Iriknapahin: Artin papis nstelu teghy kamarakap darbasi nishn er, vori nerqevi masy, getnic metrachaph bardzr, kokik tashac er, qare atori pes sarqac։

Knster ir teghy, kkrtner honi karmir mahakin, gluxy mi koghmi vra kteqer, ev ete zruycynker chunenar, inqn iren kxoser u qti tak kzhptar։ Erb na zhptum er, nra kapuyt achqery phoqranum ein, ev achqeri tak sharvum ein barak kntchirner։

Darbasi mot iriknapahin nstely papis hin sovorutyunn er։ Kovery arotic ein tun galis, varic: hognac u dandagh qaylerov eznery, parav atamneri tak camelov tchamphi ezric pokac xoty։ U nstac teghic paps meznic mekin mi ban er patvirum.

— Eguc Ala ezy vari chtaneq, — kam te— mi teseq en qurakn inchi e kaghum։

Heto piti ver kenar, xoty honi phaytov havaqer ev motecner Ala ezin kam shoyer quraki hivand votqy։

Mutn ynkneluc zhami zangery clngum ein: Arajin clngocin paps phaphaxy khaner, kxachaknqer: tekuz ayd pahin kangnac liner Ala ezan mot։ Ev xachaknqelis honi phayty dzerqic bac cher toghnum։

Menq bolors el giteinq, vor xachaknqeluc heto dzayn e talu.

— Nazu aghjik, drnery bac ara…

Nazu aghjiky tats er, cerutyunic mi qich kracac, akanji meky xul։ Ev Nazu aghjiky drnaky bac er anum, drnaky tchrrum er, inchpes sayli anivy saruyci vra:

Dran shemqin nsteln uner ev mi urish npatak։ Gyughi mej phoghocy mer tan arvov er ancnum։ Urish gyughic ekoghy mer tan koghqov piti gnar։ Handic tun bardzoghnery, vory mi xurdz xot shalakin: vory: luci kapern usin u bezarac eznern arajn arac, vory eshi vra, votnery getnin qselov, — mi xosqov, iriknapahin vov ancner phoghocov, papis piti aser «bari irikun» ։ Paps el nranc piti harcner, te vary prcan kam te aysinch sari xotn inchpes e։

Mi ancanot mard ete ancner phoghocov, paps mezanic meknumekin shtap kaser.

— Henc er gharib liner… Shut hasi kanchi, togh mer tuny ga…

Vazum einq ev minchev chimanayinq, te um hyurn e, nran bac cheinq toghnum։

— Papi, en ghariby Isajanenc ghonaghn er, nranc tuny gnac։

Ev paps piti mitq aner, te noreky Isajanenc vori hyurn e, erb e eghel nranc tany, inch canotutyun kar nranc mijev։ Ete kaskacer, knojy piti harcner.

— Nazu aghjik, heru er, te mekel tarin en vor Isajanenc Adami tghan sarushenci brutin kanchec։

En ghariby nmanecnum er brutin։

Tats ete xul akanjn er dardzrel nra koghmy, piti gluxy teqer, mi angam «hy» aser ev apa haytner ir karciqy sarushenci bruti masin։

Anasunnery teghavoreluc heto, ete amarva gisher er, paps tnqalov bardzranum er taxty, arxalughi kotchannern ardzakum, ev hndzvori nman glxin kapum spitak shory։ Hoghi gavati mej sarac spasic mi qani gdal uteluc heto tiknum er bardzin ev nnjum։

Aravot cegin amenic kanux na er ver kenum: Qaghcr qni mej, manavand, erb lusabacin zovy paghecnum er ody ev qunn aveli anush dardznum, paps dzayn er talis mez.

— De, vereq, hren arevy durs ekav ha…

Menq aveli einq ners xckvum vermaki tak u sksum sut xrmphacnel։ U mek el mi dzerq vermaki tak xtghtacnum er mer krunknery։ Clong einq anum, nstum ankoghnum ev trorum mer qnat achqery։

— De ha, vereq… Tghamardn el edqan qni։ Hres dzmery enqan arjaqun taq…— asum er ev honi phayti cayrov dipchum mer marmni bac maserin ev inqn el mez het cicaghum։

— Vereq, es dzer zhamanak kargin tghamard ei։ Hres dzer psakelu vaxty motenum a ha, vereq…

Menq ayn zhamanak ut-tasy tarekan erexaner einq։ U piti ver kenayinq, qnatatax achqerov chjokeinq, te vov um trexn e hagnum, piti krveinq irar het, te vov e eznery tanelu, ev vov e gnalu vari։ Bayc avelord er mer xosqn u krivy, vorovhetev paps arden voroshel er ashxatanqy, isk Nazu aghjiky mer pashari kapocnery kaxel er baki cic phayteric։

Ev arevacagin sksvum er gyughi canr ashxatanqi aroryan։

Dzmern er lav։ Ashxatanq qich kar, tavary gomumn er, xotn u darmany: maragum։ Paps voch nstum er darbasi qarin ev voch el parkum baki taxti vra։ Arev orerin nra phoxaren havery, sarac getiny kox talov, motenum ein, viznery erkarum, trchum u sharvum taxti vra gluxnery cackum teveri tak։

Paps qursu motic cher heranum։ Na sovorutyun chuner gyughi hraparaky gnalu։ Qursu mot knster, brde shaly usin kgcer u kmtmtar, erbemn inqn iren kzhptar, bari ev anchar mardu zhpitov։

Manavand dzmery hyurn anpakas er: Vov el liner, inch gorcov el gar, mi orva phoxaren paps nran pahum er erku, ereq or։ Ete heru gyugheric ir vaghemi canoty kam turq «qirvan» nran tesutyan er galis, mer tuny darnum er harsanqatun։ Nstum ein minchev aqlorakanchy, patmum ancac oreric, verhishum merac mardkanc, vaghuc eghac depqer u vaghemi patmutyunner։

Menq el einq nstum aynqan, minchev quny haghter, gluxners heneinq qursu taxtin, minchev taty boter mez, zartecner u ver kenayinq, vorpeszi vermaki tak mi qich el lseinq nranc zruycy։

Paps aynqan er patmel ir glxov ancacy mez ev hyurerin, vor henc xosqi kciky et tar te che, menq piti imanayinq, te vorn e patmum: ayn, inch eghav gyughi averak maturum, erb jahel zhamanak paps ynkerneri het graz er brnel, gisherov gnacel phaphaxy dnelu maturi nersy, u mi aghves durs er trel, vaxic paps gyughi tchanaparhy korcrel ev minchev luys bostannerum ptuyt er tvel, — te inchpes sarum gaylery hardzakvel ein dziu eramaki vra, inqy pahvel er dzieri aranqum ev mi kerp azatvel։

Patmutyunn anelis paps misht kam jahel orerin er erani talis, kam el arandzin sheshtov xosqy verjacnum.

— Ashxarhqs misht kmna, asa mardy severes chmna…

Ashxarhi char u baruc anteghyak, miamit erexaner einq։ Mez hamar amenic hzorn u sarsaphelin gyughi gzirn er։ Tanutery, vory nstum er harevan gyughum, mer gyughi gorcery tesnum er gzir Ibishi dzerqov։ Mek el gziry tnkvum er kturi vra kam kranum er erdikic kanchum.

