apstambutyan, azatagrakan payqari gaghaphary, vor, inch xosq, italakan azgayin-azatagrakan sharzhman anmijakan azdecutyan argasiqn er։ Aystegh artahaytvac e banasteghci havaty zhoghovrdi uzheri nkatmamb, vor teev tmrac e, bayc mi or durs e hordelu: inchpes Masisi xorqum taqnvac hrabxayin kraky։ Sakayn, anhrazhesht e nkatel, vor nuynisk ays banasteghcutyan mej «abeghayakan sevatuyr verarkun» iren zgal e tvel: Alishany Hayastanin hasac dzhbaxtutyunnery bacatrum er nranov, vor hay zhoghovurdy moracel er astcun։ Masisi sharzhman het kapelov Hayastani veranorogutyuny, banasteghcy, miazhamanak, qanics xorhurd e talis «handart u xeloq» linel, «sirov hamberel» ev ayln։ Aynuamenayniv, «Massu sarern» banasteghcutyuny ushagrav erevuyt e ancyal dari 40-akan tvakanneri mer poeziayi mej: Alishani hayrenasirakan poezian, grete amboghjutyamb, hyusvac e patmakan henqi vra։ Nra hamar patmutyuny inqnanpatak cher. banasteghcoren verakendanacnelov hay zhoghovrdi ancyali herosakan drvagnery, na dzgtum er qaj naxnineri ariutyan gorcerov vogeshnchel zhamanakakicnerin, nranc mghel sxragorcutyan: hanun hayreniqi azatutyan։ Ays tesaketic ushagrav en «Tchakatamart Dziraւay ev qajakorovn Mushegh», «Erg u gnacq zoracn hayoc ynd Vahanay Mamikonenoy i Shaւarshakan dashin vrezhq» («Bam, phorotan...»), «Ashot Erkat i covun Sevanay» ev, manavand, «Plpuln Avarayri» poemy, vori hmayqy mec e eghel zhamanakakicneri hamar ev vory nershnchel e R. Patkanyanin: grelu ir «Qaj Vardan Mamikonyani mahy: Alishani sirac dzevy dimarnutyunn e։ «Plpuln Avarayri» poemum nax dimelov lusnin («Vonc gas im lusnak, hezik u handart...»), apa Tghmutin («Du ayl, vov Tyghmut, trtum u aryunot...»), ev soxakin («Voh, du barekam ayrac srteru...»), banasteghcy xorhrdacum e Avarayri herosi (Vardan Mamikonyani) ev nra ergchi (Eghishei) masin, voric heto sksum e poemy։ Na nkaragrum e Avarayri dashty tchakatamarti naxord gishery, ev apa: tchakatamarty. ... Ertalov ertan dzaynqyn goranan, Sheshtaki shachyunq lysvin agheghan, Ahegh kophkophyunq vahan ynd vahan, Netq, nizakq taphin andzrevi nyman. Blradzev phyghac votqerun gargaph, Ashtarakazard byrgoq qerdakap: Dashtac u leranc arkanen sarsaph, Erkirn i himanc ta dghord u kaphkaph... Vardany ev. ir zinakicnery tshnamu gerazanc uzheri, dem martnchum en ariabar։ Avarayi ktritchneric voch voq tikunqic harvac chi yndunum. nranc krcqeric bxac vardaguyn aryuny vkayum e qajeri ariutyuny ev hayrenyac sery։ Vardan Mamikonyani kerpary Alishany patkerel e var guynerov ogtagorcelov zhoghovrdakan steghcagorcutyan artahaytchakan mijocnery, hiperbolik hamematutyunnery. Sev zrehoq hecac i sevn erivar, Gayr jinch sastkorot amp myryrkavar. Susern anagin jinch kaycak shoghayr, Qan zayn ahegh: mah isk voch erevar. Zinch hrdeh byrnac yantari cayren Chi dadri: minch phayt chi laphe zamen... YAJ u dzax zarner, phyrer u ancner, Zantar zorqerun: YANAPAT phoxer... Verjum banasteghcy nkaragrum e Avarayri dashty Vardani mahvan hajord gishery, erb Eghishen, diakneri mej shrjelov, phntrum e Vardanin։ Mi pah yndmijelov: Alishany patmum e Vardani ev Eghishei mtermutyuny, nranc phoxadardz sery, meki ariutyuny, myusi banakanutyan uzhy, vor, irar lracnelov, mi veh npataki: hayreniqin ein carayum: Poemn arat e qnarakan