ERKU HAYR 1896-i kotoraci dzmern er: Mi xumb phaxstakanner Sasuni koghmeric hasan Ejmiacin: Nranc mejn er ev A. gyughi ceruni ter Sargisr: — Hayriki ajy kuzem hamburel, — xndrec na veharanum, u ners toghin: — Barov, ter hayr, — ajy meknec Hayriky. qahanan hamburec u et ekav, kangnec dahlitchi mejteghy hognac, xortakvac: — Vorteghic kugas: — Sasuni koghmeren. es A.-i ter Sargisn em... — A.-i ter Sargisy... — Ayo, Hayrik: — E... — Es qsan hoguc gerdastan unei, Hayrik. tghaners kotorecin, harsners taran, torners koran, tuns talanecin, varecin, mnaci ayspes... — E himi... — Es vochinch chem uzum, Hayrik, es... aynpes, ekel em... ekel em... Hayrikin asem... el vochinch chem uzum... U Hayriki arjev kangnac er mardy, vor amen inch korcrel er u vochinch cher uzum: Erkusn el lur ein: — Qani vordi korcrir, ter Sargis, — gluxy ver qashec katoghikosy: — Amenqy miasin qsan, Hayrik: — Du qsan vordi es korcrel, isk es qsan hazar, — patasxanec Hayriky, — ayd el qsan: eghav qsan hazar u qsan... Umn e shat, ter Sargis... Qahanan cncvec u lur kangnac er: — Um vishtn e mec, ter Sargis: — Hayrikiny... — De ek, ter Sargis, mot ek, ajd dir glxis, aghotir, orhnir, vor ays vshtin dimanam: Asav u gluxy xonarhec: Qahanan shtapec araj, ajy grav ir Hayrapeti glxin, sksav aghotq mrmnjal u achqery lcvecin artasuqov... Na orhnum er hayoc katoghikosin... Nra arjev xonarhac er hayoc Hayriky... 1907 GABVo BIDzU ShERAMAPAHUTYUNY Es u Gabo bidzen ancnum einq Loru dzorov: — Hey, tiracu, — dzayn tvav na: — Hamme: — Hramanqd shat: Es tesnum em, vor es mer nor usum aracnery shat ashxarhqic durs mardik en, du sran inch kases: — Inchu, Gabo bidza: — Yndur hamar, vor henc giten: amen ban irenq en haskanum, irencic araj el voch mardik en elel, voch ban en haskacel: Min el ktesnes nstecin u glxid geli avetaran kardacin — ha es tchantch pahir, es abreshumi tchitchu pahir, espes macun shinir, espes canir, enpes hndzir... To, her orhnac, mi araj harcru, tes: ed banery dranq el mitq en arel te che, nrancic ety: tekuz ushunc tur: — Eto mitq eq arel vor, Gabo bidza: — Axper, ay, es himi orinaki hamar: minn asem, du tes: menq el hacaker mardik enq, ban enq haskanum te che: Mi ashunq mer Davon gnac qaghaqy xoz caxelu: Mi tchananch mard abreshumi tchitchvi serm er tvel te: tareq dzer teghy bham bereq: tchampha pahecinq minchev garunqy bac elav: Garunqy vor bac elav, vonc vor xrat er tvel: es tchitchvi sermy berinq mer xizani cocum drinq, vor taqanan, durs gan: Durs ekan aseghi ceri chaph manr sev zader — mi xosqov mony qez orinak: — Gabo bidzen aystegh hankarc dzayn tvec: — Tiracu: — Hamme: — Ed dzer usumnakannery te giten — abreshumi tchitchun inch kuti: — Ttan terev: — Apres, drust a: Gnaci dzoricy mi shalak ttan terev beri, kapeci menc tan ambari voticn u tchitchun vren aci: Inchqan mard ekav tamasha, voch mni tun chtoghinq: vor achqov chtan, asinq: togh mi tesnenq inch a durs gali: Ay tgha, ed anter tchitchunery mi qani or kacan u kotorvecin: Himi te asenq nranic er, vor gomshi dzagy shat er mot kapac, votnatak er talis, te nranic er, vor havery tun ein taphum — me-men kut utum, de vonc anenq: Xo cheinq karogh havery kotorel kam dzagn spanil: Te asenq andzrevicn er, vor erdikovy ners er taphvum, min el mard mitq a anum, te ba qaghaqumn andzrev chi gali... Mi xosqov ban glux chekav: Tesanq, vor mer erkrumy abreshumi tchitchun anum chi, ban chi darnum: De, zarmanali inch ka vor. enpes erkir ka: ghush chi aprum, enpes erkir ka: coren chi gurs gali. amen mi ashxarhq mi tesak bnutyun uni. ama es mer nor usumnakannery esqann el chen haskanum: 1898 ARJAVoRS Mi keri tari es u mer Avagy Masrequm xoz einq pahum: Himi mi ashunqva gisher berel enq xozy ir nisty arel u daphi drany mi krak varel, vor bocn astcu votnern erum e: Mi lusnyak gisher e: Es pku em acum, es Avagn el mi bayati e ver qashel, vor sar u dzor gyvgyvum en: Min el Avagy te: «Ay tgha, en vov e, hre mi mard e gali veri krnicy»: Mtik tam tesnem, drust vor, mi mard e gali verevicy: Ama es el lsel em, vor arjy goghutyan galis: xabelu hamar araji erku voty doshin e gnum, erku votani mardi nman e gali, vonc vor mard yli: Asi: Avag, es oqmin chi, arj e: Te: boh, che che pozer: Ay tgha, asi, arj e: Es ha, sa: che. es: ha, sa: che: Isk na el kamac-kamac koghqyhan motenum e, u dzerneris el hracan chka: Min el en tesanq araji erku voty ver drav, darav chorsotnani u, ar ha ktas: xozi kes teghy: Xozy tchghtchghalov irar xarnvec, havaqvec arji vra: — Alabash, brni ha brni, hres ha, hres: Amen mins mi acxakot ver kalanq, vazecinq: Mi hastlik merun uneinq. akanj dnenq, vor sra tchghghocy nerqi phosericn e gali: Vaz tvinq phoseri vra: Acxakoty qashel enq, himi es aniravin ver enq hatum, talis enq, inch anum enq, chenq anum, meruny bac chi toghnum. arajners xtytac dzorn e ynknum: Verjy shat teghy neghacrinq, che, togh arav, phaxav: Aravoty asi: Avag, du xozi kshtin kac, es gnam tanicy mi hracan berem: Te: de, lav: Avagy xozi kshtin kacav, es gnaci. tany mi hin hracan uneinq, ver kala eka: Eka, shitak gnaci nerqi moshutnin, vortegh gitem arji teghn e: Man eka. vor gta voch, mi tegh mi lav moshut patahec, kangneci, asi mi qich mosh utem. Miamit mosh utelis henc moshenu takicy miny frtacrec u hracans brnec: Du mi asil, gnacel em henc anter arji vra em kangnel: Vor hracanis lulicy brnec, es el koty pind brneci: Himi na olorum e, uzum e kotri, es el olorum em, vor henc anem cery vren ynkni, hup tam, cuxy phorn anem: Bayc antery glxi e ynkel, toghnum chi: Es dzgeci, na dzgec. tesa, vor ban chi darnum, dzers gceci, asi hankarc xlem: Dzers gceci te che, tantliky berav usovs pat tvav: Vor tantlikn usovs pat tvav, hracany bac toghec: Enqan ari: hracani cery phorin dem arav, chaxmaxy dzers