— Qyoxvic hraman ka… Terutyan xarjy ereq orum uzum en։ Chtvoghin: Sibir։

Ete hramany hasarak el liner, Ibishy xosqy verjacnum er sparnaliqov։ Voch mi xndir ev voch mi aghers cher karogh phaphkacnel nra sirty։

— Uzum es tagavori hoghic indz qochecnen… Che, che, ber։ Es inch patasxan piti tam qyoxvin։ Uzum es xalxi mej indz xaytarak ani։ Ber, te che Sibir, ha…

Gzir Ւbishy mez sarsapheli ev hzor er tvum, vorovhetev paps, vor mer achqum anvax mard er, gayl u gazan tesac, — na el er xeghtchanum, erb gziry kanchum er erdikic kam te erb darbasi qarin nstac zhamanak gziry motenum er ev chor u kosht haytnum tanuteri hramany։

— Mer tan kerac agh u hacy qoracni achqerd, Ibish…

Paps er asum ayd xosqery, erb gziry heranum er aynqan, vor chlsi asacy։

Ev amen angam, erb gar u gnar Ibishy, papis zhpity korchum er, moranum er mez el, tunn el, ezn u kovn el։ Amen mi aycic heto na xor taranchov asum er.

— Ax, Egor, mi esteghic durs gayir…. Yarab achq a linelu qez tesnem…

Ayd vor aser, menq el einq txrum, chnayac mezanic voch voq cher tesel mer qeri Egorin, vorin tariner araj aqsorel ein։

Nra aqsorman masin hakasakan patmutyunner kayin, voroncic voch meky tchshmarit cher։ Giteinq miayn, vor qeris zinvor eghac zhamanak ynddimacel e ev ibrev te hracan e qashel hramanatari vra։ Mez hamar mutn er ayd patmutyuny, cheinq tesel voch nran, voch el giteinq ayn erkiry, vortegh, inchpes paps er asum, «amar-dzmer dzyun e» ։ Ir vordu masin paps mez het cher xosum, ev ete dzmran gishernerin qursu mot nstac hyureric meknumeky patahmamb kam anzguysh harcov hishecnum er nran ayd masin, paps «eh» er anum, usery totvum ev mi qich lur mnaluc heto, sharunakum zruycy։

Ayd depqy mi stver er mer luys oreri vra։ Mecery txrum ein, tats artasvum er, erb nayum er sndukum pahac vordu gulpanerin։ Ete menq nran harcneinq, te heru e qerin, na patasxani phoxaren piti kranar, hamburer mez, mimi ban el dzerqneris dner։

Amisnerov moracvum er ayd patmutyuny։ Varucanqi hetevic einq ynknum, ashxatum einq lusabacic minchev irikun ev mez tvum er, te yntaniqum vochinch chi patahel ev mer tan glxin chi canracel voch mi hogs։

Sakayn anhayt aghbyurneric erbemn lsvum ein lurer, manavand harevan gyugherum ev aynteghic el ayd lurery, vorpes shshuk, hasnum ein papis akanjin։ Mert asum ein, vor nran tesnogh e eghel ev urishi anunov aprum e aysinch qaghaqum, paps dzi er nstum, gnum lury stugelu ev husahat veradarnum։ Mert patmum ein, te sahmann ancel ev gnacel e Irani hoghy, ev ibrev te namak e ugharkum mez, bayc namaky tchanaparhin brnum en։

Soskalin ayd anhaytutyunn er, vorovhetev ete stuyg imacver, vor na aylevs chka, lac klinein ev tarineri het khalver mormoqy։ Sakayn meronc vishtn anteghac krak er, vor mert bocavarvum er vorpes paycar huys, mert darnum marmrin tvogh tkar kayc։

Patahum er, vor dzmran gishernerin meznic mekn u meky hankarc zartnum u gluxy hanum er vermaki takic։ Ayd gishernerin shat angam tesnum einq tatis u papis qursu mot nstac։ Erbemn nranq lur nnjum ein։ Tats hankarc staphvum er, achqery trorum, motecnum brndzov li amany ev matov mek-mek yntrum brindzy։ Nranq irar het xosum ein amen gisher hamarya nuyn dzevov, nuyn hangov։

— Ba inch asac։

— Ktesnem… Asum er shat a dzhvar…

— Hy ։

— Dzhvar a, dzhvar…

— Tvacnis achqern arni, ba hima inch e uzum…

— Tcharners inch, piti tanq, .. Tesnenq mi xabar kberi։

U menq haskanum einq, te ka mi mard, vor ete mtqum dni, stuyg lur kberi mer Egor qeruc։ Vov er ayd mardy, menq chgiteinq։ Haytni er, vor erbemn gzir Ւbishy mer tnic yugh u panir er tanum nra hamar։ Si angam el erku vochxar tarav u henc gomi shemqin erdvec, vor anpattchar nran kasi։ Gziry vochxary qshec harevan gyughy, vortegh aprum er tanutery, ev vori tany shat angam linum er pristavy։

Ashnan mi or paps, vor aravotyan kanux dzi er nstel u gnacel harevan gyught, urax-urax dziuc ijav, sandzy hanec dziu glxic u minchev dzin ners kmtner gomi drnov, shtapec mez haytnelu, vor tanuteric teghekacel e, te qeris voghj e ev gtnvum e aysinch qaghaqum։

— Anunn inch er en anteri, .. Tes e, hush em asel։ Lezvis ptkin er, amboghj tchanaparhin asum ei, vor mtahan chanem։

Harkavor er xndir ugharkel amenabardzr teghy: henc iren: rusac tagavorin, inchpes asel er tanutery։ Papis patmacy mez tvum er heqiat։ Ev minchder tats uraxutyunic shphotvel u anverj agh er lcnum apuri mej u xarnum, menq zarmacac nayum einq mer kartchlik, mazy spitak papin, vori kapuyt achqery paycaracel ev varvum ein huysi hrtchvanqov։

— Papi, tagavory namakd vor stana, inch piti ani։

— Kkarda, hraman kta pristavin, vor Adamov Egorin, vortegh vor e, sagh-salamat hascreq iren hory։

— Ba vonc e gnalu namaky։

— Eh, duq hla ashxarhqi vorteghn eq… Phosht ka, yasaul ka, pristav ka։ Tanelu en tagavori dzerqin dnen։ Qyoxvan asum er, vor piti lav tghti vra grel tas, ghalamn el voski piti lini, te che yndunil chen։

U mankakan erevakayutyamb patkeracnum einq voske grichy, vorov phaylun tghti vra grum en papis xndirqy, barery pspghin en talis, namaky sareri vrayov ev trchuni tevov hasnum e voske mi tun, ev trchuny namaky dnum e tagavori taxtin։

Ayd irikun tats jokec panri yughot ktornery, lcrec mi mortu mej ev berany kapec։ Erb paps patvirec pochy caghik erinjin gishery kusht xot tal, menq haskacanq, vor na yugh u panri het qaghaq e tanelu ev pochy caghik erinjin, vory mer bolori sirelin er, mer achqi luysy։

Sakayn voch voq chararkec։ Aravot kanux bolors votqi einq ev meznic amen mekn ashxatum er aveli shoyel erinji mejqy. xoti mej eghac chor caghiknery jokel u tal nran։

1
Sharmagh bibin erekoyan, erb zhamhary qashum er ekeghecu zangery, xrtchiti canr dury tnqalov bac er anum։ Erkar u kerker, ibrev arevelyan taxcot erg, tchrnchum er hin dury, erb paravi goghacogh dzerqery dzgvum ein depi dran mashvac unky։ Xavar xrtchitum dran ergin ardzaganqum er pghindzneri zngocy ev Sharmagh bibu jinj dzayny.

