ՄԱՄՈՒԼ.ամ
Hay / Հայ | Рус | Eng | Tür
USD 402.56, EUR 440.64, RUB 4.58, GBP 505.01
+19 °C, +14 °C ... +27 °C Vaghy:+28 °C
Pertch Proshyani cnndyan 176-rd amyakn e
22:37, 03.06.2014
13219 | 0
Hunisi 3-y hamarvum e hay dasakan grogh Pertch Proshyani cnndyan ory, aysor lracav akanavor groghi 176-rd taredardzy:
Hay grogh Pertch Proshyany (iskakan anun-azganuny: Hovhannes Ter-Araqelyan) Cnvel e 1837 tvakanin Ashtarak gyughum, sovorel e Ashtaraki cxakan ev Erevani arqunakan dprocnerum: 1856t. avartel e Tiflisi Nersisyan dprocy, apa 1 tari usanel Tiflisi arqunakan gimnaziayum: 1857t. veradardzel e cnndavayr, nshanakvel cxakan dproci tesuch, varel gavarakan gorcakali qartughari partakanutyuny: 1859t.-ic ashxatel e Nersisyan dprocum vorpes usucich:
Proshyany Tiflisum masnakcel e naev hay profesional tatroni steghcmany (1863t. grel ev bemadrel e «Aghasi» voghbergutyuny, xaghacel Aghasu dery), Erevanum, Tiflisum, Agulisum, Shushium, Ashtarakum ev ayl vayrerum: oriordac ev erkser dprocneri himnadrmany, 1876–81tt. ashxatakcel e «Phordz» amsagrin, vortegh el hatvacabar tpagrvel en nra veperic mi qanisy:

Minchev 1879t. dasavandel e Shushii, Agulisi, Astraxani haykakan dprocnerum: 1879–81tt. eghel e Erevani ev Karsi temeri hogevor dprocneri tesuch: Ayd shrjanum ashxarhabari e veracel Matteosi Avetarany, vori hamar Gevorg D katoghikosy nran shnorhel e astvacabanutyan magistrosi kochum:

Patani Proshyani vra mec tpavorutyun e toghel Xachatur Abovyani «Verq Hayastani» vepy, vorn el kanxoroshel e apaga groghi steghcagorcakan ughin: Na tchanachvel e ir arajin: «Sos ev Varditer» (1860t.) vepov, vortegh nerkayacrel e hayreni gyughi nahapetakan kencaghy, azgayin sovoruytnern u nistukacy, dranc baxumy phoghi uzhi azdecutyamb xeghatyurvac barqerin: Miqayel Nalbandyann ir «Kritika «Sos ev Varditeri» » (1863–64tt.) ashxatutyan mej. Proshyanin hamarel e «ardyan azgayin vipasanutyan» himnadirneric:

Vipasani erkrord: «Krvacaghik» (1876t.) vepum nahapetakan gyughn aylevs nerphak hamaynq che, ayl nerqin u artaqin hakasutyunneric trohvac cavali iroghutyun:

Proshyani steghcagorcutyan bardzrakety «Haci xndir» (1879t.) vepn e, vortegh groghy nerkayacnum e 2 anhasht uzheri hakamartutyuny. baxvum en kecutyan 2 dzever: baroyakan 2 nkaragrov: Nrancic meki nerkayacucich Xechanenc Xechany dzgtum e pahpanel nahapetakan hamaynqi goyutyan daravor iravunqy, myusy: Mikitan Saqon, kapitali naxnakan kutakman molucqov tarvac, anoghoq vayrenutyamb qandum e nra himqery: Mikitan Saqon u nra nmannern aprum en «Inch kanes ara, xabi, qandi, ploki, grphi, spani, taq mi ktor hac unenas» skzbunqov, vorovhetev «haci xndir a»: Proshyany xorutyamb u anoghoqutyamb e bacahaytel verjinneris gorcelakerpi qstmneliutyunn u vayrenacogh baroyazrkutyuny:

«Cecer» (1889t.), «Bghde» (1890t.), «Hunon» (1901t.) veperum, «Gyughakan xanutpan», «Hingerord ginagizhy», «Buli-Buli», «Vardi yughy mahadegh» ev ayl patmvacqnerum Proshyany sharunakel e gyughi teman:

Azgayin-hayrenasirakan temayov grac «Shahen» (1883t.), «Skizbn erkanc» (1892t.) veperum heghinaky nerkayacrel e XVIII dari verji ev XIX dari skzbi hay irakanutyan voghbegakan patkery parskakan u turqakan tirapetutyan paymannerum, phordzel e yndhanracnel XIX dari azgayin-azatagrakan sharzhman glxavor npataky ev arajadrel e voroshaki cragir: hay zhoghovrdi phrkutyan elqy hamarelov inqnakrtutyunn u zinvac inqnapashtpanutyuny:

Grakan-patmakan ushagrav ejeric en Proshyani hushagrutyunnery ev hay tatronin, dprocin u mankavarzhutyany veraberogh hodvacnery:
Azgayin-hayrenasirakan temayov grel e «Shahen» (1883t.), «Skizbn erkanc» (1892t.) vepery: Targmanel e Tolstoyi, Gogoli, Ostrovsku, Dikkensi ev ayl groghneri gorceric:
Aprel e 70 tari: Mahacel e 1907 tvakani noyemberi 23-in Baqu qaghaqum, taghvac e Tblisii Xojivanqi gerezmanatany:
Proshyani anunov Erevanum ev HH ayl vayrerum kochvel en dprocner u phoghocner, gyugh Kotayqi marzum: 1948t-ic Ashtarakum gorcum e Proshyani tun-tangarany:
________________________________
Hatvac H.D. Darbinyani aknarkic grvac Pertch Proshyani cnndyan 150-amyaki aritov


Pertch Proshyany, hay dasakan grakanutyan nshanavor demqeric
meky, aprec erkar u beghmnavor steghcagorcakan kyanqov։ Nra steghcagorcutyuny galis e zhoghovrdi kyanqi amenaxor akunqneric, harstanum zhamanaki shnchov ev mardu nkatmamb ansahman sirov u havatov։ Proshyani grakan tarerqn aravel uzhgnutyamb drsevorvec vipakan zhanrerum։ Dari socialakan konfliktnern artacologh nra vepery layn zhoghovrdakanutyun en vayelum, ev inchpes Tumanyann e asum: «xosum en amen srtum» ։ Proshyani grakan gorcuneutyan 40-amya hobelyani artiv nra steghcagorcutyany Tumanyani tvac gnahatakany chi korcrel ir tarmutyuny։ Iroq, shat mec e Proshyani steghcagorcutyan tchanachoghakan, hasarakagitakan arzheqy hetreformyan hay gyughum katarvogh socialakan teghasharzhern ynkalelu, aravel evs imastavorelu gorcum։ Proshyany grakanutyun berec hasarakutyan mi amboghj xavi: gyughaci ut yan social dasakargayin gitakcutyan, yndvzumi u tarerayin payqari, hogebanutyan u kencaghi, hayreni bnashxarhi u patmakan, ashxarhagrakan mijavayri gegharvestakan ankrkneli patkerner, voronq li en qnarakan jermutyamb, baroyakan arzheqneri korstyan tagnapnerov։ Qayqayvogh gyughi orecor xoracogh voghbergutyuny nra erkerum xor nstvacqner e tvel ev groghin mghel ardarutyan tendagin voronumneri։ Proshyani steghcac gegharvestakan arzheqnery miayn ancyalin chen
patkanum ev dranc dery aysorva mardu hogevor kyanqum miayn tchanachoghakan nshanakutyamb chi sahmanaphakvum։ Baroyakan ir bardzr skzbunqnerov, mardkayin vsem araqinutyunneri janadir u hetevoghakan pharabanutyamb, hasarakakan chariqi dem haytararac anhasht payqarov ev, iharke, ays ameni het u amenic sւraj: mec, andznurac hayrenasirutyamb, ir hogh u jrin anmnacord nvirvacutyamb, hayreni ashxarhy misht shen vol caghkoln tesnelu dzgtum vov Proshyann aysor el xosum e mer zhamanakakci het: Pertch Proshyany (Hovhannes Ter-Araqelyan) cnvel e 1837 t. hunisi 15-in (Amsativy vitcheli e' canot. Nid.Oragri), Ashtarakum։ nra hayry: derdzak Stephany, ashxarh tesac, graser mard er ev inqn arajiny vordun haghordakic dardzrec grqeri ashxarhin։ Shat kartch zhamanakamijocum hngamya Hovhannesin sovorecrec hayoc aybubeny, apa tesnelov tghayi artakarg yndunakutyunnery, voroshec nran anpayman kanonavor krtutyun tal, isk gyughi miak dyprocy vaghuc dadarel er gorceluc։ Chaphavor aprusti ter derdzak Stephany aprum er phoqrik ayguc stacvac hasuytov u arhesti yndzerac hamest mijocnerov ev vordu krtutyan hamar nyutakan zohoghutyan hnaravorutyunner chuner։ Bayc dra phoxaren uner usman mec ser, dzernerec er ev amenic karevory: vorpes azniv u ashxataser mard vayelum er hamagyughacineri harganqy ev nranc ajakcutyamb el hajoghecnum e Ashtarakum nor dproc bacelu gorcy։ Henc ays dprocum el Proshyany sksum e ir usumnarutyuny։ Ashtaraki dprocy phakveluc heto usumy sharunakum e Mughnu vanqum, heto yndunvum e Tiflisi nersisyan dprocy avartum gerazanc gnahatakannerov, Hrazharvhւom ir hamar naxatesvac hogevorakani gorcuneutyunic, mtnum e arqunakan gimnazia, sakayn aprusti mijocner chunenalov, ereq amis heto stipvac e linum toghnel ayn ev meknel Ashtarak, zbaghvel mankavarzhutyamb, Aynuhetev sksvum e apaga groghi dzhvarin, hatchax nuynisk phordzutyunnerov li volsrmnaooltyrny kyanqi hamalsarannerov: mankavarzh Ashtarakov, hogevor gorcakali qartughar Aparani, Karbol, Talini gyolghorayqum, Ashtaraki shrjaka mot yotaNasun gyugherum, noric Tiflis: usucich Nersisyan dprocum, acxavatchar, xmbagrutyunneri ashxatakic, lusankarich: Tif/isum u Hyusisayin Kovkasose I Tiflisum, Nersisyan dprocum sovorelis, nra dzeoqn E ynknum

Abovyani «Verq Hayastanin» ։ Girqy haphshtakum E eritasardin, takn u vra anum nra voghj Eutyuny։ Sa eritasard P roshyani erkrord handipumn Er Abovyani het, Arajiny tariner araj Er eghel, erb na hayreni gyughi dpyoci "an Er, u irenc dprocy ayceloltyan Er ekel Xachatur Abovyany։ Tesuchi araj irenc dproci hajoghutyunnery cucadrelu hamar, parcenkotutyamb das en harcnum utamya Hovhannesin, vorn ir zarmanali yngun akut yomւnerov dproci zardn Er։ Abovyany gohunakutyamb shoyum E mankan gluxy, vogevorum։ Evropakan hagustov ayd mardy ekel Er Proshyanin ancanot mi ayl ashxarhic ev vochnchov nman cher iren shrjapatogh myus mardkanc։ «Verq Hayastani» ev Xachatur Abovyanc barery laphecin hesւaqyrbyroltyolns. der chtertac, kazmin nayelov, shvaraci nman shureshur ei talis։
Skseci harajabanic։
Dzhvar e indz patmel ayn tpavorutyuny ev ayn heghheghuk zgacmunqnery, vor andadar nersums mimyanc hetevum ein. mi rope artasuq trtmataxic, myus vayrkenin: uraxutyan artasuq, errord akntartin: nstac teghics anhetet vostumner... Te inchpes ancav zhamanaky, Vochinch chem karogh asel»:

Parz hetaqrqrasirutyuny Proshyani mot veratchum e vepi ame-
nabardzr, hiacakan gnahatakani. «...Inch e anum paron Abovyancy. ays inch noranshan ev sqancheli erevuyt e mer grakanutyan mej, ur er taqcrac minchev ors ays angin gandzy» (7, 182) ։
Vogevorvac ays vepov na voroshum e ashakertel Abovyanin. «Ev ynchi, — mtacum e na, —hetevoghner chunena Abovyancy, inchi zurk pahel mer zhoghovrdin yntercasirutyunic, minchev erb mer grakanutyuny graget dasakargi sephakanutyuny mna» (7, 182) ։
Nuyn gisher na mec haphshtakutyamb noric e kardum «Verqy» .
«Aqaghaghy hing beran kanchel er, vor teghs mta, Qnis mej sharunak Ashtarakovn ei man galis» . Ev ayspes, henc nuyn erekoyan el cnvum e apaga vepi teman: Ashtarakn ir varq u barqov, kencaghov, cisakatarutyunnerov, mardkayin phoqr u mec uraxutyunnerov, huzumnerov u tagnapnerov, arorya hogserov u apagayin harvac hayacqov, «Xanutic tught u tanaq gneci, phonchu motic hing kopeki hac ara ev voghj ory senyakics durs cheka։
Cunks seghan ei shinel ev grum ei։ «Sos ev Varditern ei grum» (7, 408), Grum er ir tesacn u zgacacy, grum er ir hayreni Ashtaraki masin, ir harazat barbarov, Vepy hraparakvec 1860 t. «Krunk hayoc ashxarhin» amsagrum, apa ev arandzin grqov, Da mi kataryal haytnutyun er, ev qsanerkuamya eritasardi mutqy grakanutyun miangamic ir vra beverec inchpes yntercogh hasarakutyan, aynpes el grakan qnnadatutyan ushadrutyuny։ Erb luys tesav «Sos ev Varditery» yntercoghnery der chein hascrel azatvel Abovyani «Verqi» kaxardakan hmayqic։ Sakayn da chxangarec ays nor vepi hajoghutyany, qani vor nranum bacahaytoren zgacvum er Abovyani harazat shunchy «Teev. tarber ein ays erku veperi patkerac zhamanakn u zhoghovrdin huzogh xndirnery, sakayn dranq inch-or tegh lracnum ein mimyanc: hayrenasirutyamb, zhoghovrdasirutyamb u azgayin kyanqi nrbin ima-

cutyamb։ Vepi himqum ynkac e gyughakan patanineri: Sosi ev Varditeri voghbergakan siro patmutyuny։ Sakayn heghinaky vepy karucum e voch te vorpes yntanekan drama, ayl zhoghovrdakan kyanqi voghbergutyun։ Ayd pattcharov el glxavor heros haskacutyunn el aystegh zut paymanakan e։ Sosi ev Varditeri siravepy zhoghovrdakan kyanqi mi anbazhan masn e kazmum ev imastavorvum e henc ayd kyanqum katarvogh nerqin teghasharzherov, Herosneri voghbergakan siro patmutyuny haziv te tevakanoren hetaqrqrer yntercoghnerin, ete hasarakakan lurj himnavorumner chunenar։ Isk ayd himnavorumnery vep en mucvum xaghagh, zhamanaki mej anshtap hosogh yntacqovs azgayin ceseri, sovorutyunneri, havataliqneri, kencaghi, varq u barqi, baroyakan skzbunqneri tesqov։