zeghumnerov, voroncov banasteghcn ir verabermunqn e artahaytum nkaragrvogh depqeri nkatmamb, ayspes, orinak, Vardani zinakicneri mahy patkerelov: na bacakanchum e. Vasyn qo ynkan, Ashxarh im hayoc, Kytritchq annmanq vehq hyusisaynoc... Petq e nshel, vor Avarayri herosamartin nvirvac ays poemu Alishany sheshtel e nra voch te kronakan, ayl qaghaqakan-azatagrakan bnuyty։ «Plpuln Avarayri» poemi himqum banasteghcy drel e hayreniqi azatutyan ev ankaxutyan hamar ynkac herosi anmahutyan gaghaphary. Te byur darq ancnin: du mynas, Vardan, bacakanchum e Alishany: Eghishei beranov։ Tchisht e, Alishani «Nvagner» -i mej kan azgayin snaparcutyan tarrer, sakayn, nra azgasirutyuny agresiv che։ Na ergum e hay zhoghovrdi mghac pashtpanakan, azatagrakan payqarn ynddem otar nvatchoghneri, hanun hayreniqi azatutyan։ «Mer azgayin zenqy pashtpanakan e ev voch tshnamakan», — asum e na։ Lav qaghaqaci linelu hamar lav petq e tchanachel hayreniqy, qnnel, usumnasirel nra ancyaln u nerkan: Ays hamozmunqov el Alishany grel e Hayastani patmutyany ev ashxarhagrutyany nvirvac ir nshanavor erkery, voronq voch-nvaz, qan «Nahapeti ergery», togorvac en jerm hayrenasirutyamb: Xoselov azgayin-patmakan hushardzanneri masin: Alishany nkatum e, «Vo~h, erb ayspisi hishatakac vra sharzhi grichn chi krnar gone karcer chcatqecnel. patmichn hankarc vipasan kylla, banadatn: banasteghc...»: Ev iroq, hayagitakan ir ashxatutyunnerum patmich u «banadat» Alishany erbemn darnum e vipasan u banasteghc։ Alishani «Nvagner» -y, hatkapes «Ergq Nahapeti» sharqy kazmogh steghcagorcutyunnery, nshanakalic chaphov npastel en hay banasteghcakan kulturayi zargacmany։ Ogtagorcelov mijnadaryan taghergutyan ev zhoghovrdakan poeziayi mshakac gegharvestakan dzevery, Alishany nshanavorec hay banarvesti mi nor astitchany, vorn ir hetaga, aveli bardzr zargacumy piti aprer Peshiktashyani, Duryani ev Hovhannisyanisteghcagorcutyunneri mej։ Iravaci er Nalbandyany, erb nshum er, te Alishany «chaphaberakan qertvacoc mej axoyan chuni» ։ Aveli qan kes dar heto, V. Bryusovy «Hyastani poezian» antologiayum grum er, te «Alishani banasteghcutyunnery texnikayov hasel en bardzr katarelutyan, ev minchev aysor nra erkery, vorpes ankeghc ev goghtrik nershnchumner, sirvac en yntercoghneri nshanakalic masi koghmic» * Inchpes cuyc e tvel M. Abeghyany, karevor e eghel Alishani dery naev hay poeziayi mej taghachaphakan dzeveri zargacman marzum**: ________________ * "Poeziya Armenii", Moskva, 1916, ej 66: ** M Abeghyan, Hayoc lezvi taghachaphutyun, Erevan, 1933, ejer 195-209: ________________ Ankaskac, Alishani grakan zharangutyan stvaracaval hatorneri zhamanakakic yntercoghy heshtutyamb knkati vanakan mijavayri ev kronakan ashxarhayacqi droshmy nra inchpes hayagitakan, aynpes el gegharvestakan erkeri vra: Alishany kangnac er idealistakan patmahayecoghutyan dirqeri vra։ Bavakan e asel, vor hay zhoghovrdi petakan ankaxutyan korusty na lrjoren hamarum er «astvacayin patizh» ev havatum er, vor «astcu kamqov» korcanvac hay petakanutyuny nuyn «astcu kamqov» el kverakangnvi: Vtchrakanoren merzhelov Alishani ashxarhayacqi reakcion koghmery: hay zhoghovurdy yst arzhanvuyn gnahatum e akanavor gitnakanbanasteghci xoshor avandy, vor toghel e na mer kulturayi gandzaranum։ |