— Qo pharqy shat, esor el zangery zarkin, — mrmnjum er ayd luseres kiny, vorin iriknapahi zangern avetum ein anandznakan andorr։

Na kangnum er dran shemqin, achqy depi nerqevi blurnery, voronq ansahman hervum dzulvum ein mayramuti mug kapuyt erknqi het ev kazmum ezry mi ango ashxarhi, vorin yotanasun tari andavatchan havatum er ayd miamit kiny։

Kangnum er dran shemqin ev karces te tesnum er pghndzya zangeri txur ghoghanjnery, inchpes mtnogh erknqi tak nazov tchaxrogh aghavninery։ Na havatum er, vor erekoyan zangeri het erknayin mi orhnutyun trtralov ners e mtnum u qsvum hin tan sevacac qarerin, nra ayrvogh ojaxin, inchpes ners kmtner getni eresov soghacogh mshushy։

Ev ayd hin havatov el verjanum ein Sharmagh bibu kronakan zgacumnery։ Ekegheci cher gnum, voch aghotq giter, voch canot er ekeghecakan ceseri։ Bayc ev aynpes mi xorhrdavor aknacanq er aprum, erb erekoyan ergum ein zangery, ergum er ev hin dury, blurneri ev ashxarhi vra ijnum er mi xaghagh ereko, tchaxrum ein vosketev aghavninery, ev ayd ameny ramik havatov na yndunum er vorpes anqnneli xorhurd, vor mnacel er gyughakan aghjka anurax mankutyunic։

Ayd ereko, erb Sharmagh bibin dury qashec ev votqy shemqin drec, hankarc et qashvec mi aharku dzaynic, vor anaknkal vorotac henc nranc kturi vra ev xrpot aghmukov xlacrec zangeri canot ghoghanjy։

Tanecinery, voronq sphroci chors bolor nstac lur yntrum ein, ardzanacac, zarmacac irar nayecin։ Ah kar nranc achqerum։ Nuynisk phoqrik Eremy bnazdov zgac, vor xrpot dzayny bot e guzhum։

— E he he y, — aliq, aliq dizvec dzayny, — zhoghovurd… Tagavori hramanov aravoty kanux dziatery dziov qaghaaq, hey-hey… Vov chtani, tagavori hramanov tuny, teghy e-he-hey…

Ev dzayny heranalov nvazec, vorovhetev gziry urish ktur bardzracav ev eresn urish taghi koghmy dardzrec։

Sharmagh bibin chlsec, te zangern inchpes lrecin ev ur koran nranc verjin tav elevejnery։ Dury dzhgoh vra drec ev dury chergec erkar u kerker, ayl dzhgoh vngstac shan nman։

— Chor, bayghush, henc es shatin er…

Erb Sharmagh bibin ekav teghy nstec, ev erexanery tati nerkayutyunic sirt aran, Simony harachelov, karces inqn iren, asac.

— Esor Minasi tghan er patmum… Asum ei sut klini, ar qez…

— Api, yani tagavorn edqan dzi inchi a havaqum, — Hory dardzav andranik aghjiky: ut tarekan Shoghery։

— Esim, – usery ver qashec hayry, kriv a, bala jan… Mard en jardum, dzier en kotorum։ Zhoghovurd tur… Tagavori hraman a։

— Phu, phu…

Anhayt er, te Eremy ayd bacakanchutyamb ir zarmanqn er artahaytum, te" paghecnum er taq apury։ Mayrr sksec nran kerakrel ev ahy srtum amusnun harcrec.

— Mer Colaky chaphumy kga, — bayc Simony, vor anakynkal mtqeri het er, chlsec nra harcy։

Colaky nranc dzin er, kaptavun mortov, vori vra, inchpes astghery, crvac ein spitak nshanner։ Erkar, aliqadzev poch uner Colaky։ Ev asum ein, te mi hin ev azniv ceghi sharavighn er ayd dzin, vor Simony gnel er erku tari araj, phoxareny talov irenc eshy, mi anmayr hort, mi karpet ev erku ber coren։

— Tun em, erexaneri ter em, aranc dziu hnar chka, — asel er na ev uraxutyan zhpitov arajin angam dzin qashel aghbyury։ Henc ayd orn el nran anvanel ein Colak, ayn dziu anunov, vor eghel er nranc tany: Simoni mankutyan tarinerin։

— Hakaraki pes hayvann el janov a, — asac Simony ev staphvelov xor mtqeric, dandaghutyamb haci phshurnery pheshic sphroci vra taphelov, — tarva es zhamanak dzin el edqan janov lini։ Halbat espes piti liner…

Asac u ver kacav, phaphaxi mortu mijic cghotnery mek-mek den gcelov, durs ekav gyughamej, draci harevanneric imanalu aveli stuyg teghekutyun։

Darbasi mot Simony mi pah kangnec, nayec dziun, vor arotic veradardzel ev axorzhakov xzhrum er sari tarm xoti xurdzy, erbemn mrutov qrqrum xurdzy ev phntrum susambari terev։ Simony txur nayec. Colaki voghork marminy ev mortu spitak bcery astghalusin meghm shoghshoghum ein։

Na mi angam el tesav, vor dzin nihar chi ev char vrdovanqov kanchec…

— Satkac, qich ker eli, traqvelu ches ho… Kanchec u xurdzy drec gomi ktran։ Dzin meghm vrnjac ev vizy meknec depi xurdzy։

— Hy, boyy kartch chi, nani… Chaphumy te chga, — dardzav na mory, vor havabni mutqy kalel u kangnel er nra koghqin:

— Esim, ay vordi…

— Rusi ghazaxy sra vra karogh e nsti… Che, chen tani, — husadrec iren Simony ev qaylec phoghocov։

Sharmagh bibin nayec vordu ororvogh marmnin, minchev na halvec mtnum ev kendanakan xandaghatanqov inch-or ban mrmnjac, vor chgites aghotq er, orhnutyun, te aghot huysi aknkalutyun։

2

Mutn er, erb Simony tun ekav։ Gomum kapac dzin lsec tiroj votnadzayny, noric vrnjac, Simony xghtchaharvec, na tchragy varec, xoti xurdzy grkec ev ners mtav gomy։ Colakn uraxutyunic vrnjac, mi qani qayl arec, phordzec kapy ktrel, bayc chkaroghacav։ Simony xurdzy msury drec ev erb dzin mruty koxec mejy, — dzerqov shoyec Colaki phaphuk mejqy։

Yndardzak gomi ankyunum nstel er parav kovy: Erku aycery, voronq bardzracel ein msuri vra, Simonin tesnelov cac tran ev miruqnern ororelov mot vazecin։ Sakayn Simony chmotecav voch kovin ev voch el aycerin։ Na mi pah kangnec, apa dziu votqeri tak taphvac xoty zhoghovec ev dury drec։

Erexanery qnel ein։ Sharmagh bibin, achqery kkocelov, dzhvarutyamb telum er hast aseghy, vorpeszi karkati vordu gulpanery։ Nranc tan vaghucva kargn er ayd։ Erb Simony qaghaq gnar, mayrn er hogum nra tchanaparhi patrastutyuny։

Xrtchiti hin dury tchrtchrac, paravy aseghy toghnelov: anhangist harcrec.

