Skizb

Garnanayin sovorakan aravot er։ Erkinqy maqur er, bac kapuyt manushakneri guyni։ Kareli er husal arevot, zngun evs mi or․․․

Bayc erknqi ayn phoqrik hatvacum (erevi mi hazar, erku hazar qarakusi metr), vori tak Movses Xorenacu anvan dprocn er, aha ayd hatvacum: nuyn aravotyan mug tanaqaguyn amper katakvecin, kaycak tchaytec ev, iharke, teghac karkut։ Ays amenn, iharke, phoxaberakan arumov, irakanum dproci orn el sksksvec sovorakani pes, bayc erkrord, manavand errord dasamijocin mijancqnerum, dasasenyaknerum mijancik qamu pes sksecin vzvzal zanazan patmutyunner: dranc havaqakan anuny dprocakan banahyusutyun e։ Ayd banahyusutyan zhanreric en: ergy, sramtutyuny, anekdoty ev, iharke, araspely։

Yst araspeli himnakan tarberaki: naxord ory, daseric heto, 10֊rd «b» dasaranum tghaneri mi xumb kataghi «kayf» e arel, vori gagatnakety eghel e Mari Meliqyani pary seghani vra։ Parelu het miasin, inchpes hastatum e araspely, Marin astitchanabar azatvel e ir bolor, haskanum eq, bolor zgestneric։ Ev aha ayn tchgnazhamayin pahin, erb Marin parelis e eghel ir naxamayr Evayi handerdzanqov, dasarani dury anspaselioren bacel e qimiayi dasatu Sona Miqayelyany։

Aystegh araspely tchyughavorvum e։ Yst mi tarberaki: qimiayi usucchuhun tesnelov, aghanery durs en phaxel patuhanneric (tepet 10-rd «b» dasarany erkrord harkum e), ev Marin mnacel e merk-menak: seghani vra։ Magnitafony, banic anteghyak, sharunakel e ir kataghi ergy, ev Sona Miqayelyany, chkaroghanalov lrecnel anamotin, parzapes vercrel ev hatakin e xphel anmegh gorciqy, vorn, i dep, arzhe ereq haryur hisun rubli nor dramov։ Yst erkrord tarberaki: dasatuin tesnelov, tghanery (nranq hing, te yot hogi en eghel) anmijapes kendani varaguyr en dardzel, cackel Mariin, vory, mi qani vayrkyan chancac, haytnvel e hamarya lriv hagnvac ev qaghaqavari dimel e qimiayi usucchin․ «Dzez, inch e, dur chi galis ays erazhshtutyuny» ։ Ev ir dzerqov: hangist, qaghaqavari anjatel e magnitafony։

Sharunakutyuny nuynpes tchyughavorutyunner uner։ Yst arajin tarberaki: qimiayi usucchuhin sarsapheli zayracel e, zanazan andurekan xosqer asel ashakertneri hascein։ Tghanery viravoranqic qaracel en, mite chen karogh erazhshtutyun lsel, ayn el daseric heto։ Dasatun nranc staxos ev vaxkot e anvanel, tchchacel e, te inqy ir achqerov tesav, vor Marin bolorovin merk er․․․ Tghanery ev Marin ays angam qaracel en zarmanqic ev viravoranqic, isk nrancic meky: Armen Garaseferyany, i miji ayloc nkatel e, vor inqy chamusnacac moraquyr uni, vori achqin, erb na nman ritmer e lsum, anmijapes erevum en merk, eritasard ev anpayman geghecik aghjikner։ Ays kcu xosqeric heto qimiayi dasatun (orn, i dep, amusnacac che: da hankarc hishecin amenqy) shrxkacnum e dury ev gnum, voch, ughghaki vazum direktori arandznasenyaki ughghutyamb։ Patmum en naev urish sharunakutyun: dasatun pndum e, vor ashakertnery anmijapes petq e nerkayanan direktorin, ays pahanjin Marin patasxanum e, te qich araj ynker Sahak Vanunin meqena nstec ev gnac, havanoren tun ev, miazhamanak, teghyak e pahum, vor irenc dasgheky voch te․․․ ayl Aram Sanoyann er, vorn, inchpes amenqy giten, erku shabat araj hankarcamah eghav։

Aynuhetev ashakertnery hangist, anshtap: ibr havaqel en nstaranneri vra anphuyt taphtphvac grqery, tetrery ev ergelov, ayo, ayo, ergelov gnacel en phoghoc, isk qimiayi dasatun, vorn, i dep, 10֊rd «b» dasaranum daser chuni, shphotvac, zayracac mtel e usucchanoc, aynteghic: direktori arandznasenyaky, havanoren, Sahak Vanunun zangaharelu․․․

Qartugharuhi Sofik Lorecyany kam: Sofi Loreny, inchpes vaghuc nran knqel en tasnerordcinery, ayd pahin, bnakanabar, nstac e eghel ir pttvogh bazkatorin։ Bnakanabar, vorovhetev: nax nra ashxatanqy zhamy 4֊in e verjanum ev, baci dranic, shat shutov sksvelu en yndunelutyan qnnutyunnery, ev na hingerord angam mtadir e baxty vardzel hamalsarani banasirakan, iravabanakan, kensabanakan kam voreve ayl fakultetum։ Qartugharuhu heraxosy, bnakanabar, direktori heraxosi het zugaher e, bayc i tarberutyun urishneri, nra heraxosy chi anjatvum, erb xosum en myus: glxavor heraxosov։ Ayo, i miji ayloc։ Ayspes, uremn, mi qani rope anc, Sofi Loreny tagnapac mtnum e direktori arandznasenyaky ev qimiayi dasatuin gtnum bazmoci vra, ushagnac vitchakum։ Sofi Loreny, kecces aghjik, iren chi korcnum, jur ev validol e arajarkum dasatuin, vory sakayn merzhum e ev meky, ev myusy։ Bayc vorovhetev dasatui srti zarkery dranic heto el chen kargavorvum, qartugharuhin stipvac e linum durs gal ev ir heraxosov zangaharel (miamit aghjik) shtap ognutyun, vory, haskanali e, chi galis։ Ays aritov shatery verhishecin, vor ancyal tari, erb dproci pahaky: Sanasar qerin, srti nopa unecav, shtap ognutyuny hasav ereq zham heto, erb Sanasar qerin arden tun er hasel ev herustacuycov futbol er nayum։

Ev ayln, ev ayln։

Aha ayspisi mrayl naxerganqov sksvec aravoty Movses Xorenacu anvan dprocum, garnanayin sovorakan mi or։

Irarancum

— Amen ban teghn er, megh miayn striptizn er pakasum, — mrayl asac Sahak Vanunin, — zhoghkrtbazhni beranin camon enq darnalu։ Du iskapes tesar, te achqid e erevacel․․․

— Cavoq srti, iskapes, — seghanin der drvac er Sofi Loreni erek berac jury ev, chgites inchu, Sona Miqayelyany vercrec bazhaky ev sksec kum-kum xmel, — cavoq srti, tesa, ynker Vanuni։ Es gitem, vor duq kgeradaseiq, vor tesac chlinei․․․

Direktory hognac nayec usucchuhun, na misht bardzr er gnahatum Sona Miqayelyanin, vor qimiayi lavaguyn usucchuhin er, dprocakan erekoneri shunchn u vogin ev, plyus: lusavorutyan miNistri teghakalneric meki horaqroj aghjiky։ Vanunin erkar tariner matematika er dasavandel (cacr dasarannerum), ev ayd tarineric er mnacel «plyus» bary, da amenqy gitein, tepet uterord tarin e, inch na chi dasavandum․ direktorakan bery gnalov canranum er nra hognatanj userin։

— Shat thatch depq e, — asac na i verjo, — plyus: shutov sksvum en qnnutyunnery։ Vec hogi miangamic․․․ Ay qez serund։

— Hamareq, vor es dzez erek zang chem tvel։— Sary yndmijec qimiayi usucchuhin։— Es karogh em gnal։

— Indz sxal haskacaq, — anmijapes «duq» ֊i ancav Vanunin, — nax arden shatery giten, te inch e eghel, chgitem vorteghic, ev plyus, — Vanunin kul tvec bard storadasakan erku naxadasutyun․ «Plyus ayn, vor mek e, aselu es qerud tghayin, vor ministri teghakalneric e։ Tchisht e, shinararutyan gcov, bayc teghakaly teghakal e, ev na el, parz e, vor kpatmi nran, um teghakaln e» ։ Dra phhxaren sharunakec, — ․․․ plyus: dasarany dasghek el chuni։ Erevi dranc dardic infarkt stacav xeghtch Sanoyanr։— Vanunin dzgvec, ughghec phoghkapy, dzerqy tarav heraxosin, — erevi petq e ministrin teghyak pahel․․․ Sovorakan depq che։

— Inch kariq ka, — yndmijec Sona Miqayelyany, — da mer nerqin gorcn e, — direktori dzerqy mi qani vayrkyan mnac odum, erevi usucchuhun dur chekav, vor Vanunin inqn arajinn e uzum haytnel ministrinrin, — guce kancheq ayd․․․— usucchuhin ir hertin kul tvec mi qani dary ev kcu acakan, — anpitannerin, harkavor e parzel, te vov e eghel naxadzernoghy, mi xosqov: mankavarzhakan nurb xndir e։ Es, bnakanabar, chem xarnvi, voch nranc dasatun em, voch dasgheky։

Sahak Vanunin: artaqnapes dzhgoh, bayc nerqnapes hangstacac, dzerqy et qashec xosaphoghic, mek e: ete zangaharelu el liner, miangamic ho chein miacni, karevorn er cuyc tal, vor inqy npatak chuni, inchpes asum en, aghby toghnel xrtchitum ev chi vaxenum tchshmartutyunic, vorqan el da dary lini: da togh imanan bolory ev, manavand, oriord Sona Miqayelyany։

— Es hima kkanchem nranc, — asac ir pashtonakan dzaynov, – dzez xndrum em mnal, vorovhetev, i verjo, duq eq miak akanatesy։ Guce hark lini henc aysor mankxorhurd dumarel։

Vahan Mamyann ayd ory artnacav mi tesak hognac, glxacavov։ Na erkar saphrvum er, heto manrmasn ardukec kapuyt vernashapiky, bavakak, kaskacanqov yntrec phoghkapy, heto surtch ephec, vory shat dary stacvec։ Uzec naxatchashel, bacec sarnarany, nayec parunakutyany, amen ban ka, bayd cackec dury, mi bazhak el surtch xmec, cxec erkar։ Inch e spasum iren nor dprocum, ayn el: tareverjin։ Guce aveli tchisht er chshtapel, hamberel mi qani amis ev dproc mtnel septemberin․․․ Quyry, vor nuynpes mankavarzh e, ayd xorhurdn e pndum, inqn el hakvac er, bayc miayn tasn or karoghacav harmarvel ir, ayspes asac bacardzak azatutyany։ Aravotyan misht ver er kenum zhamy yotin, iren tvum er: dprocakan zangi dzaynn e։ Artnanum er, isk zangy sharunakum er hnchel anaseli txrutyamb, chgiter inch anel։ Kardum er, shaxmat er xaghum: inqn ir het, miacnum er herustacuycy, erbemn zangaharum er ynkernerin․ «Gnacel e ashxatanqi», — asum ein tnic։ Ashxatanqi vayr cher zangaharum։

Mi xosqov, gnac zhoghkrtbazhin, arajarkecin Xorenacu anvan dprocy, vortegh srti katvacic hankarcamah er eghel grakanutyan usucichr։ Zhamery shat chein, miayn mek dasaranum, hankarcamah eghac usucichy toshaki ancac mard er, parapum er miayn dprocic chktrvelu hamar։ Arayzhm ashxateq, — asacin, — septemberin erevi kkargavorvi, Zhamer klinen։

Akanjneri mej dzaynagrvel-mnacel er verjin zruycy ir: aysor arden naxkin, direktori het․

«Haskaceq, grakanutyany ararkaneric mekn e, inchpes tvabanutyuny, qimian, inchpes․․․ fizkulturan, ayo, ayo․․․» ։

«Che vor duq nuynpes grakanutyan usucich eq» ։

«Ev vat usucich chem․ es giteliqner em talis erexanerin։ Es cragrayin nyutn em xoracnum, im sanery buh en yndunvum։ Es qani angam em glxi ynkel, te ays tari inch temanerov sharadrutyun ktan buherum, glxi em ynkel ev ayd heghinaknern em xoracrel։ Es nranc ararka em sovorecnum» ։

«Grakanutyunn ararka che։ Grakanutyun anhnar e sovorecnel։ Es da chem hamarum usucchi xndiry» ։

«Es kxelagarvem, Mamyan» ։

«Zguysh, annkat: menq piti ognenq patanun, vor na zga bun grakanutyuny, voch te serti groghi kensagrutyuny, voch te sharadrutyunn artagri zanazan dasagrqeric, ayl karoghana ir sephakan achqerov haytnaberel groghin, haskanal nra girqy։ Grakanutyuny bolorin e petq ev voch te miayn nran, vov banaser e darnalu, bolorin ev voch te miayn nran, vory voreve buh e yndunvelu kam, knereq, xckvelu» ։

«Du kaskacum es mer drac tvanshannerin» ։

«Es grakanutyunic tvanshan chei dni» ։

«Du uzum es qayqayel dprocy, Mamyan» ։

«Ayd bann anelu hamar es chaphic durs shat em sirum dprocy։ Dprocn im ashxatanqi vayry che, im kyanqn e» ։

«Si xosqov․ mer dproci Don Kixotn es» ։

«Dostoevskin «Don Kixoty» –y hamarum er amenakarevor girqy, vor piti karda amen mi patani» ։

«Vov» ։

«Dostoevskin» ։

« «Don Kixoty» menq el enq kardacel, fantazyor er, hoghmaghacneri dem krvogh, menq gorcnakan mardik piti dastiarakenq, gorc-na-kan» ։

«Inchpes mer dproci naxkin usucich Adrine Vardanyany։ Ays qani ory tesa, erevi duq el giteq, xanutum e ashxatum» ։

«Gitem, heto inch» ։

«Indz asac: zarmanum em, te tasnerku tari dprocum vonc ashxateci․․․» ։

«Qo hrashq saneric qanisn en buh yndunvel, qanisy․․․» ։

«Chem hashvel։ Nrancic eghel en, vor grakanutyuny sirel en iskapes։ Bolori mej ayd sery borboqel indz chi hajoghvel։ Erevi vat usucich em» ։

«Erevi che, Mamyan, vat usucich es» ։

«Ayo, lav usucichy Adrine Vardanyann er» ։

«Vov aydpisi ban asac» ։

«Isk inch asaciq, huzveciq, zarmacaq gone, vor usucichy gnum e ur․․․ xanut։ Ayninch, harkavor er ahazang xphel, goral Dzenov Ohani dzaynov։ Hangist tchampha driq nran, erevi hajoghutyun el maghteciq․․․ mterayin xanutum» ։

«Na tvabanutyan usucich er» ։

«Na usucich er։ U֊su֊cich» ։

․․․ Harkavor er gnal։ Dury phakeluc araj nayec mor lusankarin, lsec nra dzayny, Zhptac, vorovhetev lusankari mej mayry zhptum er։

Mec dasamijocin usucichnery sovorabar durs en galis mijancq, vomanq ijnum en tchasharan surtch kam tey xmelu, ete arevot or e: bak en durs galis, aysor hamarya amenqy mnacel ein usucchanocum։ Nax: shateri akanjin arden hasel er teghi unecac depqi voreve tarberak kam mi qanisy miangamic, ev apa, arden mek zhamic aveli e Sahak Vanunin phakvac e depqi glxavor vkayi: Sona Miqayelyani het։ Qartugharuhin voch mi heraxos cher miacnum․ «Ynker Vanunin zbaghvac e, — asum er, — heraxosov xosum e ministri het» ։

― Voch te serund e, ayl tasn anhaytov havasarum, — hertakan sigarety varelov, mrayl asac Martin Danielyany: matematikayi dasatun, — anluceli xndir։ Asenq, es, gone indz hamar, ayd havasarumy vaghuc lucel em– qanordum: zro։ Zro։

— Es qez het hamadzayn chem, Martin, ― Vardan Antonyann er, vory 10֊rd «a» dasaranum er grakanutyun dasavandum, — chors-hing hogu orinakov kareli e serund yndhanracnel։— Antonyany naev dproci arhkomi naxagahn er ev ayd pahin: phoqr֊inch viravorvac, vor Vanunin iren chi kanchum, chi xorhrdakcum։— Tepet asacid mej tchshmartutyun, iharke, ka։

— Tchshmartutyunn inch e, vor chlini, — aranc Antonyanin nayelu sharunakec Danielyany, — tchshmartutyuny hima odi mej e։ Bolory giten։ Bayc․․․ zhamanaknern en phoxvel։ Kam guce menq enq hnacel։ Duq giteq, es xist metodneri koghmnakic em, isk hima vov e xstutyan koghmnakic։

Usucchanoci bac patuhanic ners ein lcvum erexaneri dzaynery, naev trchunneri inch-or clvloc, vor korchum er hamyndhanur aghmuki mej։ Dasatunery nstel ein erkar seghani shurj, mi qanisy gravor ein ughghum, erkusy shaxmat ein xaghum, vitchaky spasoghakan er։ Karciqner, iharke, xmorvum ein, bayc arayzhm depqy qnnarkel vtangavor er․ amenqn el zgum ein, vor dzagndi pes glorvogh araspeli mej ahagin chaphazancvac ban ka, bayc․․․

Vanunu zangy ners kanchec qartugharuhun։ Sa ir patvogh bazkatoric ver trav bavakan erandov, magnisi pes ir vra kentronacnelov hamarya amenqi hayacqnery, heto, chgites inchu, noric nstec, darakic hanec hayelin, tetevakioren ughghec mazery, tarmacrec shrtnerky ev qich anc anhetacav drneri kashepat gaghtniqi etevum։

— Paytucik hasak e, — ir mitqn er camcmum Danielyany, — amen xachmerukum pahak piti kangnecnes։ Nrancic amen meki mej dandagh gorcoghutyan mi rumb ka։ Chgites, te erb e paytelu։

— Bard hasak e, — asac shaxmat xaghacoghneric meky, vori vitchaky xaghataxtaki vra erevi xarn er, — sranc het kareli e xaghal miayn dziu qaylov։

— Geghecik hasak e, — asac avag jokatavary, vory yndameny mi tari araj er avartel nuyn ays dprocy, — duq parzzpes hin banalinerov uzum eq nor drner bacel։— Heto na erevi hishec, vor aystegh nstacnery ancyal tari ir usucichnern ein u phutac ughghel ir vripaky։— Voch bolory, xndrum em indz tchisht haskakaq։

Ayd pahin sheshtaki bacvec kashepat dury, ev Sofik Lorecyany durs ekav։ Na xnamqov cackec dury ev xorhrdavor asac․

— Kanchum e․․․— Antonyann araj ekav, — herosnerin e kanchum, ynker Antonyan։

—Vovqer en, — kotrvac harcrec Antonyany։

— Marin, de giteq, Armen Garaseferyany․․․

— Tramabanakan e, — Danielyann er, — ayd Garaseferyan kochvaci ugheghi himnakan bjijnern artasahmanyan snund en stanum, urish․․․

— Tigran Manukyany․․․

— Chi karogh patahel, — avag jokatavarn er, — Tigrany amachkot, nuynisk trjvac tgha e։

— O, nranq amenqn el amachkot en, — noric Ghanielyann er, — ev, iharke, trjvac․․․ cnoghneri hogatarutyamb, mer hashtvoghakanutyamb։ Urish․․․

— Vahan Saroyany։

— Ay, da iskapes zarmanali e։— Vahany dasarani lavaguyn matematikosn er, Danielyani hpartutyuny։– Vstah es, Sofik․․․

— Ashot tchshmartaxosy, neroghutyun: Ashot Qanqanyany ev Smbat Tumanyany։ Hing tgha ev Marin։— Sofin arag durs ekav usucchanocic։

Miangamic sksecin xosel bolory։ Arden inch֊or ban hastat haytni er ev kareli er qnnarkel, pashtpanel kam datapartel, aphsosal kam asel:nranic, ay, ayd mekic: amen ban spaseli e։

Qich anc Armeny, Tigrany, Vahany, Ashotn u Smbaty mtan usucchanoc, sharvecin pati tak։

― Marin dasi chi ekel, — teghekacrec Sofin, — hima kzangaharem tun։

Tghanery artaqust bavakan hangist ein tvum, achqeri phoqr-inch srvac artahaytutyamb։ Nranq yndhanur barevecin usucichnerin ev gnacin depi kashepat dury։

— Duq mteq, — asac qartugharuhin, vor arden hascrel er havaqel Marienc heraxosi hamary։— Alo, kareli e Mariin։ Mayrn e։ Marin tany che։ A, hivand e։ Sa dprocic en harcnum։ Lav։

— Erevi mrsel e, — kcu asac shaxmat xaghacoghneric meky, na, vori drutyuny bard er ev hima havanoren tarvum er, — striptizic mrsac klini xeghtch aghjiky․․․

Ayd pahin dury bacvec, ev ners mtav Vahan Mamyany։

— Barev dzez, — asac na։— Kareli e tesnel․․․ direktorin։

Mi qani usucich patasxanecin noreki barevin։

— Duq um eq uzum, — harcrec Sofin, — direktorn zbaghvac e։ Vor dasaranum e dzer erexan․․․

― es․․․

Ayd pahin hnchec dasi zangy։

Inch-or sharzhum, iharke, nkatvec usucchanocum, bayc voch meky ver chkacav, chmotecav dasamatyanneri paharanin։

— Guce duq kaseq im masin, — qartugharuhun dimec Mamyany, — ynker Vanunin giti, vor es galu em․․․ Vahan Mamyan, es erevi ashxatem ynker Sanoyani phoxaren․․․

Hamarya bolory hetaqrqrutyamb nayecin norekin։ Qartugharuhin anhetacav kashepat drneri hetevum։

— Dantei «Dzhoxqy» kardacel eq, kolega, — Danielyany nayec Mamyanin, — iharke, kardacac klineq։

— Minchev hima kaskacum em: dzhoxqy «gh» –ov e grvum, te «x» -ov, errord dasarancu miamtutyamb asac Antonyany, — erb vor grum em, dzerqs inqn iren tchisht e grum, bayc hima ete kaxeq angam, chem karogh asel․․․

Nuynisk Danielyany cicaghec․

— Grakanutyan usucchi hamar da el qich che, Antonyan, isk kaxveluc dzer qashir։ Aranc ayn el tghamard usucichneri tivy erkrachaphakan progresiayov nvazum e։— Heto dardzav norekin։— Giteq inchu hisheci Dantein, erb vor mtneq ayn dasarany, vor dzez e vitchakvel, aha ayd im asac «Dzhoxqy» ktva gunavor multiplikacion heqiat։ Duq karogh eiq aveli erjanik dproc gnal, manavand, aveli erjanik or։

— Dzhvar dasaran e․․․

— Dzhvar։ Xenteri ev stahakneri․․․

— Xenter։ Vat che։ Stahak․․․ Chgitem։

Ayd pahin durs ekav Sofin։

— Ynker Danielyan, ynker Vahunin xndrec, vor ynker Mamyanin duq nerkayacneq 10-rd «b» ֊in։ Asac, vor togh aysor parzapes canotana, zruci, ete uzum e․․․ Xndrec, vor bolor usucichnery gnan dasi․․․

Atornery sharzhvecin, bacvecin-phakvecin daraknery, usucchanocy kamac-kamac datarkvec, xaghaghvec։

— Gnanq, kolega, — Mamyanin dimec Danielyany, — es mi qani ropeov Vergilios kashxatem, duq: Dante։ Chei uzena dzez dzhoxq ughekcel, bayc verin hraman e․․․

— Es zgacvac em, — kmkmac Mamyany, — bayc guce dzez neghutyun chtam, qartugharuhin kasi, te vor dasasenyakum en ayd xentery։

— Verin hraman e, — harachec Danielyany, — isk duq vaxeceq infarktic, shat zgayun eq erevum։ Asenq urish inchpes, grakanutyan usucichy nyarderi kcik petq e lini, isk es, ayspes asac, tveri kcik em։ Ays serundy, sirelis, im ararkayi lezvov asac: hingerord astitchani havasarum e, aydpisi anluceli havasarumner kan։ Ays serndic mijin hanel, qanordum inch-or ban stanal, anhnar e, amen meky arandzin havasarum e, vor ir, miayn ir lucumn uni։ Ete uni։— Heto cicaghec։— Xeghtch Sahak Vanuni․․․ Amen tari patrastvum en vastakavori kochman nerkayacnel, misht mi ban xangarum e․․․

Usucchanocum mnac miayn Sofin, vory chaphazanc zgushoren, kashepat dran koghmy nayelov, vercrec xosaphoghy, bayc voreve hamar chhavaqec, ayl xosaphoghy parzapes zgushoren seghmec sephakan akanjin։

Manon Lesko

Dasaranum tasy, tasnerku ashakert er mnacel։

— Vortegh en, — harcrec Danielyany։

— Karcum einq, vor azat enq linelu, mi qanisy gnacin։ Myus hingn el: giteq։

— Vochinch, — zhptac Mamyany, — duq ushanum eq, ynker Danielyan, menq mi qich kxosenq, duq gnaceq։

— Anpitanner, — qti tak dzhgohec Danielyany։

Mamyany mi qani rope anxos etuaraj arec dasaranum։ Nayec patanineri demqerin, inch en mtacum, iharke, mtacum en irenc ynkerneri masin, vor hima Vanunu mot dzhvar tchakatamart en mghum։

Danielyany mi qani barov patmec, te inch e katarvel erek, ays nuyn dasasenyakum։ Usucchi seghanin e parel Marin։ Urish seghan chka։

— Duq naev mer dasghekn eq linelu, — harcrec meky, vorovhetev lrutyuny shat er erkarum։

— Chgitem, — staphvec Mamyany, heto miamit harcrec, — kuzenayiq։

Ashakertneric mi qanisy phrtkacrin։

— Mez inch e mnum vor, mi qani amis, minchev hascneq mez ghekavarel, kchvenq։

— Duq Boni Em xmbi ergery sirum eq․․․

— Duceev lsel em։ Lav en ergum։

Dasarany xlrtac, cayr aran phsphsocner, shshukner։

— Erek nranc ergi tak en parel dzer seghani vra։

Mamyany haskacav, vor groh e sksvum։

— Nranc kheracnen, ynker Papyan։

— Mamyan, — hangist ughghec usucichy, — es chgitem, te nranq inch en arel։ Ev heto: erevi indz chen harcni, es nor mard em։

— Dzez el en heracrel։

Na, vov ayd harcy tvec, gluxy taqcrec dimacini tikunqum։ Dasarany tagnapali sskvec․

— Ayo, — xocvac, bayc aranc voreve grgiri patasxanec usucichy, — heracrel en, ete ayd barn e qez harmar։

— Duq mer verjin usucichn eq, — anspaselioren, chgites qmcicaghov, te taxicov asac mi aghjik։

Mamyany nayec, tesav aghjka bac kapuyt achqery․ voch, taxicov asac aghjiky։

— Inchpes e anund։

— Lusik։

— Verjin usucich chi linum, Lusik։

— Aysorva mer teman Nairi Zaryani «Hacavann» e, ynker Mamyan։

Mamyany shnorhakalutyamb nayec aghjkan, na uzum e ognel iren, uzum e phoxel zruyci huny։

— Ynker Sanoyany chharcrec patmel «Hacavany» ։ Infarkt, hima anharmar e urish hivandutyunic mernel։

― Lrir, – tchchac Lusiky։

— Du el lav kpareir seghani vra։

Mamyany nayec ayd asoghin, gangur, xit mazerov tgha er։

— Anuns Gagik e։— Tghan votqi kangnec, — durs gam dasaranic։

— Voch, inchu, Gagik lav anun e։

— Uzum eq, asem bolori, anunnery։ Kcanotananq։

— Vochinch, Zhamanak ka։ Kcanotananq kamackamac։ Isk hima․․․

Mamyany motecav patuhanin, nayec durs․ dproci sovorakan bak er: lcvac aghmukov, erexanerov։ Heto shur ekav, nayec dasaranin, tesav nranc mekik֊mekik, phordzec brnel nrancic voreve meki hayacqy, chkaroghacav։

— Erkrord, zhamin el lrelu enq։

— Dasamijoc chenq ani, — anspaselioren asac usucichy։— Es dzez uzum em patmel im dprocakan oreric։ Guce dzez heqiati nman tva։ Togh lini aydpes։

Uremn, tariner araj, erb es ev im ynkernery dzeznic el mek-erku tarov phoqr einq, da, uremn, paterazmi verjin garunn er, erevi nuyn ays orerin, mer dasarancineric mekin dzhvar ban patahec։ Ayn zhamanak tghaneri dprocn arandzin er, aghjikneriny: arandzin։ Skzbum nuyn dprocn er, heto dprocy kisecin, phayte pat drin, mutqery dardzrin erku ev mez bazhanecin։ Bayc menq hishum einq mer ynkeruhinerin, ev kamac-kamac, erb mecacanq, naev․․․ siraharvum einq։ Kareli er dran siraharvel asel։ Chgitem, Bayc aha, im ynkery, vori anuny Manuk er: siraharvel er, ev ayd bany haytni er dardzel dasatunerin։