Mi xosqov ayn amenov inchy dareri yntacqum kazmavorum e zhoghovrdi hogebanutyuny։ Vepi amboghj patumy saHmanapha kvum e zhamanaki mi kartch hatvacum: mart amsic minchev nor tari։ Sakayn aynpisi handisavor, dandagh ritmov e tarvum patumy, vor tvum e hazaramyakneri hevqy ka ayntegh: Vepum nkaragrvum en zhoghovrdi hogevor kertvacqum xor nstvacqner tvac daravor ceser u sovoruytner, yntercoghin phoxadrum mi banasteghcakan maqur ashxarh, vory tvum e, te anvaxtchan
e ir yntacqi mej ev Vochinch chi karogh xangarel nra kyanqi ayd dandagh, handisavor yntacqy։ ev ays paymannerum phoghayin haraberutyunneri mutqy korcanarar e darnum։ Arajin zohery Sosn u Varditern en։ Sakayn dranov chi sahmanaphakvum aghety, hogepes hashmandam en daonum naev nranc shrjapatogh mardik։ Ev vorqan anamp er vepum nkaragrvogh zhoghovrdakan kyanqi erkinqy, nuynqan zarhureli e daonum aghety։
Proshyann ays vepum drami averich azdecutyuny nerkayacnum e aynpisi uzhov, vor miangamayn parz e darnum, vor hasarakakan kyanqum bun drac ayd cecy kamac-kamac laphelov, iren entarkelov kyanqi karavarumy bolor volortnerum, daonalu e ankaseli chariq։ Gorcakaly kasharq e vercnum hasy chhas ev chhasy has dardznelu hamar, quyrn ir amusnu het, hanun 20 arcati, harazat eghbor mahvan pattchar e darnum։

Gyughum yndhanur massayic arandznanum e mi ghas, vory teev arayzhmm aktiv gorcoghutyunneri chi dimel urishi ashxatanqy shahagorcelu Hamar, bayc arden harstutyuny hamarum e ir mecaguyn aravelutyuny։ Vepum Lsvum en socialakan boghoqi aoajin erkchot, anhamardzak dzaynery: Nor-nor clardzakvogh ays qnnadatakan vogin hasarakakan mec xmorumneri u mec veraphoxumneri, socialakan shertavorman xoracman u tarerayin yndvzumi arajin naxagushakn U arajin ar-
dzaganqn e mer grakanutyan mej։
________________

Pertch Proshyan

HUShER

Es cnvel em Erevanu nahangi Ashtarak gyughumy:
Tepet cnndakan vkayakanis cucmamb: es cnund em 1837 tvakani hunis amsi, sakayn metriqakanic aveli havat yncayelu e mors patmacnerin:
Hangucyali asutyamb: rusac Nikoghayos kayser ejmiacin aycelac tarin: es nor voti ei uzum linel, chochechoch ei qaylum, uremn dardzyal 1837 tvin, kam mi tari haraj kam et:
Hayrs: Stephan Ter-Araqelyan Proshyanc ev mayrs: Falaq Margaryan Melumyanc: bun Ashtaraki cnund en eghel:
Mors naxnineri masin vochinch chgitem, isk hayrakan papers bnik ashtarakeci chen eghac, patmakan Garni avanic (ardis Bash-Garni gyughic) en gaghtel Ashtarak: ancyal 18 – rd daru skzbnerum:
Hors beranaci patmutyuny ev erku mamrotac gerezmanaqar vkayum en ayd:
Papis: Ter-Araqeli mahardzanagirn e. "Amphopheal dni yaysmik kayan, Ter-Araqel Danielyan, bun Garneci, azg Proshean ev ayln":
Isk nuyn Danieli qroj tapanagirn e "Ays e tapan Xorishanin, vor e kenakic Georg Xalfin ev e dustr Azariayin Garnecւoy: Prosheanc, tiւ Hayoc RMCA" (1802):

Tepet darus verjin qarordi gorcn e anun ev azganunov storagrvely, araj amenqy bavakananum ein hor anunov kochvil, orinak: Martiros Ghazari, Sahak Grigori, bayc im hayrs erbemnapes miayn hetevum er eghac sovorutyany, na mec masamb storagrum er: Stephan Ter-Araqelyan Xubovyanc:
Xubovyanc tohmanuny, kerevi, Hashtarxanum yuracrac sovorutyan hetevanqn er:
Patanekutyan tarinerum hayrs parskakan tirapetutyan zhamanak, chgitem inchpes, Vrastani koghmerum erkar taphareluc heto, ynknum e Hashtarxan:
Ayntegh na canotanum e yur azgakic Xubyan kam Xubovyan Gevorg varzhapetin, vory Xubovyanc tohmag-rutyan hastatutyan bun ashxatoghn er:
Gevorg varzhapety lselov, vor hayrs ashtarakeci Ter-Araqeli vordin e, haytnum e verjinis yur xndakcutyuny, cuyc e talis hors rusac terutyunic hastatvac yur aznvutyan terty, bayc liovin havat chyncayelov hors xosqerin, veradardznum e nran Ashtarak: berelu vkayakan, voric ete erevar, te hayrs: Stephan Ter-Araqel Danielyani vordin e, apa inqy kta nran artonagir Xubovyanc grvelu:

Hevihev shtapum e hayrs Ashtarak, mi kerp hamozum e hory: iravunq tal iran veradarnalu, stanum e Ejmiacni ayn zhamanakvan bardzraguyn hogevor karavarutyunic vkayagir, bayc xeghtchi ighdzy phorumn e mnum: Yur hayr ter-Araqely, miak vorduc chzrkvelu ardaraci npatakov, hnarqner e mtacum nra votqn anparan kapelu, minchev Ejmiacnic veradardzy: tertern yur zavakin nshanum e gyughi arajavorneric meki: Melumenc Margari Falaq dster het:
Vordiakan party pahanjum er hlu – hnazand linel hory, aydpisov xeghtch cnoghs zohum e ir tohmakan bardzr cagumy mi aghjka:
Erevi papis: Ter-Araqeli qahanayakan pativy kam mors demqi tgeghutyunn e stipel Melumenc Margari pes ishxan mardun tal mi tklor aghqat tghayi:
Mi phoqrik aygi miayn paps toghel e zharangutyun yur vordvoyn ev urish vochinch:
Nor amusinnern aprel en iranc ptghuncov: Hayrs derdzak e eghel ev mayrs: nora ognakany: Im amenaxor hishoghutyuny hasnum e minchev hors laynaberan mkraty, ynkuzya dazgahy (cac seghan, vori vra gorcum en derdzaknery):

Xeghtch hayrs andadar krknum er yur aznvakan cagman masin, inch vor lsel e Georg varzhapet Xubovyanic, patmum er Xubovyan bari cagumn ev nshanakutyuny, asum er, vor yur naxnin eghel e "Prosh tagavory", vor nstel e Garniumy ev shinel e Gegharda hrchakavor vanqy. asum er: Prosh ruseren barov targmanvum e ghub (chcoVo) ev te ghubov bary qaghcrahnchyun chlinelu hamar, Georg varzhapety barvoq e datel Proshyanc bary veracel Xubovi kam Xubovyanci:
Hors asutyuny hamapatasxanum e verjerumy dipvacov dzerq ynkac Xubovenc ceghi hastatvac tchyughagrutyan pattchenin:
Mi manetanoc droshmavor (gerbovaya) terty krum e " Pokalennaya rospis i rodoslovnaya o dvoryanstve roda Xubovix Iyunya 29 dnya, 1818 g" - Tchyughagrutyan Xubovyan serndi, hunis 29, 1818 t.:
Tohmi nahapetn e Prosh ishxany, vor ayspes e grvac rusac lezvov. " Knyaz Brosh, bil v provincii Karni, umer".
"Ishxan Brosh, er Garni nahangumy. merac":
Yst tchyughagrutyan, Proshic serum en yur ereq vordiqy: Papuka kam Papaq, Amir – Hasan ev Vasak:
Papaqic harajanum e mer tchyughy ev hasnum e minchev hayrs: Stephany, vory vecerordn e: sksac Proshic: Ays, iharke patmakan mec sxal e. Prosh ishxann aprum er ZhB darum,

aknerev e, uremn, vor shat anunner en bac toghvac tchyughagrutyuny kazmelu zhamanak:
Miayn mer tchyughy che, vor teri e. nuynisk Georg varzhapetenc tchyughy: Proshic sksyal minchev inqy tohmagrutyuny hastatel tvogh Georg Xubovyan varzhapety: yot serund en hashvum. inqy Georgy Proshic yotnerordn e ev servac e Proshi Vasak vorduc:
Haytni che: inch aghbyurneric e qaghel Georg varzhapetn yur teghekagiry, parz e, vor shat u shat anhatner Proshi serndic moracutyan en trvel, bayc mer azgi Proshi serndic sharunakutyunn antarakuseli e:
Amenahavanakan apacuycn avandutyunn e ev Xorishani mahardzany: Hayrs patmum er, vor papis mot inqy tesel e Garni gyughi firmany kam kalvacagiry: Parsic shaheric tvac, vorov hastatum en Garni gyughi naxnakan sephakanutyan iravunqy: Inchpes haytni e, Garnin hrchakavor Gegharda vanqi amenamot gyughn e:
Ayd vkayatughtn, ibrev te, avand e tvac eghel Nerses E. katoghikosi eghbayr Karapetin, vor 1827 t. rus-parskakan paterazmic haraj: parsic sardarneri hetamtutyunic phaxust e tvel Tiflis:
Karapet aghayi harazat vordiqn ein Hovakim ev Harutyun Shahazizyannery,

oronc vordiqy: Aleqsandrn ev Hovhannesy caysor kendani en ev aprum en Tiflisum: Verogryal tchyughagrutyan zorutyamb: Xubovyan tohmn yndunvac e rusac aznvakanneri sharqum, parz e, uremn, vor mer ceghn evs petq e liner aznvakan, bayc aydpes che, hayrs chunelov dzerqin vkayatught, ibrev hogevorakan miayn harkic eghel e azat, apa te voch: es ev eghbayrs linelu einq harkatu: Barvoq em hamarum tchyughagrakan pattchenn artankarel aystegh: Droshmavor terti chorrord eresin grvac e tchyughagrutyan nkaragrutyuny ruseren, vor e ays.

OPISANIE RODOSLOVNOY

Rod Xubovix proisxodit ot drevnix Arshakov, iz koix rodonachalnik nash Brosh sin Vasaka bil v poslednie vremena v Armenii knyazem, v provincii Karni; on imel trex sinov: Papuka, Amirgasana i Vasaka. Naslednik starshego sina Brosheva, zhivshiy v gorode Karni, imevshiy dolzhnost smotritelya pri Monastirskom kladbishche predkov svoix, po prichine usilivsheysya vlasti ot tiranov, v Armenii, poxitivshix otechestvo ix, pereselilsya v selo Ashtarak, bliz Urakacorna, kotoriy imel vnuka Daniyla koego sin svyashchennik Arakel i vnuk Stefan i po nine naxodyatsya v tom zhe sele Ashtarake. A Xudabagish est vnuk mladshego sina Brosheva Vasaka, v 1550 – m godu po rozhdestve Xristove, s potomstvom svoim priznavaem bil ot turkov melikom,

a vo vremya Shaxa­Abasa naxodilsya pri nem; potom buduchi priznavaem i ot shaxa melikom, opredelen bil vladetelem Erevani, gde onoy v sem dostoyinstve i umer. On imel trex sinov: Davida, Grigoriya i Eliaza, iz kotorix perviy t.e. David est proded moy: On imel mnogix detey, koi poselilis v raznix oblastyax; dva tolko sina ego Grigoriy i Isay, kotoriy est ded moy, ostalis v Erevani. Grigoriy rodil tam sinovey: Yakova, Elizara i Sarkisa, ot koix deti nekotorie i po nine tam v zhivix naxodyatsya, a ded moy Isay rodil otca moego Arutyuna. Vtoroy sin Xudabashxa Grigoriy rodil Karapeta, a sey Melxisedeka, Xudabashxa, Gazara i Arutyuna, iz koix dvoe poslednie v yunosti pomerli; a Melxisedek imel dvux sinov: Kevorka i Karapeta; iz nix perviy zhivet nine v Kizlyare, a vtoroy v Tiflise.
Vse sie proisxozhdenie roda Xubovix dokazivayutsya svidetelstvom patriarxov vseya Armenii Daniyla kafolikosa i Efrema kavalera, devyati arxiepiskopov, chetirex episkopov i mnogix dvoryanskix velmozh, kotoroe podlinnikam s dokazatelstvami predstavleno ot rodstvennika moego zhitelstvuyushchago v Kizlyare, pomyanutogo Kevorka Xubova v Pravitelstvuyushchiy Senat, koim on priznan rossiyskim dvoryaninom i vnesen v dvoryanskuyu, po Kavkazskoy Oblasti rodoslovnuyu Knigu.