gceci, asi: es e, bany prcav: Veri voty qasheci: chrtkacri, traqec voch: Mtik tam, tesnem: qary ver e ynkel, korel: Entegh mejqs kotrec: Hracany bac toghi, asi: xtyticn azatvem. eghav voch: Brnecinq irar: Des qashecinq, den qashecinq: Tesnem: antern es e, indz utum e: Dzen tvi: «Alabash hey..., Ala bash hey...»: Min el tesa shuny klanchelov galis e: Ekav, hasav: «Alabash, ogni, asi, indz kerav...»: Hay qez matagh, shun. vor hasav mejqin tvav eli, vonc vor mi gndak yli: Ama inch, en shuny te nra mejqin tvac, te en ler qaraphin: Vonc vor erku phahlevan pind irar brnen, brnel enq u achq achqi enq gcel: Min el tesa: kum arav u mardi pes eresis mi mec tqec — tu: Vor tuqn achqers brnec, gluxs doshis vra kracri, etnuc el tantlikov mi tund aptak hascrec, u indz korcri: Tesa el azatvelu dury chka, asi es arajuc eresis vra ver ynknem, vor eress phchacni voch: Beransiver takin ver ynka: Vor takin ver ynka, shunn aveli kataghec: Arjn ynkel e indz vra, shuny etevic iren utum e, vorteghic brnum e: ogut chi anum: Du mi asil varpet shun e, giti arjy vorteghic kxeghtchana: Mejqin ver elav, akanjnericy brnec: Vor akanjnericy brnec, arjy indz toghec: Antery gazazec, shany taph tvec mejqic, ver gcec u brnec, hup tvav te chanchec, el gitem voch: inch arav, vor bac toghec, shuny klanchelov dzorn ynkav, phaxav, korav: Shunn el gnac. mnacinq es u inqy: Himi takin eress brnac mitq em anum: Imacel em, vor arjy akanj e dnum, tesni shunch ka, te che: Te imanum e, vor shunch e qashum taki oqminy, jardum e, minchev shunchy ktri, te ho che: qotqatagh e anum, toghnum gnum, vor hoti, heto ga hani uti: Es mitq anelis min el en tesa: gluxy berav glxis vra drav, shunchy iren qashec. akanj e drel: Es el shunchs phors gceci, vonc vor te merac em: Gluxy ver qashec, mi qich kracav: min el akanj drav: El et shunchs paheci: Sa vor tesav: es es e merac em, indz togh arav mrtmrtalov gnac: Achqs cerp ari, asi: mtik anem, tesnem ur e gnum: Asum em: henc lini mi qich tegh herana, ver kenam phaxchem: Gnac: motik cax u max kar, phet kar, havaqec berav vres acav: Mejqis vra drav, shlinqis vra drav, el et gnac: Gnac, mi tetev cycchori kar, en el berav votneris vra drav, min el et gnac: Tesnem: mi ahagin qotuk ka, charcharvum e poki, vor beri en el vres gci: Mitq ari vor: te es qotuky beri vres gci, takin shunchs kktri: Asi, qani ushqy qotukumn e, ver kenam korchem: Phorsogh talov pheteri takicy durs eka, phaxa mta motik mamxuty, tap ari: Himi tap arac teghics mtik em anum: Charcharvec, qotuky pokec u, vonc vor mardy xtyti, xtytec, berav te vres gci: Ekav tesav pheteri takin mard chka: Qotukr xtytin zarmacac kangnec, pheteri takin mtik arav, chors kury mtik arav, hankarc qotuky ver gcec u tu ha tu, tu ha tu, mardi nman tqotum e. asi erevi aphsosum e, eli: Tu ha tu anelov, tchrtchracnelov ynkav nerqi dzory: Es el ver kaca, durs prca depi Avagy: Galis em, vonc em galis, vonc vor het acac linem: Et em mtik anum, asum em tesnem, ho arjy galis chi: Hasa mer xozi nisty: es Avagy te: ay tgha, ed inch xabar e, ed inch es eghel: Asi: el xabary vorn e, qo tuny qandvi, esenc ban ekav gluxs: Te: ba hracanyd ur e: Nor tesnem, vor hracans mtics ynkel e. toghel em teghy: Ekanq mi qani hogi havaqvecinq, gnacinq hracans berinq: Hracanis qary shineci, pndacri, asi: Avag, eli petq e gnam: Te: ay tgha, dzery ver kal, kbrni kgzi: Asi: himi sovoreci, enpes chem ani, vor brni: Te: du gites: Hracans ver kala, qary pndacri u gnaci: Tandzi el katoci zhamanakn e: Gnaci minchev tchash man eka, votnahan egha. gta voch: Mitq ari: axper, sa ur klini qashvac, axr sa petq e vor es xozi koghmeric herana voch: Ver kaca, asi nerqevem moshutneri vra: Mi qich gnaci, min el tesnem, yhy, arji hetqy arajis: Hetqn ynka gnaci. gnam: tesnem hres mi bardi krcel e, krcel u toghel: Glxi ynka, vor sranum meghr ka: Verev mtik tam, tchantchy arkanocic banum e: Asi himi te iren gtnem el voch, es ho vors e u vors: Mi qich el gnaci, tesnem arajis mi mormonjabun e qandel, bayc hoghy der tac e: Tesa vor motecel em: estegh mi anter ah ynkav sirts: Hracani qarin mtik tvi u araj gnaci: Henc vots phoxeci, mi trmphtrmphoc ekav: Kangneci... Bacati glxin mi lav meghratandzi ka. tesnem hres takin tandz e utum: Es krany mi tandz e katum, desn e vazum, mrtmrtalov camum u akanj dnum, en krany mi tandz e katum, denn e vazum: Min el vor kangnec tandzi katocin akanj dnelu, cari taky mta, hracann eress kala: Tesnem hracani cery tymbtymbum e: Che, sirts pndacri, min el nshan dri, hup tvi... Hracany vor traqec, sa mi gorac, pytit ekav, u ar ha ktas, ynkav nerqi dzory: Hracans min el lcri, motik tmbi gluxy bardzraca, tesnem sa jrin e vazum. asi: bas sra bany xarab e. viravory vor jrin gnac, jur xmec — prcav, el april chi: Min asi: etevicy gnam, min el asi: anecq char satanin. viravor arjy gesh e, kbrni, kphchacni: En e, inch na deny gnac, es el et eka, el gitem voch inch eghav: Miayn en orerum dzori vra shat urur pytit ekav... 1899 GIQVoRY 1 Gyughaci Hamboyi tuny kriv er ynkel։ Hambon uzum er ir tasnerku tarekan Giqorin tani qaghaq, mi gorci ta, vor mard darna, ashxatanq ani։ Kiny cher hamadzaynum։ — Chem uzum, im qorpha erexin en anirav ashxarqy: mi gci, chem uzum, — lalis er kiny։ Bayc Hambon chlsec: Mi xaghagh aravot er. mi txur aravot։ Tanyciq u harevannery ekan minchev gyughi cery, Giqori tshery pachecin u tchampha drin։ Quyry: Zanin, lac er linum, isk phoqrik Galon mor grkic dzayn er tali. «Giqol, ed ul es gnum, he Gi-qol» ։ Giqory shut-shut et er nayum։ Tesnum er der gyughi cerin kangnac en nranq, u mayry gognocov srbum e achqery։ Dardzyal hor koghqov vazum kam arajn er ynknum։ Min el et nayec. gyughy cackvel er bluri etev։ Aynuhetev Giqory et er ynknum։ — Ari ha, Giqor jan, ari ha, hasanq