— Hastat a…

— Ba ho sut chi …

— Inch en asum։

— Asum en boyy hashiv chi, ete dzin aroghj e, ktanen…— ev dardzav mory.— nani, Colaki en mec toprakn ur a, hets darman em tanelu։

Sharmagh bibin ver kacav mec topraki miji burdy taphelu։

Qneluc araj Simony mi angam el gnac gomy։ Parav kovy ayd ansovor aycic zarmacac, minchev ver kenar u vorotchalov motenar gomi dran, Simony dziu hametn u chvannery sarqec, drec axori mot u durs ekav։

Dursy astghaluys gisher er։

Gyughum mek-mek hangchum ein kraknery ev krakneri het lrum ein dzaynery։ Nerqevy, getaphi margerum, kanchum er gisherahavy։ Arteric, dashteric ev hervi antaric hovy berum er zov sarnutyun ev hazaravor xoteri buyr, vori mej aveli sur zgacvum er susambari ev arden choracogh daghdzi kcu hoty։

Simony nstel er darbasi qarin ev qari nman hogsy canracel er nra srtin։ Haziv er cayry cayrin hascnum, erb havasar ashxatum ein inqn u Colaky։ Isk ayzhm… Ev Simonin tvac, te irenc tnic tanum en voch te mi dzi, ayl ir eghbory, ir vordun, aynpes, inchpes ancyal amar shat tneric taran nranc vordinerin u eghbayrnerin։

Sakayn hognutyuny haghtec, u ners mtav tun։

— Hakaraki pes aniravi mejqy kases hinayac lini, — noric hishec Simony։

3

Luysy der cher bacvel, erb Simony tchragy dzerqin mtav gomy, Colakin hametec u durs qashec։ Harevan bakerum tchragner ein sharvum, tchrnchum ein drnery, inch-or dzayner ein galis։

Simony lsec ir harevani: Saqu tghayi dzayny։ Na barkacac kanchum er harsi vra, te inchu dziu chvany luysov chi gtel։

Drany kangnel ein Sharmagh bibin, kiny ev nra pheshic brnac qnatatax Shoghery, vor ansel er mor xosqy ev lacov hagel shorery, vorpeszi tesni, te inchpes en tchanaparh gcum Colakin։

Txur zham er, erb Simony drnic hanec dzin։ Karces nersy na zardarel er mi dagagh, isk dursy spasum ein ayd canr vayrkyanin, vor aghi artasven։

Colaky gomic erb durs ekav, vrnjac ev akanjnery xlshec։ Sharmagh bibin dzerqy krcqin xphec ev aghioghorm asac.

— Jan, — u srbec arcunqy։

Shoghery mot vazec, erekva xoti phshranqic mi bur motecrec dziun։ Colaki taq rungneric mi jerm shunch shoyec aghjka sarac dzerqery։

Simonn amracnum er tchanaparhi pashary, kapum hardov li parky ev miazhamanak tnecinerin patvirum, vor cerekn aycery heru chqshen, vor ete arev lisi: hndzac xoti kituknery shrjen ev ete jri hertn irenc tan, lobu margern anpattchar jren։ Henc ayd xosqin Saqu tghan kanchec.

— Simon, ba chprcar…

— Eka, eka…

Ev Colaki sandzy qashec։ Tanecinery dandaghaqayl hetevecin minchev harevani dury, ases hugharkavor ein mi tankagin dagaghi, vorin ughi ein gcum mahvan anveradardz tchanaparhov։

Sharmagh bibin anyndhat lalis er, lac er linum ev Shoghery, lalis er nra mayry։ Phoghocin chhasac, mayry lsec Eremi dzayny.

— Api, api…

Dran shemqin kangnel er merk erexan u bardzr-bardzr hekekum er ev kanchum hory։ Bayc ush er։ Simony Saqu tghayi het arden ijnum er dzoraky, vorpeszi miana urish dziavorneri։

Mayry veradardzav, grkec tghayin u tun mtav։ Sharmagh bibin u Shoghery kangnecin aynqan, minchev dziavornery darivery bardzracan ev pahvecin bluri hetevy։

Arevy nor-nor shogherov voski er taphum bardzr sari katarin, erb verjin dziavory erevac dariveri glxin ev anhetacav, inchpes sev uru:

4

Dziavornery skzbum lur ein, vomanq aravoti zovic yndarmacel u karkamel ein։ Sakayn bolorn el irenc dzhvar mtqeri het ein, dziern ein hamematum irar, ushi-ushov ditum, vorpeszi voroshen, te vory noric kveradarna ays tchanaparhov, ev vori sandzn u sarqy shalakac tun kberi, vorpes merac mardu zgestner, voronc vra aynpes darnaghi voghb en ergum gyughi kanayq։

Gnum ein mek-mek, xumb-xumb։ Meky grpanic hac er hanel, myusn agahutyamb ccum er chibuxy, errordy kax er arel votqery, achqy dziu akanjnerin ev lusabaci ninjov ororvum er dziu het։

Bayc erb sari hetevic arevy bardzracav, karces jermacav txur u lur dziavorneri sirty։ Amenic araj xosec darbin Avagi tghan: shil Ivany, vor sary bardzranalis sahel ev hasel er minchev dziu gavaky։

Na yndhatec ir txur ergy ev miamit parzutyamb asac.

— Es astcu qor havatn anicem… Im achqs espes arec։ Im dzin vor qor liner, es es sari glxin inch unei։

Mi qanisy cicaghecin։ Saqu tghan mtqum barkacav nra vra.

— Andard heyvan…

— Hren Hibani dziun teseq, — sharunakec Ivany, urax, vor yndhatec canr lrutyuny, — kases ghazaxi dzi lini։ Hiban, pristavy qez ed dziov tesni, qez el hety ktani…

— Inch pakas kavaler a, — dzayn tvav meky։— en ory qaruti arvov enpes trav, vor mnacinq armacac։

— Mi teseq e… Tertern ira dzin zhamharin a tvel։ Ay, inch em asel halal axperutyan, — xosqy phoxec darbni tghan։

— A, qich yava-yava xosir, ey… — kanchec Shughunc Aqely, vor gyughum avel anunov haytni er vorpes «aghves xeghdogh», eritasard zhamanak dzerqov aghvesy xeghdelu hamar.— tertery hivand teghov karogh a dzi nsti։

— De asi mnacel a, vor mez hamar aghotq ani, eli, — kcu hegnec mi urishy։

Yndhanur xosakcutyunic baci, cayr aran ev masnaki zruycner։ Vomanq tchanaparhn annkat ancnelu hamar mi patmutyun sksecin, vomanq el xosum ein paterazmi ev nra arhavirqneri masin։

— Mer Andrin anckacac shabaty mi namak er ugharkel Varshavu koghmeric… Lav chi grum, asum e: es e mi amis e cmaki mej, gisher-cerek tophery traqum en: Minchev angam chol durs galn a erkyughali…

— Im horeghbayr Simonn el a grel։ Lazaretic a grum, hama teghy haytni che։ Mi tesak anun en asum… en ory tertery inchqan man ekav grqerum, chgtav։ Asum a edpes qaghaq Rusetu hoghumy chka։

— Nra inchn a vor…

— Voticn a kpel։ Grum a, vor canr chi, mi amsic piti durs ga։

— Aqel ami, du erkir tesac mard es, es krivn inchov kverjana, — dardzav nran darbni tghan։ Shatery cicaghecin, vorovhetev Shughunc Aqely ir voghj kyanqum irenc gyughic gavarakayin avanic ayn koghmy cher eghel։

Inqy: Aqely, dzhgoh sastec.