Manukin voroshel ein phoxadrel urish dproc։

Henc ayd orerin mer dasaranci Rubeny, vor mek-erku tarov mec er meznic, dzerq er gcel phoqrik mi girq: «Manon Lesko» ։ Gisherov, ayn Zhamanak der qaghaqum lusaqogharkum er, menq mnacinq dprocum ev razmagitutyan kabinetum, momi luysi tak, sksecinq kardal ayd girqy։ Da siro zarmanali mi heqiat er, vor sermi pes ynkav mer hogineri sevahoghi mej։ Menq kardacinq hamarya voghj gisher։ Duq erevi giteq ayd grqi herosneri dzhbaxt patmutyuny․ jahel, hamarya patani aspet dy Griyon tesnum e geghecik mi aghjka: Manonin, ev siraharvum։ Siro arajin orerin hetevum e canr arkacneri, hiastaphutyunneri erkar shghtan։ Manony davatchanum e ir aspetin, davatchanum e shat angam ev, i verjo, nran ibrev anarak aghjka: ir nmantasnmeki het, phoxadrum en Amerika։ Aspety giter amen inch, bayc sharunakum er sirel aveli xor, aveli burn, hamarelov Manonin amenakataryal eaky։ Na chi lqum Manonin ev nra het meknum e Amerika․․․

Menq kardam einq momi luysi tak, momy kpcrel einq gndacri phoghin, varaguyrnery cackvac ein xnamqov, menq hing ynkerner einq, sery, davatchanutyuny, havatarmutyuny der anhayt ashxarh er mez hamar։

Mez arandznapes cncec grqi verjy, erb Manony mernum e anapatum, ev dzhbaxt aspety ir matnerov phorum e nra gerezmany, heto parkum gerezmanin, spaselov ir mahin․․․

Manuky․․․ na inch giter siro masin։ Parzapes Alisan nranc harevann er, na sirum er vercnel aghjka payusaky, erb dproc ein galis kam gnum։ Na banasteghcutyunner er grum, namakner er grum Alisayin։ Guce paterazmakan dzhvar oreri mghdzavanjum ayd heqiaty petq er nran, inch karogh einq asel։ Aydpisi mi namak, vor Alisan er grel, Manuky moracel er oragri mej, oragiry tvel er usucchuhun ev․․․

Manukin phoxadrecin urish dproc, isk menq: nra chors ynkerNery, iharke, hetevecinq nran։

Inchu Rubeny henc ayd orerin berec «Manon Leskon» ։

Inchu asac: kardanq gisherov, mome luysi tak։

Inchu henc ayd heghheghuk, tetevabaro aghjka ev dyurahavat aspeti siro patmutyuny։

Ays harcery chkayin mez hamar։

Ays harcery heto el chartnacan im mej։

Hishum em, erb ush gisherov tun einq gnum, menq xosum einq, vor paterazmy shutov, shat֊shutoqv erevi kverjana, kavartenq dprocy։ Erevi amen meks, mer hogum, mer eutyan taqun luysi mej tesnum er ir apaga Manonin ev, havataceq, moracel einq, te na davatchanum er, xabum։ Mer mej mnacel er sery: amen ban haghtogh, nuynisk mahy haghtogh sery։ Menq paterazmi zavakner einq, ev ayd gisher, henc razmagitutyun kabinetic patrast einq gnal razmatchakat, krvel mahi ev atelutyan dem։ Ev Manony ognum er mez ayd bann anelu։

Heto menq mecacanq, bayc ayd gishery mnac mer mej։ Guceev mez pahec-pahpanec ir phxrun zrahnerov․ chgitem։ Heqiatner uneceq։ Dzer heqiaty։ Dzer eutyan inch-or masov apreq heqiati mej․․․

Inch arag verjacrec, tvum er: karogh er patmel mi qani zham, hushy, tvum e, karner֊ktaner nran ir teverin, bayc na karces patmec voch meki hamar, vorovhetev vaxenum er nayel patanineri demqerin, isk achqerin: sarsaphum er․ mi caghr, mi qmcicagh: kphshrer nran։ Mamyany sirum er zgal, vor lsum en iren, ays angam vaxecav stugel: lsum en։ Dasarany sskvel er, anspaseli er ays shrjadardzy: nranq chhascrin koghmnoroshvel։

— Aysor harcer chtaq, — asac Samyany, — karogh eq gnal tun։ Kxosenq vaghy, myus ory։

Zarmacac, mi tesak mtamolor, kentronacac: tghanern u aghjiknery havaqecin grqery, durs ekan։

— Ctesutyun, — asac verjin ashakerty։

Cackvogh dran hetevic Mamyany cicaghi dzayn lsec, heto qaylery heracan, dzaynery marecin։

Mamyany nstec seghani araj, sigaret varec ev dandagh sksec tertel dasamatyany։ Hangucyal Sanoyani dzeragrin nayec txrutyamb, grel e misht manushakaguyn tanaqov, erevi sirel e ayd guyny, grel e hatik֊hatik, lav dzeragir e unecel։ Xnamqov lracvac e yuraqanchyur dasi teman։ Inch gravorner e tvel: xstiv yst cragri․․․ Ashakertneri tvanshannern el kanonavor ein, kokik, irar nman: «ereq» ev «chors», «chors» ev «ereq» ։ Mi qani angam handipec «erku» gnahatakani, meky, vov e: Lusik Saruxanyan, mi angam gerazanc e stacel։ Gnac usucchanoc, qartugharuhuc xndrec gravorneri tetrery, vor nuynpes xnamqov drvac ein paharanum։ Noric ekav dasasenyak, sksec tertel tetrery, erbemn kardal։ Dasagrqeric canot togher ein, hart ev sahun naxadasutyunner, hghkvac covaqareri nman, tvanshannery «ereq» kam «chors» ։ Sanoyany ushadir yndgcel er ketadrakan sxalnery, tarasxalnery, mi tetrum, vov e: Armen Garaseferyan, nshum e arel: «heracel es temayic, vorovhetev «Abu-Lala Mahari» poemy banasteghci boghoqn e, dzhgohutyuny: kapitalistakan kargeric» ։ Isk inch e grel ashakerty, kardac․ ashakerti karciqov poemum naev azgayin boghoq ka, banasteghcn artahaytum e naev hay zhoghovrdi voghbergutyuny, vori tarapanqnerin ashxarhy antarber eghav։ Mi tetri mej, vov e Mari Meliqyan, erku angam bac e toghnvac ereqakan ej։ Nayec temanery․ Es hpart em im horov, myusy․․․ Nmanvenq mer cnoghnerin․․․ Aghjiky grel e amsativy, vernagiry, bayc sharadrutyuny chi grel։

Isk aha ays ejin․ inch e teman: Mer tuny, mer yntaniqy, nuyn aghjiky ut togh votanavor e grel։ Vernagri tak nshel e․ «Es chem grel, miayn targmanel em, grel e 14-15 tarekan finn mi aghjik, chgitem vortegh em kardacel» ։

Mamyany kardac votanavory․

Aha noric zbosaygum
Es qaychum em: mekin grkac,
Es cxum em,
Bayc urax chem,
Ur es, hayrik, voronir indz
Ev indz et tar ayn ornry,
Err mer tuny, mer hin tuny:
Amenalav teghn er erkri։

Sanoyany «erkus» er nshanakel ev karmir tanaqov avelacre․ «Isk qo mtqern ur en ev sa inch votanavor e, vor targmanel es» ։ Ays temayi mi sharadrutyun ughghaki sqancheli er, vov e: Vahan Saroyan։ «Mer seghanneri glxaverevy gnalov datarkvum e, — grel er na, — voch te nra hamar, vor mecer chkan, yst vitchakagrutyan: kyanqi mijin tevoghutyuny erkarel e։ Paps, orinak, misht tchashum e xohanocum։ Voch, menq sirum enq nran, bayc erevi paps varzhvel e, orinakan e hamarel, vor ir teghy voch voq chnsti, vor iren spasen։ Hima: ur patahec nstum enq։ Hima arhasarak klor seghanneri zhamanak e, ete nuynisk seghany dzvadzev e kam qarakusi։

Hayrs mez het hamarya chi tchashum, na misht ush e tun galis, misht gorc uni, menq, arhasarak, vaghuc yntaniqov seghan chenq nstel։ Varzhvel enq, vor aydpes piti lini ev miayn mayrs e, vor tanjvum e dra hamar» ։

Inch e nshanakel Sanoyanr․ bovandakutyan hamar: «ereq» (nshum e arel․ «Ches patasxanel temayin»), ughghagrutyan, sharahyusutyan hamar: gerazanc։ Seghanneri glxaverevy datarkvum e․ inch sqancheli togh e gtel ays tghan։ Sanoyany azat temayov urish sharadrutyun chi tvel։ Erevi tany sirvac hayr e eghel Sanoyany, uzecel e lav baner kardal hayreri masin։ Kam: guce menak mard e eghel, inch imanas։

Inqy: Mamyany, ayd temayov erbeq sharadrutyun chi ta, erbeq։

Kardac myus tetrery, kardac manraasn, peghumner anoghi hamberutyamb․ voch mi kendani togh, voch mi sxal, bolory nman ein irar, karces sharadrutyunnery grel er nuyn taratchanach meqenan։

— Ynker Sanoyany henc arajin oric e ashxatel mer dprocum, — haytnec Sofin, — verjin amisnerin shat hivand er, bayc dasi galis er։ Henc mi or dproc chgnam, kmernem, asum er na։ Mahvan naxord orn el ekel er։

— Duq ays dprocn eq avartel։

Chkaroghacav asel: mer dprocy։

— Ayo, chors tari e chem yndunvum, ays tari talu em erekoyan bazhin։ Stazh em havaqum։ Erku amis e mnacel, vor lrana։ Kyndunvem։

— Kyndunves, iharke, ete aydqan shat es uzum։

— Ynker Sanoyany indz het parapum er, erb vor hivand cher։ Bari, lav mard er։ Uzum eq cxel․․․ Es unem cxaxot։ Che, che, es chem cxum, inch eq asum, — nayec kashepat dran koghmy, — ynker Vanunu hamar e, arden haryur angam toghel e cxely։

— Es chem karoghanum toghnel։

― Ete sigaret chunenaq, aseq indz։

— Shnorhakal em։

Usucchanocum voch voq chkar, daserr verjaceq ein, dprocy: xaghaghvel։ Mi tesak tarorinak er dproci xaghaghutyuny։

— Duq xoseciq nranc het։ Anhajogh or sksvec dzer kyanqy mez mot։ Ynker Vanunun aydqan barkacac chem tesel։

Mamyany haskacav, vor Sofin patrast e patmelu depqi manramasnery։ Inchu imana, der chi tchanachum mardkanc ev miangamic․․․

— Kxosem nranc het, Sofi, der zhamanak klini։ Qo sirac dasatun vov e eghel։

— Bolory։ Bolory shat lavn en։

Bolory։ Kareli e sirel bolorin։ Isk inch aser aghjiky arajin ory։

— Ynker Sanoyany mi andam asac․ Sofik, du lav artistuhi klines, huzvum es bolori hamar ev lav dzeragir unes։ Na sirum er, erb lav dzeragir ein unenum։

Mamyany der chgiter, vor ashakertnery qartugharuhun Sofi Loren ein asum, na chgiter erekva depqi mej Sofii masnakcutyuny, na phaphuk txrutyamb nayec qartugharuhun, mtacelov, vor karogh er nra tariqi aghjik unenal։ Erevi arden siraharvac kliner ir aghjiky, kvstaher hory, kpatmer, xorhurd kharcner։

– Du «Manon Leskon» kardacel es, Sofi։

— Inchi masin e։

― Siraharvac kas։

— Inch eq asum, — Sofin phordzec karmrel, – hamalsaran yndunvem, nor։ Glxavory da e։

— Glxavory da e, — meqenabar krknec Mamyany։— Erevi։

Anstoragir namak

Sahak Vanunin mtatanjutyan mej er։ Tghanerr xosum kin aranc shphotvelu, hangist ev inqnavstah։ Patmecin, vor erek daseric heto, iroq, tun chen gnacel, vorovhetev Armeny nor dzaynagrutyunner er berel, mnacin, vor lsen։ Erevi phoqr-inch vogevorvecin, vorovhetev sksecin naev parel, amenic aveli parel ughum er Marin, vory, da amenqy giten, dproci amenalav paroghn e։ Erb ners mtav Sona Miqayelyany ev ditoghutyun arec, anmijapes havaqecin grqery, gnacin tun։ Aha bolory։ Guce parelis Marin shat e vogevorvel, guce inch֊or kotchak e ardzakvel, chen nkatel, hnaravor e, ritmik pareri zhamanak da patahum e։ Nranq irenc zarmanqy haytnecin qimiayi dasatui kaskacic, vorin irenq amenqy shat hargum en․ «Che vor duq misht el haskacel eq mez, — asac Armeny, — cheq gtnum, vor mez viravorel eq, manavand Mariin, vory erevi dra hamar el dproc chi ekel։ Erek na amboghj tchanaparhin lac er linum» ։

Sona Miqayelyany anxos lsum er, isk mtqi mej phordzum er bolor manramasnerov verakangnel erekva tesarany, amen ban, iharke, shat arag teghi unecav, inqy zarmanqic erevi naev glxaptuyt aprec, erb tesav Marii merk (guce kisamerk) usery։ Tghanery amenur oghakov shrjapatel ein nran ev ritmov gorum ein «ole» ։ Erb inqy barkacac araj ekav, sharqov araj ekan naev tghanery, Armenn asac ir tunot naxadasutyuny moraqroj masin, inqn aveli taqacav։ (Armeny chhrazharvec ir asacic․ «Es cavum em, vor dzez neghacri, nereceq, parzapes shat viravorakan tvacin dzer xosqery, duq aynqan zhamanakakic kin eq, knereq, bayc menq hamarya siraharvac enq dzez») ։ Erb inqy motecav Mariin, na hangist kangnac er magnitafoni mot ev dzaynn er meghmacnum, kotchkelov ir ciranaguyn zgesti verin kotchaky․ nra zgesty verevic ereq֊chors kotchak uni, isk heto minchev pheshery shghtayov e։ Na chnayec usucchuhun, isk matnery, inqy hastat nkatec, doghum ein։ («Moraca asel, vor es cxeci, mi sigaret, — Armenn er, — de inch anem, erbemn patahum e ayd himarutyuny, dra hamar: patzheq» ։ Vanunin ayd xosqi vra barkacav, mi erkar traktat kardac cxelu vnasneri masin, heto meghavor zhptac, vorovhetev amboghj zruyci zhamanak inqy cxum er․ «Kmecanaq, da el areq, — asac, — bayc lav e, vor inqd es xostovanum, ynker Miqayelyany ayd masin vochinch chi asel») ։ Sona Miqayelyany hishec, ayo, senyakum cux kar, nran el huzec (te tarorinak tvac) Armeni ankeghcutyuny։ Bayc, aynuamenayniv, cher karogh erekva patkery tesilq linel։ Vanunin meghm er, phoqr-inch hangstacac․ Sona Miqayelyany haskanum er, vor nran dur e galis hanguyci nman lucumy, manavand, vor inqy apacucelu himqer chuni, hing mard, hangist, aranc shphotvelu urish patmutyun en anum, vor yndhanur gcerov nuynn e, bayc․․․ Harkavor e iren xtchtchel patmutyuny, inchpes piti hastati, vov e iren havatalu։ Tes e, ays satananery, parzvum e, iren sirum en։

— Chgitem, — i verjo asac, es tesa, vor Marin tghaneri mej ynkac parum er, es tesa nra kisamerk usery։ Bayc guceev tvacel e indz։

Vanunin hangist shunch qashec։

Tghanery hertov neroghutyun xndrecin, baci Ashot Qanqanyanic, ev Vanunin asac, vor karogh en gnal dasi․ «Kargin parapeq, qnnutyunnery qtnerid tak e։ Dprocum aylevs magnitafon-ban chtesnem» ։

Mi qani rope heto Sona Miqayelyany lur nstac er, direktory seghanin drac inch֊or tghter er makagrum։

— Es shnorhakal em dzeznic, ynker Miqayelyan, — i verjo asac, — mez harkavor e voch mi manruq chvripel։ Nranq petq e imanan, vor dprocum kargukanon ka։ Mer mej asac: vat tghaner chen։— Heto xoramank zhptac, — qez el siraharvac en։

— Ayo, — chgites inchu sharazunec Sona Miqayelyany, — vat tghaner chen, es karogh em gnal։

Erb kashepat dury cackvec, Sona Miqayelyany tunot hayacqov chaphec Sofiin, chlselu talov «Inchpes eq, ynker Miqayelyan» barery, chardzaganqelov aghjka qaghcr-meghcr zhpitin։ Amen depqum: dprocum pttvogh araspelnery qich kap unein ayn ameni het, inch teghi e unecel erek, ete nuynisk amen ban teghi e unecel henc aynpes, inchpes iren tvacel e, inchpes inqy heraxosov patmec Vanunun։ Dasatun nayec ir pttvogh bazkatori vra kotratvogh jahel aghjkan ev hankarc et dardzav, noric bacec arandznasenyaki dury․

— Ynker Vanuni, amen depqum vat chi lini, ete dzer heraxosy vercnelis oriord Sofii heraxosn anjatvi։

— Es da vaghuc ei uzum anel, — asac Vanunin, — misht moranum em։ Vaghn el zhoghkrtbazhin en kanchel։ Sofik․․․

Sofin shantahar nayec qimiayi dasatuin։

«Parzapes lkti parum ein, — usucchanocum, amenqi nerkayutyamb asac Sona Miqayelyany, — senyakum cux kar։ Giteq, es sarsapheli chem tanum cuxy։ Marin kisamerk er kam guce da tvacel e, arhasarak hima hagnvac vitchakum el mer oriordnery kisamerk en tvum։ Urish voreve ban chi eghel, tghanery indznic neroghutyun xndrecin։

Dprocy phoqr-inch handartvec, tepet araspelnery sharunakvum ein shshukov patmvel ev qnnarkvel։

― Ete da aysor chen arel, vaghy kanen, — amphophec Danielyany։— Es arandznapes chem zarmana։

Isk Marin, aynuamenayniv, dproc cher galis։

Hajord orerin teghi unecav ereq depq, vor noric kendanacrec ays patmutyuny։

Arajin depq։ Sportayin dahlitchum irar cecel ein Armenn u Vahany։ Anspaseli er, vorovhetev nranq mterim ynkerner ein։ Hatkapes Vahani hamar da zarmanali depq er: na dproci amenalrakyac, zusp ev qaghaqavari tghaneric er։ «Henc aynpes, mi datark bani hamar vitchecinq, — asac Armeny, — vitchecinq, mi qich tchankrotecinq irar, vaghy khashtvenq, um gorcn e» ։ Vahany voch mekin vochinch cher bacatrum։

Erkrord depq։ Mariin ghaseric heto tesel ein dprocum (tesel ein avag jokatavary, Sanasar qerin ev, iharke, Srfin) ։ «Lac linelov vazum er mijancqov, — asac avag jokatavary։— Es chhasa hetevic» ։ Uremn, Marin hivand che, bayc dasi chi galis։

Ev, i verjo, errord: amenakarevory, vori masin giter miayn Sahak Vanunin։ Hingshabti ory na phostov stacav mi anstoragir namak։ «Dzez xabecin, — grvac er namakum, — Marin, iroq, hamarya merk er parum։ Armeny ev Smbaty dsaamijocin graz ekan։ Armenn asac, vor aynpisi nor erger uni, vor Marin kmerkana, ete lsi։ Smbatn asac: chi merkana։ Marin amotic e, vor dasi chi galis, vorovhetev ynker Miqayelyany dzez asel e tchshmartutyuny» ։

Vanunin mtahog er․ um dzeragiry klini։ Na ayd dasaranum daser chuni, bayc karogh e vercnel hayereni gravornery, hamematel։ Guce parzapes Armenin ev Mariin chsirogh mekn e grel, inch imanas։ Vanunin atum er anstoragir namaknery, vorovhetev mi qani angam grel ein naev ir masin։ Ancyal tari grecin tchisht ayn orerin, erb iren nerkayacrel ein vastakavori kochman։ Kanchecin ur vor petq e, tvin, vor karda namaky, asacin, vor karevoratyun chen talis, bayc kochumn el, aynuamenayniv, chtvin։ Nax uzec patrel ir stacac namaky, heto mtacec, vor amen inch dranov karogh e chverjanal։ Mek el tesar: ays stahaky grec aveli verev, te ayspes u ayspes: Sahuk Vanunin kockum e dprocum katarvogh depqery։ Namaky makagrec, noric crarec, drec seyfy։ Kta ayd nor dasghekin, togh zbaghvi aranc aghmuki։ Hark eghac depqum inqy kasi, vor ahazangy anhetevanq chi toghel։

Ays orerin chaphic durs mtahog u lrakyac e dardzel Sona Miqayelyany, hrazharvec usucichneri xorhrdakcutyunum eluyt unenaluc, verjapes glux er galis vaghuc cragrvac erekon arvestagetneri het, handznararec avag jokatavarin։ Mtnum er, parapum er zhamery, laboratoria ev gnum tun։ Vanunin mtahog er․ guce viravorvec ayn orva zruycic։ Harkavor e, noric xosel, guce artasahman gnalu arajark ani․ mi qani angam asel e, vor kuzenar Lehastan gnal։ Asenq, ete artasahman uzena, horaqroj tghayin kdimi։

Vahan Mamyany dasaran mtav bavakan ushacac։ Gradaranum tertum er Vahan Teryani girqy, hrapurvec ev ush zgac, vor zangn arden eghel e։ Teryani girqy maqur er, chkardacac։ «Poezia chen vercnum, — asac gradaranavary, — tchishtn asac, naev ardzak» ։ «Isk siro masin grqer vercnum en» ։ «Mek-erku aghjik։ Sovorabar vercnum en ayn grqery, vor handznararum e dasatun։ Mek-erku or heto et en berum։ Erevi miayn tertum en» ։

Tghanern u aghjiknery inch֊or grgrvac ein erevum, dasamijocin havanoren vitchel en։ Mamyann amen ban ktar, ete annkat lsac liner nranc vetchy։ Sksvum e dasy, ev nranq karces urish mard en darnum․ krianery phakvum en patyani mej։ Naxord zhamin Mamyann arajarkel er noric kardal Teryan ev angir sovorel amenic aveli dur ekac banasteghcatyunnery։ Arnvazn chors-hing banasteghcutyun։

— Vov e arajinn uzum artasanel, — dimec na dasaranin։

Iren nayogh demqern ansharzh ein, hayacqnery: mi tesak bacaka։

— Kardaciq Teryan։

— Kardacinq, — ardzaganqec inch֊or meky։

— De․․․

— Guce duq skseq, — Armeni dzayni mej xoramank erang kar, nra shrtunqnery larvac ein, ases zspum ein bareri inch֊or pghtor heghegh։

— Inch ka vor, es ksksem, — hangist asac Mamyany։

Heto ver kacav ir atoric, motecav Armenin, henvec henc nra nstaranin u mi pah lur mnac։ Na parz֊parz tesav 1947 tvakani ayn aravoty, erb irenc dasatun: Nvard Paronyany, mtav dasaran, tchisht aydpes henvec aoajin nstaranin ev asac․ «Aysor es dzez hamar Teryan kkardam» ։ Da inch sqancheli qarasunhing rope er։ Usucchuhu dzerqin kar Teryani girqy։ Bayc na angir er asum, meky myusi hetevic hosum ein zarmanali phaphuk, taq toghery։ Dasamijocin na asac․ «Banasteghci kyanqi masin dasagrqum ka, kkardaq։ Erevi vat chi lini, ete myus dasin el duq indz hamar kardaq Teryan, inch vor duq khavaneq։ Es naev lsel em sirum» ։

Tesilqy tevec mi qani vayrkyan, bayc Mamyany ayd mi qani vayrkyanum hishec heravor dasi bolor manramasnery։

․․․Erb kyhognes, kygazazes ashxarhic:
Dardzir im mot, veradardzir du noric․․․

— Kgazazes․․․— qti tak mrtmrtac Smbaty, — du kgazazes, es kgazazem, na kgazazi․․․

— Ev dasaranum kstacvi sodom-gomor։— Sharunakec Armeny։

Dasaranum shshuk ancav, inch֊or meky, verjin nstaranin, phrtkac։

․․․Ete baxtn u vayelqnery qez zhptan․․․

Mamyany hangist sharunakum er banasteghcutyuny։

Nor dasgheky Armenin tarorinak mard er tvum։ Amboghj dprocy zngzngum er irenc ayn orva patmutyamb, isk sa mi bar angam chi asel, tepet arden erkrord shabatn e: galis-gnum e։ Na ushadir znnum er usucchin, ir mtqeri het er ev cher lsum nran։ Tany erek noric vetch unecav mor ev qroj het։ Guce nranq en tchisht։ Vahany xusaphum e irenic, thatch ban stacvec։ Inqy henc Vahanin kuzenar patmel amen inch, bayc stacvec kriv։ Phslnqot, gna qo havasarumnery lucir, amboghj ory pttvir Danielyani shurjy։ Qo inch gorcn e brncqamarti dzernoc hagnely, tghamardkanc gorcerin xarnvely։ Aspetis nayeq։ Armeny giter, vor Vahany siraharvac e Mariin, bayc de tghaneric vov siraharvac che nran։

․․․Vor erkri srtum taxic ka aynqan։
Ev aynqan nerum— vor erkri srtum․․․

Ashoty arag-arag inch-or ban er grum ir arjev drac tghtin։ Nra achqern anhangist ein, nstel er verjin sharqum, menak։ Erevi kgna iravabanakan, hayrn e pndum։ «Votqi, datarany galis e», patkeracrec iren mijnadaryan datavori tiknocov, tchaghat, aknocy qtin։ Voch, aveli lav e dataxaz, aynuamenayniv, hor karciqov, amenaglxavor demqy dataxazn e ev voch datavory․ na inchpes vor asum e: datavory hnazand, xeloq֊xeloq dzevakerpum e։

Lusiky eranutyamb nayum er usucchin։ Na kardacel, shat ban angir er arel, bayc chi artasani, tghanery kcaghren։ Aghjka shrtunqnery sharzhvum ein․ na mtqum krknum er dasatui het ev aveli shat ir dzaynn er lsum։ Inch zarmanali mard e eghel ays Vahan Teryany։ Mer dasaranum liner, ksirei nran․․․

— Vahan, guce du։ Ibrev banasteghci anvanakic։

— Vahany Teryani het hashiv chuni, — usucchin yndmijec Smbaty, — na gnalu e kibernetikayi fakultet։

Vahany chnayec voch usucchin, voch dasynkerojy։ Arden erku sharat e na eresi vra e gcel matematikan։ Dzax achqi tak der mug kapuyt e։ Srtum ahagin darnutyun ka, maghdz։ Um het kisvi։ Danielyani, na iskuyn kharcni: aysinch xndiry lucel es։ Mamyany ir hamar lriv ancanot mard e, anhaskanali։ Teryan․․․ Tvern en karavarum kyanqy ev voch te ays txur toghery, tepet usucichy lav e kardum, karces ir sephakan txrutyuny lini։ Marin der chi galis dasi․․․ Erku amis heto kbazhanvi srancic։ Shut, shut ancni ayd erku amisy։

․․․Amen vayrkyan sirov trtum asum em es mnas barov․․․
Gnum em es mi mut ashxarh, heru erkir, el chem galu,
Bari hisheq indz dzer srtum: mnaq barov, mnaq barov․․․

— Lusik․․․

Lusiky lac er linum։ Na klanvac, aneacac lsum er usucchin, mtovi krknum banasteghci toghery, ev, anspaselioren, hosecin arcunqnery։ Dasynkeroj dzayny ases artnacrec nran inch֊or erazic, na staphvec, nayec shurjy։ Gayanen nran er harel ir satanayakan achqery․ «Inch patahec qez» ։ «Vochinch chi patahel, mi xangari» ։ Mamyany krahec shshuknery, annkat chmnac naev aghjka huzmunqy ev dranic heto ases artasanum er miayn lac linogh ayd aghjka hamar։

․․․Inch mnac indz– voskya mi canc, urish vochinch,
Margartashar husheri gandz, urish vochinch․․․

Zangy tvecin։

— Chdzandzracaq, — harcrec Mamyany։— Uremn, hajord zhamin․․․

— Inchpes asum en: shnorhakalutyun ushadrutyan hamar։― Ashotn er։

— Lkti, — bardzr asac Lusiky։

Sharadrutyun azat temayov

Hingshabti ory, vagh aravotyan Sahak Vanunun zangaharecin lusavorutyan ministrutyunic․ «Ayd incher en katarvum dzer dprocum, ynker Vanuni» ։ «Inch nkati uneq», «Verjin striptizy: ory cerekov, Movses Xorenacu anuny krogh dprocum։ Xeghtch patmahor moruqi mazery kphshaqaghvein․․․» ։ «Patmahayry cher zarmana, ― ayn mardy, vor zangaharum er, cher sirum Vanunun, Vanunin da giter ev phoxadardzabar nuyn verabermunqn uner։— Nax piti asem, vor shtapum eq striptiz barov mez mkrtel, erevi dzez e dur galis ayd bary, isk galov patmahory, huys unem: hishum eq, te inchov e avartvum nra «Patmutyuny» » ։ «Es urax em, vor tvabanutyan naxkin dasatun aydqan teghyak e hayoc ptamutyany, — zangaharoghy patmutyan naxkin usucich er, tepet shat lav teghy chberec, te «Patmutyan» vor toghern er aknarkum Vanunin։— Amen depqum arzher, vor ayd depqi masin ministrutyunn imanar voch anstoragir namakic։ Ministry kargadrel e, vor ays namaky dzez ugharkenq, tepet dra kariqy chem karcum, te uneq, qani vor namakagiry grum e, vor mi shabat araj inqn aveli manramasn grel e dzer anunov։ Stacel eq։ Amen depqum ministri kargadrutyunn e, es aysor kugharkem։ Togh erku hat lini։ Ynker Vanuni, ha, vastakavori kochman nerkayacnelu gorceod patrast en, mnum e bnutagiry․․․» ։