ha, — vordun kanchelov gnum er Hambon, shalakin mi xurjin, mejy mi qani hac u panir u mi erku dasta tutun։ Iriknapahin, erb anc ein kenum sarery, mi angam el erevac gyughy heru mshushum։ — Ay, api, mer tunn en a ha, — cuyc tvav Giqory maty meknelov depi gyughy, teev tuny iski cher erevum, u ancan։ Arajin irikuny ghonax ynkan mi gyughum։ Tantery Hamboyi hin canotn er։ Deghin samovary tshshum er taxti cerin։ Mi jahel aghjik shryxkshryxkacnelov bazhaknery lvanum u tey er shinum։ Na mi karmir sirun shor uner hagin։ Giqorn entegh mtqumy drec, vor erb qaghaqum phogh ashxati, irenc Zanni hamar mi en tesak shor gharki։ Iriknahacic ety tantern u Hambon tinky tvac, chibux qashelov zruc ein anum։ Xosecin Giqori masin։ Tantery govec Hamboyin, vor charcharvum er vordun mard shini։ Heto sksecin xosel krvi vra, haci tangutyan vra, bayc Giqory shat er hognac, quny tarav։ Myus ory qaghaq mtan։ Gnacin ceruni tavlachu mot: Aravoty bazarn ijan։ — Bidza, ed erexin cara es talu, — xanuti nersic harcrec mi vatcharakan։ — Hramanq es, — asav Hambon u Giqorin en koghmy hrec։ — Ber indz tur, es kbrnem, — arajarkec vatcharakany։ Nran asum ein bazaz Artem։ 2 Hambon qaghaqum Giqorin cara tvav bazaz Artemi tany։ Paymann en er, vor Giqory petq e tuny maqrer, amannery lvanar, votnamannery srber, duqany bazhin taner, u es tesak manr carayutyunner, minchev mi tari։ Mi taruc ety bazazy nran petq e taner duqan, shiner duqani «ashkert», u espes Giqory petq e bardzranar։ — Hing tari der phogh chem tal, — asav bazazy paymany kapelis։— Te drusty kuzes, der du petq e tas, vor qu vordin ban e sovorelu։ Axar iski ban chgiti... — Vorteghic gitena, xazein jan, — patasxanec Hambon, –— vor gitenar, el ur kberei, es el berel em, vor ban sovori... — Ksovori, amen ban ksovori։ Enpes sovori vor... Zer koghmeric en Nikoln inch e, vor iren hamar duqan uni bac arac, na el indz mot e mard darel։ Ama verjum mi juxt chayi gdal u mi qani ban goghacav... — Che, xazein jan, sa goghanal chi։ Vor edpes ban ani, kgam krnicy kbrnem, en Qury kgcem։ — Ha, vor dzery halal e: mard kdarna։ — Im dardn el en a, agha jan, vor mard darna. lezu sovori, gril-kardal sovori, nstil-verkenal sovori, mard tchanachi, vor ashxarqumn indz nman xeghtch u zurk chmna... Ւnqn el achqabac erexa a, mer geghakan shkolumn el gratchananch a elel, gri sevn u spitaky jokum a։ Ama aghachanqs en a, vor lav mtik aneq, gharib erexa a, qorpha a... Bazazy Hamboyin miamtacrec u durs gnac, bardzr dzenov hramayelov. «Chay bereq, hac bereq sranc hamar...» ։ 3 Her u vordi nstac ein bazaz Artemi xohanocum։ — De, himi du gites, Giqor jan, tesnem: inch tesak tgha es durs gali... Henc petq e anes, vor... es inch gitem... vov ter astoc... — mrnchac Hambon u chibuxy lcrec: Ayninch Giqory chors koghmn er ditum։ — Api, sranq buxari chunen։ — Che, srancy phechn a, ay en a phechy... — Kal el chunen։ — Sranq qaghaqaci en, geghaci ho chen, vor kal kasen։ — Ba vorteghic en hac utum։ — Phoghov arnum en utum։ Hacn el en phoghov arnum, eghn el, katn el, macunn el, phetn el, jurn el... — Va... — Ba, sran Tifliz kasen։ Du hla ghochagh kac, der shat ban kimanas։ — Api, sranq zham unen... — Unen bas, sranq el mez nman hay qristonya en։ Mtik ara ha— dzernaqashutyun chanes։ Kareli a qez phordzelu hamar phogh ver kgcen, motenas voch։ Te vercnes el, tar asa — «xanum, es inch phogh a, estegh ver ynkac er. agha, es bann estegh gta», te che... — estegh el pristav ka vor... — Ka bas... Vaxt u anvaxt desden chynknes, dzerd ynkac phoghy qoruphuch chanes, hazar u mi pakasutyun unenq։ Qez el lav pahi, gishernery bac chyles, mrses voch... Mi-min ekoghi het gir gharki... –mert-mert chibuxy beranic hanelov vordun xratum er Hambon։ Ayninch Giqory nnjum er։ — Haci ktortanqn u qartun ktan, kerakuri termacqy ktan, shat angam el irenq kuten, qez tal chen, ban chka, carayi kargn ed a... Orer en, kmtnen anc kkenan... Sharunakum er hern ir xraty, bayc Giqory hory tinky tvac qnel er arden։ En erku ory na enqan ban er tesel, es u en koghmy nayel, vor hognel er bolorovin։ Mrgov liqy xanutnery, dezeri nman darsac guynzguyn chtery, tesak-tesak xaghaliqnery, usumnaran gnacogh kam dardzogh erexaneri xmbery, irar etevic slacogh karqery, ughteri sharqery, kananchi bardzac avanaknery, tabaxnery glxnerin kintonery... es ameni gorocn u zngocy, aghmukn u aghaghaky irar xarnvac ghzhvzhum er nra glxum։ Ev na hognel er u hory tinky tvac qnel։ Es zhamanak bazazn u ir kiny vitchum ein nersy: Kiny trtnjum er, vor caran xam er, nor saricn ekac, vayreni, isk mardn urax er, vor mi qani tarov anvardz cara er gtel։ — Ksovori, ho edpes chi mnal, — asum er na knojy։ — Ksovori, vordi, sirtd shur mi beri, — xndrum er bazazi parav mayry։ Bayc tikin Naton cher hamozvum։ Na artasvelov anicum er ir baxty։ 4 Giqory menak nstac er bazaz Artemi xohanocum։ Na arden carayutyan mej er։ Xazeini hin glxarky minchev akanjnery koxac gluxy, hin votnamannery votnerin, mi mavi bluz el hagin, espes votic glux phoxvac, na nstac er xohanocum u mitq er anum, te ynchi ekav irenc Gyughic, vortegh e ynklel, himi inch petq e ani... Es zhamanak ners mtav tikin Naton։ Giqory teghy nstac er։ Tikiny mi ban asav։ Giqory lav lsec te chhaschkacav։ — Qez chem asum, to arji qotot։ Giqory shphotvec, qrtnec. min uzec harcni, te inch e asum, min el sirt charav։ Aghjik parony barkacac durs gnac։ — Yh, hoghem dzer gluxy, vor vayreni eq u galis eq mardi glxi xata darnum... Es ban em asum, sa teghicn el zhazh chi gali, dzen el chi hanum... — Verjacav, — ancav Giqori mtqovy։— Bayc inch shut verjacav... inch vat verjacav... Himi es inch anem... hers el gnac... Ev amen ban na verjacac er hamarum, erb iren-iren xoselov ners mtav sev shorerov bari paravy bazazi mery։ — Vor aghjik parony