— Anham anhami tgha…

Qich heto xosq ynkav dzieri petakan gni masin։

— Tekuz anuny phogh, inch karnvi dranov…

— Erku ber gari…

— Ed el ches arni։

— De gone giny tayin։

— Tayin el, vorteghic es dzi arnum։ Mer gyughic vor esqan dzi en pahanjel, du tes amboghj gavaric qanisn en berelu…

— Ay tgha, es ho kargin zorq enq, — ev darbni tghan bardzr kanchec.

— Slusha՚y… Aphicer Aqel Shughuncov…

— A, heriq tnaz tas Aqel amun։

— Aqel amis neghanal chi… De, sharqov gnaceq, tesnem vov a et ynkel, — asac Ivany ev dzin tchanaparhic hanec։

— Tamam hashiv… Abrahami dzin chka: en a bagharum, Isaxanenc dzin: voty gely criv a tvel, mek el Kostand aghayi spitak dzin…

— Kostandy hima qnac, dzin el voski garin arajy… Ver kkena, yugh u meghr kuti, dzin ktambqi ev Katnaghbyur mez khasni։ Na ho qo havasary chi — asac Gilanc Muqin։

— Mi hashiv chi… es glxic henc nra dzin en tanelu, — asac Simony ev txur nayec Colakin, vor akanjnery xaghacnelov gnum er myus dzieri koghqov։

— Vonc che, — ararkec Ւvany, — qo Colaky arajin nomery khani, nrany che… Togh Sharmagh hoqirn inchqan ases lac lini, — dzayny txur meghmacrec Ivany։

Simony vrdovvec։

— Uremn Kostandi spitak dzin u Colaky mi havasari en… na spitak dziu arzheqy mi ber voski e tvel։ Es inch em tvel…

— Es e, sev u spitak entegh kjokvi, — asac darbni tghan ev xosakcutyany verj talu hamar sksec patmel, te ibrev germanaciq paytecrel en mi ahreli parisp ev covy kapel rusneri hazar-hazar zorqi vra…

5

Arevy bavakan bardzracel er, erb dziavornery hasan Katnaghbyur ev Gilanc Muqu arajarkov ijan hangstanalu։ Nranq dziern ardzakecin aghbyuric nerqev ynkac arotnerum, isk irenq teghavorvecin aghbyuri mot ev bac arin tchanaparhi pashary։

Ayd aghbyury, utelu pahanjy, guce ev ayn, vor tchanaparhin hognelu chaph xosel ein paterazmic, dzieri havaqic ev orva chariqneric, — ayd ameny aghbyuri mot nranc zruycy phoxec xaghagh ev sovorakan aroryayi hunov։

Karces hundzi zhamanakn er ev inchpes misht, cphum ein leran lanjeri bardzr xotery։ Ev inchpes amen tari, aha nranq dzierov ekel en sary։ Hima kzrngan gerandinery, lory ktrchi xoteri mijic ev lernayin kaqavy kkarda kanach saghmosy։

Darbni tghan hankarc nkatec, vor Shughunc Aqely shtapeluc mtnum trexnery tars e hagel։ Ev ayd burn zvartchutyun pattcharec myusnerin։

Nranc zvart cicaghy lrec, erb Gilanc Muqin, vor arden aleher ceruni er, bardzracrec oghu arajin tasy։

— Bari luys bacvi mez vra ev mez nman charqash mshakneri vra… Barov tesnenq mer zavakneri azatutyuny sri beranic։ Voghjutyun lini ev ardar liutyun։ Du mer srtovn anes, — ev aleher gluxy dardzrec depi jinj erkinqy, karces nra anhun xorqic, mi achq qaghcr nayum er ayd xeghtch mardkanc։

Simony lur er։ Na tiknel er qarin, trjum er hacy pagh jri mej ev dandagh krcum։ Erbemn nayum er aracogh dzierin, voronq gluxnery chein bardzracnum coghapat xotic։ Gyughi dzieri het aracum er ev Colaky։

Simony mert achqi takov hamematum er dziu bardzrutyuny myus dzieri het ev tesnum, vor Colaky nuynisk Gilanc Muqu dziuc el kartch e, mert hayacqy gcum er saralanji koghmy։ Ev dzhvarin mtqery xrnvum ein ugheghum u elqy cher tesnum։ Aha: noric drany kchoqi darn aghqatutyuny, vizy kcri urishin, vor ir xurdzery tun beren, vor xoty saric beren։ Colakin ktanen, ev hndzac artum xurdzery andzrevic ksevanan…

— Te Gilanc Muqu dzin havasarvi Colaki het… Te che: nranic kartchy chka…

— Simon, hren, — hankarc kanchec darbni tghan ev Simony cncvec։

Na gluxy et dardzrec։

Hervic xaghalov ev xaytalov vazum er spitak dzin, qamin phrphracnum er bashy ev dzin layn krcqov tcheghqum er lernayin odi sarn aliqnery։ Phoshi cher bardzranum getnic ev tvum er, te dziu aragavaz votnery chen dipchum getnin, ev paytery zrngum en odi mej։

Arevy demic er ev arevy voskevorel er dziu marmar tchakaty, arcatadzuyl aspandaknery ev poghpatya sandzy։ Dziavory dziu het miadzuyl er ev tvum er, te arevmutqi gorsh amperi patvandanic pokvel er marmarione mi hecyal ev arshavum er vorpes chqnagh tesilq։

Gyughacineri zruycy dadarec։ Bolory nayum ein nra koghmy։ Nuynisk dzieric mi qanisy bardzracrin irenc gluxnery ev haphshtakvac, anasnakan ahov nayecin spitak dziun։

Shughunc Aqeli beranum haci patary sarel, mnacel er:

— Ay dzi… Hazar manet gin uni։

— Tern el pakas phogh chuni։

— Ed dzin indz tan, kriv chgnacoghy mardu tgha chi— asac darbni tghan։

–– Nra vra amenaqichy general knsti…

— Vran nstoghn el general e։

Erb dziavornerin hasav, Kostand aghan sandzy dzgec ev haziv karoghacav pahel dziu gluxy։ Kapuyt qrtinqi phrphury nstel er dziu spitak morti vra։ Dzin karmir rungnery phnchacnum er, kangnac teghy votqern anhangist dophum։

— Durs gald mi shat ka, Kostand agha, — shoghoqort keghcutyamb harcrec Shughunc Aqely, vorin shshmecrel er ayd tesarany։

— Shatin chem nayel… Minchev duq dziery nsteq, es bazar khasnem։ Chem karoghanum gluxy pahem, dzerqers kotorec…

Darbni tghan kamac vra berec.