Sahak Vanunin huzvac kam barkacac paherin parzapes niharum er, ayo, ayo, mardkanc achqi araj na parzapes niharum er։ Ayd gangi zhamanak na menak er, bayc havanoren katarvec nuyny։ Katarvec avelin, na nyardayin zangov kanchec Sofi Lorenin ev cxaxot ugec։

— Bayc che vor․․․— kmkmac Sofi Loreny, vorin Vanunin henc erek ktrakanapes asel er, vor ete cxaxot uzi, ete angam xndri, aghachi, mek e: togh chberi։ Tey patrastem guce․․․

— Cxaxot, — hamarya bghavec Vanunin։– Ev kanchir Mamyanin։

— Ynker Mamyany dasi e։

— Togh yndhati dasy, ga։ Paterazm chi yndhatelu։

Minchev Sofin kbardzranar chorrord hary, ev Vahan Mamyany chorrord harkic kijner usucchanoc, Vanunin yoterord sigaretn er varum։ Na mrayl nayec nor dasghekin․

— Inch eghav, zbaghveciq ayn namakov, xoseciq nranc het։

— Aghjiky der dasi chi galis, isk Armeni het․․․ Hark ka qrqrel mi patmutyun, vor hamarya moracvel e․․․

— Hishoghner kan ev bavakan azdecik hishoghner։ Vaghy mankxorhrdi nist e, erkusi heracumn el harkavor e dzevakerpel․․․ Es aysor um het vor petq e khamadzaynecnem։

— Heracum, — Mamyany nkatec direktori seghani liqy moxramany, ushadir nayec nra srvac dimagcerin, inch-or ban krahec։— Heracum: hasunutyan qnnutyunneric amisukes araj․․․ Es chem karogh dra het hamadzayn linel։

— Vochinch, — hangist yndmijec Vanunin, — kdzevakerpenq mek demov, inchpes asum en, plyus: hisunmek koghm, hamozvac em։

— Guce tayl taq es xosem Armeni het։

— Es ayd tuyl em tvel mek shabat araj, ynker Mamyan։— Heto hankarc harcrec։— Glxacavi degh cheq unena․

Mamyany phordzec krahel direktori hogevitchaky։ Vanunin erevi bari u anognakan mard e ev gluxy korcnum e sur iravitchakneri zhamanak ev dra hamar chi sirum, erb harcery xtchtchvum en u stipvac e kciky qandelu։ Mardik kan, vor yndhakaraky, nuynisk lav en zgum nman depqerum, harkavor e qnnel, patzhel, evs mek angam havastel qo ishxanutyuny, xelqy։ Vanunin ayd mardkancic cher, nra hamar ghekavar linely ber er ases, bayc miayn․․․ xtchtchvac iravitchaknerum։ Tchgnazhamn ancnum er, ev na nuyn Vanunin er: hangist, inqnavstah, amen ban hastat imacogh, seghani tamada, dproci nahapet, phaphuk ev shataxos։

— Es aysor kxosem nranc het։ Guce Mariin el gtnem, tepet chgitem: na kvstahi indz։ Es nra eresn el der chem tesel։ Isk namaky, indz tvum e, grel e ayd dasarancineric meknumeky։

— Parz e, vor es chem grel, — dary cicaghec Vanunin, uterord sigarety varelov։— Cheq cxum։

— Cxum em, — asac Mamyany, — bayc dprocum ashxatum em chcxel։ Es kbacem patuhany։– Mi qani vayrkyan erkusn el lur ein, Vanunin dandagh ners er qashum kapuyt cuxy, heto Mamyann asac։— Giteq, ays orerin es bavakan nsteci gradaranum։ Bardzr dasarancinery hamarya chen kardum։

— Hima amen meki tany mi hanrayin gradaran ka, erbemn: aveli harust, qan mer dproci gradarany։

— Amen meki tany, ayo, grqer kan, bayc aphsos, erbemn dranq sharvac el mnum en grapaharannerum։ Gradarany grqeri pahest che, ayl kardacvogh, mashvogh, dzerqic dzerq ancnogh grqeri tun։

― ․․․ Plyus: lav usucichner, vor sovorecnum en inch kardal ev inchpes։— Vanunin, chgites inchu, hamakranqov nayec ir nor usucchin, bayc pahy mankavarzhakan kam mardkayin zruyci hamar anpateh er․ ayd heqiatnerov anhnar e patasxanel patmutyan naxkin usucchin, vor hima ministrutyunum erevi surtch e xmum ev goh e, qani vor tunavorec mek urishi aravoty։— Ayd ameni masin: ory kga, barin hety, kxosenq։ Septemberin, ete uzum eq, mankxorhrdum kqnnarkenq dzer usumnasirutyunneri ptughnery։ Bayc vaghy urish xosq u zruyc piti lini։ Phasty mer achqi araj e, ynker Mamyan, phasty․․․

— Erbemn vochinch aveli sxal che, qan katarvac phasty։ Indz hamar, andzamb, mut patmutyun e։

— Phordzeq lusavorel ayd muty, aydpes, hanun mankavarzhutyan։ Huys chunem, te dzer lusardzaky uzh unena taphancelu nranc hoginery։ Duq cheq el erevakayum, te inch daser ktan dzez ayd deghnaktucnery։

Mamyany haskacav․ Vanunin inqn iren e naxapatrastum vaghva vtchrakan qaylin, na uzum e aysorvanic isk inqn iren tshnamacnel ir ashakertneri het, voronc, erevi, sirum e։ Na inqn e uzum iren grgrel nranc dem, katarvac depqi anorosh tchshmartutyany gumarelov hazar u mi urish darnutyun։

― Ax, mankavarzhutyan astvac, inch dardzrinq qo tatchary, erexanerin inchpes nstecrinq mer glxnerin․ o, inch zargacac en, inch hamardzak en mtacum, flan-fstan։ Gitatexnikakan heghaphoxutyan, vagh akseleracia, plyus: aysorva usucichneri, ibr, ankaroghutyuny: nranc tiezerakan harcasirutyany patasxanelu arumov։ Ev ashakertnery da giten: terterum grum en, herustacuycov amboghj orr xosum en, inchpes chimanan․— Teseq, te inch serund e: xeloq, zargacac, gluxnery liqy informacia․․․ Mek-mek gluxd korcnum es․ chi lini, vor menq ashakert darnanq, ev nranq mez das tan։ Akanjd kanchi, Movses Xorenaci, hishum eq che․ «Ashakertnerd sovorelu mej cuyl, sovorecnelu mej phutajan․․․» ։ Vaghvanic mer grqery, tetrery havaqenq, dasi ganq, nstenq nranc teghy։ Karcum es kzarmanan։ Ev giteq, te mez inch daser ktan․․․

— Es guce gnam, — asac Mamyany, — sharadrutyun em avel, tasnerku ropeic zangy klini․․․

— Sharadrutyun։ Nranc teladrutyun e petq, voch te sharadrutyun։ Teman inch e։

Mamyany mi pah karkamec․ irenc ays zruycy ev sharadrutyan teman․ direktory erevi goh chpiti mna։

— Azat tema e։

— Azat, azat։ Shat chen ayd azatutyunnery։ Teladrutyun e petq tal nranc, Mamyan, vor teqsty mer dzerqin lini։ Te֊la֊dy-ru-tyun։ Nranq en mez teladroghy, ayninch, mer asacy piti gren ev voch te: inch uzum en։ Isk duq: sharadrutyun, ayn el azat։

— Uzum em parzapes tchanachel vov inch e։ Es, axr, nranc bolorovin chgitem։ Arajarkel em, vor gren irenc masin, inch kuzenayin, ete amen ban hnaravor liner․․․ Heto xndrel em ankeghcoren grel, te vor ararkan en sirum amenic shat ev vory chen sirum․․․ amenic shat։

Sahak Vanunin srtanc cicaghec․

— Hoginern es qrqrum։ Ete amen ban hnaravor liner, nranq nax ev araj erevi kuzenayin phakel dprocnery ev indz u qez qshel toshaki։

Vanunun jghaynacnum ein mardkanc tarbebutyunnery։ Tvabanutyan naxkin dasatun shat kuzenar gorc unenal mijin ashakerti, mijin dasatui het։ Hnaravor liner sranc gumarel-bazhanel ev qanordum stanal ayd mijiny, te che: amen meki bnavorutyuny nran mi iskakan jungli er tvum, karogh es, gtir tchanaparhy․․․ Vahan Mamyany erevi ayd tchanaparhnern e voronum։ Astvac ir het, bayc minchev gtni, mtacum er Vanunin, ayd junglinerum hankarc chuten nran, iren el hety․․․

Armen Garaseferyany dasgheki harcerin patasxanum er sary ev qaghaqavari։ Na voreve nor ban chasac, parzapes bar ar bar krknec ayn, inch asel er Sahak Vanunun։ Ev Mamyany stipvac haytnec namaki masin։

— Storagrutyun ka։

— Anstoragir e։ Grel en ministrutyun։ Mi orinakn el dproci direktorin։

Armeny mi qani rope lur mnac։ Nra bac kapuyt achqery severvel ein nuyn ketin, isk mitqy erevi hankarcaki larvec։ Mamyany nor harc chtvec nran, togh mtaci, mna inqn ir het, canrutetev ani։ Heto hankarc mtacec, vor inqy karogh er Armeni tariqin tgha unenal, heto mtacec, vor ir tghan el hnaravor e ayd hingi mej liner։ Dasamijocin hascrel er kardal Armeni sharadrutyany․ aysinqn, inch sharadrutyun, parzapes mi qani togh er grel․ «Duq harcnum eq: ete amen inch hnaravor liner, inch kuzenayi․․․ Inchu petq e amen inch hnaravor lini ev um e hetaqrqir, te es inch kuzenayi․․․» ։ Heto։ chgitem inchu, mi togh er grel Teryani banasteghcutyunic․ «O, hayreniq, darn u anush» ։ Inch erkrasharzh ka patanu nersum, inch banali karogh e bacel nra lrutyuny։

— Asum eq: anstoragir։— Usucchin nayec mi tesak cakogh hayacqov։— Ev erevi havatum eq, vor tchisht en grel։ Uremn mer zruycy inchi hamar e։

— Anstoragir namaknery es kayrei aranc kardalu։ Karcum em: ynker Vanunin nuynpes։ Bayc qo lrutyunn el anstoragir namaki mi tesak che, kam, aveli tchisht, spitak tught e, vortegh miayn storagrutyan ka։

— es partavor em dzez het ankeghc linel։

— Voch։— Sary asac Mamyany։— Ankeghcutyuny partavorutyamb chi linum, manavand, vor du indz hamarya ches tchanachum։ Um ches tchanachum, inchu piti vstahes։

Mamyani xosqi mej anognakan mi ban kar, erevi Armeny mi pah nuynisk neghvec usucchi ayd vitchakic, heto anspaselioren characav․

— Mi xosqov, dzez handznararel en, duq katarum eq dasgheki dzer partqy։ Karcum em, vor katareciq։ Es karogh em gnal․․․

— Karogh es, — hangist asac Mamyany, nran cicagheli u txur tvac ir araqelutyuny, phak drner e cecum, inchi hamar։ Heto anaseli qnqshanqov nayec ir dimac nstac patanun, — gites, Armen, es karogh ei qo tariqin tgha unenal։

Ay qez ancum, Armeny cher spasum nman naxadasutyan։ Guce cughak e, shaxmatayin dziu qayl։ Isk ete․․․ aragoren vanec «isk ete» ֊n, nersum zspanakn aveqi larvec, tchakati kntchiry xoracav։

— Vochinch cheq korcrel, ynker Mamyan, — asac qmcicaghov, — karogh eq hamarel, vor nuynisk shahel eq, um e petq indz nman tghan․․․

Arden drneri mot Armeny shur ekav, nayec usucchin, vor hamaroren phordzum er varel sigarety։ Luckin cher entarkvum։

— Isk storagrutyuny menq kgtnenq, aydqan shat stor mard chka mer dasaranum։ Isk anstoragir bari armaty stor֊n e ev voch te storagrutyuny։

Mamyany i verjo karoghacav varel sigarety։ Armeny der drneri mej er, inch֊or xosqi er spasum։ Ev, chgites inchu, usucichy harcrec․

— Inchu eir mejberel Teryani toghy, chhaskaca։

Armeny nayec nran ev vochinch chtsac։

Usucichy mnac datark nstaranneri lrutyan mej։ Hima karogh e gnal tun ev dardzyal vayelel menakutyan hashishy։ Inch kberi vaghy։

Mamyany noric sksec tertel ashakertneri tetrery ev zbaghvel bavakan txur mi tvabanutyamb․ vor ararkan en sirum ev vory chen sirum։ Grakanutyuny amenic qich dzaynern er stacel, qsanut ashakertic grakanutyuny irenq amenachsirac ararkan ein hamarel․․․ tasnuty։ Aydqan shat dem urish voch mi ararka cher stacel։ Danielyany kcharaxnda․ «Hy, kolega, — kasi, — dary phoxvel e, dary․․․» ։ Voch, dary meghavor che։ Vov e meghavor։ Hishec Isahakyani toghery․ «Hreghen xosqi, veh xosqi karot» ։ Grakanutyuny, ayo, hreghen xosq e, isk inch enq menq hascnum erexanerin ayd hreghen xosqic, mi sigareti cux, mi lucku krak․․․ Aysinch vepi gaghapharakan bovandakutyuny, aysinch poemi patkernery, aysinch piesi drakan ev bacasakan kerparnery։ «Hreghen xosqy» ktor-ktor enq anum, masnatum, tesakavorum, vor hesht lini verlucely։ Banasteghcutyan hegheghy tchgnum enq xckel jrmughi xoghovakneri mej ev bac toghnel katil-katil։ Girq kardaly cov mtnelu nman e, piti gluxd pttvi covi ansahmanutyunic, piti hankarc qo mej shoshaphes haverzhutyan nerkayutyuny, piti handznves tarerqin։ Menq nranc cov enq mtcnum azdanshanov ev tuyl talis, vor xoranan mi qani metr miayn, amen qayli stipum enq, vor et nayen, ho shat chheracan aphic։ Ev covy dadarum e cov lineluc, darnum e taq jrov loghavazan։ Aydpes chen nranq arajin angam shphvum Pushkini, Tumanyani, Teryani het։ Grakanutyan anhayt, kaxardakan ashxarhy darnum e tvanshan stanalu hamar trvac «tnayin handznararutyun» ։ «Apa, erexaner, vov karogh e tasy֊tasnhing ketov verlucel «Abu-Lala֊Mahari» poemi gaghapharakan bovandakutyuny։ Sksenq syuzheic, mi gisher arab nshanavor banasteghcy vercnum e ughteri qaravany ev heranum e Baghdadic, inchu e heranum, vov kasi․․․» ։

Hishec Sanoyani tvac sharadrutyunnery։ Inchn enq ughghum: ketadrakan sxalnery, tarasxalnery։ Isk kaycy tesnum enq, erb patanin hankarc sheghvum e sovor sxemayic, voronum ev gtnum e ir barery․ «sheghvel es temayic», — grum enq karmir tanaqov․․․ Mi or phordzel enq gnal hing֊tasy tari araj grac «erazneri» hetqerov, inch dardzan։ Che vor ayd «eraznern» el drvum en tvanshan stanalu hamar․ «Erazum em shinarar darnal, karucel Erevany» — «gerazanc» — grum enq menq, isk na hing tari heto darnum e koshiki xanuti vatcharogh։ Voch, na ayn zhamanak el giter, vor shinarar chi darna, bayc te grer, vor arevtrakan e uzum darnal, dasatun karmir tanaqov kughgher nra «erazy» ․․․

․․․ Ev nranq harmarvum en, ev nranq dzevanum en, heto da darnum e bnavorutyun։ Ev ayspes, kamac֊kamac nranq atum en grakanutyuny, vory uremn, tchshmartutyan banali che, vory hogekan vayelqi hnaravorutyun che, vory parzapes partadir mi ararka e, piti tvanshan stanas, elq chka։

Elq chka։

Mankavarzhakan xorhrdi nisty hetadzgvec։ Aravotyan 10֊rd «b» dasarani aghjikneric meky qartugharuhun phoxancec Mari Meliqyani namaky, vory, aphsos, crarvac er։ Vanunu mot ayd pahin nstac ein Danielyany, Mamyany, Antonyany։ Vanunin bacec, kardac bardzradzayn։ «Ynker Vanuni, — grum er Marin, — mi qani or araj es eka dproc, shat kartch, bayc husahatakan zruyc uneca mer usucichneric meki het, erek erekoyan imaca vorosh baner։ Es aylevs dproc chem ga․ ete harkavor e, karogh eq dzevakerpel heracum։ Arden mi shabat e es ashxatum em, ete hajoghvi, kgnam erekoyan dproc։ Uzum em imanaq, vor aynqan el dzhbaxt chem dzer dproci gol mtnolortic gluxs azatelu hamar։ Mnaq barov» ։

— Lkti aghjik, der andznazoh e uzum ereval, — anmijapes ardzaganqec Antonyany։

— Petq che, — meghm asac Mamyany, — na karogh er naev dzer aghjiky linel kam․․․ im։— Ays inch txmar gaghaphar e nerccvel ugheghi mej․ Mamyany kuzenar et vercnel ir barery, bayc․․․

— Im aghjiky cher karogh linel։

— Karogh er, – sary yndmijec Danielyany, — amen mekis aghjikn el karogh er linel։ I dep, nra hayry vaghuc lqel e morn u aghjkan։ Indz dasaranum erek asacin։ Es chgitei, tepet errord tarin e, das em talis nranc։

— Es gitei, — asac Vanunin, — morn el tchanachum em, shat lav kin e։— Lrec։— Uremn meki harcy lucvum e inqn iren։ Guce parzapes gorcery tanq gna, hy․․․ Isk ayd Armen kochvacin petq e heracnel։ Qich araj xoseci, na e dranc xmbapety։ Plyus: iren pahum e dataxazi nman։

Mamyann inchu noric hishec Teryani toghy, «O, hayreniq, darn u anush» ․․․ Che, inch-or ban ka ays patmutyan mej, vor mnum e tandzr varaguyri hetevum։ Mite aysqan anognakan enq menq։ Heracnel, da e mer deghatomsy։ Ur enq heracnum, inch enq hastatum dranov: mer ankaroghutyuny, mer uzhy։ Vory։

— Guce chshtapenq, ynker Vanuni։

— Erevi chshtapenq, — asac Danielyany, — nuyn xndiry hazar u mi lucum e unenum, guce es el phordzem xosel tghayi het։ Der haytni che, te inch vord e sharzhvum nranc ugheghnerum։ Hishum eq Tumanyani dproci patmutyuny․ inchov verjacav, giteq, karcem։

Mamyany urax zarmanqov nayec Danielyanin։

— Guce sran el gorcery tanq, toghni gna, — meghmacav Vanunin, – Norqi zangvacum mi dproc ka, direktory motik mard e, es kbacatrem։

― Iharke, — asac Antonyany mankavarzhakan tesaketic tchisht klini։

Tchisht klini։ Mamyany dary zhptac։ Ev ayd patanin dprocic kgna haghtoghi pes, vor aydqan mankavarzh miasin chkaroghacan kotrel iren, storagrecin irenc tulutyan datavtchri tak ev iren pah tvin mi urish dproci․․․

— Glxacavi degh chuneq, — harcrec Vanunin։

— Indz mot ka, — asac Antonyany, — fransiakan hab e, ktrum e miangamic։

— Nranc sharadrutyunnern ahagin ban bacecin։ Kardzes hushecin indz, — asac Mamyany։— Es erevi kamac֊kamac tchanachem nranc․․․

— Minch ayd nranq kchven mer dprocic, — cicaghec Danielyany։

—․․․ Ev kyanq kmtnen։— Vanunin kul tvec glxacavi haby ev hishec, vor myus shabat shrjanavartneri ereko e, inqy xosq piti asi։ Qanierord angam piti asi nuyn barery։ Tesnes barery toshaki chen gnum։ Chen mashvum, erb gorcacvum en amen or։ Nuyn barery։ Nuyn։ Nuyn։

Armen Garaseferyany bavakan hangist yndunec dproci direktori sparnaliqy։

— Kariq chka mtatanjvelu։— Asac, — heracreq, ynker Vanuni։ Norqi gangvacn el arandznapes heru che, es aveli heru gnalu hnaravorutyun unem, mer tany nuynisk shnorhakal klinen dzez։

Sahak Vanunin nax tarakusac nayec ir dimac kangnac patanun, xelagarvel e, inch e, heto nersum tchchac zspvac mi darnutyun․ lkti, anpatkar, phoxanak lac lini, neroghutyan xndri, xostana kanonavor mard darnal․ gone hima xostana, isk erku amis heto gluxn el qary, kyanqy qity ktrori, xelqi kga։

— Es xndrelu vochinch chunem, heracreq, da shat aveli harmar e indz։— Armeni achqerum mi mug txrutyan erevac, vor Vanunin chnshmarec ev vory patanin inqy tchzmec anmijapes, erevi vaxenalov, vor hankarc kphlvi։— Es karogh em gnal․․․

— Durs, — zspvac darnutyany hordec miangamic։ Vanunin dzerqy xphec seghani apakun, ev nra dzayny, naev jardvogh apaka dzayny: erevi ardzaganq tvec bolor harkerum։

Armeny hangist teghy drec atory, vorin nstac er qich araj, mi pah molorvac (molorvac) kangnec direktori araj, heto dandagh gnac depi dury։

— Ctesutyan, ynker Vanuni, – kashepat dury bacelov, asac na, heto mi pah karkamec, ases camum er dary mi naxadasutyun ev cher karoghanum kul tal։– Erevi aveli tchisht kliner asel: mnaq barov․․․

Mnaq barov․․․ Vanunin nayec cackvac dranev ev xorapes anicec inqn iren, vor eresunyot tari araj chlsec hor hordornery ev gnac mankavarzhakan institut։ Hayrn asum er: da gorc che, Sahak, hima bolory das en talis, ashakert chka։

Magnitafonayin ser

Sona Miqayelyany aragutyamb achqi anckacrec Marii namaky ev dandagh, mtamolor durs ekav Sahak Vanunu arandznasenyakic: aranc bar aselu։ Mite aghjikn irenc zruycn er aknarkum։ Marii tariqin Sonan irenc dasarani amenahmayich aghjikn er, heto: hamalsarani amenageghecik usanoghuhineric meky, heto: shrjani miss-usucchuhin, inchpes mi vor katakec zhoghkrtbazhvary։ Heto։ Heto ayn, vor shutov klrana eresunhingy, isk inqy dardzel e pashtonatogh gegheckuhi: inchpes verjers xaytec usucchuhineric meky։ Aprum e mor het (inchqan kapri mayry) ։ Mtqern artnanum ein irar xangarelov, antramabanakan hajordakanutyamb, ev phoghoci zhxory cher crum nra hogu muzhy, inchpes huys uner։ Marin ayn ory ners mtav anspaselioren։ Daseric heto inqy mnacel er qimiayi laboratoriayum, hajord orva phordzery piti naxapatraster։ Glxacav uner, tany voch voq cher spasum iren, vorovhetev mayry ereq orov gnacel er Kirovakan, eghbor mot։ Marin ners mtav, aylaylvac er, inqy sharunakec zbaghvel phordzov, inch֊or nyuter er xarnum irar, spirtayrocy hamaroren cher entarkvum։ «Duq karogh eq mi qani rope chyndhatel indz, harcer chtal» ։ «Lsum em, Mari» ։ «Karogh eq։ Shnorhakal em։ Uremn, ayn ory duq motavorapes tchisht tesaq, es parum ei hamarya kisamerk։ Harcer chtaq։ Es da ari im kamqov։ Armeny miayn asac: khanves։ Datark ban e, asaci, covaphin milion aghjik nuyn tesqov e, inch ka vor։ Es gitem, covaphin urish e։ Duq geghecik eghel eq, hima el geghecik eq, es gitem։ Mer tghaneric shatery siraharvac en indz, es gitem, da, iharke, dur e, galis, bayc nranq im marminn en uzum miayn, ev es cuyc tvi։ Ser chka։ Sery horinel en groghnery, dzer ayd Teryany, Eseniny, Sayat֊Novan։ Hima ka miayn cankutyun: aysinch bann unenalu, magnitafon, jins, aysinch aghjkan։ Nranc mej ka meky, vor indz namakner e grum arden mi tari։ Barer chen, ayl keghcam, tarber guyni: voske, sev, tarber phaphkutyan։ Chgitem, guce na sirum e iskapes, bayc es kardacel em hors namaknery։ O, inch barer kan ayd deghnac tghteri mej, isk mayrs arden tasy tari e krcum e ir menakutyan shghtan։ Es piti vrezh lucem tghaneric: mors hamar։ Es uzeci naev das tal phslnqot Romeoyin․ na el, che, ekel֊ccvel er im srunqnery tesnelu hamar, vorovhetev Armeny nra nerkayutyamb asac: khanves։ Skzbum, erb skseci parel, na phordzec durs gal, inchu» ։

Aghjikn usucchuhuc erevi karevor mi naxadasutyun er spasum, isk inqy anspaselioren yndmijec․ «Ayd amenn izur es indz xostovanum, Mari, es voch dzer dasghekn em, voch grakanutyan usucichy։ Erkusn el ynker Mamyann e, nra het xosir» ։

Inch hayacqov nayec Marin iren, astvac im, inch dary, phshrvac hayacqov, heto sary asac, sary charaxndutyamb․ «Ev duq havataciq im asacnerin։ Es steci, es xaghum ei, es der ei phordzum» ։ U gnac depi dury։ «Vat chxaghacir derd, Mari, patkeracnum es, qich er mnum havatayi։ Karogh es gnal» ։

Ev hima: Vanunun grac ays namaky։

Hishec erekva vetchy Vahan Mamyani het։

«Duq qimiakan mardik eq uzum, grakanutyunic: qimiakan herosner, vor stacvum en zanazan tarrer sintezeluc։ Minchev jri mej mikrobner chlinen, da kendani jur chi lini։ Guce nranc aratnern ayd mikrobnern en» ։

«Kariq chka caghrelu im ararkan, vor es pakas chem sirum, qan duq Teryan, manavand, vor hima bavakan shat en steghcvum dzer asac ayd qimiakan grqeric։ Mikrobner, ayo, bayc inch qanakutyamb։ Aranc mikrobneri, hayeren aveli tchisht klini asel manreneri, chi karogh kendani jur linel, bayc chaphic aveli shat chen ayd manrenery, vtangavor che ayd jury» ։

«Menq henvum enq miayn mer phordzi, mer aprac kyanqi vra, jahelneri phordzy mez hamar karces nshanakutyun chuni» ։

«Ayd pary, dzer graseghani vra, nuynpes phordz e․․․» ։

«Erkusy karogh en nayel nuyn banin ev tesnel tarber baner։ Ayd pary, dzer lezvov asac, guce lakmusi tught er, vorqan ban parzec ev vorqan der karogh er parzel, ete․․․» ։

«Ete xorananq, phordzenq haskanal nranc, ayo» ։

«Ayo։ Menq hatchax nranc het phordzum enq varvel aynpes, ases xndir enq lucum, vori patasxany naxoroq nayel enq xndragrqi verjum։ Isk che vor Danielyann e asum, nrancic amen meky tasn anhaytov havasarum e։ Ete karoghananq haytnaberel anhaytneric gone meky, hrashq che․․․» ։

«Danielyany dzez dashnakic che» ։

«Es dashnakic chem voronum։ Amen usucich ir tchakatamartn e mghum» ։

«Erbemn hoghmaghacneri dem» »

«Indz arden mi angam hamematel en Don Kixoti het։ Ete haskanalov da arac linein, es kmernei hpartutyunic, bayc caghrecin indz» ։

«Knereq, es caghrelu mitq chunei։ Es sirum em Don Kixotin, bayc aveli․․․ cava kcum em» ։

«Barutyunn anpashtpan e, barutyuny bruncqner chpiti unena։ Urishi barutyuny karogh e cicagheli tval, ete inqd․․․ bari ches․․․» ։

Vorteghic haytnvec ays mardy ev inchi na karogh e hasnel ir tarorinak lrutyamb, ir anpashtpan barutyamb, ir anspaseli paytyunnerov։

«Knereq, — hrazhesht talis asac na, ― es miayn dzez het em ayspes erkar u taq xosum։ Es inqs aveli shat em kegheqvum zanazan harcakanneric, es voch mi harci patasxan chunem» ։

Phoghocy tanum er Sona Miqayelyanin, bayc tagnapnery cher crum։ Guce harkavor e handipel Mariin, i verjo, inqy partavsr e imanal tchshmartutyuny։ Erek Mamyany togher kardac nranc nor sharadrutyunneric։ Na tuyl er tvel grel arandzin tghteri vra, chstoragrel anun-azganun։ Zarmanali togher ein: ankeghc, tarorinak, sandzardzak, naev xeloq։