ners e gali, teghicd ynchi ches kangnum, vordi, — xratum er na Giqorin, — vor ban en harcnum, dzen hani... vonc kyli edpes... Paravin dedi ein asum։ Dedin sovorecnum er Giqorin, te inch petq e ani, inchpes samovary gci, votnamannery srbi, chotky brni, amannery lvana... Baci parav dedin, amenqy neghacnum ein nran։ Bazazi «duqani ashkertnern» el sharunak caghrum ein nran, «qiqi» ein kanchum, qity qashum, glxin xphum, glxarky koxum akanjnery։ Bayc es bolory taneli baner ein։ Antanelin en er, vor na cher karoghanum qaghcin dimana։ Irenc tany, erb sovum er, gnum er tashticy hac er arnum, ktchutchicy panir er hanum, utelov gnum xaghalu, kam te che: pheshn er dnum, gnum handy։ Erb uzum er: mi cari taki kam aghbri vra nstum er utum։ Himi estegh urish tesak er։ Inchqan el sovac liner: petq e spaser minchev tchashi zhamanaky gar, en el amenqn utein, heto inqy։ Ed anicac zhamanakn el enqan ush er gali, vor xeghtchi sirty qam er ynknum, trtrum։ Min, erku, tasy hambereluc ety na sksec chors koghmn achq acel xohanocum, te ardyoq mi ban chi gtnil utelu, vor sirtr kangnecni, minchev tchashi zhamanaky ga։ Skzbum inch gtnum er — chor haci phshranq, krcac voskor te urish ban, gcum er beranr։ Mi qich heto mtacec xohanoci paharannery voronel։ Apa te sovorec kerakuri pghndzic kiseph msi ktor durs qashel... Bayc ete nkatein... Inch vat ban durs kgar... Ete nkatein... Hapa inch anes... Toghnes, phaxches... Ev Giqorn sksec mtacel phaxchelu masin։ Bayc vonc phaxches, vor koghmy phaxches. menak, tchampha chgites, mard ches tchanachum... isk hery... Enqan charcharvec, xosec, xratec: «Orer en, vordi, kmtnen, anc kkenan...» Ev aha Giqori glxum hnchum e hor xandzvac dzeny. — «Orer en, kmtnen, anc kkenan... anc kkenan...» ։ 5 Zangy tvin։ Giqory ver trav։ Asel ein, te erb zangy talis en, gna tesni: vov e, inch e uzum։ Na durs ekav, patshgambic nayec, tesav: mi paron u mi qani tikin dran araj kangnac։ — Ed vov eq, hey, — dzayn tvav verevic։ Nerqevic verev nayecin։ Tikinnery cicaghecin, isk parony, aknocnern ughghelov, harcrec։ — Aghjik parony tann e։ — Inch eq anum, — harcrec Giqory։ Nerqev cicaghn aveli sastkacav։ — Qez harcnum en: tann e, te che, — barkacav parony։ — Ban uneq։ Es aghmuki vra tikiny durs ekav։ — Qrqrves du, gna dury bac ara, shut, — tchchac u sksec anicel Giqorin ev ir amusnun։ Bayc shutov hyurern erevacin, ev na zhptalov dimavorec։ — A barev, barev... es vor xachicn er, inchpes e vor mtabereciq... — Es vorteghic eq gtel, — votic gluxy Giqorin chaphelov harcrec parony, isk tikinnery sharunak cicaghum ein։ — Inch eq naxandzum, kuzeq dzez tanq, — kataki tvav tikinn, u hyurery xndalov ners mtan։ Giqorin shtapov mi tegh ugharkec u nranc etevic iskuyn ners mtav ev tikin Naton։ Irar aroghjutyun harcneluc ety hyurern sksecin patmel irenc ners mtnelu patmutyuny, ev durs ekav mi ahagin patmutyun։ — Of, sirts mashel e, — gangatvum er tikin Naton.— te imanaq: inch em qashum es dra dzericy։ Asum em durs anenq korchi, bayc de Artemi bnavorutyuny giteq eli, asum e: meghq e, geghaci erexa e, togh kena, mi ktor hac e, uti, ksovori... Axr el erb... sirts mashec... — Oh, oh, oh, ed caraneri bann el mi asi, — es u en koghmic sksecin boghoqel tikin hyurery։ Mi kes zham xosecin desicdenic, caraneric, qaghaqi norutyunneric։ Henc ed xosakcutyan zhamanak ners mtav qrtnac Giqory։ — Aghjik paron, mirgy beri: — Ha, lav, gna, — hramayec tikiny karmrelov, isk hyurern sksecin cicaghel։ — Aghjik paron, xazeinn asum er baly tang a, harkavor chi... Es xosqeri vra hyureric vomanq portkacin u tashkinakov berannerin hup tvin, vomanq el tantiknrj xaytarakutyuny cackelu hamar vkayecin, te irav baly shat tank e, es zhamanakin vov e baln arnum։ Apa sksecin handimanel, te inch harkavor e mirgy, ho utelu hamar chen ekel, inch en neghutyun qashum... Tantikiny, minchev akanjakotery karmrac, ashxatum er mi kerp eghacn ughghi։ — Vov giti inch e asel, chi haskacel es himary։ — Vov sut asi: getiny mtni, — erdvec Giqory, u amen ban lracav։ 6 Hyurerin tchamphu dneluc ety tikin Naton barkacac, bardzr-bardzr xoselov ver er qaghum mrgi seghany։ Na hayhoyum er Giqorin, mek-mek tvum er, te incher e anum na, anicum er ir baxty, ir amusnun։ — Qa, xam e, vordi, ksovori, vordi... inchi es sirtd shur berum... Ax astoc, inchi ches hogis arnum, — harachum er parav dedin։ — Erani mi imanam: mardu srti es neghacac zhamanaky du inch es xosum... Xam e, de gnaceq duq shineceq, es ho dzer gerin chem, — dzenn aveli bardzracnelov patasxanec paravin harsy u sharunakec ir trtunjn u anecqr minchev amusiny tun gar։ Amusnu votnadzayny vor lsec: sksec artasvel, aveli bardzr xosel u amannery irar glxov tal։ — Asum em: durs ara korchi. es carayi bann el kanem. te xnayum es: phogh tas, kargin cara brnes... Lav e mard carayi tegh el qash ga, qan te amen or esenc sirty shur beri... Im tshnamin ho ches... — Inch e patahel, — harcrec bazazy tan mejteghy kangnelov։ — Inch petq e patahi. es er mnacel, vor xalxi mot el mard getiny mtni, es el arir. el inch patahi, — vra trav tikiny u patmec bali patmutyuny։ — Vah, — bac akanchec bazazy։ — Ax astoc, — harachum er bari paravy, des u den ynknelov։ Bazazy Giqorin dzen tvec։ Tmphtymphacnelov Giqory ners ynkav։ — Motik ari, — kanchec bazazy։ Giqory vaxec nra guynic, mnac teghy kangnac։ — Qez asum em: motik ari... Giqorn es angam sharzhvec, bayc dardzyal mnac teghy kangnac։ — To, arji qotot, es qez asum em: aghjik paronin asa, du galis es ghonaghnerin asum, te baly tang er... — Es... es... aghjik paronin...