— Tur indz, es kpahem։

Kostandn uzec inch-or ban asi, sandzy mi qich tulacrec, spitak dzin nuyn vayrkyanin zgac ayd ev tiroj xosqy mnac kisat։

Gyughacinery tesan spitak dziu amehi vostyuny։ Mi akntartic dzin pahvec sari hetevy։

— Hreghen dzi sran kasen…

Qich heto gyughacinery qashecin irenc dziern u tchanaparh ynkan։

6

Erku lernashghtayi aranqum, negh hovti vra, vori mejteghov glorvum e lernayin kapuyt gety, ynkac e ayn phoqrik qaghaqy, depi ur ayd orery lernayin kacannerov ev dzhvar arahetnerov gnum ein mardkanc ev dzieri anyndmej sharqery։

Nranq ijnum ein bardzr lerneric, voronc gogerum, inchpes lernayin arcvi bnery, cvarel en qarakoph gyughery։ Nranq elnum ein mtin dzoreric, ur xavar xeghtchutyun kar։ Nranq galis ein bardzravandaki tapharakic, vori mejteghy adamandi nman jinj litchn er, eghegneri erizov, qarot aphin: hin gyughy, vori kisaver vanqy qaraphic colq er gcum jreri vra ev tvum er, te jreri tak suzvel e mi merac vanq, u spitak baghery gisherum en nra mrayl xorannerum։

Ev vov hayreni tchanaparhov hasnum er ayn canot ketin, vorteghic hankarc bacvum er getahovity, shoghshoghum ein qaghaqi tneri apakepat patshgambnery, titeghya kturnery, — vov hasnum er ayd ketin, ahov er nayum nerqev, inchpes arjary, vorin qshum en spandanoc ev aha tac rungnerov shnchum e tarm aryan hoty։

Vrnjum ein dziery: metaghadzayn ev erkaracor, inchpes txur ergy, karces verji hrazheshtn ein ugharkum lernayin kapuyt ltcherin, voronc jric xmel ein, taphastannerin, vortegh ancel er nranc mankutyuny ev amayi gomerin։ Meky tav er vrnjum, myusy: arcatahnchun, ev bardzranum er hetevi votqeri vra, inchpes gazazac cul, dzgum er sandzy ev cher uzum ijnel ayd anveradardz ughiov։

Erb dziavornery qaghaq hasan, hraparakum asegh gcelu tegh chkar։ Phoghocnery, arteri mijnaknery, nuynisk tneri bakery sevacel ein dzieri hazaravor xmberic։

Kayin hazar guyni dzier: vordz, eg, canrac ev cer, quraknerov ev der ancin, tambac u merk։ Nranc kapotel ein: vorin qaric, vorin caric kam getnin xrac sepic։ Kayin ev irar kapac dzieri xmber։ Meki araj xot er, myusiny hard, errordy neghvum er qaghcic, shogic ev ansovor mijavayric։ Qaghcac dziery pokotum ein phoghoci chor ev hazar smbaki trorac xoty։

Dziern irar het krvum ein. amen ankyunic vrnjoci dzayn er lsvum։ Mi tegh, dzieri bazmutyan mej, qurakn ir morn er korcrel ev barak vrnjocov kanchum er, vazvzum, mruty motecnum urish mayreri։ Shogic kataghac vordzadziery ktratum ein kapery ev amehi krqov halacum egerin, irar krcotum ev arnotum bash u azdrery։

Ayd zhxorin xarnvum er tereri kanchn u aghmuky, haray-hrocn u bghavocy։ Hay, turq irar ein xarnvel: Petakan hramany bolor gyugherum krknvel er pashtonakan kargadrutyan gorsh nmanutyamb ev mardkanc u dzieri ayd ahagin bazmutyunr qshel qaghaq։

Hraparaki mi ankyunum, taxtakneric shinac phoqrik bardzrutyan vra, dagaghi nman negh seghani shurjy nstel ein ishxanavornery։ Nrancic heru votqi vra er storadas pashtonyaneri: uryadnikneri, tanutereri ev gyughakan gragirneri xumby, irenc pashtonakan tarazov, shqanshannerov ev pghndzya canr medalnerov։ Aveli heru: hpatakneri bazmutyunn er, vor covi nman cphum er։ Ev bolori achqern ughghvac exn seghani shurj nstac chinovnikneri koghmy, vorovhetev nranq ein voroshum dziu ev dziatiroj baxty։

Gyughi tanutery kardum er dziatiroj azganuny, bazmutyan mijic meky, dziu sandzy brnac, araj er galis, inchpes krkesum: ymbishy։ Apa nra dziun motenum ein mi qani hogi, tntghum, atamnery nayum, tghti vra inch-or nshumner anum։ Mi vayrkyan xorhrdakceluc heto: seghani mot nstac pristavy dzerqov nshan er anum։

Aha ayd nshann er, vor haytni er dardznum amen inch։

Ete nshany bazmutyan koghmn er, uremn dzin anpetq er: Dziu tery skzbum erkyughov, apa uraxutyunic doghacogh votqerov qashum er dzin ev arag heranum։ Isk ete nshany taxtakneri mot kangnac rus zinvornerin er ughghac, apa nranq iskuyn motenum ein, nor sandz hagcnum dziu gluxy, hiny shprtum tiroj koghmy, dzin heracnum ein, handznum urish zinvorneri, voronq bazmutyan ev tiroj achqi araj miahavasar ktrum ein dziu pochy, bashy xuzum ev bashi mazeric kaxum taxtaki mi phoqrik ktor։

Dziatery phordzum er gnal ir dziu hetevic, sakayn bghavum ein nra vra ev inchpes partvac ymbish, na mnum er gluxy kax։ Bazmutyuny lur ditum er ayd tesarany։ Apa tanutery kanchum er nran ev shshmac mardy staphvum er, havaqum ayn, inch handznum ein: dziu sandzy, chvannery, hamety, — ev ayd irery shalakac ancnum er hraparakov depi bazmutyuny, dzerqum brnac tghti ktory, vori vra nshanakvac er dziu giny ev nra naxkin tirosh azganuny։

Gyughacinery erb qaghaq ijan, dziery kapecin hraparakic heru։ Gilanc Muqin ev Aqely araj ynkan amboxi mej gtnelu harevan gyugheri mardkanc։

Arajin handipac canotin, vor nrancic kanux er ekel, iskuyn harcrin.

— Hy shat en tanum…

— El mi aseq, zulum a…

Simony tesav ir vaghucva tchanach turqin ev nran mi koghm qashelov arandzin harcrec, te inchpisi dziern en azatvum, ardyoq kartchahasak dzin el en tanum։

— Dziud votqy piti kotrac lini kam xor verq unena, vor azatvi… Te che: boyy hashiv chi…

Simoni votnery tulacan։

Minchev ayd xosakcutyuny na der aghot mi huys uner, vor aynuamenayniv huys er։ Ayzhm ayd el cndec։ Na husahat motecav dziun։

— Colak, — ev dzin vrnjac ayd canot kanchic։ Karcec hima xot piti gcein nra arajy։ Simony hardov li parky koxec nra gluxy։

— Colak… Gnum es eli…

Qich heto Gilanc Muqin hognac veradardzav։ Nra aleher demqi vra darn anhusutyun kar։ Ev huzvac, hevacogh shnchov asac gyughacinerin.

— Hima Qaragluxn en kanchum, heto zilbireciq en gnalu, nrancic heto: menq…

Simony mi vayrkyan mtacec, topraky dziu glxic hanec u dzin qshec։

— Ed ur, Simon, — dzayn tvav Saqu tghan։

— Tanem gety… Katnaghbyuric jur chxmec։

Aydpes phaxchum en sarsaphic։ Aydpes phaxum e hoty, erb kaycakn ahreli vorotov xphum e motaka zhayrin։ Aydpes doghahar vazum e gazany, erb hrdehvum e antary։

Sarsaphahar phaxchum er Simony, molorvelov qaghaqi phoghocnerum, anverj mtrakelov dziun։ Karces nra hetevic ein ynkel hraparaki bolor zinvornery ev nranq, voronq nstel ein dagaghi nman negh seghani shurjy։

Aha hasav getaphi xul phoghocy։ Ayntegh el dzier kayin. Nra nman gyughi mardik, yuraqanchyurn ir dziu sandzic brnac ev struki hezutyamb ir hertin spasogh։ Nranq tesan phaxchogh dziavorin ev vomanq karcecin, te ahic sarsaphac dziavory phaxchum e depi hervi lernery, inchpes kphaxchi partvacy depi phrkutyan berdy։