«Mez asum eq, te vaxkot enq։ Inch anenq, mer dprocy erku andam hrdehvec, erku angam el gisherov, togh mi angam el cerekov varver, tesneiq, te inchpes khangcneinq» ։

«Mer tuny lavn e ev ayn tunn e lav, vortegh lav mardik en aprum։ Ev amen yntaniq ir aylandakn uni։ Mer yntaniqi aylandaky es em։ Phordzeq krahel vov em es։ Isk im myus sharadrutyany duq gerazanc kdneq, es aynpisi baner kgrem, aynpes tchisht kverlucem «Hacavany» ։

«Duq inchin eq tvanshan dnelu, usucich, im tarasxalnerin, te ankeghcutyany։ Gitem, duq asaciq, vor tvanshan cheq dnelu, vorovhetev ankeghcutyuny chi kareli gnahatel hingbalyan sistemov։ Uremn, patasxan gteq indz hamar, es uzum em txrel ev chem karoghanum։ Ayo, ayo, uzum em erbemn txur linel, menak, tapharel phoghocnerum, lac linel em uzum։ Bavakan e demqis mi amp nshmarvi, mayriks bzhishk e kanchum, hayriks: xelagarecnum ir harcerov, eghbayrs caghrum e, ho ches siraharvel․․․ Isk es parzapes uzum em mtacel, ktrvel arorya baneric, uzum em txrel։ duq cheq cicaghum ays toghery kardalov․․․» ։

«Hors finnakan graseghany, vori vra der na voreve namak angam chi grel, mer yntaniqum aveli e xnamqi u ushadrutyan arzhananum, qan es․․․» ։

«Inch kuzei darnal, ministr, aha te inch, ayo, ayo։ Kam: shrjkomi arajin qartughar։ Arajin, haskanum eq» ։

«Im baxty misht berel e, unecel em amen inch։ Hima el gitem, der dprocy chem avartel, bayc hamalsaranum teghs patrast drvac e։ Isk ete ankeghc eq uzum imanal: zzvel em ayd amenic, erazum em, vor gone ays angam baxts chberi, hamalsaran chyndunvem ev phordzem qaylel im votqeri vra։ Hima, ays pahin, uzum em։ Guce ays pahn ancni ev sharunakem «baxti tchanaparhov» » ։

Menq, erevi iskapes, chenq tchanachum sranc, — mtacec usacchuhin, voch sranc irakan aratnery, voch irakan arzhaniqy։ «Mikrobnery», — kaser Mamyany։

Menq erevi heracel enq erexaneric, mez tvum e tchanachum enq nranc, mez tetev ban e tvum hogi tchanachely: nranc mi qaylov, mi anparkesht ararqov kam harcov։

— Voch, voch, — bardzradzayn artaberec Sona Miqayelyany, tepet qaylum er menak, phoghoci zhxori mijov։

Um het e vitchum։ Inqn ir het։ Jghagrgir phordzec kangnecnel mtqeri hegheghy, vorovhetev hankarc haskacav, vor mtacum e Mamyani barerov, vitchum e nra het, bayc․․․ nra barerov։ Bareri hajord sharqy, vor artnacav nra mej, dardzyal Mamyani xosqeri ardzaganqn er․ «Menq sxalner enq anum, ev nranq, kriayi pes, taqnvum en irenc patyani mej։ Qerakanakan sxalnery, xndri mej tuyl tvac sxaly hesht e tesnel ev ughghel karmir tanaqov։ Isk bnavorutyan sxaly, vortegh dnel verjaket, vortegh harcakan» ։

Mtamolor, tartam qaylerov mtav varsaviranoc։ Vaghuc cher ekel։ Inchu henc aysor mtav․․․

— Erek zbosaygum ei, ― asac Sona Miqayelyany։— Indznic qich heru mi zuyg er nstac։ Erkusi aranqum magnitafon er drvac, ergum er, inch-or barer er asum, angleren karcem։ Zuygy erbemn-erbemn hamburvum er։ Nsteci mot kes zham, nranq voch mi bar chasacin irar, xosum er magnitafony, nranq erbemn hamburvum ein։ Hamburvum ein tuyl, alarkot․․․ Inch kaseq։

Mamyany cicaghec․

— Magnitafonayin ser։ Kaseq erevi, vor phoxvel e mardkanc baghadrutyuny։ Chgitem։ Indz tvum e, bolor zhamanpknerum el eghel en aydpisi alarkot hoginer։ 17-rd darum el amenqy Romeo ev Juliet chein․․․

Nranq tun ein gnum dprocic։ Erkusin el tuny cher dzgum։ Sonan jghagrgir er u mtaxoh, cher karoghanum voroshel: gtni Mariin, te․․․ xorhrdakcel Mamyani het։ Na kasi: anpayman, na kuraxana։ Isk ete ays angam Marin chuzena lsel iren, kkaroghana dimanal ayd viravoranqin․․․

— Du bolor depqeri hamar ardaracum unes։ Naxandzum em։

— Ardaracum che, bacatrutyun։

Nranq mtan srtcharan։

Surtchy darn er u hatcheli։

— Baxt bacel gites, Sona։

Zhptac, tarorinak mard e ays Mamyany։ Mamyany xarnum e ir hashivnery, iren zrkum voroshakiutyunic, ktruk ev vtchrakan ezrakacutyunneric։ Araj inqy giter kyanqi shat erevuytneri banadzevy, hima tatanvum e։ Erek Danielyann el xaytec․ «Mamyan, du amenqis banasteghc es dardznelu» ։ «Chi kareli linel matematikos, — asac Mamyany, — aranc mi qich banasteghc linelu։ Es chem asel, qo hantcharegh koleganeric mekn e asel, anuny chem hishum։ Parzapes piti vaxenal sxalveluc․ mankavarzhi gorcy dashty akanneric maqroghi nman e, mi angam sxalvum en ev verj» ։ Vov e ays mardy, amen angam xosum en dprocic, ashakertneric, grakanutyunic, qimiayic, bayc erevi sa andznakan kyanq el uni, che։

— Siro mec tesaban es, Vahan, isk erbeve, iroq, siraharvel es․․․

Sonan giter, vor na menak e aprum, bazhanvac e, kiny chka kam guce chi amusnacel։ Sephakan harcy gngac nra akanjnerum․ inchu e xckvum ays mardu hogu mej, vor iravunqov։ Aranc dury takelu, aranc banalii․․․

— Dprocum sovorelis siraharvel em։ Ev shat tund, — asac Mamyany։― Dprocum, erevi haryur tari araj։ Heto․․․ Anhetaqrqir mard em erevi aghjikneri hamar։ Isk eresunhingic heto skseci vaxenal։ Tasnyot֊qsan tarekanum aghjka merzhumy arkac e, nuynisk hetaqrqir, ete virahatutyun e, apa: shat֊shat kuyr aghiqi։ Cer hogu verqery chen spianum։

— Knereq, ― shphotvec Sonan, — kanaci anxelq harc er․․․

Nranq evs mi-mi gavat surtch xmecin, erkar, txur nayecin srtcharani araj, jravazani mej loghacogh erexaneri eramnerin, unkndrecin nranc zhxory, asacin evs mi qani bar («ur es gnalu ardzakurdin», «chgitem», «du», «tesnenq»), chxosecin manavand erexaneri masin, vorovhetev henc nranc masin ein mtacum։

― Baxts chbacecir, — erb ver ein kenum, dzhgohec Mamyany։– Gites, es havatum em surtchi bazhakin։ Mi cicaghir։

Bazhanvecin kangarum․ amen mekn aprum er qaghaqi mi cayrum, vortegh, amen orva pes, havatarim spasum er mi taq, phaphuk menakutyun, vor kochvum e andznakan kyanq։

— Minchev vaghy։

— Minchev vaghy։

«․․․Isk mnacacnery»

Sahak Vanunin calec, grpany grec eluyty, vor inchpes misht, Antonyann er grel։ Eluyti mej liqy toshaki gnalu barer ein, vastakavor barer։ Erevi piti aser, vor Mamyany gri։ Kam guce aveli lav e: henc aynpes xosel։ Qich araj, i verjo, storagrec Armen Garaseferyani heracman hramany։ Mankavarzhakan xorhrdum dem eghav Mamyany, ev, ay qez zarmanq, Danielyany․ voreve ban chasac, parzapes dem qvearkec։ Mamyany xosec erkar-barak, krknec ayn, inch ayn orerin Vanunin hazar angam lsel er ir arandznasenyakum ։

— Sireli erexaner, – sksec Vanunin, heto Nayec ir araj nstac tasnerord dasarancinerin, ― ay te erexaner eq, ha, — dahlitchum shshuk ancav: qmcicagh, phsphsoc, — inch asem: ynkerner, pataniner․․․

— Lediner ev jentlemenner, — xorqic hushec meky, dahlitchy urax cicaghec։

Vanunin chtesav vov er։ Ax, amen tari krknvogh ays barery։ Ashakertneri mej, naxaverjin sharqum nstac er Sona Miqayelyany․ mankxorhrdum na el chxosec։ Inch-or tarorinak ban e katarvum mi qanisi mej։ Minchev ayzhm mankavarzhakan xorhurdy Vanunu hamar shaxmati motavorapes nuyn xaghn er: vaghuc haytni, mshtapes krknvogh qaylerov։ Hima mi qanisy xaghi ayl sharunakutyun en yntrel, anspaseli qayler en anum, ev Vanunin, cher krahum sharunakutyuny։ Inqy inchpes xagha․ dziu qaylov, zinvornern araj mghi։ Mamyany Vanunu hamar hamarya haskanali er, nor usucich e, uzum e dur gal jahelnerin, mi qich el karces ays ashxarhic che։ Bayc vor Danielyann el: misht kcu, xstabaro ev amen harci patasxany grpanum pahac․․․

— De lav, — mtqi tely verjapes gtav, matin volorec Vanunin, — duq arden mec mard eq ev tasy tari e, vor menq xosum enq irar het, tepet erbemn durs e galis, vor amen meks ir hamar e xosum։ Erku amis, ev duq kavarteq dprocy, inchpes asum en: kyanq kmtneq։ Sa mer avartakan erekon che, ughghaki es dzez uzum em mi qani ban asel․․․ Duq giteq, vor mer dprocy qaghaqum lav hamarum uni։ Miayn ancyal tarva shrjanavartneric qsanuty yndunvecin։ Anunnery lav giteq, bayc chi xangari noric hishel․— ev Vanunin dzax grpanic hanec inch֊or tught, sksec mekik-mekik kardal, te shrjanavartneric vov vortegh e yndunvel, chmoranalov nuynisk Satenik Vardumyanin, vor yndunvel er arevtri texnikum․․․— mnacacnery, isk mnacacnery, karogh enq asel, hamarya bolorn ashxatum en gorcarannerum, kan ev shinararutyan vra, urish himnarknerum․․․ Ayd ur, Vahan Saroyan․․․

Vahany arden drneri mot er։

― Zhamadrvac e, — cicaghec inch֊or meky։

― Ur es gnum, Vahan, — krknec Vanunin, — qez hetaqrqir che․․․

Vahany mi qani vayrkyan anvtchrakan mnac drneri mot, heto asac․

— Es․․․ es havanoren dzer asac «isk mnacacneri» mej linem, baci ayd zhamadrvac em։ Armeni het, ete hetaqrqrum e dzez․․․

— Dzer kisat krivn eq sharunakelu, — Vanunu dzayny doghac, bayc na karoghacav zspel hajord naxadasutyuny։ «Anicvi ays hacy, vor menq enq utum», — asac na mtqum ev cxelu andimadreli pahanj zgac։

— Urish kriv, ynker Vanuni, — Vahany mi tesak txur nayec dahlitchin, — urish kriv enq sharunakum, erevi eli kpartvem, — «Eli» ֊n hnchec darnutyamb, isk Armeni anuny artnacav hanktrc, na parzapes uzec tal Vanunu hamar amenathatch anuny, bayc anmijapes el mtacec, vor harkavor e tesnel Armenin։ Ayd «urish» krivy haytni er miayn iren, voghj dprocum miayn iren։— Es henc aynpes asaci, ynker Vanuni, bayc iskapes petq e gnam, kareli e․․․

— Henc aynpes gna, — teghic sramtec Antonyany։

— Gna, tgha jan, — hayrabar asac Vanunin։

Dahlitchy aghmkec, cicaghec, phsphsac u handartvec, bayc amen inch xangarvec, nerkayacumy durs ekav sovor hunic։ Vanunin kmkmac evs mi qani naxadasutyun, heto dzayn tvec erku-ereq ashakerti, voronq asacin, aveli tchisht: kardacin, vor irenq amboghj kyanqum kashxaten bardzr pahel Movses Xorenacu anvan dproci pativy։

— Es iravabanakan em gnalu, — asac Ashot Qanqanyany։

— De, iharke, Ashot tchshmartaxosn el ur piti gna։ Kasharq du hastat ches vercni։

— Kvercni, — mrayl asac Smbat Tumanyany, — na bolor hancagorcnerin bac ktoghni, anmeghnerin kpatzhi։

— Chaphd imacir, — Ashoty, chgites inchu, hankarc gunatvec, – chaphd imacir, te che․․․

— Isk es qez mi xorhurd tam, — lrjacav naev Smbaty, — kasharqid chaphn imacir։ Ashxatir chaphavor vercnel, aydpes erkar en mnum։

— Verj tveq, tghaner, — avag jokatavar Hasmik Simonyany phordzec xaghaghecnel aqloranalu patrast dasynkernerin, — ayspisi geghecik or․․․ Duq anharmar cheq zgum․․․

— Es voch mi tegh el chem gnalu, — hangist asac Tigran Manukyany, — hognel em։

— Du «isk mnacacneri» mej es․․․

— Hognel em։

— Hnaravor liner, avarteinq u ancneinq toshaki։

Cicaghecin։ Lrjacan։

«․․․ Isk mnacacnery» ։ Sahak Vanunu tetev, henc aynpes asac xosqi mej, ete hnaravor liner quyqayel ayd xosqi mijuky, tarralucel ayd xosqi bun imasty, anzen achqov angam khaytnaberer qaghcr mi tuyn, vor vtangavor e hatkapes chdzevavorvac hogineri hamar։ Uremn, tasy tari sharunak dproci odum xlrtacogh nvirakan barery gunavor phuchikner en eghel, kyanqi tarber ev geghecik tchanaparhneri masin ayd ody lcrac zruycnery heqiat en eghel, xandavar sharadrutyunneri tema, uremn, parzvum e, miayn mek tchanaparh ka dproci pativy voskezocelu, miayn mek․․․ ete tchisht e Sahak Vanunin։ Fizikos, general, grogh, tchartarapet: ayd ameny, iharke, sqancheli e։ Aygegorc, qartash, hactux, phostatar, derdzak: ashxarhn ashxarh e amenic araj srancov։ Vov asac։ Voch Vanunin։ Shrjanavartneri ancyal tarva havaqin Vanunin bavakan erkar u srtaruch nerkayacrec dproci saneric mekin, vor shrjsoveti gorckomi bnakaranayin bazhni petn er ev lurj֊handisavor nstac er naxagahutyan seghani arajin kargum, nuyn pahin, mek urish san: qartash Sanasar Saryany, kangnac mnacel er pati tak։ Voch, voch, amenevin vat mard cher naev bnakaranayin bazhni pety, bayc annshan mi manruq, che vor na tnorinum e Sanasar Saryani karucac bnakarannery։ Haskanum eq: meky karucum e, myusy: tnorinum։ Hnaravor er, vor Sanasar Saryann el nstac liner naxagahutyunum, aydpes shat e patahum, bayc vor bnakaranayin bazhni pety votqi vra mnacac lini pati tak․ aydpes erbeq chi patahum։ Vorovhetev Sahak Vanunu hamar na anun, azganun, hayranun, heraxosi hamar ev urish shat ban uni, isk mnacacnery: aygegorc, qartash, hactux, phostatar, derdzak։

— Es gyughatntesakan, erevi։

— Cnvel es asfaltin ev gyugh․․․

— Asfalti vra el gyughatntesi hamar shat tegh ka։ Teghy piti tchares։

— Ete urish ban cheghav, kchvem fizkulturayi institut։

— Ha, du haryur metr lav es vazum։

— Nax tntesagitakan kphordzem։

— Bzhshkakan, tepet․․․

— Patmakan, heto inch uzem: kashxatem։

— Baci patmabanic։

Katakelov, lrjanalov, sramtelov, aghmkelov: pataninery vtak-vtak durs ein hosum dproci drneric ev nrancic voch meky cher mtacum tcheghqel Sahak Vanunu «isk mnacacnery» xosqi mijuky, voch meky cher mtacum tarralucel ayd xosqi bun baghadrutyuny, vorovhetev nrancic voch meky iren cher erevakayum «isk mnacacneri» ananun, anhasce sharani mej։

Txur ayd handesic heto Mamyany xndrec, vor Vanunin mi rope lsi iren․

— Armeni hramany mi storagreq։ Es da pahanjum em։ Evs erku or zhamanak tveq։

— Storagrel em։

— Vochinch, – arajin angam xaytec Mamyany։— Marmari vra chi phoragrvac voch hramany, voch storagrutyuny։

Vanunin tunot nayec ir araj kangnac usucchin, na moracel er arajarkel, vor nsti, isk sa: minchev charajarkes, chi nsti։ Aydpes aveli lav e, togh mna votqi vra։ Hangist, phaphuk mard e tvum, bayc mek el tesar xaytec։ Inchpes hima․ sra barery teseq: marmari vra ches drel saoragrutyuny։

— Duq aveli lav e zbaghveq dasaranov։ Amen meks lav klini mer gorcn anenq։ Duq im araj eq patasxanatu, es: ministri։ Im gluxn el ayntegh chen shoyum։

— Kareli e bacatrel naev ministrin։

— Nax piti karoghanas ministri mot ynknel, heto piti karoghanas, vor na qez lsi։

—․․․ Ete tuyl ktaq, es guce phordzem tesnel nran, bacatrel։

Vanunin ankeghc cicaghec։

Mamyany cher karogh ev chuzec asel, vor Ruben Safaryany ir dasynkern e, irar het sovorel en ut tari։ Rubenin tesnelu na urish pattchar el uner։ Erek handipec Manukin, vor shinarar e, ashxatum e ministrutyan shinvarchutyunum․ «Erexa zhamanak qandum einq dprocy, hima shinum enq», — katakec։ Manuki gorcery lav chen, shinararutyan gcov teghakaly, Mamyany chgiter, vor da Sona Miqayelyani horaqroj tghan e, verjers sksel e hetapndel Manukin, isk Manuky chi karoghanum ynknel Rabeni mot, vor bacatri։ Rubenin vaghuc chi tesel։ Che, anpayman kgna Rubeni mot, manavand mayrn el mi qani amis araj patver tvec։ Kgna, kxosen, kbacatri Manuki vitchaky։ Kasi naev Armeni masin։

— Phordzir, — i verjo, cicaghy zspelov, asac Vanunin, — du lav ches tchanachum Ruben Safaryanin։

«Paytyun»

«Nstir, ver mi kena։ Nstir։ Vor ardzann e inqy motenum։ Nranc en motenum, aysinqn ardzannerin։ Kareli e, che, qez barevel։ Ho ches neghanum, vor qez barevum en։ Erevum e nor qartugharuhid der chi varzhecvac qo varqukargin։ Patkeracnum es, anmijapes, henc asaci hin ynkerd em, miacrec heraxosy։ Ho ches neghanum, vor hetd du֊ov em xosum, indz tvum e: kneghanas, ete duq asem։ Naxord qartugharuhid, inchpes mayrs kaser, odzi kcacn er erevum: erb el zangei, du kam xist zbaghvac eir, kam qo mot karevor xorhrdakcutyun er, kam «myus» heraxosov xosum eir verevi het, kam yndunum eir yntroghnerid։ Isk mnacac zhamanak: du «qez mot cheir» ։ Lsir, du hima erevi iskapes qich es linum «qegh mot», hy․․․ Kam guce arden ches el uzum inqd qez het linel, qez mot, inqd qo dem-dimac։ Erevi arden aveli hatcheli e linel qo aysorva «es» ֊i het, bayc axr ho ches karogh inqd qeznic datarkvel։ Isk qo nersum, axr, urish shat ban ka: uzes, te: chuzes։ Haskanum em, du hima iroq zbaghvac mard es, es el voch qo yntroghneric em, voch «verevi» heraxos, es yndameny qo hazaravor usucichneric mekn em․․․ Demqd mi xozhorir, katak em anum, ho ches neghanum, vor katak em anum։ Inch harcov em ekel, inchov karogh es indz ognel։ Voch mi harcov, parzapes ekel em, ognutyan xndir el chunem, iskapes chunem, hangist nayir, mi kntchrotir tchakatd։ Lsir, mard, isk chi karogh, vor, orinak, du ognutyan kariq unenas, asenq, henc im ognutyan kam mek urishi։ Qmcicagh mi tur։ Sigaret karogh em vercnel, imy moraca yndunaranum։ Lav sigaret e։ Cxenq, mi qich nayenq irar․․․ Isk hima, iskakanic harcru, te inch ka֊chka, harcru, amusnacel em, te voch, hishum es, che, vor es yntaniq chunem, vor voch mi aghjik aydpes el indz chsirec։ Harcru, eli hin tann em aprum։ Ahagin harc ka, che, ashxarhum, voreve harc tur, mi xnayir։ Es hima gnalu em, takid voznin hanir, nstir hangist, ynkerabar zhpta, asa mer hin, miamit bareric meknumeky․․․ Kzarmanas, bayc, erdvum em, es voch mi cankutyun chunei qez mot galu, mayrs hogis hanec, te gna։ Hishum es, che, vor es mayr unei։ Mayrs, uremn, mi qani amis araj inch֊or xary eraz er tesel qo vra u ayd erazic heto hangisty korcrel e, chors te hing angam zangaharel e, vor dzaynd lsi, qartugharuhud dzaynn e lsel, verjin angam el ayd dzayny bavakan qaghaqavari zgushacrel e, te ynker Safaryani yndunelutyan ory urbatn e, zhamy erkusic hingy, harcrel er: mayrs usucich e, te cnogh, zgushacrel er, vor harkavor e naxoroq cucakagrvel։ Mayrs, de miamit, havatacyal kin, asel e: inch Safaryan, es Rubenin em uzum։ Bolorovin glux chi hanel hatkapes cucakagrvel baric։ «Im tghayi ynkern e Rubeny, — asel e, — dzaynn em uzum lsel» ։— «Mayrik, — asel e qartugharuhud dzayny, patkeracnum es, asel e: mayrik, dra hamar el shnorhakalutyun, — mayrik, axr ynker Safaryany sovorel e chors, te hing dprocum, arnvazn mi ereq-chors hazar mardu het nuyn tarinerin, ete ayd ereq֊chors hazari mayrn el uzena nra dzayny lsel․․․ Hima vov chi uzum ynker Safaryani dzayny lsel․․․» ։ Aydpes el asel e ev dra mej, iharke, ahagin tchisht ban ka, bayc tchisht indz hamar ev voch te mors։ Mi xosqov: mayrs amisner araj stipec xndrec, vor qez tesnem, isk es nran chei karogh xabel, dra hamar el eka, vor qez iskapes tesnem։ Mayrs shat xary eraz er tesel, asac, ay tgha, ynkerd erevi neghutyan mej e․․․ Mi cicaghir․․․ Gitem, gitem: erkus anc kesin karevor xorhrdakcutyun unes, es qich heto kgnam։ Lsir, mayrs stipec, vor serkevili muraba berem qez, aha, yndunir orinakan apranqd, na der hishum e, vor du ayd muraban shat es sirum, inqn e ephel, ir dzerqov․․․

Lsir, inch anush ban e, che, vor kan mardik, vor der hishum en, te menq inch muraba enq sirel qsan tari araj։ Cicagheli e։ Inchn e cicagheli․․․ Nerir, astco sirun, nerir erb vor es gnam, muraban karogh es tal qartugharuhud, yndmijumnerin tey en xmum, che, bayc es gnam: heto։ es harkadrvac ei vercnel, mayrs shat kneghanar, ete chvercnei․․․ Es hima mors araj Qristosi pes ardar em, muraban handisavor berel֊handznel em qez։ Mors xabel der chem sovorel։ Asum en xabely hima datark ban e, bayc der chem sovorel, es de hin dmbo em, kam dod: inchpes du eir knqel indz dprocum։ Gorcers, inch asem, amen inch kargin e, qo orhnutyamb ashxatum em nor dprocum։ Movses Xorenacu anvan dprocum, du gites, erexanerin lezu-grakanutyan em sovorecnum։ Cicaghum en Teryani vra, Petros Duryanin «rabiz» en asum, hayeri mej voch mi hipi grogh chka, asum en։ Lsir, Teryani vra hrhrum en, da qez bolorovin chi maahogum․․․ Zhamacuycd togh․ axr es zhamanak shat unem, kareli e asel: es zhamanaki milionater em, karogh em qegh zhamanak partq tal։ Aranc tokosi։ inchqan uzum es։ Chem el pahanji, vor veradardznes, es zhamanak shat unem։ Erek, nuyn ays zhamin Nvard Paronyanr lac er linum mer hin usucchanocum։ Zangaharec, kanchec indz, gnaci։ Erkusov einq։ Qez mi qani or araj namak er grel, te inch harcov, chasac, du el makagrel eir gorceri karavarchid, na er yndunel։ Sary, apake achqerov mi mard e, qich araj tesa, iskuyn haskaca, vor henc inqn e։ Indz tvac, na ir seghani heraxosneric mekn e, indz tvac nra vra kareli e voreve heraxosi hamar havaqel, baci, iharke, shtap ognutyunic։ Uremn, aha apake ays mardn er yndunel mer hin usucchuhun, qaghaqavari asel, vor du shat zbaghvac es ev, cavoq, ches karogh inqd yndunel․․․ Lsir, asaci, che, im Zhamanakic vercru, dra hashvin el kyndunes naev qo hin usucchuhun։ Yndunir ha, lsir, tes inch e asum, axr usucichy shat dzhvarutyamb e voreve ban xndrum ir hin ashakertic։ Asem iren, vor kyndunes, hy․․․ Tesnenq․․․ Es, mek e, der mi qich knstem: vorqan el nayes zhamacuycid։ Entadrenq, te hima el indz het es xorhrdakcum։ Du voreve meki het hima, iroq, xorhrdakcum es։ Te hima amenqy miayn qez het en xorhrdakcum։ Isk Armeni hor taghmann inchu chekar։ Erku tari araj erevi kgayir, hima: chekar։ Hishum es usta Partevin, mi angam hord phoxaren dproc ekav, hishum es, es u du ynker Shushanyani krknakoshiknery mexel einq hatakin, hagav te che: shryrymph․․․ Usta Partevy merav։ Ches imacel։ Ha, erevi qez het cher hamadzaynecrel ir mahy։ Sxal e merel։ Mi ttvir, patasxanir indz mi urish sur, kcu, tekuz kopit xosqov, dzer ar indz․․․ Isk usta Partevin arqayavayel taghum arecinq, mer dasaranic bolory kayin, amboghj dprocn er havaqvel։ Es teghnuteghy horineci, vor du: ministrutyand gorcerov Hndkastan, te Laos es gnacel, bolorn aynpes miangamic u aynpes anverapah havatacin, vor es el kaskaceci, guce iroq du qaghaqum ches։ Bayc erkrord ory Sureny qez tesel er tatronum, zangaharec indz, es mi kerp sharunakeci֊caghkecri suts, asaci, vor du nuyn orn es ekel ev odanavakayanic ughigh gnacel es tatron, ashxatanqd e da pahanjel։ Mer miamit Sureny nuynisk xghtchac qez․ da el mi kyanq che, asac, tatron el gnum en ibrev ashxatanq։ Gerezmanatany erkar nstecinq, txrecinq։ Mer dasaranci amen meki hor mahov es aveli lriv em vorbanum։ Usta Partevy mer dasarani amenaverjin hayrn er, uremn hima menq liakatar, votic glux vorb enq։ Lsir, patahum e, vor du hima txres։ Inch֊or ancanot mi zhpit e goyacel qo demqin: anstoragir, jrali, anhasce zhpit։ Lsir, verjin angam erb es txrel։ Indz tvum e, ete hima asem, vor mayrs erek mahacav, du nuyn ayd qo zhpitov knayes indz․ du erevi hima ches el lsum asacners, aynqan varzhvel es, vor aystegh miayn qez, qez lsen։ Mec zohaberutyun e, che, ete du es lsum։ Mi xozhorvir։ Es ekel em qez tarorinak baner aselu, huys unem: qartugharuhid aylevs heraxosy chi miacni, ev du stipvac ches lini aselu: lav, ari։ Es, uremn, chem gna, minchev amen inch chasem․ hamarir da meghadryali verjin xosq, vor dataranum el voch voq chi yndhatum։ Du indz durs ches ani, che․․․ Cer mard em, shataxos, meronq mi tesak ceracel en, asenq, zhamanakn e․․․ Isk indz naxord dprocum nerkayacrel ein vastakavor usucchi kochman։ Stor ban e, che, amboghj kyanqums dasatuneri hogin hanel em, das xangarel ev hima․․․ Es, iharke, karcum em, vor ayd kochumy chen ta, bayc ete hankarc․․․ Vastakavor։ Ete ayd aritov havaqvenq tghanerov, kgas․․․ Cucaky du kazmir, te um hravirem, karogh e patahel meroncic meknumekin ches uzum tesnel, asa, mi qashvir։ Miayn te gorceri karavarichid chhandznarares, vor ayd cucaky kazmi, vaxenum em, te na indz el chmtcni cucaki mej․․․ Ay, da qo iskakan cicaghn er, lav e, vor ches moracel․․․ Mi kargin hrhra, yndunaran chi hasni dzaynd, qartugharuhid el der normal mard e, indz shat harganqov barevec, asac, vor tghan mer dprocum e sovorum։ Erevi dra hamar miacrec heraxosy․․․ Che, inch em asum, na heraxosov eress ho cher tesnum, es anun֊azganuns el chasaci, asaci, parzapes, vor hin ynkerd em։ Havatac։ Patkeracnum es, anmijapes havatac, teghekanq chpahanjec, bnutagir chpahanjec, parzapes havatac mardu xosqin։ Mardu։ Xosqin։ Havatac։ Shrjanarutyunic durs ekac barer en, che։ Mi ban xndrem Ruben․ mors zangaharir henc hima, uzum es es havaqem heraxosi hamary։ Asa nran, vor lav es, vor shat havanecir serkevili muraban, heto ktas qartugharuhud kam ktaphes։ Mi phaphuk, hin, lav bar asa mors, hy․․․ Heto kzangahares։ Katak ari, himar֊himar durs em talis, gluxd tanum, isk qo gluxy hima shat e harkavor Hayastani bolor dprocnerin։ Im gluxn inch, hamarya datark e, liqy miayn ancyali txur֊urax zngocov, inch֊or husheri hnotinerov, zanazan sentimental banerov, barerov․․․ Isk ete uzum es tchshmaritn imanal, es mer Manuki hamar em ekel։ Larvecir։ Es kuzenayi: kanacheir։ Lsir, nran zrpartel en, isk du kanach tanaqov makagrel es teghakalid vra: stugel-zekucel։ Lsir, du Manukin, uremn, piti urishneri mijocov stuges։ Kancheir: na inqy qez amen ban kaser․ ev aracy, ev characy։ Na qez ir amenastor mtadrutyunn angam kaser, ayn, vor mtqovn anckacrel e, bayc chi are;L Isk du ardzani pes kardacel es nra namaky, erevi miayn arajin mi qani toghy, ev makagrel kanach tanaqov։ Lsir, du inchu es vaxecel aselu teghakalid, vor Manukin tchanachum es, vor havatum es nran, vor ches havatum zrpartagrin։