— uzum er ardarana Giqory, bayc xosqy beranum: aptaky hasav, achqery kaycakin tvin, gluxy dipav koghqi patovn u ver ynkav։ Henc ynkac teghn sksec bazazy votqel, andadar krknelov— «baly tang er, hy... baly tang er, hy...» ։ Parav dedin doghdoghalov mej ynkav, ashxatum er et qashi kataghac vordun, aghjik paronn el ekav, erexanern el sksecin tchchal, bazazy et kangnec hevalov u krknelov — «baly tang er, hy», — achqery misht chrac ankyunum kckvac Giqori vra, vor doghalov u cavagin myrmynjum er. — Vay, nani jan, vay... vay, nani jan, vay... 7 Tesan tany chi karoghanum carayi: xanut taran Giqorin։ Entegh apranq petq e tayin mushtarineri het tanelu, chit petq e caler, xanuty srber, isk parap zhamanaky mushtari kancher։ Ev aha Giqory hac e tanum xanuty։ Kerakramany dzerqin, mashvac u anguyn, mec-mec votnamannery qash talov anc e kenum kamurjov, nayec nerqev: Qarvansaraneri bardzr paterin zarkelov cars er linum Quoy, volorvum, pttvum u tchnshvelov xeghdvum, xul tshshum kamurji takin։ Aphic motik pttum er mi kanach navak: Erku hogi kayin nra mej. miny urkan er dzgum, myusy navn er karavarum։ — Ay himi khani, — asav Giqorn u kangnac nayum er dzknorsnerin։ Urkany datark durs ekav։ — Es minn im baxtic, — asav Giqorn urkany dzgelis։ Giqori baxty datark durs ekav։ — Es minn el mer Zanni baxticy։ Es el datark durs ekav։ — Es minn el Galoyi baxticy։— Galon el er anbaxt։ — Es minn el bas... Bayc ed zhamanak motik qarvansari drany aghmuk bardzracav։ Mi parsik kapik er par acum ergelov։ Ay ari, ari, meymun, Zhoghovurdy havaqvel er glxin u vazum ein chors koghmic: Giqorn el vazec։ Ashxatec kangnac zhoghovrdi aranqy mtni, araj ancni, chkaroghacav։ Vizy dzgec, ptcheghneri vra kangnec u tchgnum er anpattchar tesni, te inch e katarvum mejteghy։ — Inch es ners xckvum, to lacirak, gna qu banin, — asav mi kinto u zarkec glxin։ Giqory hankarc staphvec u vazec depi xanuty։ 8 Irikuny Giqory kuch er ekel xohanocum։ Der artasuqy cher camaqel nra eresin, der ayrvum ein xazeini aptakneri teghery, der nor er lrel aghjik paroni dzeny — shvshvacnelov ners mtav Vason: bazazi ashkerty։ Giqorin nkatelov na iskuyn kang arav u, masxara demqin lrjutyun talov, sparnali harcreq. — Klubumn ushacar, to arji qotot, te gubernati mot vraz gorc uneir... Giqory gluxy cher bardzracnum։ — Asa mi tesnem e, to... Giqory lur er։ — Ches imanum, to. vortegh eir e, vor esor indz qaghcac spanecir. vor mernei heto... Espes xoselov kamac-kamac motecav, mi qich kangnec u hankarc zarkec Giqori glxin։ Giqory erku dzerqov gluxy pashtpanec u seghmvec patin։ Vason patrastvum er mi urish dzevi harvac el hascnelu, bayc dursy bardzracav xazeini dzayny։ Galis er։ — Aba tes himi qez inch e anum, — sparnac Vason։ «Himi indz kspanen» ancav Giqori mtqovy, u xeghtchi hogin tap arav։ Xazeiny arden bavakanin cecel er xanutum, ayzhm miayn hramayec hac chtan, vor imana, te inch ban e qaghcacutyunr։ Vtangn ancav։ Giqory hangstacav, teev lsum er aghjik-paroni dzayny, vor tchchum er.— Axr ynchi es pahum, durs ara korchi eli, durs ara korchi... 9 Giqory kckvec vermaki mej, gluxy koxec taky, tap arav։ «Lusnyak gisher, bolorovin qun chunem, Indz tesnoghy karcum e, te tun chunem, vay, tun chunem...» ir ergy ergelov Vason hac er utum։ Giqory vermaki takic erbemn zguysh cikrakum, taqun nayum er nran, krkin achqery cackum։ Na en ory hac cher drel berany. cecvel u lac er eghel, ayzhm el qaghcac parkec, u quny cher tanum։ — Hy, vonc a, sovac qund chi tanum ha, edpes... — nkatec charatchtchi Vason u mi ktor hac u panir tvav Giqorin։— De, ar, teghi takin taqun ker, xazeiny chimana։ Giqory haphshtakec hac u paniry, gluxy koxec teghi taky, taqun utum er u mtacum։ Mtacum er irenc tan vra, en oreri vra, erb azat xaghum er handerum u liasirt hac utum, mtacum er en erekoneri vra, erb hern u mery krvum ein iren qaghaq berelu hamar... mery lac er linum, cher uzum... — Ax, nani jan, inch lav er sirtd imacel, –harachum er Giqory teghi takin u hac u paniry utum, akanjy srac, te xazeiny ho chi gali։ Isk aravoty kangnac er xanuti drany։ 10 Xanuti drany kangnac dzen er tali Giqory, mushtari er kanchum u bardzr dzenov govum irenc apranqy։ — Kanchi e, to inch es mnjvel, mnacel kangnac։ Beranumd ho jur chka։ — Esti hameceq, esti hameceq... — kanchum er Giqory։ Nersy cicaghic tulanum ein։ Nran sovorecrel ein, vor mushtari qashi depi irenc xanuty։ Ev na hatchax brnum er es kam en ancordi pheshic, kopit u hamar sksum er qashel depi xanuty, u bac cher toghnum, minchev vor mardy durs er gali hamberutyunic։ Galis er dardzyal ir aeghy kangnum u kanchum։ Amarva tot orerin, xanuti drany erkar kangneluc hognac, na erbemn nstac qnum er xanuti arajin darsac chteri vra։ Ed zhamanak charatchtchi ynkernery kam harevannery brnoti ein bonum nra qti taky։ Na phrshtalov ver er trchum։ Shogic tmrac vatcharakannery zvartchanum ein։ Isk xazeinr kusht cicagheluc heto dzayn er tali. — Qnum es, to, arji qotot, kanchi e ... — Esti hameceq, esti hameceq, — dzen er tali Giqory։ 11 Mi or el Giqory erb mushtari er kanchum: dimacic erku gyughaci durs ekan։ Na vazec, phatatvec gyughacinerin։ — Ay tgha, iski tchanacheci voch, es inch ban er, — zarmacac bacakanchec gyughacineric miny u dardzav ynkerin. — Bazo, du ktchanacheir... — Es achqericy ktchanachei, — parcecav rnkery։ Tchshmarit vor Giqory shat er phoxvel shat er mashvel։ Ւnqn el er phoxvel, shorern el։ Dzhvar er tchanachely։ — Ay tgha, es kargin mard a daoel... hala sra shorerin, sra shnorhqin...