TchYUGhAGRUTYAN NKARAGIRY

(Targmanutyun)

"Xubovyan tohmy cagum e naxkin Arshakneric, voroncic mer tohmapety: Vasaki vordi Broshy verjerumy Hayastani Garni gavarumn ishxan er: Na uner ereq vordi: Papuka, Amir-hasan ev Vasak:
Broshi andranik vordu zharangy, vor bnakvum er Garni qaghaqum ev yur naxnyac hangstarani vanqi verakacui pashtonn er katarum, yuryanc hayreniqy – Hayastann averogh brnakalneri xstasrtutyan shnorhiv, verabnakecvec Ashtarak gyughy, Urakadzori mot:
Nora torn er Daniely, vori vordi Araqel qahanan ev yur zavak Stephany minchev ors gtnvum en nuyn Ashtarak gyughum: Isk Xudabaghishn e Broshi krtser vordu: Vasaki tory: Na 1550 tvin (Q.H.) yur serndi het miasin tchanachvec turqeric meliq, isk Shah-Abasi orov na gtnvum er nra mot:
Aha Shahic evs tchanachelov meliq: nshanakvec Erevani tirapet ev merav nuyn kochman mej: Na uner ereq vordi: Davit, Grigor ev Eliaz, srancic arajiny: Davitn e im naxnin: Na uner shat vordiq, voronq bnakvecan zanazan nahangnerum, miayn nra erku vordin: Grigorn ev Esayin, vor im paps e, mnacin Erevanum:

Grigorn ayntegh cnav Hakobin, Eghiazarin ev Sargsin, voronc vordiqneric mi qanisy minchev ors el ayntegh kendani en, isk im pap Esayin cnec im hayr Harutyunin:
Xudabaghishi erkrord vordi Grigory cnav Karapetin, isk Karapety cnav Melqisedekin, Xudabaghishin, Ghazarin ev Harutyunin, voroncic erkusy patanekutyan hasakum meran:
Melqisedeky unecav erku vordi Grigor ev Karapet, srancic arajiny aysor bnakvum e Ghzlarumy, isk erkrordy: Tiflisumy:
Xubovyanc tohmi cagumn apacucvum e amenayn hayoc katoghikosneri: Ephrem katoghikosi ev aspet Danieli, nuynpes ev inn arqepiskoposi ev shat aznvakan ishxanneri vkayutyunneric:
Ays apacuycneri bnagirn im azgakic ghzlarabnak Gevorg Xubeani dzerqov arajarkvac e petakan senaty: Senatumy Grigory tchanachvum e Rusac aznvakan ev mucvac e Kovkasyan aznvakanac tohmagrakan matyani mej":
Ays tchyughagrutyunic parz erevum e, vor Proshi vordi Vasaki hetnordnern ashxatelov hastatel tal iranc serndin aznvakan, amenevin hog chen tarel mer naxnyac masin, voronq aprelov Ashtarak gyughum, bavakanacel en anshunch tapanaqarerov ev chen mtacel erbeq yuryanc tohmakan cagman hamar,

minchev vor verjumy hayrs Hashtarxanum dipvacov patahelov Georg varzhapetin, nra drdmamb galis e Ejmiacin vkayakan tanelu ev tghtery cocin mnum e Ashtarakum: vayelelu amusnakan qaghcrutyuny:
Hangucyal cnoghs sharunak patmum er yur verjin sxaly, te ynchu inqn yur hor hramanov zrkvel e "Prosh tagavori" zharang lineluc ev Xubovyan nshanavor tohmi het ishxanakan artonutyun vayeleluc: Henc ayd erevakayutyan shnorhiv er, vor yur andranik vordu anuny kochel e Xubov, vory card kendani e Ashtarakum: ter Araqel qahana Proshyanc makanunov ev uni ut tgha ev erku amusnacrac dustr:

B

Arajin aybubenn es sovorel em beranaci: hing tarekan zhamanaks horics, isk taracanotutyunn eghborics:
Hayrs Erevanic ugharkel er aybbenarany, mi amsic na veradardzav ev gtav indz varzh kardalus:
Lusahogin ev uraxacav, ev trtmec, nora npatakn e eghel varzhecnel taratchanachutyan mej, bayc arden es voch miayn iranic, ayl nuynisk im usucich eghborics aveli qajavarzh ei:
Chgitem: bnakan yndunakutyans veragrelu e, te dasagrqis noradzevutyan ev patkerazardutyany, vor es erku shabati mej varzh kardum ei:

Dipvacov, te baxti bermamb, indz vitchakvec voch ayn zhamanakva yndhanracac "Qerakan, vor e aybbenaran" anvanvac dasagirqy, ayl zhamanaki hamar miangamayn nor dasagirq:
Vorqan hishum em: Zmurniayi boghoqakanac tpagrutyun er ayn: tatchkahay barbarov ev ardi metodov u patkerazard:
Nyuti dyurymbrneliutyunn indz stipum er girqy dzerqic chtoghnel, aydpisov kartch mijocum angitakcabar gravarzhveci: Cherkaracnenq, mi taruc heto, hors shnorhiv: Ashtarakum dproc bacogh vagharshapateci Shapuh Shahnazaryan usucchi 70 ashakertneric arajinn es ei, arajiny: voch te tarinerov, ayl kardal-grelov:
Himi em nkatum, vor mec hishoghutyan ter em eghel mankutyan tarinerum, orinak ereq glux Narekacu aghotq aranc dzhvarutyan ev aranc mi bar angam haskanalu angir ei anum:
Dranov es chem karogh asel, te orakan, - es hing angam asem, du tasn asa, - bardi cari barak ev tarm tchghniknerov chem dzaghkvil: Tasnavor tchghnikner, amen Astcu tvac or, phshrvum ein azdrneris phaphuk mseri vra: Xostovanum em, voch mek patizhy das chimanalu hamar chi eghac, ayl charutyans ev tgegh vayelchagrutyan, charutyuns voch ayl inch er, ete voch mankakan anmegh ev ashxuyzh xagher, isk geghagrutyan mej miangamayn anyndunak ei:

vardapetnery: Makar varzhapet-vardapety (verjumy katoghikos), Eghiazar episkoposy, inqn mer usucichn ev aylq:
Shapuh Shahnazaryancy, baci iranic ev erku verohishyalneric, urish ynkerneri anunn arzhan cher hamarum hishel: ibrev erkrordakan terusner:
Te ardarev Shahnazaryancn ankeghcoren hamozvac er ceci azdecutyany, na parz xostovanec ashakertacnoghac nerkayutyamb ayn zhamanakva Erevani arquni dproci tesuchin, bayc vorqan zghjac xeghtchy, erb verjins, ibrev ishxanavor, hramayec nran dzerq qashel cecic:

G

Arzher aranc hishoghutyan chtoghnel Erevani dproci teschi galusty:
Amarn e, hulisi tzhtzhan shogern en, bayc menq sovorum enq: Krak el vor taphver erknqic, Shabon (ayspes er kochum ramkutyuny mer varzhapet Shapuhin) mez ardzakoghy cher: Gone parapmunqy pakasecner. – voch, Shapuhi hamar amar-dzmer chkar:
Dzmernern "Amenaphrkich" kochvac ekeghecu arevela-hyusisayin xarxul averakumn er phoshexeghd anum mez, amary: nuyn ekeghecu hyusisayin pati erkarutyamb, kam arevmtyan baki terevashat nalbandeni, kam chinari kochvac teghi cari hovanu nerqevn er qrtnqaxash anelov, vagh aravotic minchev ush ereko, hoginers hanum, das talis:

Moraca asel, vor ir galstyan arajin dzmery, "Rub" makanvanyal Ghaphanconc Stephani gomi odumn er trqahotumy mez xeghdum:
Zugadiputyann enq partakan, vor ayn dzhoxqic azatvecinq: Depqn annshan e, bayc cicaghasharzh linelu pattcharov: patmeln aghali ev arzhan e:
Chamchyani qerakanutyan vera enq sovorum, holovum enq "Get, geto, getov":
Voghormacik "Rub" Stephany nstel e mi ankoghnum ev apshac lsum e:
Mekel, miamtabar, Shapuh varzhapety hramayum e mekin holovel "Rub", vor nshanakum e mat, baqmaz, xaghoghi osharak:
Ashakertners phrtkacnum, cicaghum enq: Varzhapety chimacac bani eutyuny, sastik barkanum e ev hramayum Rub bary holovel:
Ughghakan: Rub, serakan: Rboy, trakan…
Vay es dzer…
Ashakertcu orhnutyunner: meks-meku hetevic taphum
e usucchi, nran mer gyughy beroghi ev ashakertneris hascein: ceruni "Rub" Stephan aphery (hayrik, patvanun) ev gavazani harvacnerov mez ev usucchin durs e qshum, dzyuni eresn anum:
Shat ush haskacav parzamit varzhapetn yur sxaly, bayc zur, na vochinch kerpiv Stephanin chkarac hamozel, te inqn angitutyamb ibrev otarakan, chi haskacel anpatvaber bari caghrakan linely:

Ganq mer patmutyan sharunakutyany:
Chem hishum: arajika, te erkrord taru amary, hankarc mer varzhapety leghapatar ners e ynknum mer bacotya usumnarann ev gorum, ughghveceq, kargi ynkeq, phayti nman teghnerd choraceq, vayr tapheceq, Erevani tagavorakan varzharani mecn ekel e, henc himi estegh klini, dzez harcmunqner kani, vay nran, vov vor mi tarum sxalvel e, tchipoti takin kmhacnem:
Xeghtch Shapuhy terevi pes doghum e, guyny deghin qrqumi (zafran) e phoxvel, atamnern irar en dipchum:
Menq, iskuyn, turqeri namazi ev haytni zhamerin anhrazhesht eghac lulein kochvac corakavor xeci jramannerov, voroncov jur einq xmum, merdzaka arvic jur hascrinq, srskecinq: Mezanic vomanq el avelnery vercrac: ekeghecu baky bolor maqrecinq, grqers dzerq aranq ev sksanq amen voq mer dasery bardzradzayn krknel:
Varzhapety barak shyughy dzerqin tchotchecnelov: sra-nra gluxn er takum, vor ughghvenq, lav nstenq, grqners ughigh brnenq ev ayln:
Aha, hevalov tun ynkav gzirn ev haytnec "aghayi" galusty:
Mi qani ropeic "aghan" yur hetevic Ashtaraki bolor arajnordnerin qarsh talov: mtav ekeghecu baky, gnac zhami dury hamburec ev motecav mez:
Menq usucchi patverin hamadzayn: teghnerics kangnecinq ev xor glux tvinq:

Aghan barevec, heto nstec xalifa Shapuhi miak hasarak phaytya atori vera ev matov indz yur mot kanchec u harcrec.
- Ynchi hamar du phoqrik es u qo hasakakicnerin toghac: mec tghayoc mot, bolori cayrumn es nstel, erevi mecery qo dasd sertacnum en, ha:
- Meghq klini, vor ases: es em nranc chgitcacy glxi dzgum, es arajin ashakertn em, - handgnabar patasxaneci es:
- Vonc te du es arajin ashakerty, - zarmacmamb u qnqshabar haraj qashec, erku cnkneri mej arav indz u harcrec aghan, - du der mi tiz chkas, ahagin maz u miruqov tghamardkanc arajinn es:
Kuzes xalfis harcru:
- Hraman qez (ayo), voghormac ter, da mer arajin ashakertn e, - hastatec Shabo xalfan:
Yhy, lav, apris, - gluxs shoyec aghan ev harcrec.
- Ete du arajin ashakertn es, asa tesnem: hac u panir kardacel es:
- Hac u panir amen or utum em, du mec-mec baner asa:
Vor edpes e, gna girqd ber, tesnem:
- Mite du qerakanutyun es sovorum, - stugiv achqery chrec aghan ev harcasirabar nayec usucchin:
- Ayo agha, dra phoqrutyany mi nayeq: Chamchyan qerakanutyan arajin masy verjacrel e ev amenqicy lav sovorum e, - pndec varzhapety:

Aghayi hramanov ekan ev im erku dasynkerners, voronq, teev indzanic hasakavor, bayc hamematabar shateric phoqr ein:
Tarorinak er, bayc tchshmartutyun er, iny tarekan ei es, ereq tarov im erku ynkerners: ter-Grigori tgha Xachaturn ev Tntesenc Galusty mec ein indzanic, ev aha menq ereqov, mer nerqevy nstac 15 – 20 tarekan patani - neri mej arajinn einq:
Xachatur ter-Grigoryan, ter-Xachatryancy: "Ashtarakci Xachik" kochmamb, aysor evs lav hishum e mer erjanik mankutyuny: Xachiki banasteghcutyan miji goharnery artatpvac en "Soxak Hayastani" ergarani ejerum:
Aghan qarord zhami chaph mez harcmunqner arav, kardal, targmanel tvec, mer grabar kartch grutyunnery tesav ev hramayec teghers nstel: Mi zhami chaph bolorin mi ar mi qnnec, amenqics el gohutyun haytnec, varzhapeti el dzerqy brnec, shnorhakalutyun arec:
Xeghtch usucchi glxin haram eghav shnorhakalutyuny:
Inch charatchtchi ei, meghavory es em:
Mankakan parzutyamb, haytnac xostovanutyuns ceci masin: teghi tvec Arquni dproci teschin erkar harcuxndir linel usucchi ceci veraberutyamb:
Shapuhy chtaqcrec, parcanqov haytnec, vor inqn anoghormabar patzhelov, hasel e cankali ardyunqin:

- Erexayq, - darnum e agha tesuchy depi manukners, - ete es xndrem varzhapetic, vor aysuhetev dzez chceci, xostanum eq, vor misht daserd lav patrasteq:
- Xostanum enq, - gochecinq miadzayn:
- Deh, uremn, miamit kaceq, vor aysuhetev cecy veranum e dzer mijic:
Kamecav usucichn apacucel ceci anhrazheshtutyuny, bayc zur ashxatutyun er:
Tesuch aghan mi urish norutyun evs sahmanec, na zarmacav, erb mezanic lsec, vor zrkvac enq loghaluc:
Na inqy nuyn erekoyan pahun mez tarav gety, "Avazagyol" kochvac ltchi mej loghacrec, inqn el mez het loghacav:
Hianali loghord e eghac aghan, bayc menq el iranic pakas cheinq loghum:
Ashtaraki Qasax getaky loghalu shnorhn anxnayabar shraylel e havasarapes bolor ashtarakecinerin, mec u phoqr qajavarzh en loghanalu mej:
Ereq or andadar galis er tesuchy mez aycelutyun, achqov chtesac u akanjov chlsac norutyunnern er mtcnum xalifayakan mahaki u rozgu sovor ashakertneris mej nor-nor xagher er sovorcnum, inqn xaghum er mez het ev stipum varzhapetin hetevel ir orinakin:

Du voch mernis, ceci ogtakarutyan gaghapharov togorvac usucichy yur heghinakutyan hastahimn ashtaraky himnahatak eghac tesnelov, qashvel er heru ankyun ev kuch ekel otar mardu pes:
Haskanali e, na mtqov anicum er teschi ekac tchanaparhy ev andadar spasum er nra gnal-korchelun, vor vrezhn arni yur arden eres arac stahakneric:
Chorrord orn yotanasun erexayq, Shapuh varzhapetn ev gyughi kesy votqov ughekcum einq Erevani arquni dproci mecapativ teschin: Na inqy cankacav, vor iran tchanaparh dnen ergelov ev zvartchanalov:
Na dzi chhecav, shurj arac dprocakanneris, mez xraxuselov, votqov er gnum: Geti kamrjovn anckacanq, dzory durs elanq:
Ete na mez chkangnecner, menq patrast einq mer sireli ev tankagin hyurin ughekcel minchev Erevan:
Amenqis mek-mek hamburelov, yur hrazheshty tvec ays xosqerov:
- Erexayq, dzer varzhapetn indz xostacel e aysuhetev cecy bolorovin veracnel, amarvan shogerin miayn aravotyan ev erekoyan hov zhamanaky parapel, myus zhamanaknerin azat eq, xostacel e amen or erekoyan dem dzez loghalu tanel, orakan erku zham xaghacnel:
- Bayc, erexayq, ete voreve xndir unenaq indz darnalu, iravunq em talis gravor dimelu, es Erevani tagavorakan usumnarani tesuchn em,

dzer tughtn ughghaki usumnaran ghrkeceq, mi qashveq, es inqs el gyughaci em, Qanaqer gyughicn em, im anuns e Xachatur Abovyanc:
- Astvac kyanq ta, shat shnorhakal enq, - dzayn-dzayni tvinq manukners:
Na dzi nstec ev heracav:
Blri hetevn er ancel Abovyancy, isk menq mer keccenery der cheinq dadarecrel:
Gnac hay azgi nor grakanutyan lusatu astghy: hanrahrchak Xachatur Abovyancn ev mer sirty hety tarav:
Na tarav ev mer varzhapeti hogu andorrutyuny: Inchpes vern asaci, ayn oric Shapuh Shahnazaryanci vogevorutyuny merav:
Haytni che vaxenum er, vor chgrenq Abovyancin, te yur xostumn er kamenum srbutyamb katarel:
El aynuhetev cecy verjacrec:
- Ax, inch anem… - atamnery krtchacnum er hatchax xalfan, erb ankargutyun einq anum kam dasery cheinq imanum, - arevy vat teghn e mayr mtel, te che es gitei inch anels:
El chdimacav Shapuhy, erkrord tarin tun u teghn usec, yur matagh amusnuyn shalakec, Ashtarakic eresy shrjec ev teghaphoxvec Erevan, ur ev vaxtchanvec jahel hasakum:
Karcem der Shapuhy cher gnacel mer gyughic, vor Abovyanci korstyan boty hrchakvec:
Ete chem sxalvum, 1846 kam 1847 tvakann er:

Asum ein, ibr te, mi aravot zartnel en ev gtel, vor tan gluxy chka, ur e gnacel, vov e tarel: voch voq chgiter:
Dzayn durs ekav, ibr te: Abovyanci glxarky, koshiki mi hatn ev syurtuky gtnvel e Zangu geti aphin…
Aylq urish havanakan ev anhavanakan entadrutyunner ein anum… vov gite, zhamanakic araj cnac mard er, amen ban kareli er gushakel, bayc hastat vochinch chimacvec:
Hastat er miayn, vor Zangun aghecin, maghecin, amen tegh voronecin ev diaky chgtan, chgtan u chgtan:

D

Hishatakac arzhani usucchis heranaluc heto, shat havanakan e, es mnalov gyughum, hors mahic heto, kdzulvei hamabnakchacs zargacman bovum ev kmnayi mi parz geghjuk, ete hetevyal depqn indz chxler hayreniqics:
1849 tvin hors dzerqov handznveci mer draci ev Ashtaraki pashtpan Moghnu surb Georgi vanqi miaban Martiros Mzhezhyan karneci abeghayi norabac vanakan dprocy, ev, inchpes vstah ei, shutov arajin ashakerty ev vardapet-varzhapetis sirelin dardza: Ete mer bolor kusakronnery hayr Martirosi araqinazgac varqi ev barqi ter linein, surb hayreri vera tarapartuc sharunak bardzac zrpartanqnern u bambasanqnern bavakan ein apaqen dasel nranc hreshtakac dasy:

Avelacru hayr Martirosi srbakron ev antxeghc bnavorutyunn ev eritasardakan var ashxuyzhin: nra azgi manukneri krtutyan gorcum cuyc tvac mec ariutyuny, apa eranelin mer zhamanaki anzugakan ev yntir hogevorakanneric mekn er:
Motavorapes 70 tarekan ceruni er na verjerums Haritcho vanqum, ur qani tari aprum er ibrev miaban ev ayd zaramyal hasakum cher hangel nra srti kraky depi dasatvutyuny:
Mi qani tari er: Mzhezhyan varzhapety dasatu er Haritcho Zharangavorac dprocum, na ayntegh ev miaban er ev tntes er, ev vanahor teghakal er, ev amenayn inch er: Ornibun, vagh aravotic minchev ush gisher, votqi vra gorcum er ev cher dadarum, chnayecyal, vor xeghtchy hodacav evs uner:
Verjumy, yur chnchin stacvacqn u grqery ktakelov Haritcho vanqin, ayntegh el gluxy drec u hangstacav: erkrord galstyany zartnelu husov:
Aha ays Mzhezhyan varzhapetn er, vor Tatchkastanic ekel er Ejmiacni miaban darnalu phaphagov ev minch nra miabanakcutyan orinakan hastatutyuny galy, ugharkvac er Moghni: miaban surb Georga vanqin:
Moghnu vanahayrn ayd zhamanakn er ashtarakeci Simeon Shazhumyancy kam Sazhumyancy:
Simeony miayn Moghnu karavarichy cher, Nerses Ashtarakeci E. katoghikosi hramanov, Simeonn Ashtarakum eghac bolor vanqapatkan aygineri veratesuchn evs er.

katoghikosy nran er handznel nuynpes yur eghbayr Karapet aghayi zharangnerin mnacac Ashtarakum eghac ansharzh kalvacqnery, nranc patkanac Ghztamir gyughn ev eli shat vanqapatkan kalvacner u gorcer: Mi zhamanak Simeoni dzerqin er minch angam Karbu, Aparanu ev Talinu yndardzak gorcakalutyuny: Isk ays mec pashtonyan, baci yur anunn storagreluc, vochinch chgiter: Bayc ev aynpes Simeony shat-shateric ardyunavet gtnvec yur gocarutyanc mej:
I dep, chi kareli Sazhumyanci veraberutyamb zanc arnel zhoghovrdakan aracy, meghr caxoghy maty klpsti:
Erku tari mnac Mzhezhyan varzhapety Moghnu vanqum, nran gravum ein voch te vanqi bazmativ uxtavornern iranc nvernerov, yst vorum vardapety miangamayn anshahaser er, voch te Ejmiacni miabanutyan phartam kochumy. – voch, Moghnum nran kapoghnern ein shrjaka gyugheric havaqvac ertevek ashakertnern ev nranc cuyc tvac harajadimutyuny:
Ete Ejmiacni Sinodi andam: tatchkastanci Ghazar gitnakan vardapeti arkacqy chliner, Mzhezhyan hayry cher bazhanvil yur sireli saneric:
Aha, te inch patahecav:
Shat ush haskacvecav vor hayr Mzhezhyany Tatchkastanum ashakert e eghac hishyal Ghazar vardapetin:

Mzhezhyann yur usucchi hetqy brnac: hasel e Ejmiacin:
Mi qani tari araj er Ghazar vardapetn ekel Ejmiacin ev yor gitnakanutyan shnorhiv Sinodi andam dardzel:
Chgitem, inchpes e linum, Sinodum bacvum en Ghazar Vardapeti gorcac zeghcumnery, voronc artiv Nerses katoghikosi ev Ghazar vardapeti mej bavakanin thatch yndharumner en teghi unenum, ev Ghazar vardapety barvoq e datum gluxn azatel phaxchelov:
Te erb kapvecav Ghazar vardapeti ev Mzhezhyani mej hamerashxutyan paymany, es chgitem: Aysqany miayn lav hishum em, vor 1851 tvi ashnany, mi qani or, Martiros vardapetn im ushadrutyuns hravirum er depi K.Polis, Phariz ev ayln:
Mi or el shat vrdovvac, indz arandzapes haytnec, vor inqy mi qani oric meznic yndmisht hrazhesht kta, ev ete es hatchim, karogh em hety gnal:
- Aydpisov miayn, - asum er na, - karogh klinem hangucyal hord tvac xostmans chdavatchanel:
Ayd bany es chei moracel: Hayrs ev Mzhezhyany shat sirov barekamacel ein:
Kerevi, zgacel er hangucyal cnoghis hogin, vor hivandutyan mej kanchec vardapetin, dzerqs brnec, tvec nran ev asac. – hayr-surb, im vordun qez em handznum, qez el Astcun, kuzes: mard shinir, kuzes: jury dzgir:

Erku oric heto hayrs chkar: Aynuhetev vardapeti hayrakan hogacutyunn im vera parz tesnum ei:
Isk ur piti gnas, - harcri es zarmacac:
- Es gnalu em ughghaki K.Polis ev Tatyan Poghos beyin, ibrev im naxacanot barekami, xndrelu, vor qez ugharki Phariz: usumd katarelagorcelu:
Ete aydpes e, - asaci, - uremn kgam hetd:
Amenic mec dzhvarutyunn ays er, vor, inchpes hayr -surbn indz haytnec, inqy voch te bac ashkara, orov-cerekov er gnalu, ayl gisherov: phaxstya:
Ayd lurn indz teev shphotec, aynuamenayniv, xosqis hastat mnaci, miayn te: voch aranc mors hamadzaynutyan liner phaxusty:
Kaskacanqneri arit chtalu hamar erkrord ory mors beri "Kavahanqi" kochvac dzoraky, ur tesakcutyun nshanakec hayr Mzhezhyany:
Shat hamozec, shat husalic xostumner arav vardapety, es el shat votqers qarerin zarkelov cankutyun haytneci gnalu, bayc mayrs baceibac merzhec gaghtni phaxstakanin vordi handznely, isk haytnapes tanelun hakarak cher:
- Ete aydpes e, - asac hayr-surb, indz achqov aknarkelov, - qo vordin qez, es indz azat em hamarum hangucyal amusnud tvac xostumic, miayn te, aghachum em, gaghtniq pahir im npataks:
Mors apahov xosqn arnelov, hayr Mzhezhyany dardzav Moghni, isk es beri cnoghis Ashtarak ev shtapeci surb Georga vanqy:

Miak elqy gtanq morics cacuk phaxust tals, bayc te erb, um het ev inchpes: ayd miangamayn shphotec mez:
Antcharacac, spasecinq saghmosavanqi ter-Manveli galun:
E

Saghmosavanq gyughy ev nuyn anuni vanqy erku zhamov heri en Moghnuc:
Ter – Manveli vordi Sargisy nmanapes ashakertum er Mzhezhyani dprocum, gisherelov Moghni gyughum:
Vardapeti grutyan hamadzayn, ekav ter-Manveln ev handzn arav voch miayn indz phaxcnel, ayl nuynisk iran vardapetin evs voghj-aroghj tatchkakan sahmann anckac- nel:
Miak paymany ter-Manveli koghmic: yur vordi Sargsin mez het ynkeracneln er: Iharke, vardapety xostanalu er Tatchkastanum qashelu ev Sargsi krtutyan hogsy:
Hayr-surbn uraxutyamb xosq tvec:
Poghos beyi hamar mec dzhvarutyun cher erku mankanc krtutyan caxqn yur vizn arnely:
Voroshvecav nax ev araj phaxcnel vardapetin, apa indz ev Sargis ter-Manvelyancin:
Nshanakvec erkrord gishery phaxstyan hamar mijoc ev ter-Manvely gnac gorcy kargi dnelu:
Voroshyal erekoyin hayr Mzhezhyany hamburec tchakats ev patvirec spasel yur namakin:

Myus aravoty, es gorcic bolorovin teghyak cheghoghi nman, grqers krnakis, uzum em bardzranal depi Moghni, vorpes te usumnaran:
Aha verevic shtapov ijnum e vanqi caran ev gyughum hrchakum vardapeti phaxusty:
Botabery vazum e Simon aghayin imac talu:
Es, iharke, zarmanq em haytnum, bayc ev aynpes gnum em Moghni ev gtnum bolor ashakertakicneris u Moghni gyughi bnakichnerin xrnvac vardapeti xci arajin:
Yndhanur sarsaph u shphot e tirel, es evs indz cuyc em talis shphotvacneric meky:
- Simon aghen, Simon aghen…
Ekav Simon aghen ev arajin gorcn eghav vanqi banalinern arnel, vanqy banal ev masunqnern u spasnery achqi ancnel:
Erevecav, vor amen ban yur teghn e, mi asegh chi korel:
Amenqs gnacinq mer tnery, isk Simon aghen nstec yur nzhuygn ev phutac Ejmiacin: zekucumn anelu:
Nuyn erekoyin im zarmanqs el ankeghc er, erb Simon aghayic imaca, vor mievnuyn gishern Ejmiacnic phaxel e Ghazar vardapety:
Martiros hayr-surbn ayd gorcn indzanic cackel er: Verjy parzvec, vor xosq en kapac eghel, vor Ghazar vardapetn Igdiri koghmic ancni rusac sahmany, isk Martiros vardapetn Aparanov gna Shiraki gavari Artik gyughumn yur heravor azgakan ter-Adami tany mi qani or taqchi, minchev hetqy sarchi,

apa te Axuryan getn ancni, mi qani zhamanak Anu mot Ghoshavanqumy mna ev, chgitem vortegh, mianan erku vardapetnern u tchanaparhern ughghen Polis;
Erjankahishatak Nerses katoghikosy lselov Simon aghayic Martiros vardapeti phaxusty ev stugelov, vor Moghnu vanqic vochinch chi tarel, asum e, el inchu er gisherov phaxchum, nra kurn vov kbrner, ete cerekov gnar, ayl ban e Ghazar vardapety, na Sinodi andam er ev patasxana- tyvutyan nerqo:
Aydpisov Mzhezhyanin voch voq chhetapndec, isk Ghazar vardapetin erku shabat voronum ein, minchev imacvec, te Igdiric vaghuc ancel e tatchkac sahmany:
Martiros vardapeti hetqn ispar moracvec hasarakutyan hamar, isk im hamar na shat mot er: Sharunak utn or na tchgnum er Saghmosavanqi ekeghecu paharanum:
Ter-Manvely pahec vardapetin vanqi mej, minchev vor havastiacav, te amenayn hetamtutyun dadarel e, apa te 9-rd gishern artikci ter- Adami koghmic ugharkvac hetevordneri ughekcutyamb vardapetin tchanaparh drec Saghmosavanqic, voronq aravot cheghac, hasan Artik gyughy: Haritcho vanqi mot ev ijevanecin ter-Adami tany:
Ays manramasnutyunn imaca es im hetevic ugharkvac tiracu Ghevond artikecuc:

Vardapetn spasum er Artikum indz ev ter-Manveli vordi Sargsin, Ghevondn ekel er mez tanelu:

Z

Ashunq e, aygekutn Ashtarakum verjacel e, gyughaciq aygineric tun en havaqvel, ashnan lvacqn arel (Araj Ashtarakum tarekan ereq angam mec lvacq kanein: Zatkin, Jrorhneqin ev ashnany: qaghcvahanin, aysinqn: aygekutic heto) e mayrs ev hagustners kaxel choranalu, im hagin mi qani hin-min cncotiner en:
Erekoyan zhamic heto e, es ynkerneris het gyughi aphum eghac "Azzenc" kochvac kalum xaghum em: Achqs bardzracnum em ev tesnum ter-Manveli tgha Sargsin hervum kangnac:
Na indz aknark e anum, mot kanchum ev haytnum, vor tiracu Ghevondy gyughic ver Kahavanqi dzorakum, Patashari hetevn indz spasum e: Sargisy handznum e indz hayr Mzhezhyani erkrord namaky:
Arajin namakn es stacel ei saghmosavanqci ter-Manveli dzerqov, vorov hayr Mzhezhyann husadrum er indz: Saghmosavanqic gnacac errord orn ugharkel tiracu Ghevondin im ev Sargsi hetevic, vor ev aha katarum e:
Anmijapes toghnum em ynkerneris, Sargsin ugharkum tiracu Ghevondi mot ev inqs shtapum tun ev xndrum, stipum mors hagcnel indz arden camaqac shorers:

Shat el qarozner kardac mayrs glxis: chhagnel minchev myus aravot, bayc lsoghn vov er, inqnin haga ev durs tra, aselov. - gnum em kaly xaghalu:
Inchpes erevum e, lusni 15 kam 16 – n er, muty nor er arnum, vor bolorak lusinn yur luysy taracec ashxarhi vera:
Ogut qaghelov parz gisheric, menq ereqov dashtaktruk qaylum einq arag-arag depi Saghmosavanq:
Inchpes gushakeci, aynpes el katarvec:
Erb mutn ynkneluc heto tun chem ekel, mayrs voghj gyughy votqi e hanel: 40-i chaph dziavor sphrel en Ashtaraki shrjakayqn indz voronelu, Karbi gyughi mot einq, vor nkatecinq im hamagyughaci Shuxonc Beglarin ev urish hing hecyalneri:
Iskuyn parkecinq mi phosumn ev taz arinq:
- Ay eghbayr, - gochec Beglary, - menq zur ays koghmern ekanq, na gnacac klini depi Erevan, amenic lavn ayn e, vor veradarnanq ayn koghmery:
Ays xosqery xoselu zhamanak Beglari dziu smbaky taghvelu er azdris mej, ete et chqashvei:
Nranq teqvecin depi Ashtarak, menq apahov verkacanq ev mez tvinq Aragaci tumbn u bardzracanq depi Saghmosavanq:
Kes gisherin mot kliner, ev menq mtanq ter-Manveli gomi oden ev mrsac andamners taqacrinq gomi artashnchutyamb u "gaz" kochvac phshi phaylun bocov:

Myus aravoty ter-Manvely mez yur dzerqov ijecrec Saghmosavanqi dzory, teghavorec vanqi taki qarayrum ev inqy gnac mez voronelov: mer hetqy korcnelu:
E

Te ur gnac ter-Manvely, chgitem, ereko eghav, ev menq durs elanq ayric u gisherecinq nuyn odum, hetevyal aravotun, luysy chbacvac, dardzyal ayrn ijnelu paymanov:
Tchashy teqvel er, es, Sargisn ev tiracu Ghevondy terteri mec vordu berac kerakury kerel enq ev katakner enq anum:
Hankarc lsum em eghbors dzayny: - Inch e ays, erevakayutyun:
- Voch, zut iroghutyun, - eghbayrs gorum e ter-Manveli vera, ibr te, inqn yur phoqr eghbor hotn arnum e ayn dzorum:
Tertern yur kargovn erdvum e, vor inqy vochinch chgite:
Aha eghbayrs: ayn zhamanaky Xubov anvaneal, isk ayzhm ter-Araqely, motenum e ayri mutqin ev hot qashelov, tchchum terteri vera ays xosqerov. - ay erec, es qez chasaci, vor eghbors hoty galis e, ka, chka: im eghbayrs ays ayrumn e:
Ays xosqerov mer Xubovy ners e mtnum ayrn ev kangnum mer arjev u gochum indz vra. - aystegh inch unes, phuch kendani:
Es lrum em:

Eghbors dzaynic xeghtch tiracu Ghevondy sarsaphac: qashvec ayri xorqy:
Eghbayrs tesav nran u mtrakov hardzakvec anpashtpan tiracui vra u anoghormabar cecum er, hetn el sparnum, vor inqy kspani yur eghbor phaxcnoghin:
Izur ter-Manvely kamecav mtraky xlel eghbors dzerqic, dranov qahanan aveli grgrec eghbors barkutyuny ev ete es chkangnei tiracu Ghevondi arajin u chgorayi eghbors vera, tchisht vor tiracui bany burd er:
Ynchu es anmegh mardun nahatakum, - asaci, - na ynchov e meghavor, es hozharutyamb em gnum, isk es voch qo gerin em, ev voch vordid, mi eghbayr du es, mi eghbayr: es, el chem cankanum hetd aprel, heranum em, vor indz xothndzvor chhishes:
Mi angamic zinataph ari eghbors. na lalov harcrec im phaxchelu pattchary ev erb imacav, vor gnum em K.Polis usum arnelu, neghacav indzanic, vor iranic cacuk em gnum:
- Ayzhm apahov em, - verjacrec eghbayrs xosqy, - es ev ter-Manvel hayry kveradarnanq Ashtarak, mord kmiamtacnenq u lusademin kganq, mer dzerqov dzez erkusid ktanenq, khandznenq vardapetin Artikumn ev kveradarnanq:
Isk tiracu Ghevondin eghbayrs patvirec havaxosin miaynak tchanaparh ynknel hetiots: aranc iran spaselu:

Voghormeli mardy nuyn erekoyin, qarayry toghneluc heto, ughi ynkav: Odzi mis er kerel, vor spaser eghbors veradardzin, heriq cher kerac cecy:

Y

Shat shut parzvec haneluky: Banic durs ekav, vor ter-Manveln iranic kaskacelov, hecnum e dzin ev arajin ory Aparani merdzaka gyughumn e hrchakum yur vordu phaxusty, isk erkrord orn, ibr te lselov, vor Ashtarakic el anhetacel e derdzak Stephani phoqr vordin, aysinqn es, ijnum e Ashtarak: manramasnutyunner imanalu:
Bayc der ter-Manvely chekac, eghbayrs mer harevan Shazhumenc Aghoyi-Simon aghayi eghbor shnorhiv imanum e im teghs:
Aghon ynchov er meghavor, es em eghac anshnorhq u anphordz, phoxanak patasxanelu kam zguysh pahelu hayr Mzhezhyani arajin namaky, grpanics vayr em dzgel korcrel:
Shazhumic Aghon gtel, kardacel e ev cackel, spaselov vaxtchanin:
Im korchelu erkrord ory Aghon xghtchalov mors artasuqnerin ev eghbors charcharanqnerin, taqun haytnum e eghbors eghelutyuny:
Nuyn mijocin ter-Manveln e erevum gyughy mtnelus:
Eghbayrs hardzakvum e ter-Manveli vra ev pahanjum yur eghbory:

Tertern iskuyn xostovanum e eghelutyuny ev eghbors dzi hecacrac, berum e Saghmosavanq u ijecnum dzory, ur na, shnorhiv yur sur hotarutyan, gtnum e yur korusty:
Eghbayrs pahec yur xosqy, havaxos cheghac, ter- Manveli het vercrin mez iranc dzianc gavakn ev tchanaparh ynkan, tanum en, ibr te, Martiros vardapetin handznelu:
Lok xabebayutyun, luysy bacvec voch te Artikum, ayl Aparanu gyugheric mekum: Taqarlu gyughum, ur tertern u eghbayrs taracecin, vorpes te iranq xlel en mez qrderi dzerqic u veradardzel:
Aydpisov im tchanaparhordutyuns et mnac, es caghr u canak: phakvac ynkac ei tany, minchev vor im hayrapativ usucich Shapuh Shahnazaryany terteracac, ekav Surb Gevorg uxti ev lselov im arkacy, mi aptak tvec indz u arav ir gavaky, tarav Erevan: arquni dprocy talu:
Mi amsachaph mnaci ter-Sahak Shahnazaryanci tany, ertevekum ei arquni dprocy, minchev mi or el Ejmiacnic tvanqchi Saron ekav ev Nerses katoghikosi hramanov dziu vra drec indz u tarav:

T

Ijanq Ghazarapati drany dziuc ev mtanq Ejmiacni vanqi baky:
Arajin mardy, vor achqovs ynkav, ter-Manveln er:

Na kangnac er zangakatan kamari nerqo:
Es sary voghjuyn talov qahanayin, hambureci tatchari dury:
Tertery mot ekav indz u asac. - Ete du im tuny kqandes ev tchshmartutyuny khaytnes, ays surb tatchary qez patzhi, indz harcrel en, asel em: qrdern en phaxcrel, du el nuynn asa:
Tertery kamenum er dardzyal sharunakel, bayc Saron mot ekav ev barkacav u indz hramayec hetevel iren:
Es nshanaci apahovacri ter-Manvelin ev Saroyi het bardzraca momatan senyakn u moteca mi krakot qahanayi:
Da tifliseci ter-Stephan Madinyancn er: Nerses katoghikosi qartughary, verjumy: "Meghu Hayastani" lragri andranik xmbagiry:
- To, dun is Proshyancy, - aranc "Astvac orhnescelov" aj talu, harcrec hayr Mandinyancy, ev erb imacav, vor es em, gochec. - gzhvil eir, vor mi kro vardapeti qamakicn ynkac korchum eir:
Erb ter-Mandinyancn yur mi qani harcerin voch mi patasxan chstacav, araj ynkav depi veharan ev indz hramayec yur hetevic gnal:
Hayr Mandinyanci nman chvarvec Hayrapety:
Ter-Stephani banavor zekucumic katoghikosn imacel er, vor yur araj nerkayacoghy mi manuk e linelu:

Shemqy mta ev tesa voch te mi aheghasast datavor, vori anuny sarsaph er azdum xightchn anmaqur mardkanc, ayl mi qaghcragut hayr, vor vaghuc phaphagelov yur otarutyan mej eghac vordun tesnelu, patrast er grkel nran xandaghatanoq:
O~… du barov hazar bari, sa inch lav tgha e…
Ays qajalerich xosqerov mec Nersesn ajy meknec indz ev myus dzerqov araj qashec yur cnkneri mej:
Na harcrec anuns, hors anuny, ev erb imacav, vor ter-Araqeli vordi derdzak Stephani tghan em, gochec.
- Ha, du im sireli Stephani vordin es, qo hayrd im lav barekamn er, uremn du el im zavakn es, apris, apris:
Es achqs et teqeci, vor tesnem, te indz xist yndunogh terteri qefn inchpes e:
Qahanan dran mot kangnac er zarmacakan hayacqov: Es zhptaci darn hegnutyamb ev sarnoren eress shrjeci nranic u nayeci katoghikosin:
- Asa indz garnuks, - harc tvec zhpitn eresin Nerses E.-n, - en vardapety qez ur er tanum:
Stambul:
Ynchi hamar:
Aydtegh es hamarotiv patmeci katoghikosin hors barekamakan haraberutyuny h. Mzhezhyani het, hors ktaky vardapetin im krtutyan masin ev hayr Martirosi ditavorutyuny, asaci, vor Mzhezhyany teev miayn indz mitq uner tanelu,

isk es linelov Sargis ter-Manvelyani mot ynkery, chuzeca aranc nran gnal, vorov ev vardapety, teev akamayic, handzn arav Sargsin el indz het vercnelu:
Isk ter-Manveli masnakcutyuny miangamayn uranalov, steci, vor eghbayrs ev ter-Manvely mez hasan Tchilli ltchi aphin ev sparnaliq talov, vaxacrin nranc u mez aran u et ekan:
Katoghikosi harcin, te terteri asutyamb qrdern ein mez phaxcnoghnery, es patasxaneci, vor qrdi shorov hayer ein:
- Isk ete du indz xabum lines, akanjnerd mi lav qoqem, - zhptalov dardzav indz veh Hayrapety:
- Qo dzerqin che, kuzes cecir el:
- Vor edpes e, dardzav katoghikosy ter-Stephanin, - tar sran myus senyaky, togh ayntegh spasi, minchev krkin kkanchem, nayir, - dzayn tvec hetevic, - erexayin miayn chtoghnes, moty mi xosakic dir:
Tertern aveli xist er, indz hrelov dzgec mi senyak ev dury vras koghpec u gnac:
Es mnaci cocraks qorelov mi zhamic avel:
Erb shatirn indz yur hetevy dzgac gnum er depi katoghikosi nnjarany, ur mahtchakali vra nstac yndunum er amenqin Hayrapety, dahiltchum es kangnac tesa ter-Manvelin ev erku urish qahananeri:
Erku xosqov ter-Manveln indz asac, vor inqy, ibrev qahana, cher karogh sut xosel ev te inqy bolory mi ar mi katoghikosin xostovanec:

- Ete aydpes e, izur eir indz vanqovn erdum talis, - phntphntaci es u mta vehi senyaky:
- Xabeba ashtarakci, - kisazhpit tchchac Hayrapety, - dzer gyughaciq bolorn en staxos, te miayn du es:
- Ayd du inqd indzanic lav petq e imanas, - vstahoren patasxaneci es, - ashtarakcu mecy du es:
Es sut xosogh ashtarakci chem:
- Es el chei, bayc ter-Manveli erdumn indz staxos shinec:
Apa patmeci ter-Manveli handipumn Ejmiacni dran mot ev tvac erdums:
- Uremn du lav tgha es, ev ete aydpes e, himi patmir indz bolor eghelutyuny manramasnoren skzbic minchev verjy:
Amen ban mi ar mi patmeci, havatacnelov, vor Ghazar vardapeti phaxstyan ev Martiros vardapeti het unecac haraberutyan masin vochinch chgitei:
- Isk qo gnalud glxavor pattcharn inch er, - dardzyal harcrec katoghikosy:
- Ayn, vor hayrs yur kendanutyan zhamanak tuyl cher talis indz mi bazhak jur lcnel xmelu, inqn er carayum indz, miayn te es kardayi, isk eghbayrs, hors mahic mi qani or heto, etocy (aygepani keraktuc danak) dzerqs tvec ev tarav aygin banacnelu, sparnac minchev angam im hamar mi phoqrik mangagh patver talov: xot hndzelu hamar:

- Hapa du uzum es angorci meky darnal, - harc tvec katoghikosy.
- Voch, es uzum ei hors srti cankutyuny katarel, uzum ei usum arnel, ev vardapety xostanum er indz Poghos Beyin handznelu: Phariz ugharkelu hamar:
- Kuzes, vor es qez ugharkem usumi:
- Votqd el chem pachil:
- Ete aydpes e, gna patrastvir, mi amsic es galu em Tiflis, qez hets ktanem im usumnarany: Ter-Stephan, - hramayec na, - kanchel tur handerdzapanin, handznenq: erexayi hamar hagust patrasti, isk minchev mer gnaly, sran qo mot pahir qo hatuk hskoghutyan nerqo:
- Voch, es terteri mot chem kenal, gyughumy barekam unim, Boyaghchonc Nersesn im phesen e, nra mot kmnam, - xoseca es:
- Ed lav eghav, uremn du tchanachum es mer Annayi tgha Mkrtchin:
Inchpes che, im xaghynkern e ev mer barekami tghen:
- Uremn menq el barekam enq, uraxacir, miayn ches gnal Tiflis, mer Mkrtichn el qez het klini: Mkrtichn im qroj torn e:
- Gitem, - handgneca patasxanel es, - Annayi mayr Gyarany qo quyrn e:
- Uzum es asel Gayanen, bayc du ashtarakeci es, bari kesy kul ktas, vnas chuni, gna Boyaghchonc tany kac, miayn tchashir mer seghanatany:

Dektemberi kesn er, Nerses katoghikosin nerkayaca, mi amis mnaci Vagharshapat, ereq or gnaci Ashtarak: mors tesnelu, ev veradardza:
1852 tvi hunvari kesn er, vor tchanaparh ynka katoghikosi qroj tory Mkrtchi ynkerakcutyamb depi Tiflis:
Tiflisum ereq or veharanum mnaluc heto, menq tarvecanq Nersisyan dproc ev mtanq vordegrac sharqy:
Zh

Very moracman ei tvel mi depq:
Ashtarakum Shapuh Shahnazaryanci usucchutyan zhamanak mer gyughakan dprocn aycelutyan ekan Nerses katoghikosi eghbor vordi tiflisabnak Hovakim agha Shahnazaryancn ev Sinodi bzhishk, verjy prokurty: Karapet Vasakyancy:
Hamarot harcaqnnutyan zhamanak Vasakyancn havanec im sramtutyunn, yndunakutyunn ev vstahu- tyunn, ev indz vordegrec, xostanalov haytaytel im usumnakan pituyqs ev vtcharel usucchi tarekan ereq manet vtcharqy, vor ev katarec:
Tarekan erku angam hayrs indz tanum er Ejmiacin Vasakyanci mot, hangucyaly sirov yndunum er mez, tey er xmacnum, grqer er bashxum, tught u grich er talis, usucchi vardzn er hors handznum ev qaghcrutyamb tchanaparh dnum:
Shapuh varzhapeti Ashtaraky toghneluc heto, Vasakyany kanchec indz Vagharshapat ev kamecav tal surb Ejmiacni vanakan dprocy:

Nerses katoghikosn ayd zhamanak Tiflisumn er, vanqi tern er teghakal Ghukas arqepiskoposy:
Vasakyancn indz nerkayacrec teghakalin ev xndrec yndunel dprocum, ev vorovhetev srbazan teghakali arajarkutyunn es miangamayn merzheci, vardapeta - nalu xosq chtvi, na el indz chyndunec, vorov mecapes srtneghutyun pattcharec Vasakyancin:
Verjin angam es tesa nran gandzapet Stephan Samvelyanci senyakum: mer Tiflis ughevorvelu ory:
Barerars haytnec yur uraxutyuny: yur ashxatanqn izur chkorcnelu hamar, hordorec ari linel, xeloq linel ev apa qsaky banalov, cavec, vor baci mi vracakan qarasun kopekanoc jxtanoc kochvac phoghic, urish dram chuni moty:
- Aysqany qez heriq e, - asac, - erexayin phogh taly vnas e, qez hamar chamich karnes, kutes:
Ayd phoghovn es chamich chara, ayl zurgel ev xaviar:
Hishyal kerakurnern im ev Mkrtchi hamar nor baner ein. der dproc chmtac, menq shatiri het gnacinq phoghoc ev kes funt zurgel, nuyqan el xaviar aranq:
Zurgeli funtn arzher tasnhing kopek, isk xaviariny: eresun kopek:
Voch miny karoghacanq utel ev voch el myusy, erkusn el zzvecinq:

Erkrord ory mez taran tesuchneri senyaky, erku hogi ein noqa, miny rusac lezvi ev ararkaneri hamar er tesuch, myusy: hayoc:
Arajiny Miqayel Patkanyancn er, erkrordy Hakob varzhapet Karenyancy: Der Mkrtchin qnnecin ev gtnelov, vor vochinch chgite, verakacuin handznecin arajnordel depi phoqr patrastakany kam kisi kes klasy:
Im dzerqy tvin avetaran: Es svar ev ansxal kardaci u aranc nranc koghmic hramani, targmaneci u dardza harcri, verlucem el: Hakob varzhapety zarmacmamb eress nayec ev qerakanakan kanonner harcrec, u erb ansxal patasxanners lsec, govec u asac. - Es tari erkrord dasarany knstes, ekogh tari kphoxenq errordy:
Patkanyancy Karenyanci het ruseren mi erku xosq xosec u mi ruseren girq tvec dzerqs kardalu, ev erb imacav, vor tarery miayn tchanachum em, asac. - Aphsos, matagh, aphsos, du el piti gnas ynkerid mot:
Erevi te Hakob varzhapety thatch gtnvec, bavakan zhamanak ruseren taq vitchabanutyunic heto, verakacui dzerqov indz evs taran Mkrtchi mot nstecrin:
Ejmiacnum indz ev Mkrtchin miatesak hagust karecin,

mi tesak erkar kapa er kapuyt ghadaq kochvac ktavic, zhamanaki hamest hagustn er hamarvac, kisahogevorakani, kisaashxarhakani taraz, ayzhm shat em achq acum, bayc voch mi tegh chem tesnum nuyn dzevi hagust: Boloreqyan mer vera cicaghum ein: Chem moracel, ayd ory tvabanutyan das er, hangucyal Soghomon Abameliqyancn er usucichy:
Na cur achqov nayec mez, gluxy pttec u lrec, isk erb verakacu Eremia Isahakyany durs gnac, Abameliqyancy teghicy ver kacav, canr-canr, ughti vra nstac mardu nman kuzy durs gcac, ughtaqayl mot ekav mez, mi qani rope arajneris kangnac, achqov chaph u dzev arec erkusis ev darnalov indz, hegnoren harcrec.
- Azgd inch e:
- Proshyanc:
- El sran inch harcnem, sa el Qntyanc klini anshusht:
Asav u et dardzav:
Bolor dasarany hrhrac, isk menq shrtunqners urcrinq barkutyunic:
Mi qani zhamanak Proshyancn u Qntyancn ein yndhanuri xosakcutyan ararkan, ev ete Mkrtichy chsparnar, vor inqy kerta katoghikosin kasi, guce erkar sharunakver:
ZhB

Erjanik einq es u Mkrtichy, shat chancav, Nersisyan dprocum mi himnakan heghaphoxutyun teghi unecav,

phoxvecin hishyal erku tesuchnery, mnalov miayn usucichner, isk tesuch kargvec Moskvayi hamalsarani naxkin usanogh, eritasard Petros Samvelyan Shanshyancy:
Shanshyanci teschutyan erkrord shrjann er ays: Mi angam nra teschutyuny shat kartchatev e eghel, karcem 1849 tvin:
Ays erkrord angam mec dvarutyamb hamozvel e Shanshyancy handzn arnul teschutyuny, zijanelov katoghikosi bari cankutyany:
Shanshyanci teschutyamb Nersisyan dprocy karogh er yndmisht parcenal:
Tepet ays angam dardzyal Shanshyancy shat erkar chmnac Nersisyan dprocum, yndameny hing tari kareli e hamarel nra kronavor gorcoghutyuny, bayc henc ays hing tarin e, vor minchev aysor el amenayn iravamb, kochvum e Nersisyan dproci voski dary:
Voski dar voch aynqan usman ev ararkaneri veraberutyamb, vorovhetev yndameny erku patrastakan ev ereq himnakan dasaran ein, ayl ayn lusavor gaghapharnerov ev bardzr baroyakanutyamb, vorov phaylecav Nersisyan dprocy:
Shanshyanci votnamuti arajin isk ory mi nor kerparanaphoxutyun eghav dprocum, patizhy veracav, pashtonakan haraberutyunnery teghi tvin parz mtermakanin, usucichnery toghin iranc birt-varmunqn ev baroyapes sksan azdecutyun gorcel iranc saneri vera,

vercvecin pateri vera kaxvac bolor azdararu - tyunnern u kanonnery, voronq guce kaxvelu arajin orn achqi ancrac linein mi qanisic u iskuyn moracman trvac:
Minchev angam usucchakan matyanneri nshanakutyuny koraci pes eghav, harajadimutyan tvanshannern arhamarhvecin ev mateni mej mnac miayn nshanakelu ashakertanc bacakayutyuny:
Shanshyancn amen mi dasaranum haytnec, vor yur hamar tvanshannery zorutyun chunin, ev te tvanshanneri hamar sovorogh ashakerty lav kani, vor or araj dprocy toghni, inqy cankanum e, vor ashakertn usman karevorutyuny tchanachelov dproc hatchaxi:
Ashakertneric aveli guce urax eghan dprocakan caranery, en inch tanjanq er, vor xeghtchery krum ein cecvelu bervac ashakertneric, minchev ereq hogov mekin getin ktapalein ev vot u gluxy kbrnein, iranc hoginery durs kgar, andznapashtpanutyan hargeli skzbunqov, patzhi entarkvoghy shat angam ir dahtchi dunchn u mrutn er aryunotum ev sirty hovacnum, ev inch phuyt, te tasi phoxaren qsan mahak petq e uter:
Shanshyanci bolor kargadrutyunneric aravel, patzhi veracumn aghmuk bardzracrec, usucichneri trtunjy mecacav, teschi eresin vochinch chein karoghanum asel, isk hogabardzuneri akanjumn amen or heghheghum ein:

Skzbum hogabardzuq mec hoxortanqov parcecel ein boghoqarkuneri araj: sandzel dproci kargery xangarogh teschi kamayakanutyuny, bayc xeghtchery kisatchanaparhin kang aran:
Katoghikosy baciebac argelel er hogabardzunerin xarnvel teschi nerqin kargadrutyanc mej:
Ays lury mi kaycaki harvac er, vor ijav patzhelu sovor usucichneri glxin:
Meghadrvelu chein usucichnery, aynuhetev nranc hamar dzhoxq mtneln aveli sireli er, qan dasarany, yncher chein xaghum eres arac ashakertnery xeghtcheri glxin:

ZhG

Shanshyanci dastiarakutyan metody miangamayn cher hamapatasxanum ayn zhamanakva yndunvac sistemayin:
Inch te ayn zhamanakvan, nerkayums el lsoghneri hamar miangamayn anhavatali e tvum: Banic durs e galis, vor na mi inqnuruyn anhat er:
Nora hamar chkayin cuyl u char ashakertner, nora hamar shtapely, usumy vorosh zhamanaki nerqo dnely, dasaranaphoxutyan kargery nshanakutyun chunein: Heriq er, vor anyndunak ashakertn orakan erku bar sovorer, heriq er, ete cuylery qich ashxatasirutyu cuyc tayin, ev na aydpisineric ir huysy cher ktrum:
Iskoiyn inqn er dzerq arnum aydpisinerin ughghely:

Charery hravirvum ein yur mot, mrgeghen ein stanum ev ayn orvanic phoxvum ein, karces el nuyn tghan chliner: Dasarannerum sharunak hramayum er cuylerin yur nerkayutyamb dasi kanchel, inqn er harcnum, erb mi hat bar patasxanum ein, ggvum, gurgurum er, govum er, xostanum er hetevyal ory dardzyal gal ev nranc das harcnel, ev ardarev galis er u durs kanchum dardzyal nranc:
Ev inch, usucichn u amboghj dasarany zarmanum ein:
Amisnerov das chgitecogh tghan hianali giter yur dasery:
Arajadem ashakerty nuynpes cher mnum aranc xraxusanqi:
Heriq er, vor aydpisinery motenayin ev haytnein iranc cankutyuny verin dasarany phoxvelu u xostanayin ayn dasarani toghac dasyntacy tann arandznapes patrastel:
Shatery naxapes patrastum ev aynpes ein dimum:
Ete aydpisineri hamar usucichneri karciqy npastavor er linum, nuyn ropein Shanshyancy hramayum er grqery vercnel ev iran hetevil, liner ays bann usumnakan tarva arajin, erkrord, te errord qarordin:
Ays zijoghutyan shnorhiv, es ev verohishyal kuyr Badalyancy mi tarva mej patrastakannery mej tvinq ev ancanq arajin dasarany:

Vec amsic es Badalyancin toghi arajinum ev anca erkrordy:
Menq giteinq ays qayli vtangavorutyuny: Shanshyancn orin meky hankarc kanchum er ev loq tvac dasarani dasyntacic harcaqnnum:
Ayd pattcharov, minchev mer andzy chpatrasteinq, cheinq handgnum dimumn anel, tepet ayn evs giteinq, vor ete tkaranayinq angam patasxanneri mej, krkin barkanalu cher: Aysqany kaser, te gnaceq patrasteceq urish angam kharcnem:
Lav er aydpisi ashakerti hamar getiny patrver ev iran kul tar, qan te Shanshyanci sary xosqy:
Mard apshum er ayn mardi ararqy hishelov, voch te usucichy, voch te tesuchy, cnogh hayry chi karogh yur harazati koghmic ayn astitchan hanakranq ev ankeghc ser vayelel, - ankeghc ser, asum em, hamemac patshatchavayel patkaranqov: Xaghalis, vazelis, das sovorelis, mer uraxutyuny kataryal er, ete hankarc Shanshyancy mejners kbusner, kmasnakcer mez het u kxrater kam nor xagher ksovorecner:
Na meceri het mec er, phoqreri het phoqr, amenqin yuryanc haskacoghutyan ev zargacman astitchanin hamapatasxan vogi er nershnchum:
Iranq: naxkin tesuchneri zhamanakic mnacac ashakertnery xostovanum ein, vor ayzhm miayn nranq zgum en yuryanc kochumn u partakanutyuny depi avetarani tchshmartutyunnery,

depi azgaynutyunn ev depi yndhanur mardkutyuny:
Nshanavorn ays e, vor teschi het phoxvecan ev varzhapetnern iranq, aysinqn: voch te hnery gnacin u norern ekan, ayl nuyn hnern iranq iranc hamozmunqov veranorogvecin:
Minchev Shanshyanci galn azgaynutyan gitakcutyuny shat tuyl e eghel, azgayin usumin gerakshrutyun talu nshuyln angam goyutyun chi unecel, zanazan tegheri otaraxos hayeri vera mtacelu kariqy voch voqi mtqov chi ancel:
Mtav Shanshyancy Nersisyan dproc, ev aha katoghikosi hraviranoq utiaxos u cherqezaxos hayeric ugharkvecan manukner:
Hing cherqezahay, nuynqan ev utiahay tghayq iranc lernakan xecbek lezvov skzbum mer amenqis cicaghn ein sharzhum, verjumy mer ynkerakan sern ein vayelum:
Cherqezahayeric erkusy kochvecan Ejmiacnic, Vardanin u Davtin katoghikosy erku tari araj er der Ejmiacin tarel:

I

Es arden storin dasaranneric gravel ei ishxana - vorneris ushadrutyuny, bayc qani bardzraca, aynqan aravel achqi ynka:
Hamarvum ei dproci lav ashakertneric miny, bayc voch arajiny:

Arajin ashakertn ev dproci caghikn u yndhanuri sirelin er Garegin Muradyancy, aysor Melqisedek episkopos:
Minchev Shanshyanci teschutyuny: indz anhayt e, te vov e eghel kronusuyc: Es handipeca storin dasarannerum goreci tiracu Grigor Ter-Barseghyancin (ayzhm ter-Grigor: Betghehem ekeghecu avag qahanan):
Na srbazan patmutyun er usucanum:
Tiracu Grigory mi gegheckadem, hamest ev qaghcr bnavorutyan ter mard er:
Shanshyancn ekac oric yur vera arav kronagitutyan usucumy:
Skzbnerum: qani hogabardzuac ev teschi haraberu -tyunnern aynqan larvac chein, ameneqyan antarberu- tyamb ein nayum ayd gorcin, verjerqy: Shanshyancni kronagitutyan tetraky dardzav mi gaytakghutyan qar teschi hakarakordneri hamar:
Katoghikosy, kerevi, kardacel er ayn tetraky, ayd pattcharov ushadrutyun cher anum qnjerum eghac bambasanqnerin:
Yndhakarakn, na amenayn sirov lsum er yur tany mer: verin dasarani ashakertac patrastac qaroznery:
Arajika mec pasi hamar Shanshyanci hramanav menq patrastel sksanq qarozner:
Mer qaroznery ayn kronakan usumi ardyunqnern ein, inch vor das einq arel Shanshyancic:

Shanshyanci avandac baroyaxosutyunic yuraqanchyu- ry mezanic, yst yur haskacoghutyan, grum er qaroz ev hetevyal dasin ashakertac nerkayutyamb Shanshyanci arajin kardum:
Tesuchy naxapes mer amen mekis karciqnern er lsum, apa te yur ezrakacutyunnern anum:
Ton orery: qaroz grogh ashakertneric hety tanum er veharan ev Nerses katoghikosi mot kardal talis:
Vorqan uraxanum er xorimast Hayrapety mer parz ev ankeghc srtov grac qarozi hamar:
Ayd orn apaga qarozaxosy tchashelu er Shanshyanci het katoghikosi mot:
Baci qarozneric: menq grum einq ev urish sharadrutyunner: Azgayin patmutyuny, azgi ancyal ev nerka kencaghy, hajogh ev anhajogh ararqnery ev arneliqnery, yndhanrapes mer amen mi cavery: mer haskacacin chaph: parzum einq mer hodvacnerum:
Ays grvacqneris ghekavaroghy naxapes Hakovb varzhapetn er linum: Heto lsum er dasarani mej Shanshyancn ev yur koghmic nkatoghutyunnern aneluc heto: shabat orery tchasheric heto hravirum er dproc yur canot haskacogh hayerin ev nranc nerkayutyamb kardal er talis: Ays ameny mi norutyun er, vor phshi pes cakum er Shanshyanci hakarakordneri achqery: Sksvecan aynuhetev berneberan sxal entadrutyunner ev charaxosutyunner pttel shrjanneri mej,

hardzakvum ein manavand Shanshyanci kronagitutyan tetraki dem, ur, ibr te, boghoqakanutyan skzbunqi nshanner ein erevum:
Katoghikosn arhamarhum er ayn lurery, isk zhoghovrdi mej hetzhete sermanum ein:
Ayn kronagitutyan tetraky minchev aysor srbutyamb pahpanum em es, qanics angam qnnadatakan achqov usumnasirel em, bayc ev voch mi bar chka Lusavorchi luys havati dem:
Yndhakarakn: avetarany bacatrum e bun qristoneakan vogov ev ughghutyamb: Kardaluc: mard veranum e mtqov depi Astco naxaxnamoghi atory, depi Phrkich Hisusi girky:
IA

Ekav mec pahqy, qaroz xoselu orern en: Minchev ayd zhamanaky mi qani qahanayq ein haytni iranc xosecac qaroznerov:
Inch er sranc qarozacy. – Haysmavurqic ev paravakan heqiatneric hanac arakner u orinakner ev Adam - Evayi patmutyuny:
Erbemnapes inqy Nerses katoghikosy kqarozer Qristosi avetarany: nerka ev handerdzyal kyanqi pahanjneri hamemat meknabanelov: Aha Nersisyan verin dasarani ashakertners srtatroph, arac mer grac qarozi tetraky, Shanshyanci arajnordutyamb, kyurake orery gnum enq Nerses katoghikosi mot, kardum mer qarozy nra arajin ev orhnutyunn arac: crvum Tiflisi arajnakarg ekeghecinery:

Hay zhoghovurdy zhamaser e, manavand meci pahocy: hayn iran hay – qristonya che hamarum, ete zhamic et ynkni, gone mi or aydpes er:
Tiflisi hayy, vorqan ev otar sovorutyunneri u noramut haskacoghutyunneri entarkvac, na bolorovin chi sarchum yur ekeghecuc, azatamtutyan keghc droshi tak gluxy taqcrac anherates eritasardnery: ton ev haytni orerum: kyurake tchashin havaqvum en ekeghecu gavity:
Mec pahoc kyurakenerin namanavand ekeghecinerum asegh dzges: getiny chi ynknil, zhamerum kangnelu tegh chi mnum, bakerum dardzyal vxtum en:
Kanaci sery erku glxavor pattchar uni ekegheci hatchaxelu, mek, vor iskapes erapatik jermerand e ayr mardic ev erkrord: gnum en irenc patchutchanqnery cuyc talu:
Mievnuyn e Tiflisi knoj hamar, haskanum e hayeren te voch, qarozi orery na tegh-tegh xluk e anum:
Im mankutyunic aydpes em tesel, hima el nuynn e, araj vrac lezvov er kananc dasi aghmuky akanj cakum, aysor vracereny phoxvel e rusereni, manuk serund, mijin serund: hin serund: boloreqyan ruseren en mimyanc handimanum: irar tegh haphshtakelu hamar: Vorqan kuzes mejd neghacir, haytni thatchutyun cuyc tur, eresd depi arevmutq - depi kananc dasy shrjir ev dzerqerov lrelu aknarkner ara, mievnuyn e, kananc dasi shshuky chi dadaril:

Es lsel em Tiflisi tchakatov qahananeri vomanc: qarozi zhamanak kam zham aselus: kanancy tvac sary handimanutyuny:
Mez hamar nuynpes nor ban cher Tiflisi kananc anhatcho sovorutyuny, ayd pattcharov aranc ushadrutyan menq zhami verjin, kyurake erekonery, zhamashapiky hagac: bardzranum einq seghan, grakaly arajners drac, mer grvacqy vran phrac: kardum einq mer qaroznery:
Yoty hogi einq qarozabanners, vor phox ar phox shrjum einq ays ev ayn ekeghecinery:

L

Ereq angam Nersisyan dprocum eghacs zhamanak hraparakakan harcaqnnutyun katarvec: Arajiny: mtac taris, vor der nor ei ev ushadrutyan charnveca, erkrordy: erkrord dasaranic verin errordy phoxvelis, erb arzhanaca arajin mrcanaki: Mi qani arajademneris bazhanecin venetikconc pharakazm hratarakutyun-neric: voski tarerov vran grac: "mrcanak arajin kargi vasn gerazanc janasirutyan, harajadimutyan ev parkesht varuc":
Indz tvin "Tcharaq Kikeroni yaghags patshatchic":
Errord verjnakan harcaqnnutyun eghav 1855 tvi mayisin, erb dardzyal achqi ynka:
Harcaqnnutyuny tvel enq, bayc mez chen bac toghnum:

Shanshyancy misht galis e ev mez husadrum, te arajika septemberic bacvelu e chorrord, apa hetevabar hingerord, vecerord ev yotnerord dasatun:
Aysor mez huys e talis, vaghy na inqn e mez husahatecnum:
- Giteq, tghalq, katoghikosy xndrec indz hamberel mi qani zhamanak, minchev inqy verahasu klini dproci nerqin kyanqin ev ardarutyun parzeluc heto, knduni im arajarkutyuny:
Giteq, giteq, bayc es i cne anhamber em, ayd terutyuns Shanshyancy yur hamberutyamb chkaroghacav ughghel:
Mi or el mta katoghikosin ev asaci.
- Minchev erb nstem es dprocum, indz ugharkeq Lazaryan tchemaran:
Katoghikosy gluxy bardzracrec ev xet - xet eresis nayelov asac. ynchi, ches havanum im dprocy:
- Havanum em, - asaci, - bayc eghac usumy verjacrinq, nor ararkayq el ches uzum mtcnel:
- Qo kamqn e, ete ches uzum, karogh es urish dproc mtnel, - sarnutyamb asac katoghikosy:
- Uremn ugharkir indz Lazaryan tchemaran:
- Es Lazaryanneri het lav haraberutyunneri mej chem, Matteos episkoposi pattcharov menq mimyanc het sarn enq, es chem karogh xndrel, ete urishi dzerqov khajoghacnes, es dem chem:
- Ete aydpes e, indz tur aysteghi Gimnazian:

- Dardzyal es chem karogh xndrel, chaphahas es, ayzhm inqd hartir qo tchanaparhy:
Harteci, gta mijocy, mta arquni gimnaziayi chorrord dasarany, bayc myus ory stipveci bac odi tak mnal:
Nersisyan dprocic iravunq staca yndmisht heranal, bolor karoghutyuns: erku-ereq phoxnord, mi qani ktor nor dzerq berac grqer u tetrakners amracri arkghi mej, carayi shalaky tvi ev urax-urax eka vanqy u sheshtaki mta katoghikosi senyaky.
- Eka:
- Ur ev inch teghic, - aranc eresis nayelu harcrec katoghikosy:
- Ireghenners vercri dprocic u eka aystegh, erku or e, inch gimnazia em hatchaxum:
- Shat urax em, bayc mer tany qez hamar tegh chka, karogh es urish bnakaran vardzel qez hamar:
- Inchpes, inch mijocov:
- Ayd el qo gitenalu bann e, - asac katoghikosn ev grichy tataxec u sksec grel:
- Nerses katoghikosin es shat qaj tchanachum ei, gitaci, vor mer mejn amen motikutyun verjacav: Terevs kax, sirts kotrac durs eka ev gnaci katoghikosi eghbor vordi Shahazizyan Hovakim aghayi mot u amen ban mi ar mi patmeci:
Dzhvar te karoghananq katoghikosin hamozel, - asac Hovakim aghan ev iskuyn ekav veharan: Kes zhamic, na indzanic voch pakas karmrac, durs ekav asac.

- Zur e ashxatanqd, katoghikosy xist vshtacac e, vor du yur usumnarany ches havanel ev gnacel es gimnazia, na chi uzum aysuhetev qez tchanachel: Vercru ireghennerd ev ek mer tuny, minchev tesnenq inch klini;
- Duq gnaceq es kgam, - asaci Hovakim aghayin ev chkatareci xostums:
Mta Vehapetyan Gevorg arqepiskoposi senyaky:
- Hy, ashtarakci, inch ka, - zhptac lrjadem Vehapetyany:
- Ashtarakcin ashtarakcu het xrovel e, ashtarakcin piti hashtecni, - asaci es ev patmeci bolor eghelutyuny, chtaqcri ev Hovakim aghayi mijnordutyuny:
- Himi mard ber, vor nra kopit koghqy cali, - asac Gevorg episkoposn u teghicy ver kacav:
Mi zhamic na durs ekav katoghikosaranic ev asac. – hogis durs ekav, koghqaver hayrn inqn e, sharunak ayn e pndum, te na im dprocs chhavanec: Verj i verjo hazar odzi lezu tapheci, minchev karoghaca qez hamar qnelu tegh ev snund gtnel, isk dasakan pituyq, isk hagust, isk usman vardz (ayn zhamanaky tarekan ereq manet er) miangamayn merzhum e: Gna ireghennerd dir zangakatan taki senyaky, ayntegh el apri mi qani zhamanak, minchev icany durs gnan glxic:
LA

Ereq amis sharunak gimnazia em hatchaxum,

chorrord dasaranum yndunvac em voch ibrev iskakan ashakert, ayl inchpes azat unkndir: arajika tarin ashakert hamarvelu paymanov:
Tepet rusac lezvi usucichy chi karoghanum hasht achqov nayel eresis: tRRsVochVoCpsFvor (acakan) bary lav artasanel chkaroghanalus pattcharav, bayc myus varzhapetnery hets qaghcr en:
Boloreqyan aranc bacarutyan ayn zhamanakva gimnaziayi ashakertnery qaghaqi ishxanneri u carayoghneri, ayspes asac: aznvakanneri vordiqn ein, himikva pes hasarak dasakargi vordvoc hamar cher, anunn el hamapatasxanum er nshanakutyany: "Tiflisi aznvakanac gimnazia":
Hetevabar, boloreqyan phaphkakyac "mor pahac", eres tvac manukner ein, voronc tnerumy cher lsvum hayi xosqy:
Mijankyal asenq, ayn zhamanakn yndhanrapes Tiflisumy hayeren xosqy shat sakav gaghtakanneri sephakanutyunn er, rusereny nor-nor sksel er gorcacakan darnal bardzr shrjannerum, aysinqn ayn dasakargeri mej, voronc vordiqy gimnaziakan ein, isk mnacyal teghery vracerenn er tagavorum:
Aha hishyal eres arac qaghcraparar ashakertnery shrjapatum ein indz ev shaqarahacerov u qaghcreghennerov traqacnelov, xndrum ein iranc hamar sharadrutyun grem, iranc kroni u hayoc lezvi daser sertacnem, aysinqn es bare-bar kardam, iranq tutaki nman aranc haskanalu krknen:

Siro zgacmunqov lcvum er mard: Shanshyanci eresin nayelis:
Ser u patkaranq nershnchum er ev gimnaziayi kroni usucich Ter-Hovseph Orbellin:
Mi hamest, mi qaghcraxos hogevorakan er na: Nersisyan dprocum eghac zhamanaks Orbellun es erbemnapes tesnum ei Nerses katoghikosi mot gnalus ev galus, anuny shat ei lsel ev aydqan:
Ayzhm gimnaziayum es arzhanacel em nra xorin ushadrutyany, ibrev amenalav hayaget gimnazisty: patverner ei stanum nranic ognel yur ashakertnerin: dasery patrastelu, vor ev sirov katarum ei:
Hayr Orbellun voch miayn es, bolor ashakertnery hargum ein, nra dasery shat xaghagh ein ancnum, mi tesak patkaranq tirum er dasatany Orbellu daserin:
Ev ayspes, ereq amis e, vor es gimnaziayi unkndir em:
Tchashum ev qnum em veharanum: Hagusts Nersisyan dproci laynaqghancq kapen e, isk grqers: ynkerneris hnery:
Phogh chunim, mijoc chunim, dasakan pituyqi anhrazheshtutyun ka, Nerses katoghikosy barkacac e, chi talis, inch anem: Melorvel u pasharvel em, gorc chi haraj gnum, ete ayspes sharunakvi, erbeq chem karogh qnnutyun tal:
Im tarabaxtutyunic: Zatkic heto katoghikosy gnac Ejmiacin, es mnaci miangamayn anter:

Stipveca toghnel gimnazian:
Lav er, vor ayd zhamanak Nersisyan dproci terterutyan patrastvogh ashakert, Somxet gavari Tonet kochvac gyughic Sargis Sardaryancy dimec indz ev xndrec ardzakurdnerin hety gnal iranc gyughy ev patrastel iran:
Ete Sardaryancy cher eghel, mtadrvel ei Tiflisin hrazhesht tal:

LB

Amboghj amarn azat, anhog tchpran nman od cceci u ashnan beranin veradardza Tiflis:
Arajin gishery hyurynkalvecanq Sardaryanci azgakani tany, myus ory na gnac Nersisyan dproc, es mnaci phococum:
- El bavakan e, angorcutyunic gzhvum em, - asaci es ev mi or barev mna tvi amenqin, furgon nsta ev depi im cnndavayrn: Ashtarak:
Ayd depqum es lseci ev hnazandveci Shanshyanci xorhrdin, voch der spasum er Nersisyan dprocum katoghikosi aneliq kargadrutyany:
1857 t. Shanshyancy yndmisht toghnum e Nersisyan dprocy: Jalalyan Sargis episkoposi arajnordutyan orov, Nersesi mahic heto:
Sargis episkoposy yur hanaxohneri het bansar - kutyamb derevs, Nersesi kendanutyamb ein iranc vorogaytnery larel:
Ayzhm qarn el e iranc dzerqin, ynkuyzn el:

Inch petq e gorcer indz pes mi angorc patani: Ashtarakum aranc urishneri ognutyan:
Yntanekan drutyunners negh er, hors toghac 300 manet partqi tokosy haziv karoghacel er vtcharel eghbayrs, caxelov mer papakan partezy, mi dzerq tnery ev maragy, partqy mnacel er partq, miak aygu berqov iranq chors hogvov haziv aprum ein, mayrs, eghbayrs ev erku quyrs, es el hingerordn avelaca:
Harkavor er mi gorci kpchel:
Ashtarakumn ayn zhamanak mi cxakan dproc kar, gyughakan tiracuneric mekn usucich er, bayc ruseren chgiter:
Gyughaciq zhoghovecan, xorhurd arin ev indz ynkeracrin Hovhannes varzhapetin:
Es ruseren petq e usucanei, nranc haskacoghutyamb es qaj rusaget ei:
Shutov erku cayrn el indz mnac, Hovhannes varzhapety chkamecav indzanic aveli gitnakani het miasin carayel ev toghec usucchutyuny:
(Ashtarakcoc achqerum naxkin patmakan yotn imastunneric meky es ei, Hovhannes varzhapetn er ayspes taracel, xeghtchn ir het hamematutyamb er kshradatel):
Der tagavorum er cnndavayrums Shapuh Shahnazaryanci: vorpes ev arhasarak: xalfayakanutyan sistemy:

Aravotyan zhamin ashakertneris het zhamergutyun aneluc heto, partakan ei dproc mtnel, usum sksel, motavorapes tasnumek zhamin ardzakel tchashelu, kerakury kokordnerumy krkin zhoghovel ev erekoyan zhamic heto crvel:
Qaj gtnveca, arajinn es ei, vor karoghaca mi mijocic heto ayd sovorutyan himqy xaxtel:
Mi zhoghov ari ashakertahayreric, asaci, xoseca ev hamozeci mtcnel hogabardzakan kazmakerputyun:
Minchev ayd ory varzhapeti haraberutyunn ashakertac cnoghac het er:
Tarekan vtcharqn ereq manet er, amisy 25 kopek tasn angam xndrelov u glux crelov zhoghovelu er usucichy cnoghneric, varzhapety inqy petq e yur votqov gnar drnery baxer:
Yotanasun ashakert ein, aydqani qarordic ete usucichy hajogher amsavtchar stanal, barebaxt er, apariki cayrn erbeq cher ktrvum:

XA

Nerses katoghikosn ir kendanutyan orov yur andzi mej er amphophel amen hogevor gorcery, Sinod, vitchakavor arajnordner, konsistoriayq, hajordutyun ev ayln, bolorn inqn er: Mi hatik arzhanavor gtav Nersesn episkoposacnelu ev Tiflisi arajnord nshanakelu, ayd yur xosqov, Jalalyan Sargisn er, vor Nersesi mahic heto standznec arajnordakan kochumn ev pashtony:

Ev aha, Sinodi erku andamnery Nersesi mahic heto ansahman ishxanutyan ter eghan ev sksecin phoxel, phoxphoxel hangucyal hayrapeti amen kargadrutyun - nery:
Anmijapes et mghvecin bolor ashxarhakan karavarichnery ev phoxareny vardapetner nshanakvecin, gavarnery lcvecin terternerov, Ejmiacni vardapet - nern avelacan ev ayln:
Urishneri tvum mer ashtarakci Simon aghan evs et nstec ir pashtonneric:
Moghnu vanqn unecav mi nor vanahayr: Qyandaryan Hakovb varzhapety, vory naev liazor barekargich kam gorcakaln er Aparanu, Karbu ev Talinu koghmac gyughoreic, aysinqn: 70–ic aveli gyugheri, mi amboghj gavaraki karavarich:
Qyandaryan hayr-surby kataryal agha er: te nist u kacov ev te gorcov. "harks harkavorac, pativs arzhanavorac": giter yuraqanchyurin yst arzhananuyn gnahatel:
Qaj mardatchanach er Qyandaryany, ners mtnoghi galusty tchshtutyamb gushakum er ev arzhani pativy talis:
Vardapeti sirty layn er ev seghany tchox:
- Dzer hacn e, vordiq, azgi hacn e: azgi tuny, duq azgi vordiqy: menq azgi mshaknery, dzer berac, dzer kerac, menq el dzer shnorhiv aprum ev orhnum enq dzez:
Ayspes er sirashahum hayr-surbn amen aycelui: Moghnu vanqi patveli uxtavornerin ho glxi vra er nstacnum:

Datarkabanutyunner chen patmacners, erku bolorak tari li orery cereknern Ashtaraku usucchutyun ei anum, isk gishernery Moghnu vanqumy: gorcakali qartugharutyun, kyuraki ev ton orerin misht Moghni ei:
Hayr-surby miayn ir storagrutyunn ei dnum, mnacac pashtonakan tghtern es ei grum:
Im ays ardar qrtinqi hamar stanum ei ereq manetic, voch avel, mi manetic voch pakas:
Ays amen vardzatrutyunnery chnchin en ayn mec ev baroyakan vardzatrutyan het hamematac, vor arec indz hayr Qyandaryany: kargelov qartughar:
Na mijoc tvec indz motic canotanal Araratyan ev Aragacotn gavarneri bnakichneri kyanqin ev bnavoru -tyunnerin, voronq im erkasirutyunneri eakan masn en kazmum:

XB

Moghnum Hakovb vardapet Qyandaryani mot es handipeca Tiflisi arajnord Jalalyan Sargis arqepiskoposin:
Na galis er Ejmiacni vehazhoghovic ev gnum er Aparanov Sanahin:
Sargis episkoposin mi qani angam miayn handipel em Tiflisi veharanum:
Ayn zhamanak na vardapet er: Nerses katoghikosy nran bolor hogevorakanneric aravel er sirum

ev sharunak ugharkum er otar qaghaqner hogevor gorcery qnnelu ev kargi dnelu:
Verjumy Nersesy Sargsin miaynak ocec episkopos:
Shat ein mijnordel, vor mi qani urishnerin el hety dzernadrer, bayc katoghikosy hakarakvel e: aselov, voch, sa miakn e mer hogevorakanutyan mej ev miak piti dzernadrem:
Tiflisum Jalalyancy mi erku angam hets xosecav ev havanec: Aysqan e eghel mer handipumn ev urish vochinch:
Miangamayn zarmacav ev uraxacav Sargis episkoposy, erb indz gtav Moghnumy, isk erb pashtons imacav ev drutyuns, vtchrakan hraman ardzakec indz toghul anmijapes gorcs ev shtapel Tiflis: aranc mtacelu aprusti ev otevani masin, Tiflisi arajnordarani senyakneric mi harmaravun ev mi ktor hacy patrast er indz hamar:
- Giteq, hayr vardapet, - dardzav na depi gorcakaly, - dzez mot gragri storin pashtonov pahum eq mer yndunak eritasardneric mekin, hangucyal Nerses katoghikosy sra mej mi shnorhq er tesnum, na asum er, vor chi karogh anhayt apaga unenal: Im sirts nuynpes vkayum e, vor sa anhaytutyan mej mernoghneric chi linelu:
- El chmnas, ver kac shutov ari Tiflis, minchev ogostosi 15 – y ayntegh klinem ev qez kspasem, - hramayec indz:
Hulisi verjerin hrazharakan tvi mors ev meraynoc:

C

Ter-Hovsephyancy gimnazionum verakacu ev usucich er, yur mot toshakavor gisherotikner er pahum, na indz tarav yur arandznasenyaky, dzerqov yur gradaraky cuyc tvec u inqy gnac ashakertnerin daser patrastel talu:
Hetaqrqrutyuns sharzhec seghani vra drvac nor girqy, vercri, vernagiry kardaci u inqs veraca, sarac mnaci:
Arajin angamn ei tesnum ayd girqy:
Xachatur Abovyanci "Verq Hayastanin" Er:
Abovyanci anunn indz ancanot cher, vov kardacel e 1889 tvi "Ardzaganq shabataterti hunvari hamarnery, na giti, vor es Abovyancin andzamb tchanachum em mankutyan orers, erb na Ashtarak er ekel: mer dprocn aycelutyan:
Erb girqy bolorovin verjacri, ayn zhamanak miayn koghqis kangnac tesa Ter-Hovsephyancin ev gocheci.
- Inch e ays, paron Hovhannes, i ser mardaserin, asaceq, inch e anum Abovyancy, es inch noranshan ev sqancheli erevuyt e mer nor grakanutyan mej, minchev ors ur e taqnvac es angin gandzy:
- Ayo, ughigh es asum, - gluxy sharzhelov patasxanec indz Ter-Hovsephyancy, - miayn du ches, shat shateri vra mievnuyn tpavorutyunn e arel "Verq Hayastanin": Nuyn azdecutyan nerqo Phondoyancy ir caxqov hratarakec ays girqy:

- Bayc ynchi hetevoghner chunena sa, ynchi zurk pahel mer hasarakutyan mecaguyn masy yntercasirutyunic:
- Amenqy miaberan qo karciqin en, sakayn ur en gorcy dzernarkoghner, hesht ban che:
- Phordzely hancanq ho che:
- Inch e ditavorutyund, - terahavatakan zhpitov harcrec indz Ter-Hovsephyancy, - ay tgha, es qo achqeri mej mi tesak vtchrakan hastatamtutyun em nkatum, chice mitq unes uzhd phordzelu, Ashtaraky qez hamar arat nyut e, ax, erani te hajogheir: Qez tesnem, mer Ashtaraky Qanaqeric pakas che, Abovyancn ir cnac teghy anmahacrec, du el mern anmahacru: Mi vaxir, sksir, vorqan teri lini, mez ynduneli e, petq e hay lezvi mej mi armatakan heghaphoxutyun anel, shat tchshmarit e nkatel Abovyancy, grabarov serund ches krtil:
- Liakatar hajoghutyun chem xostanum, bayc aha im dzerqs, es Abovyancin ashakertelu ev hetevelu em:
- Cankanum em kataryal hajoghutyun, miayn chmorananq, vor yntriqy sarchum e, gnanq, ayntegh ginu azdecutyan tak, mer xosakcutyuny ksharunakenq:
Yntriqy verjacav, isk menq der Abovyanci voskornern einq anhangist anum:
Ter-Hovsephyancn indz xaghagh qun ev bari gisher maghtec, heracav, es erkrord angam skseci kardal "Verq Hayastanin":

Aqaghaghy hing beran kanchel er, vor teghs mta: Qni mej sharunak Ashtarakumn ei man galis:
Hetevyal aravoty Ter-Hovsephyancy dardzyal hishecrec indz erekyan xostums:
- Lav, lav, anpattchar, anpattchar, ctesutyun…
Xanutic tught u tanaq gneci, phrnchu motic hing kopeki hac ara ev voghj ory senyakic durs cheka:
Cunks seghan ei shinel ev grum ei:
"Sos ev Varditern" ei grum:

VERJ

Arphen Movsesyan Hayic Hay - Pertch Proshyan
Nyuty hraparakvel e Mamuli xosnaki shrjanaknerum:
Kisvir ays nyutov:
Niderlandakan Oragir Grakan ej
18:40, 18.08.2021
6269 | 0
02:40, 11.05.2020
6878 | 0
01:54, 29.11.2019
12434 | 0
05:28, 08.01.2018
12407 | 0
03:29, 22.12.2017
13093 | 0
01:01, 08.12.2017
29970 | 0
16:32, 06.12.2017
11546 | 0
16:11, 06.12.2017
16358 | 0
02:42, 05.09.2017
17578 | 0
23:45, 27.08.2017
21720 | 0
depi ver