․․․ Lsir, Manukin verjin angam erb es tesel։ Es kiraki ory handipeci։ Mi qich xmac er, indz tvac: ororvum er votqi vra։ Parzapes bareveci, u ancanq, na inch֊or meki het er, chtchanacheci: vov er։ Es, tchishtn asac, uzum ei menak linel ayd ereko, chei uzum, vor xoseinq, vor na patmer ir darnutyunnery ev, parz e, gzhgoher qeznic։ Es mi tesak phaxa Manukic։ Bayc qich heto noric handipecinq, ays angam na menak er։ Es anmijapes asaci, vor shat vaghuc chem tesel qez, na erexayi pes zhptac․ «Du el divanaget darar, — asac, heto dzevakerpec zarmanali mi naxadasutyun, — lsir, — asac, — du ches karcum, vor hima amenamec divanagitutyuny tchshmartutyunn aseln e։ Axr, voch voqi mtqov hima chi ancnum, te karogh es asel naev․․․ tchshmartutyuny» ։ Es voch mi bar chgta Manukin patasxanelu, es getiny mta im taqun mtqeri hamar, ev menq kargin charaxosecinq qez։ Heto txrecinq qez hamar, yot saric ayn koghm mnacac mer txur-urax mankutyan hamar․․․ Minchev hima es qez erbeq chem patmel, te inchpes gnacinq hord dagaghn arnelu։ Manuky, Armeny ev es։

Lsir, du datark dagaghi mot erbeve nstel es։ Da aveli hnchogh e, qan ete dagaghum hangucyal ka։ Axr, erb dagaghy datark e, nersum, uremn, karogh eir naev inqd linel․․․ Mard es, eli, hazar u mi ban e mtqovd ancnum։ Manuky dagaghy drel er cnknerin, vorovhetev meqenan anyndhat cncvum er։ Qani tari e ancel, che, bayc chgitem inchu, es misht hishum em henc aydpes nstac։ Lsir, du karcum es ayn zhamanak Manuky giter, te du mi or ir petn es darnalu, dra hamar er anum, lsir, du arden sksel es havatal miayn knqac֊storagrac tghterin, dra hamar mardkanc achqerin ches nayum, achqeri mej storagrutyun chka, kniq chka։ Nerir։ Iskapes, nerir։ Ax, Ruben, Ruben, hishum es, inchpes gisherov kardacinq «Manon Leskon» ։ Inch sqancheli gisher er, hishum es․․․ Tchakatid kntchirner en erevacel, araj chkayin, lsir e du kargin ceracel es, achqerid mej tandzr hogs e, du anyndhat matnerd taqcnum es seghani tak, hin sovorutyund e, ches moracel, erb du zspum eir qez, matnerd tetevaki doghum ein։ Du hima aveli es zspum qez, erevi matnerd aveli en ghoghum։ Lsir, ver kac, hetadzgir qo ayd karevor xorhrdakcutyuny, durs ganq phoghoc, henc phoghocum, maytin kangnac mi tegh garejur xmenq, heto gnanq tesnenq mer hin usucchuhun, heto gnanq mors mot, na, axr, anhangist e qez hamar, eraz e tesel ev mazachaph gaghaphar chuni qo pashtoni masin։ Nra hamar amenabardzr pashtonn ir tghayi ynkery lineln e։ Lsir, mi qani zhamov erexa darnanq, cicaghir indz vra, storacru, anekdot patmir։ Lsir, ayd el asem: Manuky nerqevum e, na shat e uzum imanas, vor chi neghacel, na mtacum e, vor du inch vor arel es, stipvac es arel ev hima inqd es tarapum dra hamar։ Lsir, gnanq, xabenq Manukin, na kuraxana, inqy qez khangstacni, kmxitari։ Lsir, chors or araj, axr, Manuky erexa unecav։ Aghjik, eli aghjik։ Lsir, ver kac gnanq, gtnenq mer dasaranic um karogh enq, nstenq mi xul, anmardabnak tegh, shataxosenq, uraxananq kam txrenq, mek e։ Hin mterimnery erevi nra hamar en naev harkavor, vor mez veradardznum en ancyali mer parz vitchaknerin, erb menq der anun chuneinq, tarberutyunner chuneinq, erb nuynn er mer vishtn el, uraxutyunn el։ Ches karogh gal, aranc ayn el bavakan zhamanak xleci: De lav, lav։ Lav, asum em․․․ Isk mors hankarc chzangahares, na phetrvari 21֊in mahacav, iskapes mahacav, chzangahares։ Isk serkevili muraban iroq xndrel er, vor qez berem։ Mahic mi qani shabat araj na iroq qo vra eraz er tesel։ Anhangist er։ Hishum es, vor mek amis araj Manuky qez zangaharel er, du asel eir, te zhamanak chunes xoselu, asel eir, vor teghakalid dimi։ Isk na zangaharel er haytnelu, vor mayrs merav․․․ Es gnam» ։

— Knereq, bayc ynker Safaryany chi karogh dzez yndunel, ynker Mamyan․․․

Qartugharuhin tarec kin er, bayc karmrel er erexayi pes։ Erku zham sharunak Mamyany spasum er yndunaranum, bayc․․․

— Karevor gorcov nran kanchecin։ Myus drnov gnac։ Xndrec, vor erkushabti ory zangahareq, es kmiacnem։

Mamyany phoghoc durs ekav: nersum liqy barer, vor chkaroghacav asel ir hin ynkerojy, isk kashve payusaki mej serkevili muraban er, vor mayrn ugharkel er Rubeni hamar։

Hancanq ev patizh

Dasarany sharadrutyun er grum․ Eghishe Charenci «Mahvan tesil» banasteghcutyuny։ Mamyanin dardzyal shtap kanchecin usucchanoc, na durs ekav։

— Mard chgiti vorteghic artagri, — harachec Ashot Qanqanyany, — dasagrqum chka ays banasteghcutyan masin, vorteghic gtav։ Iskapes vor: mahvan tesil։

— Cncogh banasteghcutyun e, — asac Vahany, — es chei kardacel։

Ashoty ver kacav, motecav usucchi seghanin, vori vra drvac er Mamyani tghtapanaky։

— Ir mot inch֊or ban erevi lini, — phntphntac na, — vercnem-artagrem։ Ay te kzarmana, — ev na sksec qrqrel tghtapanaky, — oho, namak, — kardac mi togh, — zhoghovurd, sensacia, Mamyany siraharvac e, kardam․․․

Ev minch dasarany ushqi kgar, na sksec․

— «Sirelis, menq amen angam xosum enq urish baneric, ev es chem karoghanum asel qez glxavory։ Im tariqi mardu hamar erevi dzhvar e siro xostovanutyun grel․․․» ։

– Stor anasun, — teghic gorac Vahany, — teghy dir namaky։

– Inchu, — Ashoty varvum er hetaqrqrutyunic, — karogh es kotchkel․․․ akanjnerd։ «Sirelis, ays namaky guce erbeq chhamardzakvem qo dzerqy tal․․․» ։

Vahany ev eli mi qanisy ver tran teghic։ Hajord vayrkyanin tghtery Vahani dzerqin ein։

— Sa urish dzeragir e, — asac Smbaty, hatakic vercnelov mi tught, vor Vahany vayr gcec, hetaqrqrasirutyuny haghtec, ev na kardac mi qani togh։ Kardac, mraylvec ev tvec Vahanin, — nayir։

Vahany vercrec։ Kardac ev hankarc gunatvec։ Heto dardzav dasaranin։

— Mi qani ropeov bolord durs ekeq։ Smbat, Tigran, Set — duq mnaceq։ Du el Ashot․․․— heto atamneri aranqic netec, — Ashot tchshmartaxos․․․

Dasarany hnazand durs ekav։

— Ete Mamyany ga, zbaghecreq․․․ Aghachum em։

Tghanery, aghjiknery shphotvac durs ekan mijancq․ inch karogh er linel, inchu tghanery mnacin։ Dasaranic inch֊or aghmuk lsvec, Lusiky phordzec bacel dury, myus koghmic phak er։

․․․ Ging֊tasy rope anc: layn bacvac dran het, ashakertneri zarmacac hayacqneri dem bacvec tarorinak mi tesaran։ Grataxtaki mot drvac atorin, gotinerov kapkpvac, glxahak nstel er Ashot Qanqanyany, tghanery lur, sphrtnac kangnel ein nra glxaverevum, ases patvo pahak er: hangucyali dagaghi mot։ Grataxtakin kavitchov grvac er․

«Ashot Qanqanyany matnel e ir ynkernerin։ Aydpes e sksvum naev davatchanutyuny Hayreniqin» ։

Ayd makagrutyan tak gndaseghov amracvac er Sahak Vanunu anunov grvac anstoragir namaky։

Dasarany lur nstec։

Canr, anoghorm er patanineri lrutyuny։ Ev ayd lrutyan mej el anspaselioren dasaran mtav Mamyany։ Na nayec kapkpvac Ashotin, nayec dasaranin, kardac grataxtakin grvacy ev ansharzhacav drneri mot։

— Es em arel, — asac Vahany, — karogh eq patzhel inchpes uzum eq։

Myus tghanern el votqi kangnecin․

— Miasin enq arel։

Mamyany mtaxoh gnac֊ekav dasasenyakum, heto, anspaselioren, grpanic hanec cxaxoti tuphy, varec, sksec cxel։

— Es kaskacum ei, vor Ashot Qanqanyann e grel, — kisadzayn asac na, — da stor ararq e ev, iroq, aydpes karogh e sksvel naev davatchanutyuny Hayreniqin․․․ Es nuynpes hamozveci, erb hamemateci dzeragrery։

— Giteiq ev mez heqiatner eiq patmum, ― Smbatn er: kcu, krvarar։

— Heqiatner eli em patmelu, ― Mamyany xosum er phaphuk, bayc darnacac, — Vahan, qandeq gotinery, jnjeq: inch vor grel eq։ Erbemn, tchshmartutyunn el harkavor e jnjel։

Vahany motecav, hangist, bayc dandad, tar֊tar: sksec jnjel ir grac naxadasutyuny։ Heto, nuynpes dandad ardzakec gotinery։ Nra achqerum ahavor taxic kar, Mamyany chkaroghacav dimanal patanu hayacqin։

— Verjum nstir, Ashot։

— Es kboghoqem, — phntphntac Ashoty, — Linchi datastan eq tesnum։ Sa Amerika che, es kboghoqem, es tchshmartutyunn em grel․․․

Mamyany karces xosum er inqn iren։

— Armeny erevi xeloq tgha e, «anstoragir bari mej», asac na indz, «storn e armaty» ։ Armeny tchisht asac, — heto dardzav Ashotin, ― sharadrutyan mej du eir grel, vor ministr es uzum darnal kam shrjkomi arajin qartughar։— Harc chtvec։— Ayo, du eir grel․․․ Hayrd inch gorci e, vortegh․․․

— Shrjkomum, — meqenabar patasxanec Ashotr, — hayrs el kboghoqi։

— Ibrev inch․․․

— Bazhni varichi teghakal, — dardzyal meqenayi pes patasxanec Ashoty։

— Shrjkomum erkar zhamanak e, vor ashxatum e։

— Tasnerku tari։

— Ev tasnerku tari: teghakal․․․

— Vorovhetev azniv mard e։

— ․․․ Ev, erevi, tasnerku tari e dzer tany patmum e, te inch artonutyunner uni arajin qartughary։ Nra tarapanqi masin chi patmum, nra hogseri masin chi patmum․․․

― Hors het gorc chuneq, — histerik tchchac Ashoty։

Mamyany namaky krkin drec tghtapanaki mej, heto, mi tesak meqenabar, achqi anckacrec tghtery․

Aystegh urish tghter el kan, huys unem, cheq kardacel․․․

― Chenq kardacel, — asac Ashoty։

— Chenq kardacel, — mrayl krknec dasarany։

— Sharunakeq grel «Mahvan tesili» masin, — asac Mamyany, — erevi dasamijocn el kogtagorcenq։

Um er namak grel irenc usucichy, — mtacec Vahany, mtacecin bolory, um։ Vahan Mamyany, kaxardakan mi ropeum, dardzav nranc baxtakicy, nranc dasaranci, nranc sirelin։ Inchpes katarvec da, inchpes․․․

— Ev mi xndranq, — Mamyany karoghacav nayel bolorin, – karoghananq moranal Ashoti aracy, togh na inqn iren patmi, ete karogh e, ete uzh kgtni ir mej։— Heto noric nayec bolorin, zhptac, — fransiaci sqancheli mi tgha kar: Antuan dr Sent֊Eqzyuperi— odachu er ev grogh։ Na xorunk barer uni, erevi lav chhishem։ Tatchary qareric e sharvac, asum er na, bayc tatchary irenov mi tesak aznvacnum e qarery։ Qarery darnum en tatchari qarer։— Lrec, noric krknec, — tatchari qarer։ Aydpes e ev ynkerutyuny, vory petq e gtnel mi aveli mec bani mej, qan duq inqnerd eq։ Ynker, barekam kareli e linel inch-or mec, karevor banum, chi kareli henc aynpes․․․ Knereq, es noric heqiat em patmum․․․

«Armeny, — hankarc kaycaki pes tchaytec Vahani ugheghum, — che vor nra hamar aveli karevor ban e voroshvum։ Isk es nran menak em toghel, es neghacel em, xrovel nranic» ։ Na mtacec, vor henc ays pahin harkavor e ver kenal, gtnel nran tekuz getni takic, tekuz noric krven, hayhoyen, ceckven։

— es uzum em durs gnal, – Vahany dimec Mamyanin, — sharadrutyuny tany kavartem, kberem vaghy։

— Gna, — hangist asac Mamyany, — ete aydqan shtap e, gna, Vahan։

Vahany parzapes vazelov durs ekav dasaranic։

— Duq indz sxal haskacaq, — kmkmac Smbaty։

— Tchisht haskaca, — Zhptac Mamyany։— Usacichn el daseri kariq uni։ De, sharunakenq mer gravory․․․

«O, Hayreniq, darn u anush»

Marin Mamyani zangin patasxanec, vor anhnar e handipel․ «Es cerekn ashxatum em, erekoyan: dproc։ Aveli lav linel cher karogh» ։ Mamyany shphotvec․ tasnyot tarekan aghjka sarnutyuny xocec nran․ «Shabat kam kiraki noric kzangaharem, vortegh es ashxatum» ։ «Xbagrutyunum: Phoxarinum em meqenagruhun» ։ «Uremn kzangaharem» ։ «Es ashxatum em naev kiraki ory» ։ «Vor xmbagrutyunum» ։ Asac։ «Inchu asaci, ― u shprtec xosaphoghy, — chliner ashxarhum Movses Xorenacu dproc» ։

Armeny dzerq chtvec mot drac uteliqin։

Quyry: Narinen, nor jins er hagel u kotratvum er hayelu araj․ «Isk akan Levis e, Armen, moraquyrn e ugharkel։ Naxandzic mernum es, gitem» ։ Armeny parkec bazmocin։ Qich heto hayrn el kga, harcer ktan, ksksvi։ Inchpes piti apri ays bnavorutyamb, amen inch, gunavor kinoyi nman, nkarvum e demqin։ Inchpes bacatri, vor heracrel en dprocic։ Kuraxanan։ Kcharaxndan։ Sahak Vanunu tikunqin kareli e cucataxtak kpcnel «Averak։ Pahpanvum e petutyan koghmic» ։ Vov grac klini namaky, vov։ Heraxosi cher patasxanum։ Ereq or e phaxchum e tghaneric։ Tnecinern el inch sirov en henc drnic tchanaparhum tghanerin․ «Tany che» ։ Uremn, moraquyry noric canroc e ugharkel։ Tesnes flomaster ugharkel e։ Xndrel er։

— Hayrd ekav, ver kac, — senyak mtnelov: dzayn tvec mayry։

Chkam, dzhgoh ver kacav, nstec herustacuyci araj, lurer ein haghordum։

— Indz heracrel en dprocic, Narine։

Quyry tagnapov motecav։

— Giten։

— Mer dprocum voch voq vochinch chgiti։ Baci Vahanic․․․

— Patmir։

Armeny patmec։ Harkavor er, i verjo, meknumekn imanar, te inch e katarvel։ Inchpes merkacav Marin։ Inqy katakum er, xagh er, vori elqi vra vstah er։ Ev hankarc: Marin hanvec։ Vahany sirum e nran։ Armeny da giti, voch miayn inqy giti։ Giti naev Marin։ Hanvec, qani vayrkyan parec։ Ax, ayd Sona Miqayelyany։ Voch, voch, lav er, vor na shut vra hasav, Vahany ir amenalav ynkern er, krvecin։ Marin tarorinak er, na tendi mej er ases, zarancum er, xelagarvel er։

— Vor asum ei, — Narinen anjatec herustacuycy, dury phakec, — mayrik, mez chxangareq, xosum enq։— Vor asum ei․ da el qo Marin։ Es el aghjik em, kneres, bayc amen tegh nuynn e, hamozvecir․․․

— Nuyny che։ Du ches tchanachum Mariin։ Asenq, es el chem tchanachum։

— Hima nor serundy amen tegh nuynn e: Avstraliayum, te Hayastanum։ Uzecel e dur gal dzez, vov giti inch ka mtqum։ Tqir, Armen։

— Uremn du karogh es toghnel Hayastany, gnal։

— Hayastann amen mekis mejn e։ Gitem, vor kkarotem։ Inch ka vor, drsi hayery hay chen։

— Zzvum em qeznic, Narine։

— Isk qo Mariic։ Ches zzvum։

— Zzvum em amen inchic։

— Avstralia։ Patkeracnum es, Armen, Xaghagh ovkianos, Sidney։ Gites, inch harust erkir e, tarin tasnerku amis loghacir, sevacir։ Uzum es, jinss tam qez։

Lac linelu chaph txur: Armeny nayec qrojy, vorin shat er sirum։ Heracrin, hangist heracrin։ Mi kap el ktrvec: tank u maqur mi kap։ Tqac, Erevanum erku haryur urish dproc ka։ Marin der haneluk e, piti parzel։ Bayc nax: piti parzel, te vov e grel namaky, kspani nran: gnaluc araj։ Ev bant kynkni, anmijapes cnvec hajord naxadasutyuny, uremn, chi gna։ Dary mxitarutyun։

— Gnanq kino, — asac Narinen, — fransiakan nkar e։ Kcrves։ Hayrikin ches uzum asel։

— Chgitem։

— Gnanq kino։

— Uzum em mtacel։ Es piti tesnem Mariin։

Heraxosy zngac։

— Vahany, – Narinen harcakan nayec eghbory, — Narinen e, Vahan, barev։ Armeny, Armeny qnac e, vat er zgum։ Glxacav uni։ Uzum es, vor handipeq։ Kzartni, kasem։

Narin en drec xosaphoghy։

— Inchu es xusaphum nranic։

— Boloric em xusaphum, isk Vahani het krvel enq։ Hima menq hamarya tshnaminer enq։

Narinen tagnapov nayec eghbory։ Nayec avag qroj achqerov, hankarc haskacav, vor inqy ereq tarov mec e, vor Armeny, verjin hashvov, der patani e, mec erexa։

Noric zang։

— Vov, Marin։

Armeny ver trav teghic․

— Mari։

— Menq petq e handipenq, Armen։ Ayn namaky Ashot tchshmartaxosn e grel։ Dasarany datel e nran։ Mamyann asel e: tchisht eq arel։

— Qez vov asac։

— Vahany։ Na voronum e qez։

— Es uzum em xosel qez het, Mari։

— Ari dproc։ Dasery zhamy tasin en verjanum։ Shahumyan dproci shenqum enq։ Drneri mot spasir, ete uzum es։

— Asum es: Ashotn e grel։ Es kspanem nran։

— Arden spanel en mer dasaranum։ Ches karotel։

— Chgitem։ Kgam, tasin kgam։

Armeny hankarc mtaberec, vor Vanunu kabinetum miayn Ashotn er, vor vochinch chasac, voch zhxtec, voch hastatec։ Anasun։

— Es gnum em, Narine։

— Duq tasin zhamadrveciq։

— Uzum em qarsh gal phoghocnerov։ Uzum em bolor phoghocnery mejs pahel qar ar qar։ Ayntegh kharcnen, kpatmem։ Gitem, vor kharcnen։

Che, kotrvum e eghbayrs, mtacec Narinen, erevi kgnanq։ Uraxutyamb mtacec։

Makagrutyun grataxtakin

Grataxtakin inch֊or ban er drac։ Danielyany skzbum ushadir cher, heto hankarc kardac․ «Ayd kavic nax guce mi sirt sarqeq dzez hamar, usucich» ։ Karces shantahar eghav։ Hishec naxord zhami ir barkutyuny, gazazac er, atamneri aranqic netec․ «Duq der kav eq, es dzeznic inch uzem, ksarqem» ։ Dasamijocin uremn patasxan en mtacel․

– Jnjem․․․

Vov asac։ Aghjka dzayn er, Danielyany chtesav, te vov er։ Noric kardac, kavitchov grvac barery aseghneri pes xrvecin nra eutyun mej։ Karces meky: dazhan mi dzerq, virahatec iren: aranc tmrecnelu։ Dasarany sskvel er․ isk ev isk: virahatutyan pahi lrutyun։ Mamyani dastiarakutyuny berq e talis․ mtacel en sovorum։ Phoxanak gitutyun sovoren։ Bayc inchu chi karoghanam goral, chi uzum parzel, te um dzeragirn e։ Inchu e phlvel atorin, karces ir zgestneri mej mard chka։

— Gnaceq tun, — amen inch arec, vor dzayny chdogha։— Gnaceq tun, azat eq։

Amenaverjum durs ekav Ashot Qanqanyany։ Inch-or ban er uzum asel։

— Gna, Ashot։

Mnac menak: datarkvac dasarani amayutyan mej։ «Nax ev araj sirt sarqeq dzez hamar, usucich» ։ Usucich․․․ chen moracel ayd el grel, stahakner, xelagarner։ Bayc ayd bachy hankarc inch֊or phaphuk dogh haghordec nra srtin։ Ayspisi harvac na cher stacel ir ashxatanqi bolor qsanvec tarinerin։ Havasarum, amen meky havasarum e tasn anhaytov։ Amen mekn urish havasarum e ev amen meki anhaytnern en urish։ Isk tany: tghan — liakatar mi dzriaker ev lav, aroghj stamoqsov։ «Kusht marminner dastiarakenq, — lsec Mamyani dzayny, — shat֊shat: xeloq marminner, vor vaghy karoghanan meqena ghekavarel, meqena artadrel։ Ays e mer partqy, ev verj» ։ Inch anel, inchpes pahpanel usucchi anargvac ir arzhanapatvutyuny։ Entadrenq, te parzec vov e grel։ Parz e, kavitchy grataxtakin tarel-berel e meky։ Qsanutic meky։ Bayc voch voq nra dzerqy chi brnel, voch voq chi jnjel heto։ Na parz-parz patkeracrec havaqakan mi dzerq, vor grataxtaki sev marmarin phoragrum er ayd barery։ Arden ereq tari geraguyn barexghtchutyamb sranc sovorecnum e hanrahashiv, erkrachaphutyun, erankyunachaphutyan։ Dary phoxvel e, ugheghn e dardzel arajin jutaky, dirizhory, marshaly։ «Es dzez asum em: kga vogu sov» ։ Mamyann Isahakyani ayd banasteghcutyuny angir er handznararel։ Vanunin mi zham xosec ayd masin mankxorhrdum․ cragrum chka, asac, cragiry meznic aveli xeloq mardik en kazmum, horetesakan baner eq sovorecnum erexanerin։ Mamyany chpashtpanvec․ «Cragri bolor gorcery es ancel em» ։ Henc ir sirasun vordin ayd vogu sovi artahaytutyuny che։ «Haryur rublu hamar es chem ashxati, — asac, — da mi shabatva phogh e։ Es im ugheghy bavakan tank em gnahatum» ։ Isk inqy: Martin Danielyany, miayn qsan tarva ashxatanqic heto e, vor erku haryur rubli e stanum։ Inch ezhan ughegh uni, hamarya dzri, kareli e vatcharel ijecrac gnerov apranqneri xanutum։

— Ynker Danielyan․․․

Kisabac dran aranqic na tesav Ashot Qanqanyani demqy, qsanutic meky։

— Durs korir, — hankarc tchchac na: anzorutyunic, cavic, viravoranqic։— Eresd chtesnem։

Mijancqum ardzaganq tvec ir ashakerti vaxecac votnadzayny։ Qsanutic meki votnadzayny։

Husahatutyun

— Ev duq, mankavarzh linelov, hakaharvac cheq tvel Linchi datastani heghinaknerin։ Vor erkrum enq aprum․․․

Ashoti hayry: Xachik Qanqanyany, Mamyanin ughigh qarasunhing rope spasecnel tvec shrjkomi mijancqum: Mamyany larvac er u anhangist։ Verjin orerin na jghagrgir er dardzel, gishernery hamarya cher qnum։

— Minchev ayd vor dprocum eq ashxatel։

Xachik Qanqanyany ir vordu usucchin karces harcaqnnum er։ Nra lav saphrvac demqy henc hima kareli er dzvadzev shrjanaki mej qdnel ev kaxel patic․ nayoghnery kasein: bari, xeloq, inqnavstah mard e, gorci mard։

— Dzer shrjanum e ayd dprocy։ Direktori het chstacvec im ashxatanqy։

― Khetaqrqrvenq։ Kstugenq։ Komunist eq։

— Ayo, ays inqn, voch։— Ev hankarc cnvec himaraguyn mi harc։— Isk doq․․․

Xelagar e, mtacec Qanqanyany kam: ambartavan։ Guce caghrum e։

― Knereq, — asac Mamyany, — inch֊or sxal durs ekav, inchpes karogh eq komunist chlinel, aysinqn, kusakcutyan andam։ Bayc komunist karogh en linel naev nranq, vor kusakcutyan andam chen։ Cheq gtnum։

Xelagar e, ezrakacrec Qanqanyany։

— Dzez het erevi urish lezvov piti xosel։

— Vor։ Es gitem naev ruseren։ Mi qich: franseren։

— Kusakcakan lezvov։— Ktrec Qanqanyany։— Es ayd lezun gitem։ Haskacaq։

— Es karogh em gnal։

— Kgnaq, erb dzez kasen։

— Vovqer․․․ kasen։

— Dzez vov e kanchel, ynker Mamyan։

— Duq im ashakerti hayrn eq։ Duq inqnerd piti gayiq dproc։

— Demagogia։ Dra buzhumn el unenq։

— Demagogia hunaren bar e։ Nshanakum e․․․

— Menq aveli lav gitenq, te inch e nshanakum։

— Giteq, te rusakan tagavornery inchpes ein xosum ev grum․ menq: Nikolay Erkrords․․․

— Ax, — ankeghc harachec Qanqanyany, — duq petq e komunist lineiq, vor imanayi․․․