— hianum ein gyughacinery։ — Hamboyi hoghr mer glxin, tes, na ir tghin vortegh hascrec, mer tgherqy entegh xoz en aracacnum... Ayninch Giqory irar etevic harcnum er. — Im mery vonc a... mer erexeqy vonc en... im hern ynchi chekav... mer kovr cnel a, te che... mer geghumn vov a merel... — Amenn el lav en, shat barov kanen, — patasxanecin gyughaciq։— En a Suqnanc Ghukasr merav, min el Putchuranc paravr, mnacacy lav en։ — Ba im hern rnchi chi gali։ — Qu hery lav uzum a, ama vonc ga։ Inqy menak mi mard a, sagh tan japhen vren... — Ba ban chen ghargel... — Inch unen, vor inch ghargen, du dzer tan bany gites voch։ Es tari el hacy barak er, xeghtch herd zorov cery cerin a hascnum։ Nrancic inch es uzum։ Te unis, du ghargi. hren xarj en uzum — dzerin grosh chuni։ — Ho mer tanicy oqmi chi hivandacel։ — Che, en a dzer Caghik kovy Mirzanc gomi phlekovy nerqev ynkav, satkec։ — Caghiky satkec... — Xeghtch merd enqan lac elav: achqern uran։ Es aselov, gyughacineric meky mi namak hanec tvav Giqorin u asav. — Himi inch es asum, menq el qez tesnil chenq, gnalu enq. te mord kam qvord hamar ban es ghargelu, tur tanenq։ — Vorteghic ban ghargem, der phogh chem stanum... ama... — Ama inch... — Uzum em: es el gam dzez het։ Ham mer geghin, ham meronc karotel em, ham el... — Vay, vay, menq henc imacanq mard es darel, xeloqacel es... ed tesak ban kasen։ Estegh qez hamar aghavari aprum es — shorerd taza, votn u dzerd istak... Menq asum enq mer erexancn el tegh anes: berenq, du ed inch es asum։ En vor asel en: «xozi gluxy» grin xalichin, glorvec et cexn ynkav», halal qez hamar en asel։ Espes handimanecin gyughacinery, xratecin, mnas barov asin u gnacin։ Nranc gnaluc ety Giqorn ir ankyuny qashvec u bac arav hor namaky: «Im sireli vordi Giqor jan: I qaghaqn Tifliz: «Menq voghj ev aroghj enq, miayn qu aroghjutinn enq uzum, amen: Qez shat karotov barov en anum apin, nany, Zanin, Mosin, Mikichy, Galon, amen: Mer sireli vordi Giqor. aha imacac lines, vor teghners shat negh a ev xarjy sastik uzum en ev phogh chenq tcharum, ev nann u Zanin tklor en ev teghners shat negh a: Giqor jan, mi qani manet phogh ghargi ev mi gir ghargi qu vorpisutenicy։ Ev imacac yles, vor Caghiky satkec, ev nann u Zanin tklor en»: Namaky kardac u teghy kangnac mitq er anum Giqory, dard er anum iranc tan hamar։ Sirty erum ein namaki toghery։ — Nann u Zanin tklor en... Teghners negh a... — Kanchi e, to, inch es veracel, ushqd hetnery gnac... — dzen tvin nersic։ — Esti hameceq, esti hameceq, — kanchum Er Giqory xanuti drany kangnac։ 12 Dzmery ekav։ Sarn aghmukov dzyunaxarn buqy trchum er qaghaqi vyrov։ Phoghocnerum surum, sulum, hosan e anum։ Vzzalov mtnum E ankyunnery aghqati u tyklori e man gali, panduxt u anter erexa e voronum։ Aha gtav Giqorin։ Mi barak bluz hagin, xanuti drany kangnac dzen er tali na. — esti hameceq, esti hameceq... — Hresss... — charaxind sulelov curty, anerevuyt tri nman, zarkec ancav voskornery։ Giqory doghac։ Aranc en el na shat er mashvac. edqann el heriq er nran։ U ankoghin ynkav։ 13 Hivand parkac er Giqory bazaz Artemi xohanocum։ Parav dedin ory mi qani angam ners er mtnum, iren-iren xoselov։ — Inch kuzes, vordi, Giqor։ — Jur... Dedin jur er talis։ Hivandy doghdojun dzernerov brnum, agah xmum er u krkin uzum։ — es sirts hovacnum chi, dedi... es mer aghbri sary jricn em uzum, dedi... es mer tunn em gnum... es im nanin em uzum... Bazaz Artemy cavi mej er ynkel։ Na des-den ynkav, nranc koghmeric mard gtav, apsprec, vor Hambon ga, isk Giqorin tarav qaghaqayin hivandanocy։ Entegh shat hivandner kayin sharqerov parkac։ Txur tnqum ein u otchorqin nayum anzor hayacqnerov։ Giqorin el parkecrin nranc sharqum։ Estegh gtav nran hayry։ — Ed inch es elel, Giqor jan, — mghktalov vra ynkav Hambon։ Giqory taqutyan mej chimacav hor galy։ — Giqor jan, ba ekel em, e, Giqor jan... es qu apin em, e... Hivandr vochinch chhaskacav։ Na zarancum er u zarancanqneri mej kanchum er — «Mikich, Zani, api, nani ...» ։ — Estegh em, Giqor jan, nany ghardel a, vor qez tanem mer tuny... galis ches... Mikichn u Janin hren ktery kangnac qez tchampha en pahum։ Inch es asum. de xosa e, Giqor jan... — Esti hameceq, esti hameceq, bacakanchec hivanghy, zanazan ankap, kcktur xosqer asav u cicaghum er taqutyan mej։ 14 Mi erku oric ety Hambon gnum er irenc gyughy: Na taghel er Giqorin u gnum er: Kran takin tanum er shorery, vor mery lac lini vren: Shoreri grpannerum mi bur phaylun kotchakner, naxshun tghter, chti ktorner u mi qani qoroc gtan: En el erevi, qroj — Zanii hamar er havaqel u pahel... Gnum er Hambon u mtacum։ Shat zhamanak cher ancel, vor ed mievnuyn tchamphov qaghaq ekav ir Giqori het: Aha estegh er, vor na asav. — Api, votners cavum en... Ev aha en caoy, vori tak nstecin hangstanalu... Aha entegh er, vor asav. — Api, carav em... Aha en aghbyurn el, vor jur xmecin... Ameny, ameny kan, menak na chka... Myus ory, erb Hambon ancnum er lernery hervum erevac irenc gyughy։ Gyughic durs kangnac spasum ein nany, Zanin, Mikichy, Mosin, isk phoqrik Galon mor grkic kanchum er. — Ali, ali, he Giqol... 1895 LERNERI HVoVIVY Lerner... bardzr u kanach lerner, duq hayreniqn u gahy zov zephyurneri, anushabuyr caghikneri, surb cogheri u shagheri, anmahakan sarn aghbyurneri, sev-sev amperi, hreghen kaycakneri, jreghen taraphneri... Duq — motik astcun, astgherin, lusnin, erknayin shnorhqnerin u gaghtniqnerin, veh u vehapanc lerner... Ev vov e hogheghenneric aynqan dzez nman hpart, hzor, vehandzn u maqur, vorqan dzer harazat vordegiry, dzer mrrikneri u zephyurneri, caghikneri u kaycakneri cnundy, dzer pahac u phayphayac hovivy: Lerneri hovivy. ancanot u, xort kyanqi srtamash harachanqnerin, getnaqarsh ararqnerin, hackatak xagherin u tagherin, hpart u zvart, vorpes ayd dzer vayreni caghiknery: Bayc dzer vayreni caghiknern el iranc buyrov hrapuyrov ynknum en canr u kopit votneri tak ev apakanvum, cex darnum: Qaghaqum, bardzrahark tan bakum: yur sringn acum u par er galis mi bardzrahasak, tiknavet eritasard: Nra hagin bazmataraz shoreri cncotiner ein, glxin: canr qrdi qoloz: Zvart er nra hovvakan srngi dzayny, urax er pari eghanaky, ashxuyzh er ev pary, miayn txur ein tux, krakot achqery, vor erbemnaki nayum ein verev: Nranq erbemnaki nayum ein verev, erevi tesnelu, te oqmin ka patshgambnerum, te che. nayum ein, sakayn chein aghersum... Txur er ev nra arnakan demqy yur shikasev noracil shrjanaki mej, ur nshanavor ein arcvi qitn ev urac shrtunqnery: Ev na inqn amboghj mi marmnacac vayreni visht er, bayc yur sringn acum u par er galis: Nra hnamash shoreri dzordzery trchkotelov dipchum ein bardzr azdrerin u bac srunqnerin, horinelov mi cicaghasharzh tesaran, vor sastik viravorum er nra hzor kerparanqn u darn txrutyuny: — Qurdy, qurdy...