Hognac dzin mtraki harvacic mi qich aragacnum er qaylery, apa noric gnum beran tak mecacac gyughakan dziu canr qaylerov։

Aha et mnac verjin tuny ev bacvec kartofili dashty։ Simony dandaghecrec dziu yntacqy ev shunch qashec։ Nran qaghaqi sahmanic durs aveli hesht tvac։ Ayn hervi lerneric, voronc lanjin irenc gyughn er, mi anapakan zov zarkec nra qrtnac demqin։

Simony crvec depi aj, gety tanogh negh tchanaparhov։ Dzin zgac geti sarnutyuny ev aranc mtraki aragacrec qaylery։

Getaki hunn ijneluc araj Simony erkyughov shurjy nayec ev tesav, vor amayutyun e։ Miayn nerqevy, urineri stverum, nnjum ein kovery։ U erb carav dzin gluxy kracrec jri vra, Simony cac trav, sandzn amur kapec dziu arajin votqic ev sksec hetevi votqery kapotel։

Colaky kusht xmeluc heto phordzec gluxy ver hanel, bayc chkaroghacav։ Ev mruty hnazand u munj noric kaxec geti kapuyt jreri vra։

Simonn ansovor aragutyamb dziu hamety hanec։ Arevi tak phaylphlec dziu voghork ev ger mejqy։ Apa nuyn aragutyamb kracav ev getnic vercrec mi chechaqar։ Erb arajin angam na chechaqary Colaki mejqin qsec, dzin hovutyun zgac, xaghacin nyardery ev hatcheli grgric mejqi mashky doghdoghac։

Apa hankarc dzin mejqin zgac cakckoc։ Dzin phordzec heranal, bayc chkaroghacav, vorovhetev votqern irar pind kapvac ein։ Noric phordzec gluxy ver hanel, dardzyal chkaroghacav։ Isk cavy hetzhete sastkanum er, vorovhetev Simony husahat kataghutyamb chechaqary qsum er nra mejqin։ Mi qani ropeic mashky plokvoc ev arnotec qary։

Colaky tnqum er, pochn uzhgin xphum ays u ayn koghm, gavakn aj u dzax dardznum, bayc vochinch cher ognum։ Simonn amboghj canrutyamb ynkel er dziu meqqi vra ev qary ha qsum er։ Arden nor bacvac verqic aryan katilnery durs ein caytum ev glorvum hevacogh kogheri vrayov։ Isk Simonn aveli arag er qerum, karces chechaqarn uzum er taghel Colaki aynqan ger u voghork mejqi mej։

Dzin aylevs chdimacav, shrjvec koghqi vra ev mejqy kisov chaph taghec geti mej։ Cavic ev ansovor vitchakic Colaky cncum er votqery, phrnchum rungnerov, vizn u gluxy qsum getaphin ev phordzum votqi kangnel։

Simonn arnot chechaqary mi koghm gcec, inchpes mardaspany dashuyny ev sarsaphov nkatec, vor geti jurn anverj karmrum e, erb aliqy zarkum e dziu mejqin։

— Chlini tamar traqec…

Colaki achqeri araj mtnel er։ Glxivayr darnum ein qarery, getaphy, ev tvum er, te getaphi phaphuk mamury kaxvel e erknqic։ Hatcheli er jri mej ev bnazdabar kendanin aveli xorn er taghvum lprcun tighmi ev jrayin xoteri mahitchum։ Isk vizn u gluxy cher bardzracnum kapuyt qareri bardzic։

Simonn arag ardzakec kapery, sandzy, inqy kisov chaph mtav jury ev goralov, agherselov, hrelov u qashelov mi kerp bardzracrec dziun։ Colaky doghum er։

Nra mejqi aj koghmy aphsei chaph verq er bacvel ev erevum er karmir, tegh-tegh phos ynkac, tchaqtchqac misy։ Aryuny sharunakum er katktel, bayc mi qani tegh arden lerdanum er։

Simony hancagorci haptcheputyamb aryan hetqery lvac dziu kogheric, ir dzerqeric, tighmi barak shertov cackec verqy, jraxoterov cackec, apa shtap hametec dzin ev durs ekav tchanaparhy։

Dzin haziv er qaylery phoxum։ Simonn inchqan el kanchum er, votqov phorin xphum, phaghaqshakan xosqer asum, dzin cher aragacnum qaylery։

Ev Simonn u Colaky nuyn phoghocnerov gnacin depi hraparaky։ Erkusn el glxikor ein։ Mardn ir dazhan xohi het er: ktanen ayzhm, te voch, dzin haziv tnqum er, pghtor achqeri araj glxivayr kaxvac mi chnashxarhik arot…

7

Isk hraparakn ayd zhamanak cphum er mi artasovor depqic: Phoghocnerum xrnvac bazmutyunic vomanq bardzracel ein pateri ev patuhanneri vra, vor aveli lav tesnein, te inch e katarvum mejteghy։ Vomanq bardzracel ein dzieri vra։ Votqi ein ev kentronum seghani shurjy bolorac mardik։

Mi kaptavun dzi: erkar, calecal bashov, bolorovin merk, kataghac vazum er hraparakov։ Na eramaki dzi er, snvel er lernerum, erbeq hecvor cher nstel mejqin, sandzy cher dipchel mrutin, smbaknery payt chein tesel: Ayd dzin ein uzum brnel zinvornery, voronq erkar parannery teverin phatatac shprtum ein gerutyan oghaky, henc vor dzin motenum er nranc։ Bayc dzin amehi vostyun er anum, trchum odzi nman galarvogh oghaki vrayov ev phaxusti elq phntrum։ Zinvorneri myus xmbery gazanayin vornocov ktrum ein nra tchanaparhy ev et phaxcnum depi nranq, voronq volorum ein nor oghak։

Gyughacinery shunch pahac, ansahman hetaqrqrutyamb ditum ein kaptavun nzhuygi gazazac vazqy: Nranq chein taqcnum irenc hrtchvanqy, erb dzin trchum er oghaki vrayov։ Nranc bolori taqun cankutyunn er, vor dzin tcheghqer zinvorneri shghtan ev hreghen hrashqi pes anerevutanar, trcher depi hayreni lernery ev aynteghic pghndzadzayn vrnjar hatucman ev ansahman azatutyan ergy։

Mardik mi pah moracel ein irenc dziery, voronc zinvornery kapel ein phshalari cankapati hetevy, — moracel ein, vor dzieri sandzern u chvannerr shalakac, votqov piti bardzranayin depi lur gyughery, voronc dashterum aylevs chein vrnjalu phshalarov anjatvac dziery։

Hankarc bazmutyuny harachec, lsvec xul gvvoc, inchpes hoghmi sharachn antarum։ Zinvornery vazecin phshalari koghmy։ Mi vayrkyan tcheghqvec bazmutyuny, inchpes covi sev aliqnery, erb erevum e mut andundy, apa noric klanec amen inch։

Kaptavun nzhuygy verjin husahat vostyunn er arel, phordzel er trchel phshalari vrayov ev ynkel er lari erkatya sur phsheri vra… Tcheghqvel er kurcqy, phory ev vshshum er aryuny lareri vra, mahvan hraparaki vra ev mernogh nzhuygi jinj achqerum yndmisht sarchum er hervi kapuyt lernashxarhy…

Zinvornery dziu sarac marminn ijecrin phshalaric։ Bzhishkn ardzanagrutyun kazmec ev veradardzav seghani shurjy, vorpeszi nuyn gorsh taghtkutyamb sharunaken gorcy։

Simony yurayinnerin nuyn teghy chgtav։ Nran asacin, vor arden irenc gyughacinerin kanchum en։ Ev bazmutyuny hrelov, dzin hetevic: hasav hraparaky, vori mi koghmy kangnel ein darbni tghan, Gilanc Muqin, Aqely ev myusnery։ Gragiry kardum er anunnery։

— Ay mard, ur korar, qich mnac qez shtraf anen։ Asacinq hres kga։

Amenic araj Shughunc Aleqin kanchecin։ Doghdoghalov na araj ancav, mi angam el et nayec hamagyughacinerin, karces nranc nerkayutyuny husadrum er nran։

Motecan ev znnecin nra dziun։ U mek el zinvornery vra tvin, dziu hametn ardzakecin ev shprtecin Aqeli koghmy։ Dzerqy verevic haytnec vtchiry։ Zinvornery qashecin dzin։ Aqely hraparakum mnac mi rope, nayec dziu hetevic ev anxos veradardzav, mejqin dziu hamety։

Darbni tghan sraxosec.