— Vov․․․ komunist liner․․․

Mamyany ver kacav, mtacelov, vor khasni dproc, dimum kta։ Guce targmanutyamb zbaghvi․․․ Banakum, inchu hankarc hishec, mi jahel leytenant unein, na 4-rd dasarani krtutyan uner, dasakum kayin hamalsaran avartac tghaner։ Erb meknumeky zancanq er tuyl talis, leytenanty kanchum er, varum er cxaxoty u erkar zrucam։ Cxaxoti moxiry na taph cher talis, cxum er minchev glanaki verjy ev stacvum er moxric glanak․ inchpes e, vor cher taphvum։ Zarmanali mard er․ «Skzbum, uremn, naxnadaryan hamaynakan hasarakargn er, tchisht e, heto» ։ «Heto: strkatirakan» ։ «Tchisht e, heto feodalakan, kapitalistakan, isk hima․․․ hima menq komunizm enq karucum, isk du, ynker sharqayin, amen or ches phaylecnum koshiknerd․․․ Ex, inteligencia․․․» ։

Inchu hankarc hishec leytenantin։ Voch, voch, inch Qanqanyan, leytenanty bari u qaj tgha er, parzapes avartel er miayn 4֊rd dasaran, isk entakaneri mej: hamalsaranakanner․․․ Ays er amboghjy։

— Myus angam chkancheq։ Es chem ga։ Ekeq dproc, ete dzer vordu harcov e։

— Kgaq, ynker Mamyan։ Kberen։— Qanqanyany barekirt zhptac, — indz mot chen cxum։ Knereq։

― Knereq, — asac Mamyany, sigarety matneri mej jghadzig trorelov։

— Inch eq karcum, Ashoty cxum e։

— Chgitem։ Chem tesel։

— Akanjnery kktrem։— Ashot Qanqanyani hayry cicaghec bardzr, heto lrjacav։— Ayo, ayo, kktrem։ Cheq havatum․․․

«Mari, es uzum em xosel qez het։ Mer zruycy․․․» » ։

«Duq yotanasun ashakert uneq, – sur ktrec Marin, — yotanasun։ Isk es nuynisk dzer naxkin ashakerty chem։ Inch piti xosenq» ։ U drec xosaphoghy։

Huzmunqy brnel er Sona Miqayelyani kokordy։ Kuzenar lac linel, goral։ Inchu nvastacav ev um araj: sandzardzak mi aghjka։ Mikrobner․․․ sranc mej miayn mikrobner en erum, eakan tarrery chkan kam bolor tarreri baghadrutyuny phoxvel e։ Inchpes phoxvec, inchpes chnkatecin։ Mamyann aysor shat antramadir er, asac, vor haziv minchev tarva verjn ashxati, parzapes, anharmar e, hasunutyan qnnutyunnerin mi amis e mnacel։ Sran inch patahec, ekel er: haryur tarva cragrerov ev hankarc․․․ Amen mard mut mi senyak e, varaguyrnery dzgac։ Vanunun gone ays angam vastakavori kochum tan։ Tayin, erevi kgohanar, kzijer atory, kgar urish meky, inch֊or ban kphoxver․․․ Inch։

«Es dzez asum em: kga vogu sov»

Ayn mi qani haryur qarakusi metr erkinqy, vori tak Movses Xorenacu anvan dprocn er, kamac-kamac cackvum er mrayl amperov, vor karkut er xostanum kam pghtor ev dzyunaxarn andzrev։

Sona Miqayelyany ir daseri het er, ir phordzeri, urish voreve temayov cher xosum nuynisk Mamyani het։

Mamyany bavakan tagnapac er Ashoti hor het unecac handipumic, isk Vahanic imacav Armenenc yntaniqi hayreniqy toghnelu mtadrutyuny։

Danielyann aveli char u dyuragrgir er dardzel։ 10֊rd «b» ֊i het sarn er u qaghaqavari, erbemn shaxmat er xaghum Mamyani het ev krvum hety: taxtaki vra։

Antonyany viravorvac er, vorovhetev voch voq nra karciqy cher harcnum, ev na chgiter inch ani ir karciqnery։

Vanunin storagrac hramany kaxec usucchanoci patic, ugharkec zhoghkrtbazhin ev ministrutyun, ev grgrvac er amenqi dem։

Ev aha, noric zang ministrutyunic․ «Che, iskapes vor mtnelu eq patmutyan mej․ mi amis araj striptiz, hima el: Linchi datastan։ Shrjkomum shat anhangstacac en» ։

«Es chem karogh voghj dasaranin dprocic heracnel։ Heto giteq, vor anstoragir namaknern arhasarak․․․» ։

«Datapartvum en։ Ayo, iharke, bayc stugvum en naev։ Isk ayn namaky che vor lriv tchisht er։ Tchisht er, che» ։

«Tchishtn u sxaly koghq-koghqi en։ Nayac inch achqerov knayeq eghacin։ Es chei karogh chhavatal mer lavaguyn mankavarzhin, vor akanates er» ։

«Ayd mankavarzhin bolors el havatum enq, bayc tghan vov er․ Ashot Qanqanyany, i verjo, grel er tchshmartutyuny, isk namaky: ministri makagrutyamb kaxvum e sev grataxtakin» ։

«Urish guyni chunenq։ Es gitem, vorosh dprocneri shaganakaguyn grataxtak eq tvel» ։

«Oho, ays orin e dprocd, u der humori zgacumy ches korcnum։ Goveli e։ Ha, Vanuni, kochumid harcy dzgdzgvum e, erevi mna ekogh tari, shat mard einq nerkayacrel, verevum krtchatecin։ Vochinch, vatsunut tarekan mard es, uzherid caghkman shrjanum: inchpes asum en, zhamanak shat ka» ։

«Ka, zhamanak shat ka» ։

«Isk Linchi datastani harcy chqnecnes։ Mek e, kzartni։ Dasatui, inchpes er azganuny, Mamyan, te Papyan, chgitem, nra, nra odziqic brnir» ։

«Duq eq ugharkel ayd Papyanin, dzer dzerqern aveli erkar en, brneq» ։

«Cheghav, cheghav։ Es chem karcum, te ayd harcy kolegia mtni, es amen inch kanem, vor․․․ chmtni, bayc da aveli shat kaxvac klini dzeznic, aysinqn: qeznic, inchpes asum en․ qarn el e qo dzerqin, popoqn el» ։

«Hima posloqy menq enq — qarn el: dzer dzerqin։ Khavaqvenq: kmtacenq։ Shnorhakal em xorhurdnerid hamar» ։

«Es misht qo barekamn em, ayd meky piti imanas» ։

Mrayl drec xosaphoghy։ Che, Vanuni, verjd anpharunak e erevum ev der mtacum es kochman masin։ Inch anel։ Nax, cxel։

Vanunin nman er termosi․ uraxutyuny kam txrutyuny, barkutyuny kam hangist vitchaky nra mej pahpanvum er qsanchors zham, heto meky astitchanabar teghi er talis myusin։

Ministrutyan patmabani het unecac zruycy, vor orva verjin er, chxangarec, vor na erekoyan masnakci 10-rd «b» dasarani grakan handesin։ Ev inch lav artasanecin: tatron e, voch te dproc։ Tramadrutyunn ynkav miayn, erb Vahan Saroyany kardac «Es dzez asum em: kga vogu sov» banasteghcutyuny, chi haskanum, ayd Mamyan kochvacy chi haskanum, mi amis araj er, mankxorhrdum erkar-himnavor xosec, bacatrec ev dardzyal: vogu sov։ Inch en gtel ayd bareri mej։

— Inqn e ynarel, — asac Mamyany, — es chem xarnvel ev, piti asem, vor sqancheli gorc e։ Es nranc asaci: yntreceq dzer sirac banasteghcutyunnery, artasaneq։

Erekon bavakan mxitarec Mamyanin, ev na txrutyamb mtacec, vor toghnelu e ays dprocy։ Ays dprocn el։

Erekoyic heao Danielyani het mnacin shaxmat xaghalu։

― Erevi toghnem gnam, — mi qani qayl aneluc heto asac Mamyany։

— Ur, — chhaskacav Danielyany, — taguhid harvaci tak e։

― Tun, ur։ Indz urish dproc haziv te yndunen։ Ev heto: hognel em։

Danielyany apshac nayec ir dimac nstac mardun, ays erekon mi iskakan haghtanak er ev hankarc: gnam։ Mamyany mi qani barov patmec ir vitchaky, Ashoti hor het unecac zruycy, Vanunu erkimast xosqery, te ekogh tari grakanutyan zhamery bavakanin pakaselu en։

― Zenqerd shut ches vayr dnum։

― Taguhin phrkel chi linum։

― Gnalud masin em asum։ Glxicd hanir։ Mi tghamard dasatu haziv avelacav։— Dainelyany chuzec asel, vor Mamyann aynuamenayniv, iren dur e galis, vor nra xentutyunneri mej inch֊or gravich ban ka: nuynisk ir pes chor u kcu mardu hamar։― Mi shtapir, menq der ktanq-karnenq։

Heto patmec ir tghayi masin։ Hima el uzum e amusnanal։ «Inchov es pahelu knojd, iny amis heto: erexayid» ։ «Inch e, du gorcic durs es galu» ։ Gnac, xndrec, Sphyurqi komiteum mi canot kar, xostacav։ «Sphyurq, aravotic irikun zanazan hyurer— mejnery liqy hososner— Mez Masisy cuyc tur, o, Matenadarani dzeragrery, Ejmiacin tar, mom varenq․․․ Che, ynker hayrik, dra hamar chem tasnhing tari sovorel։ Hrapurichy artasahman gnalu herankarn e։ Bayc da el: andzrevi huys e — ogostosi shogin։ Tasy tarin mek — inchpes asum en: minchev barak arun jur ga․․․» ։ Dprocum Danielyany xstutyan ev kargukanoni zinvor e, tany cher stacvum։ Kiny amen angam ir marmnov phakum er nra gndaciry։ «Mi tgha unes, ay mard, en el: amen or krvum eq։ Du piti lezu gtnes։ Du» ։

— Inch xelq es arel, vor amusnacac ches, — Danielyann asac ayn naxadasutyuny, vor inqn iren e galis: nman dary zruycic heto։

— Lav e vor, — harachec Mamyany, — gnum es tun ev meky chka, vor gone hety krves։ Inqd qez het es krvum։

— Da el erevi tchisht e, — mxitarvec Danielyany։— Shax։

«Es arden cer em, mayrik․․․»

Srtcharan mtan։ Irar nayum ein korcrac harazatneri pes։

«Ches karotel meronc» ։

Mi-mi bazhak karmir gini uzecin, erkusn el dprocum chen, uremn ashakert chen․ hankarc mecacan dproci direktori hramanov, mankxorhrdi voroshmamb։

«Ashxatanqd inchpes e» ։

«Tpum em։ Dproci masin hodvacner el em tpum ev zarmanum, karces grum en urish molorakneri masin, kap chuni apraci het» ։

«Mari, menq karogh e gnanq, gites» ։

«Gitem, Vahann asac։ E, inch ka vor, gnaceq, urishnery gnum en, che» ։

«Lsir, axr du inchpes hanecir shord։ Axr du chgites, da im cndabanutyunn er ev, kzarmanas, kap uner mer gnalu het։ Naxord ory qrojs het vitchel einq։ Na uzum e, na hamadzayn e hors het։ Inch ka Avstraliayum, asaci, phalas-phulus, striptiz։ Striptiz aystegh el ka, inqn asac, mi tarberutyamb: ayntegh da masnagitutyun e, aystegh: azacd aghjiky dem che։ Shshmeci, inchpes te։ Ayo, ayo, asac, mer aghjiknerin es aveli lav gitem․․․ Uzeci phordzel, haskanum es, tghtaxaghi pes ban darav։ Es hamozvac ei, vor da mi phaphuk aptak khascnes mrutis, ev, havata, es goh klinei, isk du․․․ Vahany bez sirum e, na inchpes katvac chstacav teghnuteghy, chhaskaca։ Erkrord ory menq qo pattcharov irar qitmrut aghavaghecinq» ։

«Isk es chem sirum։ Ay Armen, ghu el es havatum, te hima ser ka։ Hors namaknery ktam, kkardas։ Inch barer, inch erdumner, heqiat, tvum e hazar tari sirelu ein irar, isk indz hing tarekan toghec-gnac։ Vahany․․․ Na el indz nuyn barern e grum, isk dzer koghqin, achqery chrac, spasum er, vor tesni, te cnknerics verev inch ka» ։

Marin mtaberec irenc arajin vruycy: depqic erku, te ereq or anc։ Uzum er viravorel Vahanin, storacnel, xocel nra tghayakan arzhanapatvutyany, ete uni։ «Himar, — asac, — chgites, vor Armeny qeznic bifshteqs ksarqer» ։ «Na indz ir tulutyunic cecec, bayc, axr, du inchpes․․․» ։ «Inchpes hanveci, uzeci ev hanveci» ։ «Es qez hima el sirum em» ։ «Uzum es, hatuk qez hamar hanvem։ Hima harmar che, phoghocum enq։ Heto, mi urish angam» ։ «Chem uzum, tepet dranic heto el qez ksirem» ։ «Himar, henc dranic heto ksires, duq dranic heto eq sirum» ։ «Du sern es viravorum» ։ Qrqjac, «Du siro vogin es, despany, surhandaky․․․» ։ «Vov sirum e, na siro despan e darnum, siro zavaky։ Ashxarhin harkavor en miayn siruc cnvac zavaknery։ Char mardik hashvov katarvac amusnutyunneric en, es havatum em» ։ «Es char zavakner em uzum pargev tal ashxarhin։ Uzum em mors vrezhy lucel, vorin hayrs amboghj kyanqum davatchanel e։ Isk mayrs, himari pes, hima el sharunakum e sirel nran» ։ «Mayrd sqancheli kin e» ։ «Lsir, du Don Kixotn es, inchpes dzerq bardzracrir Armeni vra» ։ «Es hima el uzhegh em nranic» ։ Uzec aveli xocel․ «Tchisht e, vor Tigrany, Armeny ev Smbaty graz ein ekel» ։ «Armeny che, na heto imacav» ։ «Uremn, Tigrann u Smbaty։ Inchi vra» ։ «Vov tarver, myusi hamar jins er tcharelu» ։ «Aydqan ezhan» ․ u hankarc lac eghav phoghocum։

«Vahany bolorovin cher havatum։ Ete du ayd bany chaneir, menq irar kceceinq henc nuyn ory։ Na mernum e qez hamar» ։

«Isk Ashotn asel e, vor duq eiq graz ekel։ Lusikin e asel, na indz zangaharec» ։

«Inch graz։ Asum em, che, ayd cndac mitqy im glxum cagec, pattcharn el imacar։ ete graz er: inqs indz het ei graz ekel․ aysinqn im mej eghac kargin Armeny graz er ekel myus: stor Armeni het։ Ev vstah ei, vor story partvelu e։ Inch lav er, vor gone qimikosy shut ekav» ։

Armeny chuzec asel Tigrani ev Smbati grazi masin, da el, verjin hashvov, himar mi xagh er, nranq el erevi hamozvac ein, vor haghtogh chi linelu։ Bayc Smbaty che vor haghtec, tepet jins, iharke, chuzec Tigranic: Armeni hamar shat dary kliner ayd masin patmel Mariin։ Isk Marin giter ev, hankarc, ahavor mi darnutyun noric glux bardzracrec, ev na haziv zspec lacy․ Armeny chgiti, te taqcnum e irenic։

«Inch lav er, vor Sona Miqayelyany shut ekav», — krknec Armeny։

«Tikin Sonan, ayd apxtac dzuky, komision xanut handznac gegheckuhin։ Im mej na phshrec havati verjin nshuyly, vor unei meceri nkatmamb։ Vahany der sirum e indz» ։

«Du es nra het xosel» ։

«Menq misht xosel enq qo masin։ Na shat mtahog e qo gnalov։ Shshmelu tgha e, qotak e kerel qeznic ev amboghj hogsy du es։ Uremn, gnum eq» ։

«Chgitem» ։

«Isk ayd Ashoty piti apri mer dasaranum» ։

«Indz el en arden heracrel, uremn, piti aseir mer naxkin dasaranum։ Es, iharke, nran kspanem: minchev gnals» ։

«Parzvec, vor gnum es» ։

«Nor inqd eir hamozum» ։

«Cxenq, Armen, ogtvenq erku zhamva mer azatutyunic։ Isk Vahani het menq handipum enq hamarya amen or։ Chi pokvum indznic» ։

«Asum en Mamyany henc arajin ory patmel e, te inchpes en irenq paterazmi orerin, mi gisherum kardacel «Manon Leskon» » ։

«Uzum es asel es Manonn em» ։

«Vahann e aspet dy Griyon» ։

«Na lav tgha e, dem chem, bayc nra nmani het chem amusnana։ Ser chka, uremn, amusnutyany hashiv e․․․ Kamusnanam, uremn, hashvov, vor heto, erb chstacvi, asem: hashivners sxal durs ekan։ Ev voch te sers» ։

«Kin es darel, Mari, hognac u jghayin kin» ։

«Mi or piti darnayi, isk es, gites, amen inchum shtapum em» ։

Amboghj gisher Marin ayrvum er mghdzavanji mej, achqery chein phakvum, mitqy chkchkum er pati zhamacuyci pes: larvac, tendagin։ Urishin dzhvar che tchshmartutyunner asel, asel aynpes hesht, karces voch mi kaskac chka ayles, ases amen inch hasarak e: inchpes aybubeni tarery։ Atum e hory, bayc inchu e gnum, ccvum nra gorcarani drneri mot, vor gone hervic nayi ayd otar, harazat u ancanot mardun։ Inchu e anyndhat kardum nra namaknery, charanalu hamar, inchqan kareli e, vorn e charutyan sahmany։ Hanvec, ayo։ Nax: chhaskacav, te inchpes katarvec, xagh er, vor arajin pahin hrapurich tvac, heto handznvec pari tarerqin, heto tesav Vahani himar, zarmacac hayacqy։ Guce hayrs el aydpes mi or nayel e mors, kaycaki pes phaylatakec nra mtqum, guce es hima phrkum em mer apaga erexayin, vor tasy tari heto kardalu e ayd Vahan kochecyali namaknery ev lac e linelu։ Ays tarinerin meky haskacav im tarapanqy: im ynkerneric, usucichneric։ Bolori hamar es eres arac, sandzardzak u hesht aghjik ei, vor derasanuhi e darnalu։ Ayd hangucyal Sanoyany erku angam sharadrutyan tvec mer hayreri masin, voch mi angam es chgreci, hetaqrqrvec, anhangstacav․․․ Erku angam «anbavarar» staca sharadrutyunic, ev dasatun chnkatec angam, vor tetri ayd ejery bac togheci, iny ej spitak mnac tetrum: guce im kyanqi amenakarevor ev dzhvar ejery․ «Mari, crvac aghjik es, — amen angamva pes nuyn bann asac asucichy, ― dardzyal ejer es bac toghel, myus angam ushadir eghir» ։ Aydpisi anzga mardn inchpes merav infarktic։

«Qnac ches, Mari» ։

«Qnac em, ma, isk du» ։

«Es el em qnac, Mari» ։

Cicaghecin։

«Nor dasarand lavn e» ։

«Lavn e, ma, lurj mardik en։ Erku tgha arden siraharvel en indz։ Meki anunn Armenak e։ Patkeracnum es: phesad ― Armenak» ։

Mayry cicaghec։

«Isk du erb es siraharvelu, Mari» ։

«Erb ceranam, ma» ։

Vov e mez aveli hatchax xabum, qan menq inqners։ Miayn mors mot chem karoghanum xaghal, miayn mayrs e taphancum im mej, vorovhetev sirum e indz։ Anpashtpan em mors araj zrah chunem, dimak chunem։

«Erek patahabar hors tesa, ma։ Gnum einq nuyn troleybusov։ Na indz chnkatec» ։

«Tesqn inchpes er, lseci, vor hivandacel e։ Chmotecar․․․» ։

«Es qnac em, ma» ։

Heto nranq lac eghan muti mej, amen mekn ir hamar, amen mekn ashxatelov vorqan hnaravor e andzayn։

«Es arden ceracel em, ma, — arcunqi mej zhptac Marin, — arden ceracel em, guce zhamanakn e siraharvelu․․․» ։

Dzayn, vor aprum e ovkianosi aphin

Dasarany lur er u kentronacac։ Lsum er usucchin։

Mamyany nstel er verjum, azat nstaranin։

«․․․ Avstraliayi, Haravayin Amerikayi, te Afrikayi annshan qaghaqneric mekum aprum er mi mard։ Teghaci tantiroj mec arandznatany na mi senyak er vardzum, lur u annkat ancnum ein nra orery, mardy cer er u, erevi, hognac։ Tanterery vaghuc nkatel ein, vor amen shabat or, erb na, haytni che vorteghic inch-or mi tert er stanum, stanalun pes phakvum er ir senyakum, ev heto lsum ein, bavakan erkar lsum ein nra dzayny։ Barern anhaskanali ein, ev heto tanterery sovorecin, erevi naxkin derasan e kam phastaban: hima voch bem uni, voch hatchaxord։

Mardy aydpes lur u annkat aprec u mi or el aydpes merav, ev tanterery, nra xndranqy hishelov, heragrecin mec qaghaq, nra inch-or azgakani, vori hascen mardy toghel er։ Ayd azgakany, tarec mi kin, hajord aravot ekav mi qahanayi het, ev mardun taghecin phoqrik, annshan gerezmanocum։ Gerezmani mot tanterern ein, sevazgest azgakanuhin ev qahanan։ Qahanan xunk varec, ergec anhaskanali u txur inch-or erg, ev mardun taghecin։

Erekoyan, erb, bnakanabar xosq gnac senyakn azatelu, hangacyali irery tnorinelu masin, tantery azgakanuhun patmec, te inchpes er mardy erbemn phakvum ir senyakum ev bardzradzayn kardum chgites vorteghic nran hasnogh lragrery։

— Aha sranq, — cuyc tvec seghani vra, atornerin ev pateri tak drvac lragrery, — inch lezvov en։

— Hayeren, da nra mayreni legun er։

— Isk inchu er bardzradzayn kardum։

— Vov gite, guce cher uzum moranal ir lezun, ays qaghaqum na urish um het karogh er xosel ir lezvov։ Miayn ir het։

Tantery, vor avstraliaci er, afrikaci kam amerikaci, zarmacac nayec terteri kapocnerin, heto mi orinak vercrec, shurumur tvec։

— Kareli e vercnel։ Ibrev hishatak, erevi na bari u lav mard er։

— Na bari u lav mard er, — txur hastatec azgakanuhin, — mnacac tertern el karogh eq tnorinel: inchpes uzum eq․ mer tany, cavoq, arden vaghuc chen kardum ays lezvov, isk im achqery vat en tesnum․․․

Asum en: tantery, vor avstraliaci er, afrikaci kam amerikaci, senyaky toghec inchpes kar, aylevs erbeq vardzov chtvec ayn, isk tertery mnacin seghanin, atorneri vra, pateri tak։ «Togh ayd mardu dzaynn apri ir senyakum», — asac na vordinerin, kam guce vochinch chasac, miayn banalin vercrec ev erbemn, erb txur er linum u darnacac, mtnum er ayd senyaky ev tvum er, lsum er ayn mardu dzayny։

Txur heqiat e։

Chgitem ։

Mardn aprec, tariner sharunak xosec inqn ir het ev merav, otarutyan mej toghnelov ir dzayny, ev ayd dzayny minchev ors el erevi aprum e ashxarhi anhayt, ananun qaghaqneric mekum, grqerov, terterov lcvac neghlik mi senyaki chors pati mej։

Kharcneq, inchu patmeci ays heqiaty։

Dzer ynkery: Armen Garaseferyany, tarapum e: Hayreniqic gnal–chgnalu harcakanneri mej։

Ete tarapum e, chi karogh nran el sparnal ays mardu tchakatgiry։ Es tchanachum em mardkanc, vor hesht en gnum, nranq togh gnan, bayc Armeny tarapum e— dzeznic mi qanisy gitein։ Hhima imacaq amenqd» ։

Dat

Vanunu ev Danielyani druyq) r erkar er u dazhan։ Hin ynkerner ein, ays dprocum irar het ashxatum ein arden tasnerku tari, ayd tarinerin krvel ein, hashtvel, miasin ceracel։ Irar het shaxmat ein xaghacel, gnacel futbol, danaghan zhoghovnerum nnjel ein, irar pashtpanel ein, vor erb harkavor er eghel, miasin ein dzhgohel verevic, nerqevic, harachel ein, vor phoxvum e, chgites inchu phoxvum e dproci ody, gluxnery shat angam ein charcharel haskanalu, te erexanern ays inchu chen uzum sovorel, isk usucichnery chen uzum sovorecnel։ Asel ein cayrahegh baner, anicel ein irenc masnagitutyany, bayc andavatchan sirel ein dprocy: amen mekn ir dzevov։

Ev aha ayspisi dazhan vetch։

Vahanin Mamyanic pahanjel er gtnel Ashoti datastani heghinaknerin, patzhel։ Mamyann asel er, vor inqy giti, te vovqer en, bayc nranc brnkumn azniv e hamarum ev harkavor e urish dproc phoxadrel Ashotin։

Vanunin dzerqy xphel er seghanin, irenic ankax krknel er ministrutyan patmabani barery, isk Mamyany nstel, anmijapes dimum er grel ir azatman xndranqov։

— Uzum es asel, vor es vaxkot em, mortapasht, keghcavor, vor doghum em im atori hamar․․․ Da es uzum asel։

— Du es asum, Sahak։

— Uzum es asel: Mamyann iskakan mankavarzh e, Makarenko, Suxomlinski, chgitem inch․․․

— Du es asum։

— Inch es Qristosi patasxannery talis։ Manavand, vor es el Pighatos chem։

— Erkuss el Avetaran kardacel enq, lav e։ Bayc karcem Pighatosn, i verjo, asac․ es chem uzum im dzerqery tataxel anmeghi aryan mej։ Aydpes e grvac Avetaranum, Sahak։

— Uremn, Pighatosic el vatn em։

― Mer lezvov xosenq։ Sahak։ Mamyany chpiti gna ays dprocic։ Menq amenqs mi qich urish dardzanq, erb na ekav: Pahpanenq nran։ Indz el e hatchax grgrum na, shat ban chem yndunum nra aracic u asacic, bayc ches tesnum, vor erexanery sirecin nran, ches tesnum։ Ayd xent, stahak araracnery։

— Vov e nran qshum dprocic։ Inqy grec։ Shat lav el dzeragir uni anicvacy։

― Patrir ayd dimumy, Sahak։

— Grancvac e, Martin, ayd dimumn arden phastatught e։ Plyus: haytnel em ministrutyun։

― Mi amis araj togh ays atory, Sahak, aveli lav e, qan mi tari heto։ Es ibrev ynker em asum։ Es inqs indz el: kasei։

Danielyany dzerqy taph tvec u gnac depi kashepat dury, Vanunin gluxn arav apheri mej։ Anicver ayn ory, erb hory chlsec u gnac mankavarzhakan։ Hima dprocin robotner en harkavor: jgher u kaskacner chunecogh mardik։

Dury bacec Narinen։ Dran araj xmbvac er Armenenc voghj dasarany։

— Menq hastat gitenq, vor Armeny tann e, — asac Vahany, ― ners hravirir։

— Mteq, — shphotvac kmkmac Narinen։

Mtan hyurasenyak, vor hamarya datark er: mnacel er seghany, mi qani ator, patin: Komitasi nkarn er։ Shatery nstecin parzapes hatakin։ Armeny ners mtav, tesav ynkernerin, srtum aghmkecin uraxutyunn u zarmanqr, naev inch֊or lurj ban krahec։ Xohanocic ekan cnoghnery։

— Barov eq ekel, jahelner, — kmkmac hayry, — inch lav dasaran eq, ayspes xmbovin chei tesel։ Tikin Azniv, seghan patrastir, patvarzhan hyurer unenq։

― Mi anhangstaceq ev heto: aysqan datark stamoqs lcnely hesht gorc chi։ Xndrum enq nsteq, uzam enq xosel Armeni het։

— Du piti chgnas, Armen, — lacakumac shtapec Lusiky։

Armeny haskacav․ aha te inchu en ekel ynkernery։

— Chpiti gnas, — asac Smbaty, — du ches uzum, che․․․

Hambardzum Garaseferyany haskacav, vor canr xosakcutyun e spasvum։ Ev hankarc kataghec․

― Inch e, mer tany komeritakan zhoghov eq anelu։ Parkesht che, jahelnelr։ Dzer cnoghnery dzez knaxaten։

― Tekuzev zhozov, — asac Vahany, — bayc inch zhoghov, menq xosum enq mer ynkeroj het։ Iravunq chunenq։

— Erb nran heracrin, ayn zhamanak Zhoghov aneiq, — Narinen tunot nayec Vahanin։

— Heracrin, um heracrin։

— Armenin, hayrik, Armenin arden mi shabatic aveli e heracrel en dprocic։

— Ayd el arin։ Ovir-ic en, harkav, kargadrutyun ijecrel։ Kanen: hayreniqn el irencn e, orenqnern el։ De tghas, el inchi es spasum, dprocic el durs arin։

— Erevanum haryur utsun urish dproc ka, Hayastanum: hazar ereq haryur, — asac Armeny, — ev qo Ovir-y kap chuni։

— Inchu eq tanum Armenin, — lacakumac asac Lusiky, — na aranc Erevani chi karogh։