— aghaghakecin erexanery, ev tanyciq nor tchashern avartac, tmphtmphalov srngi dzaynin durs ekan patshgamby, nayelu aghqat qurdin: Aveli vogevorvac: qurdy krknapatkec erandy, ashxatum er cuyc tal yur bolor shnorhqy zanazan camacrutyunner u xeghkatakutyunner anelov... Ev na hasnum er yur npatakin, verevic hrtchvum, urax krkchum ein: Bayc nbancic voch voq cher mtacum, te inchu inqy: paroghy chi uraxanum, inchu menak na e txur... Ev inch kavelanar aghqat qrdin, ete mekn ayd harcner: Nran mi qani kopek sev phogh er harkavor, arav durs ekav: Mtav urish bak: Patrastvum er dardzyal yur parn skselu, erb mekr harcrec. — Vorteghaci es, tgha: — Sasunicn, agha: — Hapa ur es ekel: — Es choban ei, agha. turqer mer gegh qandecin... im vochxar le tallecin... Na bac arav kran taky, vortegh erevum er xanchali tvac layn verqi spin, qolozy vercrec, cuyc tvec gkxi patrvacy, erevi dranov uzum er asel, te hesht chi teghi tvel tshnamun, ev dardzyal cackelov: sksec yur sringn acel u parel: — Gde eto Sasun, papa?, — hory pharelov harcrec oriordy: — Eto tam, ... daleko, — dzery taph talov, ibrev patasxanec hayry ev sharunakec «ghnjrtalov» nayel aghqat srngaharin, vor, zanazan vostumner u camacrutyunner anelov, par er galis nerqev: bakum: Zvart er nra srngi dzayny, pari eghanaky, ashxuyzh er ev pary, miayn txur ein nra tux, krakot achqery, vor erbemnaki nayum ein verev... Ev ayspes par er galis hayreniqic halacvac, vochxary xlac Sasuni lerneri hovivy: Nra hnamash shoreri dzerdzery trchkotelov dipchum ein bardzr azdrerin u bac srunqnerin, horinelov mi cavali tesaran: 1894 AGhQATI PATIVY I Gh... gyughaqaghaqum arandznacac aprum er Simon anunov mi bari mard։ Na cher xarnvum gyughakan gorcerin, erevi giter, vor iran xosqy chi yndunvil, nra hamar el pochn iran er qashel։ Simony mi karmir kov uner, min el: mi sirun kin. kinn el shat sakav er patahum, vor harevanutyun aner dracineri het. qashvum er harust harevanneric, giter, vor yur gnal-galy durekan cher nranc hamar։ Ev iskapes, harevanneri drnern ynknelu kariq el chunein: Simony chuti kam gutani zhamanak ynker er darnum anasun unecoghi het, tanjveln iranic, anasuny, lckany harevanic, ev yur hoghern el nranci het varum։ Erbemn el pat er dnum, taxtak er qashum, dzukn er brnum motaka getic — caxum, ev karoghanum er te che, amen bani el dzerqy gcum er։ Dra hamar el voch lav dzuky brnogh er, voch kargin pat dnogh ev voch mi banum haytni cher. miayn mi ban lav giter, vor lav sraxosum er ev cicaghali arakner er patmum։ Ayd el veragrum ein nra xelqi pakasutyany, anunn el «shash Simon» ein drel։ «Mi angam mi gyughum mni hamar pat dri, — patmum er na yur kyanqic, — gorcs verjacri, aseci: de phoghs tveq, gnum em։ Ekan patin mtik arin, asecin: «Usta, es gsher qu shinac pati takin qni, aravoty qu vardzn el tanq: mi ban el aveli, ver kac gna», hamadzaynveci voch. vaxeci gshery paty vres qandvi... patn el toghi, vardzs el, ver kaca eka mer tuny» ։ Bayc xo amen mard ayspisi payman cher kapum usta Simoni het: Shat mard el henc nra zvartchaxosutyunneri u arakneri hamar der vardzicy mi ban el avel er talis: Ev iranc aghqatutyan mej urax aprum ein mard u kin: Ays mi phoqrik uraxutyun er, vor aveli shut bxum er Simoni srtic, qan te unecacic. bayc mardik sran el ein naxandzum: — Axper, menq esqan charcharvum enq, mez hamar apranq unenq, duqan unenq, arutur unenq... e˜l chenq karoghanum cery cerin hascnenq, sa es vonc a aprum .— voch jebumy kapek uni, voch drany chorsotnani, voch glxumy xelq... Ayspes naxandzum u zarmanum ein hamagyughaciq, harevannery Simoni aprusti vra ev misht el «shash» ein anvanum: — Shash Simoni tayn el chkas, — naxatum ein kanayq iranc amusinnerin, — tareny erku-ereq taza lehin (deria) a hagcnum iran en anban kngany... toghum chi bobik voty getin tesni... — De nra knikn el sirun a, qu tayy xo chi, — kes lurj, kes hanaq nkatum er mardn yur barkacac knojn u heranum: Hiravi, Simoni knoj gegheckutyuny mi erknayin pargev er, vor bazhin er ynkel aghqatin: Na mi burali, shqegh shushan er, vor durs e galis hatchax mi hasarak macari, mi phoqrik tphi tak, ev zvart caghkum e, zhyptum, aranc mtqovn anckacnelu, te qurdy* busel e vtchit jreri aphin, kam zangakacaghiky phayphayvac e burastanum. nran miayn mi phoqr luys, mi phoqr arevi shogh e harkavor... Es moracel em ayn parkesht, amotxac siruni anuny, bayc gyughaciq nra avel anunn el drel ein «Eghapatar»: ___________ Gyughi jahelnery achq ein tnkel ays knoj vera: Qani angam gangatvel er na mardun, te: aghbrumy jur lcnelis Ghazoyanc Galusty achqerin xor mtik tvec u asac. «uxay» ... Vartumanc Philosy iranc drnovn anc kenalis achqov arav... Mirzanc Araqely tchanaparhin «ghasti» dipav iran... — Ptghatu carin shat qar kgcen... amen knga el kpatahi, sirtd kotril mi, es el em shaterin achqov arel, — hanaq anelov knojy patasxanum er usten: Bayc, aysuamena yniv, tekuz henc menak chmnalu, chvaxenalu hamar, vorovhetev patdir, xzarchi, dzknors ev ayln, Simony hatchax gyughic heranum, urish tegh er mnum — iranc harevan darbin Akophi phoqrik aghjiky gishernery Simoni knka mot er qnum: Gishernery erkar heqiat er asum Simoni kiny yur phoqrik ynkeruhu, ut-tas tarekan Marushi hamar (ayspes er harevani aghjka anuny) «Zmruxt ghushi» heqiatn er