— Aphicer Aqel Shughuncov, — bayc voch voq chcicaghec։ Darbni tghayi zhpitn aylandak kckvec ev demqi vra sarec, vorpes darnutyan kniq։

Heto Rustamenc tchakaty nshan dzin taran։ Gnac ev terteri dzin։ zhamhary gluxr kax ekav։

— Hima es terhorn inch patasxan em talu…

Chorrord herty Kostandinn er։ Gyughacinery zarmacan, erb lsecin nra azganunr, vorovhetev Kostandy nranc mej chkar։ Darbni tghan nkatec, vor seghani shurjy nstoghneri mej inch-or phsphsoc ynkav։

Hraparaki myus koghmic erevac Kostandy: lghar, mejqy phos ynkac, moxraguyn mi dzi hetevic։ Tvac, te nuynisk chnayecin nra koghmy ev dzerqy verevic nshan tvec, vor Kostandn u dzin heranan hraparakic։

Ayd aynqan arag katarvec, vor gyughacineric shatery chhavatacin irenc achqerin, te ayd «xeghtch» gyughacin Kostand aghan e։ Nranq mnacel ein apshac։ Isk Kostandy keghc uraxutyamb et tarav dzin ev anhaytacav։

Darbni tghan Simoni akanjin shshnjac.

— Tesar, vor asum ei…

Bayc Simony chlsec։ Nra akanjin hasav ir azganuny ev Colaki sandzic brnac, mtav hraparaky։

Erb motecav, vercnel tvin dziu hamety ev mi aknocavor rus, vor anasnabuyzh er, qity ver qashelov kracav verqi vra։

— Chtaran, — ancav Simoni mtqov։ Bayc mardy barkacav ev maty taph tvec Simoni vra։ Na hayhoyum er։

Simony vaxic doghac, gunatvec ev nstec hameti vra: Zinvornery Colakin taran։ Simony tesav, te inchpes ir dziu erkar pochy sur mkratov ktrecin։ Ev iskuyn achqin aynpes erevac, ases Colaky mecacav ev dardzav ghazaxi dzi։

Gyughakan gragiry bghavec nra vra։ Na staphvec ev bery shalakin veradardzav yurayinneri mot։

8

Arevn arden teqvel er, erb gyughacinery tchanaparh ynkan tun։ Azatvel ein miayn ut dzi, voronc vra bardzel ein mnacac dzieri hametnery։ Gyughacineric vomanq irenq ein shalakel dzieri sandzern u chvannery։

Azatvac dziery, voroncic ereqy curot ein, meki mejqn er phos ynkac, erkusy qos ein, isk Habeganc dziu erku koghoskry chkar, — azatvac dziery haziv ein qaylum canr beran tak։

Simony gluxy kax gnum er myusneri het։ Darbni tghan el lur er, vorovhetev voch voq sirt chuner nran lselu։ Nranq anyndhat bardzranum ein lery, karces piti gnayin minchev mut erkinqy։ Mayramuti arevy aj koghmic nranc voskevorel er։ Negh arahetov gnum ein nranq irar hetevic, inchpes krunki eram ev tvum er, te berneri tak kqac sev stvernery havityan piti bardzranayin mut lery, minchev mi xavar andund hankarc klaner nranc։

Simony dziu chvanneric ev sandzic zgum er Colaki voghork marmni canot hoty։ Ev mi mitq, canr beric aveli dzhvar canrutyamb, nstel er nra glxum ev na xonarhel er gluxy։ Bayc phak achqerov el tesnum er arnot chechaqary։

— Henc im phisutyuny mnac, Colak… Hima hazar dziu mej anter xrxnjum es… Yarab tesnes aryuny camaqec։

Ev na bury layn bac arec, ayn bury, vorov brnel er qary։

Bri mej stacakani ktorn er, vran Colaki giny ev ir azganuny։

Arevi mayr mtnogh shoghery hrdehel ein ampery, nerkel arnot guynov։ Lerneri sev stvernery aveli var ein colacnum amperi karmiry։ Katnaghbyuri arotnerum ev saralanjum el voch mi kaqav cher kardum ev voch lor er tchkum։ Qnel ein qarery, xotery, anban havqery ev lerneri vra ijel er imastun mi ereko։

Katnaghbyuric nranq jur xmecin ev haci phshranqnery tataxecin sary jrum։ Mutn ynknum er ev tchanaparh der shat kar։

Simony nayec nerqev… Ay, aystegh aracum er Colaky, nra atamneri aranqum erevi der mnum e ays dashteri xoty։ Isk inqy parkel er ays qari tak ev mi luys tcharagayt xostanum er zvart veradardz։

U et nayec Simony։ Ayntegh, nerqevy, xavar er, xavari mej qaghaqy ev qaghaqi phshalarya vandakum aghioghorm vrnjum er ir huysy, ir Colaky։

Hankarc Katnaghbyuric nerqev, qareri vra, zrngacin canr paytery։ Gyughacinery tchanaparhic durs ekan ev mi koghm qashecin bernac dziery։

Hecvory Kostand aghan er, spitak dziu vra… Miayn Shughunc Aqely kisaberan yndunec nra voghjuyny։ Myusnery qari nman lur ein։ Darbni tghan atamnery seghmelov zayracav.

— Tesar, Simon, sevn u spitaky…

Spitak dzin mi vayrkyan colac mtnogh arevi shogherum ev chqacav depi narnjaguyn ampery։ Karces marmarione mi ardzan arshavum er depi patvandany, vor ir anhas bardzunqic ah u sarsaph maghi ramik gyughacineri vra։

9

Kesgisher er, erb tun hasan։

Dran mot kangnel er Sharmagh bibin, tchragy dzerqin։ Simony ners mtav, toprakn u sandzy gcec mi ankyun։ Ankoghnic ver trav Shoghery։

— Api, ba Colaky։

Aghjka miamit harcin, vorpes patasxan, dursy, lernayin gyughi sary xavarum, vrnjac anmayr mi qurak։ Karces bazmativ manr zangakner ergecin anezrakan txrutyun։

Sharmagh bibin sarsurov vra drec dury ev hin dury mi angam el ergec erkar u kerker, arevelyan taxcot mi erg։

Paravy lalis er…

Heto qani ereko ijav ev zanger zarkecin, bayc minchev mah, iriknapahin na voch dury bacec ev voch el zangeri ghoghanjy vorpes anandznakan orhnutyun ners mtav nranc sev xrtchity…

1928-1930