— Aranc Erevani, aranc Erevani vov karogh e, aghjiks, artasahmani hayery, inch e, hay chen․․․

— Armenn artasahmani hay che։ Erevanci e։

— Menq hima galis enq lusavorutyan ministri motic․ Armenin vaghvanic kverakangnen dprocum, — asac Vahany։

— Tchisht, — Armeny haziv zspec lacy․ voch nra hamar, vor verakangnel en, aysinqn, voch miayn dra hamar, ayl urish bani hamar, vor ayd pahin nra mej anun chunecav, — tchisht․․․

— Im erexan xaghaliq e, inch e։

— Churaxacaq, hayrik, — txur asac Vahany, — aphsos, vor churaxacaq։

Nranq der chein gnacel ministrutyun, nranq aysteghic ein gnalu։ Sona Miqayelyany xndrel er, vor ministrn ynduni nranc, nranq aysteghic en gnalu ev vstah en, vor khamozen․․․

— Chors amis e tanjum en indz ovir-um, — hor dzayny doghac, — inchi hamar․․․

— Inch anein, henc arajin ory asein bari tchanaparh, gayin-kapein dzer tchampruknery։

— Hangist, Smbat, — meghm asac Armeny, — hors chneghacneq․․․

— Hord neghacrin, erb papid qshecin erkric։

— Vor erkric։

― Erkric, tgha jan, mer erkric։ Erkiry qanisn e linum․․․

― Isk Hayastany um erkirn e։

― Sa amboghj Hayastany che։ Patmutyun piti imanas։

― Myus masy, erkri myus masy erevi Avstralian e, Hayastani kesy Avstralian e, Fransian, Beyruty։

― Armenin ir erkric eq tanum։

— Duq cheq haskana, duq jahel eq։ Quyrs ayntegh e: miak harazats, urishy chunem․․․

— Menq el Armeni harazatnern enq։ Che, Armen․․․

— Harazat eq, gitem, — hayry meghmacav, erevi haskacav, vor ays jahelnery ovir chen, dzhvar e sranc het krvel, dzhgohel, tekuz: ardar dzhgohel, — eli kmnaq harazat, Armeny kga Hayastan, inch ka vor, mi or el duq kgaq Avstralia․․․

— Armeny mez ayntegh aveli shat kkaroti, qan aystegh ir horaqrojy։

— Horaqrojd tesel es, Armen։

— Mi angam, Hayastan er ekel։

— Eli kga։

— Tghaner, aghjikner, — Hambardzum Garaseferyany moracel er bolor ttu, kcu, kopit ayn barery, vor ereq-chors amis krknum er zanazan pashtonyaneri mot, — Azniv, mi ban el du asa։

Armeni mayry phshrvac mnacel er drneri mej։ Dzerqery krcqin xachac: na molorvel er ays zhxoric ev vochinch chkaroghacav asel, parzapes lac eghav։

— Mayrik, — mory grkec Armeny, — menq der vochinch chenq voroshel, bayc gites, vor es․․․ kmernem aranc Hayastani․․․

— Kvarzhves, kyntelanas, vordis, — sirt arav hayry, — hima inch e Hayastan gnal-galy։ Ayntegh el hayrenaser hayer en petq․․․

— Uremn, Hayasaany dzez hamar hyuranoc e eghel, — Vahany karces inqn ir het er xosum, vorteghic ein cnvum ayd naxadasutyunnery, — Hayastann ijevanatun e, harkadir vayrejqi odanavakayan․․․

— Phoqr tgha es, indz das es talis, — Hambardzum Garaseferyany hankarc durs ekav ir apheric, amisner֊amisner nra nersum kutakvac darnutyuny zhaytqec durs, na arden hashiv cher talis, te inch e asum, — indz das es talis, indz: mshecu zavakis hayutyun es sovorecnum։ Kshtacanq, janym, ays hayreniqn el dzez, hayutyunn el․․․

— Hayreniqic kshtacaq․․․

Vov harcrec։ Hambardzum Garaseferyany meqenabar et mghec gndaky։

— Ha, janym, kshtacanq։

Vov hankarc sksec lac linel, hekekocy paytec miangamic, ases patneshy et taran jrvezhi arjevic, ev hegheghy azatutyun stacav։ Armenn er։ Na gluxn arel er apheri mej ev lac er linum: dary, anoghorm arcunqnerov։ Tghanery, aghjiknery oghakecin nran, hayry karkamec teghum, Narinen gorac: «validol, shut» (erevi ays orerin eli patahel er, miayn na giter) ։ Mayry phshrvac phlvec ijancqi atorin, sirt chanelov motik gal։ Isk Armeny voch mi hordor cher lsum, nra shurjn ases voch voq chkar, na ases menak er anapatum ev lac er linum, hekekum er, gorum ir anuzh, anpashtpan kataghutyunic։

— Hayrik, — mrmnjum er na, — hayrik, hayreniqin dzerq chtas, hayrik, es qez xndrum em․․․

— Chenq ta, menq Armenin dzez chenq ta, — arcunqy srbelov asac Lusiky։

— Axr duq vov eq, vor cheq ta, vov eq, — hambardzum Garaseferyany xeghtchacac er, Armeni lacic sarsaph patec nra sirty, — axr duq vov eq, chem haskanum․․․

— Erkirn enq, — sary, mi qich phshrvac asac Vahany, — erkirn enq kam erkri․․․ mi masy։

— Hayrik, dzerq chtas Hayastanin, — der arcunqi mijic mrmnjum er Armeny։

Da tghamardu lac er։

Petq e sovorel hin hunaren

Antonyann, aynuamenayniv, voroshec xorhurd tal, bayc voch miangamic Vanunun, ayl Danielyani mijocov։ Na cher haskanum, te inchpes e eghel, vor bolor xent u xelarnery havaqvel en 10-i «b» dasaranum։ «Im dasaranum, — sirum er na krknel, — voch hantchar ka, voch antchar։ Erexaner en, eli, irenc hamar sovorum en» ։ Togh mi girq el pakas kardan, mtacum er na, hima bolori mitqy tntesagetn e, inZhenery, iravabany, darn e phoxvel, dary։ Vor toghnes harcer tan, cragir֊ban piti cales u nstes-lses nranc։ Harcr vorn e, ekel en sovorelu, te harc talu։ Amen ban piti anel, vor depqy mec aghmuk chhani։ Axr, Vanunin el nuynn er asum, hima inchu e erku votqy drel mi koshiki mej: che, hramans chem phoxi, piti Armen Garaseferyanin heracnenq։ Axr vor heracnelu lines, dprocum mard chi mna։ Asum en Armenenc yntaniqn el dimel e artasahman veradarnalu։ Kgnan, hima el Avstraliayum kholovvi Xorenacsւ dproci anuny։ Togh mna, erku amis e, eli, togh sovori u gnum e gna։

— Gnam e gna, — Danielyany sary nayec Antonyanin, ― gnum e gna, asum es, isk daserid zhamanak hayrenasirutyan es qarozum, mayreni lezu, flan-fstan։

— Inch ka dzerneris, inch anenq։

— Ete minchev hima ayd xeloq harcerd tayinq, karogh e patasxan el tcharver։

― Tchisht es asum, hamadzayn em։ Bayc inch piti aneinq։

— Inchu en gnum։ Kareli er mi angam harcnel tghayin։

— Aphsos che im dasarany, voch hantchar ka, voch antchar։

— Ka, — asac Danielyany, — verjinic ka։

Antonyany cicaghec, tepet Danielyani ttu aknarky (erevi iren nkati uner) haskacav։ Na cher karod hakatcharel Danielyanin, na arhasarak cher sirum voreve mekin hakatcharel։

— Martin, — asac na, — es hotac zruycin verj tanq։ Tarm mis unem։ Tun gnanq, xorovac utenq, nardi kxaghanq, uzum es: tghayis het shaxmat kxaghas։

— Mer dprocum qaos e, qaos։

— «Qaos» el arden voch voq chi kardam։ Inch vor dasagrqum grvac e, angir en anum, asum։ Heto el: kinon en tesel։ Aysinqn, du asacir, che, vov piti hima «Paterazm ev xaghaghutyan» karda, qsan hat film en nkarel։

― Aydpisi xeloq ban em asel, — ankeghc zarmacav Danielyany, heto cicaghec, — asac klinem։ Isk du kardacel es։

― Erkrord hatory, vortegh Napoleoni masin e։

― Antonyan, patkeracnum es, Masisy hankarc mez tayin։ Inch piti grein qo banasteghcnery։ Aragacy mern e, mi togh grum en։

― Isahakyann orinak։

― Erb e grel։

― Vagh shrjanum։ «Alagyazi maninery» ches kardacel։

― Asum es tarm mis ka tany։

― Basturma em drel։ Erekvanic։ Vanunun el hamozir, gnanq։

— Vanunin inqy hima basturma drvaci pes e։ Krakn el varel en ministrutyunum, mnac: xoroven։

— Kochum ktan։ Chen ta, che։ Te ktan։

— Chgitem։ Uzum es, vor tan։

— Haryur tokosov arzhani e, bayc chen ta։ Ays depqy chliner, ktayin։

Nranq arden qaylum ein dproci bakov, vory liqn er erexaneri zhxorov։ Garnanayin zngan or er: lcvac arevov, huyserov, tarmutyamb։ Antonyanr phordzec philisophayel․ «Nayum es ays erexanerin u mtacum․ vorteghic en heto cnvum stahaknery, pashtonamolnery, anstoragir namak groghnery, vorteghic» ։

― Nranc mej henc hima bolor asacnerd kan, Antonyan։

— Ynker Mamyan, zangahareq shrjkomi arajin qartugharin։

— Um, ynker Vanuni։

— Asaci: arajin qartugharin։

— Azganunn inchpes e, inchu zangaharem։

— Indz eq harcnum։

Vanunin yndgcvac pashtonakan er։ Hima el shrjkomy․ erevi gnacel e, boghoqel kam namak e grel։ Kam duce Qanqanyann e qchphorum։ Che, ete aydpes liner, aydqan hargalic zang haziv te tayin․ «Xndreq, vor zangahari․ erb, erb vor karogh e» ։ Ete irenq en kanchum, barern el en urish, tonn el․ «Vanuni, tasnmekin lines ynker Tigranyani mot» ։ Ayd zhamin guce bzhshki es gnalu, guce mankavarzhutyan xorhurd unes, kam das, um e hetaqrqir։ Ays angam urish er․ «Erb vor karogh e, iharke, hatcheli kliner, aysor» ։ Ev henc inqy: Tigranyann er xosum։ Che, boghoqel e, avel-pakas baner asel erevi։ Guce lsi Danielyani xorhurdy․ aveli lav e mi amis araj, qan: mi tari heto։

— De zangaharir, inch es molorvel։ Tigranyan e azganuny, ibr te chgites։

— Es shrjkomum gorc chunem։

«Xaghum e․ bolory derasan en darel, isk tatronnerum derasan chka» ։

— Ay tgha, ho ches gzhvel։

Vanunin ir dzerqov havaqec hamary, xosec qartugharuhu het․

— Ynker Tigranyan։ Vanunin e, Xorenacu dprocic։ Ynker Mamyany hima indz mot e, xosaphoghy talis em iren։

Mamyany xosaphoghy vercrec: inchpes shikacac hartuky kvervner։

— Lsum em։ Dzez mot։ Uzum eq zrucel։ Inch harci masin։

Gzhvel e: mtacec Vanunin, kam ays ashxarhic che, ay tgha, arajin qartugharin vov e harcnum, te inchi masin piti xosen։ Kam: lav derasan e։ Shat lav։

— Hima das unem, karogh em gal mek zhamic heto։ Harmar e․․․

Mamyany drec xosaphoghy․

— Inchi e kanchum։

— Gna, kimanas, — heto xoramank kkocec achqery, — imanas, indz el kases։ Dasy cher phaxchi, hima piai gnayir։

— Mamyan։ Xorenacu anvan dprocic, — qartugharuhin achqi takov nayec seghani apakun drac tughty, — ayo, ayo, mi phoqr spaseq։

Nstec bazkatorin։

— Cxel kareli e։

— Ur vor e ynker Tigranyany inqy kkanchi, — qartugharuhin erevi chlsec harcy, qartugharuhinerin arhasarak tvum e, vor bolor spasoghnery miayn mi harc piti tan, erb kynduni։

Mamyany sigarety matnerov trorec grpanum, erb cxel cher kareli, aydpes er anum։

Vahany patmec Armenenc tun gnalu masin։ Amboghj dasaranov, cher spasum։ Ashot Qanqanyany kar։ «Aranc nra e, vor darnum enq amboghj։ Uzum er gal, chtaranq։ Erevi galis er, vor mi nor storutyan ani․ inch asacinq, inchpes asacinq» ։ Norery dazhan en, mtacec asacichy, isk barutyuny piti bruncqner chunena, piti anpashtpan lini։ Tolstoyakan qaroz։ Bayc inchu e grel Ashoty, inch kshaher, ete ynkernerin patzhein, che vor amenqn uzum ein moranal katarvacy, amen ban karces hartvum er։ Urish, ete Ashotin meghadrein, kmtacer: pashtpanvum e։ Henc aynpes nstel ev grel anstoragir namak։ Harkavor e xosel Ashoti het, banali gtnel, ners mtnel, tesnel inch ka nra xorqum, guce viravorvac e dasaranic arhasarak, guce Mariin sa el e sirum, isk Marin, parz e, arhamarhum e։ Inchu en sra makanuny tchshmartaxos drel, haskanali e: voch lav imastov։ Guce parzapes bnavorutyun e: asum e eresnerin amen inch (ov e hima da sirum) ev da dur chi galis։ Ayd depqum: togh aser Vanunu mot kam gone namaki tak dner storagrutyuny։ Arden errord orn e Sonan chi erevum, Danielyany man e galis kentronacac ev davadir, Antonyany patrastvum e ir dasaranin tanel Matenadaran։ Xmbov kareli e Matenadaran gnal։ «Lav mijocarum em mtacel, — asac erek, — tanem, togh tesnen mer dzeragrery, haskanan, te inch zhoghovrdi zavak en» ։ Matenadaran gnaly mijocarum e։ «Es xndrel em, vor irenq gnan— vov: erb uzum e։ Shabat ory grelu en։ Daseric durs։ Du gites, vor cragrum chka» ։

— Ynker Tigranyany dzez e spasum, ynker Papyan։

— Mamyan։— U gnac depi dury, mtqum der xoselov Antonyani het, mi shert unecogh mard e, guce iren e tvum։ Guce inqy der miayn mi shertn e tesel։

Tigranyany ir teghic ver kacav ev dzerqy meknec, qarasunhingin mot mard er: spitakogh qunqerov։ Hognac er erevum, mtazbagh։

— Es xndreci, vor gaq, vorovhetev indz haghordecin dzer zruycy mer shrjkomum։

Parz e․ Qanqanyann ir gorcn arel e։

— Duq, iharke, kusakcutyan andam cheq․․․

— Ayo, bayc․․․

— Surtch kxmeiq․․․

Ay qez ancum։

— Kareli e cxel։

— ․․․Ev surtch։ Tchisht haskaca։

Qartughary erku erkaratev zang tvec։ Erevi nshanakum er: erku bazhak surtch։ Ir naxkin dprocum direktory yot hogu kanchum er zangov: usmasvarnerin, avag jokatavarin, qartugharuhun, tntesvarin, kusbyuroyi qartugharin, arhkomi naxagahin։ Amen mekn ir zangeri tivy giter։ Zang: votqi er kangnum qartagharuhin, erkrord, zang: sa nstum er, nstac teghum sksum er sharzhvel arajin usmasvary, errord․․․ erkrord usmasvary․․․ Ev ayspes sharunak։ Amenadzhvary tntesvarinn er: yot zang, ev amenaanhaskanalin, vorovhetev na hazvadep er usucchanocum linum։ Inchu hankarc hishec zangery։

— Patmutyany, iharke himnakan gcerov es canot em։ Cavali depq e։— Ev hankarc։— Duq vor dprocum eq ashxatel minchev․․․ Merangulyani mot․․․ ereq tari, aydqan dimacaq։

Uremn, Merangulyanin lav e tchanachum։ Da mxitarakan e։

— Uremn, ayd herosi yntaniqn uzum e artasahman gnal։ Aydpes։ Isk herosuhin arden erekoyan dprocum e։

— Armenn indz tvum e lav tgha e, aghjkan chem tesel։ Erku or araj amboghj dasarany gnacel e nranc tun։ Irenq: ashakertnern en voroshel u gnacel։ Datavarutyan pes ban en arel, patmum ein, vor cnoghnery bar chen gtel aselu, molorvel en։

— Amboghj dasaranov, asum eq։

— Baci․․․ baci Ashot Qanqanyanic։

— A, mer Xachiki vordin։

— Giteq, ayd bann, iharke, chpiti anein, kareli er urish kerp, bayc․․․ uzum eq ankeghc linem, grataxtakin gracy srtovs er: «Na matnec ir ynkernerin․ aydpes e sksvum naev davatchanutyuny Hayreniqin» ։

— Mi qich patetik che։

— Uzum eq, dzez mi sharadrutyun cuyc tam, mi qani togh, kaseq patetik e, bayc․․․ Es havatum em։ Shat chenq arorya, manr֊munr dardzel, zgushanum enq nvirakan baneric, hankarc chasen keghcum e․․․ Kardam։

— Ays, ayo, xndrem։

Mamyany bacec Lusik Saruxanyani tetry․ «Inchu mecery paterazmi masin xoselis, mez mi tesak naxatinqov en nayum․ aysinqn, dzriakerner, giteq, te incher enq menq arel dzez hamar։ Meznic, ayd «dzriakerneric» voch meky meghavor che, vor mecery tesel en paterazmy, isk menq: voch։ Isk ete hankarc noric paaerazm lini․․․ es hamozvac em, vor mer tghaneri erkar mazery, ete teghy ga, amur oghak kdarnan tshnamun xeghdelu hamar, isk aghjiknery, irenc shalvarnery patrelov, kkapen tghaneri verqery։ Ev heto, cheq gtnum, vor miniov aveli hesht klini soghesogh gnal kam vazel․․․» ։

— Mini-yubkayi bavakan inqnatip meknabanutyun e, ― dzicaghec Tigranyany, heto mraylvec, — mer zavaknerin angam erbemn chenq haskanum։ Ases nranq hin hunaren en xosum, menq: grabar։

― Piti sovorel hin hunaren։ Elq chka, vorovhetev voch te urish elq chka, ayl da e tchshmarit tchanaparhy։ Jahelneri het tarvogh ashxatanqn indz hatchax tvum e balet․․․ saruyci vra։ Menq parum enq saruyci vra, isk saruycic nerqev nranc kyanqn e, irenc hogserov, himarutyunnerov, eraznerov, sxalnerov։

— Menq nranc chaphum enq miayn mer apracov, mer jahelutyan modelov։

Mamyanin zruycy sksec dur gal։

— Isk ayd Linchi datastany․․․

Dzerqy, vor meknel er surtchy vercnelu, tetevaki doghac: Sksvum er himnakany։ Voch, erevi ayd e tchanaparhy: ktoghni ir verjin dprocy, kzbaghvi Apolineri targmanutyamb։

— ․․․Uremn nranq vstah chen eghel, haskanum eq, vstah chen eghel, vor storutyuny kpatzhvi, vor menq: mecers, kpatzhenq։ Dra hamar irenq en datel։ Sa e cavy։ Arel en irenc dzerqov, ev stacvel e․․․ Linchi datastan։

Surtchy xmec miangamic, shrtunqnery varvecin։ Bayc srtic mi qar ynkav։

— Tvum e nranc masin amen inch gitenq, vorovhetev mez gitenq։ Isk mez gitenq։ Tasnyot tarekan patani ev anstoragir namak։ Aseir amenqi nerkayutyamb kam ayn zhamanak, erb uzum ein ayd bann anel, brneir ynkernerid dzerqy․․․

Tigranyany nra mtqern er krknum bar ar bar։ Mamyany zhptac։

Aha Ashot Qanqanyani namaky․․․ Sa inchu e tghtapanaki mej։ Cuyc ta, te kariq chka։ Inch imanas։

— Ayd namaky․․․ kuzenayiq tesnel։

— Hetaqrqir e։ Mer daraknery liqn en nman banerov, bayc tasnyot tarekani grac․․․ chem handipel։

Mamyany meknec tughty։

Tigranyany aknocy drec, sksec kardal։ Heto hankarc aknocy hanec, trorec tchakaty։ Noric drec aknocy, mraylvec, Mamyani achqi araj karces avelacan kntchirnery․ «Chi karogh patahel», — inqn iren asac, bayc stacvec, vor asac Mamyanin։

— Inchy։

— Vochinch։ Kareli e ays namaky mek orov nvireq indz։ Vaghy menq noric khandipenq։

Noric ushadir nayec namaky, nayec crary։ Heto bavakan ktruk u chor asac․

— Duq et kvercneq dzer dimumy։ Es xosel em um het harkn e։ Minchev dzer galn em xosel։ Martin Danielyann im hin usucichn e, sarsaphum einq nranic: chor, kcu mard er, bayc es havatum em nran։

Aha, verjapes, gaghtniqy parzvec։ Danielyann e, uremn, xosel qartughari het ev voch te․․․ Dra hamar ays orerin lur er, antaphanc։

— Minchev duq khasneiq shrjkom, es xoseci Vanunu het։ Es, parzapes, uzeci dzez het zrucel։ Ksharunakenq vaghy, ete kareli e։

Hayr ev vordi

Ayn, inch hajord ory Mamyann imacav Tigranyanic, anerevakayeli er։ Mi gisherum Tigranyany karces ceracel er։ Na usucchin spasum er ir phoqr senyakum, hravirec nstel bazkatorin։

— Ayn, inch piti asem, — sksec na anmijapes, — guceev iravunq chunei aselu, bayc chem uzum naev kisvel urish meki het։

Tigranyany, anspaseli, nyardayin ver kacav atoric, sksec etuaraj anel senyakum։ Lrutyuny erkarec։

— Verjin mek tarum, — sharunakec Tigranyany, – mi qani anstoragir namakner en gnacel qaghkom, Kentkom: shrjkomi gorcuneutyan, nra zanazan ashxatoghneri masin։ Amen angam stugvel en ev herqvel, bayc pghtor arun sharunakvum e․ mek amis araj stacel en verjiny։ Arayzhm verjiny։ Namaknery nuyn dzeragrov en, inch-inch manruqneric kareli e krahel, vor groghn, aynuamenayniv, anteghyak mard che։ Taq, amenorya larum pahanjogh ashxatanq ev, iharke, hnaravor e ev sxal, ev vripum։ Bayc nayac te inch hayacqov es nayum ayd amenin: zazraxosi, te nuyn gorcov mtahog mardu։ Ancyal tari mer bazhni varichneric meky canr sxal er tuyl tvel, menq haytnaberecinq, bayc es xndreci zbaghvel ushadir, lsel nra bolor pattcharabanutyunnery, xoramux linel harci calqeri mej։ Ev aha, minch menq zbaghvum einq ays mardu tchakatagrov, namak: nuyn dzeragrov: shrjkomi aparatum hovanavorum en hancagorcin։ Phastery sxal chein, vorovhetev mer phastern ein, bayc vov e grel ev che vor menq arden patrastvum einq byuro mtcnelu։ Mi xosqov, — Tigranyany dary zhptac, — patrastveceq lsel shat ahavor mi ban, ayd bolor namaknery grvac en dzer ashakerti dzerqov։

— Inchpes te, — chhaskacav Mamyany, — mer ashakerty inch․․․, ― ev apshac votqi kangnec, — chi karogh patahel։

― Ayo, patahel e․ hayr Qanqanyany teladrel e, vordin: grel։ Voghbergutyun che։ Ev aysor, henc qich araj, na sovorakani pes ners e mtnum, harcnum e aroghjutyuns, harcnum e, te erb em gnalu ardzakurd, stamoqss hivand e, barekamabar xorhurd e talis, te, axr, aydqan chi kareli ashxatel․․․

— Vov giti shoghoqortel, henc na e, vor giti naev zrpartel, – yndmijec Mamyany, — hin tchshmartutyun e։

— ․․․ Vor menq erbemn moranum enq, — harachec Tigranyany։

— I dep, ayd tghan ir sharadrutyan mej grel er, vor erazum e darnal shrjkomi arajin qartughar։— Arden drneri mot asac Mamyany, mtacelov, vor da kzvartchacni Tigranyanin։

— Henc aydpes el grel er։

— Henc aydpes։

Erkrasharzh

— Erevum e uzhegh mard es, Mamyan, — asac Vanunin, — hasar npatakid, qich araj zangecin, ayd tghayin erevi harkavor e verakangnel։ Ho indz chbambasecir ministri mot։

— Ministri mot gnacel e dasarany։ Na indz chyndunec։

— Lav, lav, mi kotratvir, haskacanq։ Uremn sovorel eq, ha, irar het։ Inchu eir taqcnum։ Da dproci hamar el lav e։ Dimumd patrel-gcel em։ Ashxatir, inch e patahel, inch e, indz het ches uzum ashxatel։ Ekogh tari hesht klini։ Qo xelarnern avartum֊gnum en։ Innerordcinery aveli xeloq en։ Erku tasnerordn el erevi qez tanq, Antonyany glux chi hanum։ Ev mi innerordy։ Lav che։

Vov e asel, vor Rubeni het sovorel en։ Mamyany voch mi gnov cher uzena, vor da imacver։ Lav e, iharke, vor Rubeny yndunel-lsel e erexanerin։ Patkeracrec Rubenin erexaneri het xoselis, erevi patmel e mer dprocakan oreric, ir charutyunneric, inqn e asel, sr sovorel enq miasin, urish vov․․․ Erexanerin anpayman hyurasirac klini, harcrac klini: siraharvum eq․․․ Ruben, Ruben․․․ Arqayakan zhest e arel, na sirum er aydpisi baner, teseq, inqy mi hatik xosqov karogh e ughghel sxaly, ete nuynisk sxal chi, kasi, vor tepet sxal chi, bayc inqy gtnum e, vor aveli tchisht e ayspes u aynpes anel։ Rubeni nkatmamb kutakvac darnutyuny phoqr֊inch meghmacav։ Erevi erexanery durs en ekel: nran siraharvac․․․

— Ynker Vanuni, kariq chka, vor dprocum imanan․․․ Es xndrum em, manavand, vor yndameny mi tari enq miasin sovorel, heto es gnaci urish dproc, ashakert zhamanak el indz dprocic dproc ein qshum։ Na hima mer ghekavarn e, xndrum em․․․

— Haskanum, em, haskanum em, Vahan։ Ev govum em, vor hamest es։ Safaryany lav mard e, iskakan mankavarzh e։ De, inch piti anes, mardn zbaghvac e, mery mi dproc e, glux chenq hanum, hazar ut haryur dproc, hazar ut haryur hogs, qarasun hazar usucich։ Bayc handipir nra het, gna-ari, inchi es korcnum ynkerutyund։

Dimumy ktam qnnutyunneric heto, mtacec Mamyany, ev septemberic kmnam tany։ Aydpes aveli lav klini, inqy martik che, krvogh che, ayl mi txur, anognakan heqiatasac։ Dranc zhamanakn ancel e։

Si shabat kւini, vor chi aycelel mory։ Gerezman bary mor koghqin chdrec, mory tesav ir hin bazkatorin nstac, aknocn achqerin։ Uremn Armeny vaghy-myus ory kga dasi․․․ O, hayreniq, darn u anush, — verjapes haskacav ayd tghayin ev inch lav er, vor ayn zhamanak chyndgcec ayd toghy։ Sanoyani pes chgrec karmir tanaqov: temayi het kap chuni։ Inchpes tchanachel bolorin, inchpes kardal nranc taqun mtqery։ Ashot Qanqanyani shurjy karces lriv datarkutyun e goyacel, vakuum: kaser Danielyany, voch voq chi nkatum nran, tepet voch voq naev chi neghacnum․․․ Guce harkavor e xosel ayd tghayi het, guce der ush che, mi amis heto kavarti, kgna, ir het ahavor ayd gaghtniqy, kxorana charutyan mej, qani֊qani mardu kyanq ktunavori։ Mi or el, inch gites, kdarna ministr kam shrjkomi arajin qartughar։ Kendani phaytojiln aveli vtangavor e, qan merac Napoleony, — hishec vorteghic vortegh։ Guce nra mej inch֊or aroghj bjij ka, guce na hory hamarel e tchshmartutyan zinvor, nahatak, guce na meghavor e zgacel iren, vor tghanery xabecin bolorin։ Skseq mtaberel, vor na xeloq achqer uni, lav dzeragir։ Mamyany zarmanali dzevov e ynkalum mardkanc aratnery։ Tesnely: tesnum er, guce urishneric aveli lav, bayc nuyn mardu mej anmijapes phordzum er voronel bari, naev azniv gcer։ Ev gtnum er։ Inch ka vor, urishnern el miayn sev gcer en tesnum ev jnjum mnacacy, haraberutyuny, i verjo, nranc ogtin e: haryurn ynddem tasi, hingi, ynddem․․․ meki։ Mamyany cher vaxenum partutyunic, manavand vor: sovorel er ayd partutyunnerin, hiastaphutyunnerin։ Bayc aveli lav che, vor tasic iny qez xaben, bayc chkaskaces bolor tasin, meky, che vor meky, aynuamenayniv, tchshmarit e, isk du karogh eir nran el kaskacel, uremn, nran el korcnel։ Vanunu het unecac verjin zruycy nor harcakanner cnec, aveli xtchtchec Mamyani vitchaky, kaskac chka․ na ksksi xndrel, vor Mamyany barexosi ir hamar, ogni, vor vastakavori kochumn aragacnen, vor dproci terutyunnery chnkaten։ Inchpes bacatri ir ev Rubeni irakan haraberutyuny։ Khavata։ Che, gnal e petq ays dprocic։ Sur mi cakoc zgac nersum․ arden qani angam ayspes hastat voroshum e arhasarak toghnel dprocy ev heto hamozvum, vor chi karogh aprel aranc dproci, aranc ays xent, anhaskanali u sandzardzak patanineri։ Marin sary ev krvarar yndunec iren, zruycy hamarya chstacvec, asac, vor karevor nyuter uni tpelu․․․ Erek gisher Sonayin grec errord namaky, vor, iharke, dardzyal kmna ir tghteri mej։ Sonayi het tarorinak baner en katarvum․․․

Ministrutyan patmabany ays angam xosum er harazati pes․ «Lsir, Sahak, ches erevum, anpayman gorc piti unenas, vor gas mer koghmery։ En orn el ministrn er harcnum» ։ «Um, indz er harcnum» ։ «Qez։ Aroghjutyund vonc e, aghjikd vor dasaran e phoxadrvum» ։ «Aghjiks: innerord» ։ «Oriord e darnum, eli, ceracanq․․․» ։ «Es arden ereq tor unem» ։ «Im aghjikn avartum e dprocy, lsir, patkeracnum es, siraharvac e։ Mi amis araj irenc dprocum ei, inch֊or ereko er, irenq banavetch en asum, aghjiks indz harc e talis։ Aghjiks, patkeracnum es, indz harc e talis» ։ «Inch harcrec» ։ «Kshshmes, harcnum e, te hnaravor e, vor aghjikn arajiny ser xostovani tghayin․․․» ։ «Siraharvel e» ։ «Tany harcnum em, ay axchi, ed inch harc er, vor du tvir։ Asum e: es qez ibrev mankavarzhi harcri ev voch te ibrev hor։ Tany es qez aydpisi harc chem ta։ Haskacar․․․» ։ «Verakangnecinq, bayc ayd tghan vay te eli trchi Avstralia» ։ «Lav chi chini, asenq, mez inch ka» ։ «Isk Mamyann asum e: menq bolors patasxanatu enq nra gnalu hamar» ։ «Mamyany, hay grakanutyan usucichy։ Lsir, erek ministry govum er nran։ Kargin usucich e» ։ «Vor govum er, uremn lav usucich e, du indznic lav gites» ։ «Che, ban chem asum։ Lsir, asum em, qani ministri tramadrutyuny lav e, tanem bnutagird storagri, hy․․․» ։ «Chgitem, karogh em en ashxarhy gnal naev aranc vastakavori kochman, tepet․․․ Isk Mamyany lav usucich e, arit vor lini, im karciqn el hascru ministrin» ։

Sona Miqayelyani mej, iroq, tarorinak erkrasharzh er sksvel։ Na hankarc sksel er haskanal, vor dprocy tarineri yntacqum nerccvel e ir mej, darel e ir voghj kyanqy, ir kencaghy, kaxardakan mi shrjan, voric chi karoghanum durs gal։ Daser, phordzer, erekoner, eluytner: zanazan xorhrdakcutyunnerum, zhoghovnerum: Ete angam amenasireli eaky: mayrd, siracd tghamardy, zavakd angam: darnum e qo voghj kyanqy, da sarsapheli e, ev du mi or anpayman kkorcnes nranc։ Amen or dproc mtnely nra hamar dardzel er xohanoc mtnelu pes mi ban։ Ayninch dproc mtnely tatchar mtnel e։ Amen or։ Tatcharum․․․ Amen or ayntegh aprel hing-vec zham ev chkorcnel tatchari zgacoghutyuny։ Na haskacav, vor dprocy ir hamar hamarya xohanoc e dardzel, krknvogh arorya, nuyn dasery, nuyn erekuytnery, nuyn zhoghovnery: mtqeri, zgacumneri, ararqneri mi iskakan harahos: Bayc che vor nranq mard en dzevavorum, bnavorutyunner, apaga։ Harahosy karogh e meqena havaqel: mas ar mas, ptutak ar ptutak, isk mardy․․․ Na cavov haskacav, vor varzhvel e ayd harahosin, dardzel e nra mi oghaky, ev dra hamar e grgrvum, erb voreve depq, voreve bnavorutyun hakasum e sovor yntacqin, xarnum hashivnery։ Sa haskacav naev, vor inqy hamarya zrkvel e andznakan kyanqic ev dranov aghqatacel e ibrev․․․ usucich։ Mamyany txrum e u zarmanum, hrtchvum e u tarapum, na amen or dproc e mtnum: karces arajin angam․․․ Mamyany, ax, ayd Mamyany․ «Es nranc kstipem sirel Teryanin, — asac mi or, — voch te yuracnel «Teryan» teman, ayl sirel, ayo, ayo» ։ Es nranc kstipem: da arajin pind naxadasutyunn er, vor Sonan lsec nranic, tepet anmijapes el meghmacav․ «Nranq ksiren, nranq chen karogh chsirel Teryan․․․» ։

Sonan sksec zangaharel ir hin ynkeruhinerin, hamarya amen ereko tatron kam hamerg er gnum, sksec kardal, ir hamar kardal, voch te eluyti kam erekoyi։ Tarralucvum em, mtacec na mi or, bayc aranc txrutyan, nra eutyan bolor molekulnern artnacel ein, ushadrutyun ein pahanjum։ Ev na trvec tarerqin, ashxatec moranal dprocy: ir zhxorov, ir hogserov։ Mayrn uraxacel er, «Verjapes, verjapes hishecir, vor kin es» ։ Kin, che, mayrik, um piti hetaqrqri eresunvec tarekan chamusnacac aghjiky։ Ete amusnacac-bazhanvac liner, guce․․․ Xusaphum er Mamyanic, bayc sharunakum er, ir mej: amen or sharunakum er zrucel, vitchel, krvel nra het։ Tasnerord «b» dasarany hima yndgcvac harganqov e iren barevum, lav e, vor Ruben Safaryany chmerzhec, yndunec erexanerin, ev Armenn el dproc kveradarna։

Na iren partavor hamarec ayd anelu, vorovhetev, ete inqy patahabar chbacer dasarani dury, erevi ayd depqy aydpes el lur, annkat ancner։ Xagh er, himar, erexayakan xagh, nranq amenqy zarancum en zhamanakakic erevalu cavov, tepet ayd depqy naev shat urish mut ankyunner lusavorec․ Marii kyanqy, Armeni artasahman gnaly, Ashot Qanqanyani eutyuny։

— Sona, — Mamyann er, — huys anem, ches shtapum, miasin gnanq, aysor im cnndyan orn e, kuzenayi erkusov lineinq։

Mamyany amen inch asac irar hetevic, nuyn naxadasutyan mej ev shphotvac nayec Sonayin։

— Gnanq, Vahan։

Sonan patasxanec nuynpes miangamic, bnazdakan vaxy hushec, vor ete erkaracni, erevi hazar u mi pattchar artnana ev sary kasi․ «Kneres, Vahan, chem karogh» ։ Na hankarc inqn iren xossavanec, cher uzum, bayc xostovanec, vor ays mardy shat mterim e dardzel iren ev ayd tchshmartutyan dem inqn anuzh e arden։ Ev, vor zarmanali e, inqn uzum e anuzh linel։ Guce aysteghic e sksvum kiny, inch-or meki araj anuzh linelu pahanjic։

— Inch hatchuyq: shampayn xmel qimiakan mi knoj het։

— Im amenasirac ararkan dprocum qimian e eghel․․․

— Kompliment anelu ansovor es, Vahan, harkavor che, manavand, mi angam asel es, vor qimiayic misht «erkus» es stacel։

— Kyanqn indz misht erkus e drel im sirac baneric։ Es um ev inch sirel em, nranq chen sirel indz։

— Uremn, es qez gerazanc kdnem, vorovhetev indz․․․ ches sirum։

― Qimiayum bacarutyunner chen linum։

― Chgitem, Vahan, guceev․․․ linum en։

Erku shish shampayn xmecin, Mamyany banasteghcutyunner kardac, erazhshtutyun lsecin։ Chkaroghacav voch namaknery tal, voch voreve bar asel։ Ughekcec minchev tun, txur nayec nra hetevic, kangnec-spasec aynqan, minchev hingerord harkum marec Sonayi votnadzayny։ Heto bacvec ev phakvec durt։ Mtamolor veradardzav tun, sksec grel chorrord namaky։

— Imacar, — davadir phsphsac Danielyany, — Xachik Qanqanyany dimum e tvel azatvelu, Tigranyann asel e: kmtacenq։ Zarmanali e, aydpes hesht toghec dirqery։

Mamyanr mec tchigov karoghacav iskapes zarmanal․

— Mite։

Angam Danielyanin na cher asel Tigranyani haytnac ahavor gaghtniqy ev hankarc cavov mtacec nuynisk Xachik Qanqanyani masin։

Datark tun

Armeni dproc veradarnaly 10֊rd «b» dasaranum iskakan toni veracvec, bolor aghjiknery, iraric herty xlelov, hamburvecin nra het։

— Es el em uzum, vor indz heracnen, — sramtec Smbaty։

Bayc Armeny txur er։ Srtic canr mi kshraqar er kaxvac, ev ynkernerin nayum er ases heracogh gnacri patuhanic։ Harcakanner, anoghoq harcakanner, ev nranc magilneri mej iren patepat xphogh tasnyot tarekan mi tgha։ Ghzhvar kriv․ vov e haghtelu։

Heraxosi zangy, vor gisherva lrutyan mej phoqr֊inch tagnapali tvac, nran hanec inch-or qaghcr tmbiric։

— Lsum em։

— Vahan։ Chartnacri։

— Vov e։ Che, qnac chem։ Vov e։

— Dzayns el arden ches tarberum։ Rubenn e։

— Ruben․․․ Ha, chei karogh erevakayel, te du kzangahares։

— Es em։ Lsir, ashakertnerd qez shat en sirum։ Gites, che, vor indz mot ein ekel։

― Gitem, bayc sireln indz hamar norutyun e, nranq indz arayzhm hetaxuzum en, irar mej, karcem, dzer arnum ev amen dasi mi xentutyun anum։

— Mi kotratvir։ Ay tgha, du inch es anum, vor qez sirum en։

— Heqiatner em patmum։

— Inch, heqiatner։ Sa heqiatnerov kerakrvogh serund che, sranc kcu-ttu-sur uteliq e harkavor։

— Es heqiatner em patmum, Ruben, naev im u qo kyanqi heqiatneric, vor du vaghuc moracel es kam kmoranas։ Es nuynisk patmeci, te inchpes em siraharvel։ Hishum es, che, Gayanein։ Voch na amusnacav, voch es, indz tvum er: na mer Armenin er sirum, isk nran․․․ Chgitem։ Aha ayspisi heqiatner em patmum։ Mi angam miayn ashakertneric meky sramtec․ «Dzer kyanqy heqiatneri dasagirq e», — asac։

— Lav e asel։

— Heqiatnery dasagrqi lavaguyn tesakn en, indz hamar, gone։ Mi morana mer heqiatnery, Ruben։

— Aknarkum es, vor chynduneci ayn ory։ Ahavor zbaghvac ei, heto el anspaselioren verev kanchecin։ Inchu zang chtvir, xndrel ei, che․․․

— Indz vochinch, es inch vor petq er: mtqis mej asaci qez u gnaci, Nvard Paronyanin ches yndunel, dra hamar qez kaxely qich e։

— Es handznararel ei, vor lsen nran, bayc vochinch cher asel։ Chgites, te inch harcov er ekel։

— Na ir ashakertin er uzecel tesnel, isk ashakerty gorceri karavarich chi unenum, Ruben։

— Lav, lav, es noric kkanchem։

— Kkanchem, handznarareci․․․ Inch barer es sovorel։ Ashakerty handznararum e, vor kanchen, ir mot beren um — ir usucchin — sqancheli e։

— Dzez hamar hesht e, azat, dzer glxi ter mard eq։

― Togh pashtond, du el dardzir azat, qo glxi ter mard։ Gites, inch hisheci — asum en mi bardzr pashtonya, erevi dzeroncic meky, gnum e irenc gyugh u henc aynpes arqayavayel zruyc e anum hamagyughacineri het․ «Vonc es, Ohan qeri», — harcnum e։ «Lav em, shat lav em, du vonc es» ։ «Es, es vochinch, Ohan qeri» ։ «Chi lini: ayd qo vochinchy tas indz, im shat lavy du vercnes», — asum e Ohan qerin։

— Inch es aknarkum։

― Mi crmrvir։ En glxic urishnerin hramayely qez dur er galis։ Gites dasaranum inch patmeci։

— Inch։

— Hishum es, vor berecir «Manon Lesko» -n, gisherov, razmagitutyan kabinetum kardacinq․․․

— Hishum em։ Ev inch, inch asacin։

― Vochinch։ Lrecin։ Erevi sksecin mtacel։ Es nranc chem harcnum, te inch en mtacum։ Es uzum em, vor nranq irenc heqiatnern unenan։

Rubeny bavakan erkar lrec։ Vahany kuzenar ayd pahin tesnel nra demqy, nayel achqerin։

— Es qez xndrum em, Ruben, inqd gna mer dproc, handipir Nvard Paronyanin, bolori nerkayutyamb asa, vor qo usucchuhin e eghel։

Rubenb chpatasxanec։ Guce drel e xosaphoghy։

— Ruben։

— Lsum em, chem xlacel։

— Mi xosqov, urax em, vor zangaharecir։

— Handipenq mi angam, tekuz ays qani ory։

— Manukin asa, mez khavaqi․․․

— Ed himarn el dimum tvec-gnac։

— Sqancheli e arel։ Bari gisher, Ruben։

— Bari gisher։ Ereva։

— Indz karogh es kanchel։ Iravunq unes։ Khandznarares-kkanchen։ Mi ban em xndrum, mi varzhvir qo iravunqnerin։ Aysorva ibavunqnerid։ Gone qo nersum qmcicagh tur pashtonid vra։ Aysor, erb ayd atorin es, mi hamarir, vor du es amenaarzhanavory։ Heto, erb ches lini ayd atorin, dzhvar klini․․․ Qez hamar dzhvar klini։

— Bolory xorhurd tvogh en։

― Qez talu urish ban chunem, Ruben։ Manavand, vor xorhurdnery chen mashvum, vorovhetev xorhurdnery lsum enq, vercnum u․․․ chenq gorcacum։ Isk mer usucchuhu mot: gna։ Chhamardzakves nran kanchel։ Lsum es, chhamardzakves։

— Asum es patmecir, te vonc kardacinq aManon Lesko» ։ Chcicaghecin։

— Che, Ruben, susuphus ver kacan, gnacin tun։

Drec lsaphoghy։ Vaxecav, vor nersum karcracac darnutyuny khalvi, hankarc nranc mej kgoyana qaghcr mi sut, vorin khavata։ Isk guce sxal arec, guce Rubeni ashxarhy phaphkel er ays kesgisherin ev patrast er inch֊or azdanshanner yndunelu։ Et mghec ayd tesilqy․ na aravotyan kartnana sovorakani pes, sovorakani pes kgna gorci ev anpayman zhamanak chi unena gtnelu irenc hin usucchuhun։

Namaky sharunakec․ «Sireli Sona․․․» ։

— Verjapes, — tun mtnelov asac Hambardzum Garaseferyany, — amen inch, pharq erknavorin, barehajogh verjacav։― Na tghtapanakic hanec ev handisavor seghanin drec tghtery: eraneli tghtery։

Tchashaseghany der chein vatcharel։ Paymanavorvel ein, giny xosel ein, tanelu ein irenc meknelu naxord ory, ete meknein․․․ Uremn, meknum en։ Narinen arag, vercrec, sksec kardal phastatghtery, mayry xachaknqec, miayn Armeny mrayl mnac ir teghum: herustacuyci araj։

— Pharq erknavorin, kargin mardik aystegh el kan, — hambardzum Garaseferyany xosum er inqn iren, – surtch patrastir, tikin, xmelu ban ber․․․

— Vor hayreniqic phaxchely shnorhavorenq, — mrayl asac Armeny, — gone zspir qez, hayrenaser mshecu zavak։

— Zspel em, vordis։ Shat em xeghdvel։ Aysor im orn e։

— Sev ory։

― Karcum es es chem txrum, vor piti Hayastany toghnenq, karcum es indz hamar xaghupar e։

Chors ator evs der chein vatcharel, vov seghann er vercnelu, na el ktaner atornery։ Komitasi nkary ktanen irenc het, kkaxen Sidneyi irenc hyurasenyakum։ Knayen, kharachen։

Amboghj ory Armeny tapharel er Erevanum։ Hrazhesht er talis, te uzum er noric haskanal, te inch e toghnum։ Gnac naev Panteon, nstec Komitasi gerezmani mot։ Mankapartezum gtav ir dastiarakchuhun․ shat uraxacav tikin Arpheniky։ Ijav Zangvi dzory, mankakan erekatughi․ inqy bavakan cicagheli er erexaneri zhxori mej։ Erku angam gnacqy gnac-veradardzav։ Gnac-veradardzav։ Ete kyanqum amen ban ayspes gnar: veradarnar։ Mtav surb Sargis ekeghecin։ Hars u phesan kangnel ein vardapeti araj, harsi hagin jins er, phesan camon er camum։ Inchu nkatec։ Cicernakaberd chgnac, dzhvar te dimanar։ Heto noric tapharec, mtav hazar u mi phoghoc, bardzracav Norqi voloraptuyt tchanaparhov, nayec, erkar nayec Erevanin։ Voch voq chkanchec iren kam Narinein, chharcrec, uzum eq toghnel Hayreniqr։ Amen inch voroshec hayry։ Inchu chkanchecin, hayry ir cnndavayry che, vor toghnum e, inqy voch miayn Hayreniq, cnndavayr e toghnum։ Chkanchecin, chharcrin։ Mi shabat heto dprocum ksksven qnnutyunnery, isk erek Mamyany tarorinak sharadrutyan er tvel: nkaragreq dzer harazati kam motik mardu mahy, nkaragreq verjaluysy, vor arevi mahn e․․․ Smbaty grel er, vor qeru taghmann el inqy lac chi eghel, vorovhetev haskanumm e: ete mard cnvel e, uremn, naev piti merni, manavand, vor qerin ereq tari sharunak anbuzheli hivand er։ «Txur mard es, Smbat, — asac Mamyany, — jahel, taq srtid mej vorteghic aydqan saruyc» ։ Abovyan phoghoci vra qich er mnum ynkner meqenayi tak, inqn er meghavor։ Milicionery bavakan kopit qaroz kardac, heto tuganec ereq rubli։ Anxos tvec tuganqy, voch mi barov chardzaganqec voch varordi hayhoyanqin, voch milicioneri barkutyany։ Molorvac, veracac sharunakec tapharel։

— Xmenq, — asac hayry, — bazhakd vercru, Armen։

— Es chem xmum։ Gnacoghnery togh xmen։

— Du, inch e․․․

— Gnacoghnery togh xmen։

Mor dzerqic vayr ynkav surtchi bazhaky։ Narinen et drec konyaki gavaty, vor ayn e, motecnum er shurterin։ Hayry gunatvec։

— Vordis, menq inchpes karogh enq aranc qez․․․

— Es inchpes karogh em aranc Hayastani, mtacel es։

Armeny xosum er hangist, hamarya kisadzayn։

— Haytstanr vov e xlum qeznic։ Kgas amen tari, es xostanum em։

«erku pakasogh ej»

Khandzni grakanutyan qnnutyunic heto։ Amena dzhvary Ashot Qanqanyanin ughghvac namakn er․ «Sireli Ashot, es gitem, vor du havatum es qo hory։ Da aydpes el piti lini, havatacel es, vor hayrd anardarutyan zoh e, vor na krvum e tchshmartutyan hamar ev, vorovhetev ughigh tchanaparh chka (hayrd e krknel amen or), inqy stipvac e eghel gnal volor-molor kacannerov։ Es mi ynker unem, Manuky, patmel em, ete ches moracel, na asum e, vor iren petq che tchshmartutyun: arhasarak։ Hima dzhvar che tchisht baner asel, ody liqn e tchshmartutyamb։ Vov e asum ayd tchshmartutyuny, — Manuki hamar karevory sa e։ Hin hndiknern aveli imastun ein․ «Tchshmartutyuny, — asum ein nranq, — lampi luysi e nman․ nra tak meky surb girq e kardum, myusy keghcum e urishi storagrutyuny» ։ Voch, es urish ban chem aknarkum․ katarvaci masin giti chors mard ev, indz tvum e, hingerordy erbeq chi imana։ Es arden moracel em, indz tvum e: na el, vori pashtony du «erazum eir» ։ Cheq morana du ev hayrd։ Kuzenayi, vor hatkapes du chmoranayir։ Isk ays namaky karogh es kardal ev patrel anmijapes։ Es gitem, vor kyanqum ahavor baner kan, bayc ayd ameni dem kareli e krvel miayn maqur dzerqerov։ Qez cankanum em mi qani anqun, anoghoq gisher, vorpeszi menakutyan mej inqd qnnes qo kya nqy։ Tasnyot tari․ erkar che, bayc kartch el che։ Voch voq erkrord angam tasnyot tarekan chi linum։ Isk arhasarak, du lav tgha es ev inch el uzum e anes, mek e: tasnyot tarekan es» ։

Nayec liqy moxramanin, seghmec lusamphophi kotchaky։

Muty ashxarhy xlum e marduc, bayc nran veradardznum e inqn iren։ Ays namaknery inchu grvecin․ mi qanisy erevi kcicaghen, kzarmanan։ Vov giti։

Hishec, vor Mariin namak chi grel։ Noric varec luysy, isk sigaret aylevs chkar։ Phakec achqery, vor ashxarhy noric mtni։ Ev hankarc tesav mory, vor ekav-nstec ir koghqin, sksec shoyel nra tchermakogh mazery․ «Qnir, Vahan, hangstacir, meghq es» ։

Xaruyk

Erkushabti ory arajin qnnutyann er, isk shabat ory amboghj dasarany ekel er odanavakayan։ Trichqin qarasun rope er mnacel։ Aha vagoniki vra gnacin, inqnatirin hasan Armenenc phayte mec tchampruknery, Hambardzum Garaseferyany maqsatann inch-or anverjanali tghter e storagrum, Narinen zbaghvac e ynkeruhinerov։ Tghanery phordzum en katakel։

― Henc hasar, kenguru kugharkes, e vor hetners tanenq qnnutyan, tghtery kdnenq parki mej, khanenq: kartagrenq։

― Singapuric heragir ktas։

― Jinss, jinss, chmoranas, Armen։

— Mez chmoranas։

Verjin ropenerin vra hasav Marin։ Na mecacac tvac․ erekoyan dprocum kareli er nerkel mazery, bardzrakrunk hagnel, manikyur anel։ Na yasaman er berel։

— Erb eq hasnelu, Armen։

— Erevanic Moskva: ereq zham։— Vahany sksec hashvel։― Moskvayic Bombey: hing zham, Bombeic Singapur: vec zham։ Singapuric Sidney: eli vec zham։ Motavorapes, qsan zham։ Ete eghanak lini․․․

— Erani eghanak chliner, — harachec Lusiky։

Armeny cher xosum, dimagcery srvac ein, hayacqy anyndhat heravor mi keti։ Dzerqin mi tetev tchampruk kar, chhandznec myus ireri het։ «Mi qani girq e ev im zhapavennery», — asac։

Motecan hayry, mayry, Narinen։

— De, Armen, hrazhesht tur ynkernerid, — hayry kotrvac nayec dasaranin, — lav ynkerner unes։

Bolory mek֊mek hamburecin Armenin, heto Armeny korav nranc dzerqeri mej։ Lusiky taqun srbum er achqery, Vahany sigaret varec։ Amenqy, geraguyn larumov, ashxatum ein zusp ev hangist ereval, aydpes ein paymanavorvel։ Gnum e, uremn, piti gna։ Armeni mayry gunat er, hivandutyan nshannery der erevum ein․ nra mej hashtvac mi txrutyun kar, na karces irenc tchamprukneric mekn er․ ktanen, ur uzum en։

— Gnanq, Armen։

— Gna, Armen, — asac Vahany, — grir, anpayman khandipenq։ 10֊rd «b» ֊i anuny Sindneyum getnovy chtas։

— Gna, Armen։

— Gna։

Chors mard anjatvecin xmbic, ev erkusy shtapov, erkusy: dandagh qaylecin pepi inqnatiry։ Aghjiknern arden karogh ein lac linel, tghanery: cxel։

Aha chorsy hasan inqnatirin, hertapahy stugec tomsery, heto nranq bardzracan astitchannerov։ Armeny inqnatir mtneluc araj et shrjvec։ Dzerqov arec, inch֊or ban asac։ Erevi: Heto nranc kul tvec inqnatiry։

— Shog e։

— Shogy erkushabti klini։

— Gone teman imanayinq։

— Artagrel, mek e, chi lini։ Mamyany khaskana։

— Na inqnuruyn mtqer e voronelu, isk vov ir inqnuruyn mtqery kta, vor artagres։

— Armeny lav sharadrutyunner uner, piti vercneinq։

— Aysteghic gnanq mi tegh, xmenq։ Vov inchqan uni։

Inqnatiri dury phakvec։

Trapn en anjatum։

Qich heto inqnatirn od kbardzrana, mi hing–tasy rope kmna Hayastani erknqum ev ktani, ur ktani Armenin։ Noric ktesnven։ Vaxenum ein harceric, bayc harcery aghmkum ein nranc mej, harcery elq u patasxan ein uzum։

— Trapy noric motecav inqnatirin, — hankarc nkatec Marin, — teseq, dury bacvec, meky durs e galis։

— Armenn e, — tchchac Lusiky։

Heto tchchacin myusnery։

Armeny kangnac er astitchanneri vra, ir phoqrik tchampruky dzerqin, ev trapy dandagh motenum er։ Inqnatiri dury noric phakvec, sharzhichnery sksecin ashxatel։ Inch katarvec։ Mite Armeny․․․ Ev hankarc voghj dasarany grohec toichqi hraparak։

— Ur, ur, — tchchac hertapahy։

Ush er։

Nranq vazum ein depi Armeny։

Armeny ijav astitchanneric, vazec depi ynkernery։

Handipecin karces tasy tarva bazhanumic heto։ Aghjiknery cicaghum ein arcunqneri mijic, tghanery chgitein inch anel։ Amenqn uzum ein dipchel, dzerq tal Armenin, odanavakayani hertapahy molorvac kangnel er nranc koghqin։

― Chi kareli, tghaner, chi kareli, aghjikner։

― Kareli e, moraquyr, — grrac Lusiky, ― kareli e, amen inch kareli e։

― Harcer chtaq, — asac Armeny։― Gnanq, shut gnanq։

― Es gitei, vor du ches gnalu, — asac Vahany։

― Es chgitei։— Armeny anhnarin harazatutyamb nayec bolorin, – harcer chtaq, lav․․․

Qnnutyunic heto Mamyany bazhanec ir namaknery։

― Kkardaq։ Voch hima։ Isk erekoyan gnalu enq Zangvi dzor։ Hamadzayn eq։ Anpayman kgas, Ashot։

― Chgitem, — asac Ashoty, — piti parapem։

— Kgas։

․․․ Nranq nstecin bardzr qarazhayrin, ev Mamyann asac, vor nuyn ays zhayri vra eresun tari araj irenq havaqvel ein tghanerov ev ayrel irenc sirac aghjikneri anunnery։ «Menq vaxenum einq, vor karogh enq erkusov mi aghjka sirel ev kkorcnenq mer ynkerutyuny։ Erexayutyun er, iharke, aydpes menq korcrinq mer aghjiknerin։ Heto eghav, vor irar el korcrievq, bayc erevi mi mec ban gtanq» ։

― Dardzaq tatchari qarer, — mtaxoh asac Vahany։

― Guce։— Mamyany mi pah ancyal patkerneri het er: mite eresun tarin ancav․․․ Heto staphvec։— De, tveq dzer tghtery։

Tvecin։ Qnnutyunic heto Mamyann asac, vor amen meky mi tghti vra dri, te inch darnutyun uni ir ynkerneric, usucichneric։ Gri ankeghc, chxnayi voch urishi, voch iren։

Ayd tghtern ein։

Mamyany havaqec։ Chkardac vochinch։

― Lucki unes, Vahan։

― Ka։

Vercrec, varec luckin ev bocy motecrec tghterin։ Xaruyky tevec mi qani vayrkyan։

― Karoghaceq moranal, ete darnacrel eq irar։ Hamareq, vor tghteri het ayrvec-verjacav, inch bazhanel e dzez iraric։ Ev hisheq ays ory։

Ashakertnery nayecin irar, nayecin irenc tasy tarineri verjin usucchin։ Verjin usucchin։ Isk nerqevum hosum er gety: shataxos u imastun։

― Mecacanq, — harachec Vahany։

― Lur mecananq, — asac Armeny, — lur, xndrum em։

― Ynker Mamyan, menq bolorov, azniv xosq, bolorov voroshel enq mnal nuyn dasaranum, — asac Lusiky։

Vahan Mamyanr zarmacav․

― Inchu։

1978 t․