asum kam patmum er, te inchpes mayry yur yoty xort aghjiknerin dzgec hory ev jaghacaqary drec beranin, isk nranq ory mi chamich gtan, aprecin u phorelov, phorelov hasan mi storerkrya zarmanali ashxarh... ev kam te «Lis u mut ashxarqneri» masin er patmum, minchev erkusn el qnum ein: II Aha usta Simoni spitak tnaky: menak, arandznacac, erku lusamuti pheghkern el phakac, erevum e partezi mi qani careri etevic: Gishery xaghagh e, inchpes: quny ev kaxardich, qan eraz: Karces te ays gishern el arevelyan mi hin-hin heqiat lini... Erku hogi ays pahun careri takovn ancan... motecan Simoni drany: Te inch ein anum nranq, dzhvar er asel, miayn shutov et bacvec dury shryxkalov, ev erb bacvec, nersic parz lsvec mi sur tchich, vor iskuyn lrec, ev mi kanaci dzayn miazhamanak aghaghakec: «ov eq, inch eq uzum... vov eq, vov, vov...»: Dury shut phakvec, dzayny xlacav, bovorovin ktrvec: Ayd gisher usta Simony gnacel er motik gyughy, karcem phury shinelu, ev, erevi, xory qnac, mi vat eraz er tesnum yur tan glxin: III Gyughakan dataranum usta Simoni gangaty lseluc heto vomanq handimanelov, vomanq tqelov, mi qanisy barkanalov xorhurd tvin, vor dzerq qashi «keghtot banic»: — Te vor keghtot bann uzum cheq, de datastan areq, te che: es im dzerovy kanem...— gorum er usta Simony ev karmrac achqery qich er mnum durs taphvein bneric: Nra koghqin hekekum er phoqrik Marushy: — Ha՚, angatchy kktres, eli, — dzayn tvin chors koghmic ev cicaghelov nayecin meghadryalin: Sa gyughi haytni lotineric meky: Sandron er: Mahud chuxayov, erkaynatchit, bardzrakrunk koshiknery hagin, furashkan mi akanji vra teqac, karmir baghdadin vzovy dzgac, mi koghm kangnac, na zhptum er usta Simoni ev nra barkutyan vra: Herosin shrjapatel ein yur ynkerneric mi qanisy, voronq ekel ein datin nerka linelu: — Kspanem, eto patasxany duq ktaq, — bardzradzayn sparnum er Simony, tesnelov, vor datarann anushadir e yur boghoqin: — Spanogh es: qu kniky pahi, shash getiny mtac, — dzayn tvec meky, ev sran hetevec yndhanur cicagh: — Spanil mi, usta Simon jan, meghq a, murazi vra jahel a, — hegnec mi urishy: nor hrhroc bardzracnelov: Ayntegh tanutery mert cicaghelov u hanaqnerov, mert sparnalov u barkanalov stipum er Simonin, vor dzerq qashi «keghtot banic», bayc ayd cher hajoghvum: — Es asum em, :or arin petq e anem... himi es a, vor asum em...— ibrev hastat voroshum shut-shut krknum er Simony, sakayn bolorn el gitein, vor na aryun anogh mard chi: Sandroyi ynkerneric meky pati taky qashec tanuterin, akanjumy mi ban phsphsac, tanutern el Simonin mi koghm qashec: akanjumy phsphsac. — Chem uzum, — nra dzerqic azatvelov gorac usten, — chem uzum: — De vor ches uzum, vkanerd ber, gorcy sharunakum em, — demqy ttvacnelov asac tanutery ev pashtonakan dirq yndunec: Simony chvaxecav: — Ay vka, — hamardzak cuyc tvec Marushin: — Da erexa a, erexi vkayutyuny zakony chi yndunum: — Im kniky tchanachel a, — iskuyn vra berec usten: — Qu kniky shat kareli a sut a asum, zakony aranc fakti, gangatavori xosqin chi havatum, — krkin xist u kopit merzhec tanutery: Simony husahatutenic u kataghutenic qich er mnum vra trcher, xeghder yur eresin sarn handartutyamb nayogh tanuterin, bayc, iran zspelov, harcrec. — Bas es vonc pyti ylil... — Enhenc pyti ylil, vor drustn imanalu hamar es petq e qnnutyun anem, petq e qu kngany tanem doxturi mot, vor doxtury qnni... Simony mnac diq kangnac, aryuny gluxy tvec, akanjnery tzhzhacin, na cher imanum, te vortegh e kangnac, char mtqern arden xrnvum ein nra glxum... — Ada, gnaceq sra kngany bereq, — hramayec tanutery ev mi aghmuk ynkav: Vomanq tanuterin ein xyndrum. vomanq gnacoghnerin ein brnum, vomanq el Simoni het ein krvum yur «shashutyan» hamar, vor bann aystegh hascrec, ev ashxatum ein hamozel, vor gone ayzhm et kangni xaytarakutyunic: Phoqrik Marushy kpel er Simoni phesherin ev yur vaxecac achqerov mek xosoghneri eresin er nayum, mek Simoni: Ays zhamanak datarani lusy mtnec, ev yur ahagin gayleni qurqy ners berec gyughi harustneric meky: Petros aghen: — Inch xabar a, inch eq ghalmaghal anum, — canr-canr harcrec aghen: Ev bolor patmutyuny, tepet haytni er iran, ushadir lsec, ibrev te nor er imanum: Gluxy pttelov, xor harachec gyughi hayry ev xorhrdavor dzaynov dardzav shurjy. getiny mteq... dzennerud ktrece˜q, anaburner, annamusne˜r... Ays xosqern aynpisi azdu kerpov artasanec, vor bolorn el gluxnery kax arin, ev ete mi otar mard liner, kkarcer, te amachecin: — Sran mtik areq, sran, — gluxy ver qashelov, dzerqy depi Simony meknec aghen, — oghlushaghi anuny berel a gcel geghamej... — Ba sus kenam... namuss getinn eq koxel... ba sus kenam... — goralov yndhatec usta Simony: — Bas inch kanes, vor sus ches kenal... — «Inch kanem...», — arin kanem, arin... —Ay tgha, der kangnac eq, es ropeis gnaceq, sra kngany bereq, — teghicy ver trav tanutery: — Kaceq, — achqery chrec aghen, ev noric aghmukn ynkav: Ays zhamanak tanutern u Petros aghen irar mi qani xosq asacin: — Sus kaceq, — dzayn tvec aghen, — inch eq gortan zhamatun shinel... Sandro, estegh ari: Sandron motecav: — Mi hing manet hanir estegh: — Axar zur a, e, agha: — Es qez asum em, hanir: — Axar zur ynchi hanem: — Es qez asum em zur hanir, — barkacac hramayec aghen: Sandron, qti taky zhptalov, mi hnganoc hanec, tvec aghin ev uzum er heranal: — Kac, ur es gnum... du el estegh ari, Simon: — Gal chem, ed xelqic heru ban a... es im namusy phoghov chem arel, vor phoghov el caxem: — estegh motik ari: — Aseci, vor gal chem: — De gnaceq, aseci... es estegh xagh chem anum... Shut gnaceq, sra kngany bereq, — krkin mej ynkav tanutery: — Kaceq, der chgnaq... Simon, qez asum em estegh ari: — Araj gna, eli, — xarnixurn aghaghakum ein ays u ayn koghmic: — Gna baryshi, hing manetn ar, eli... — To, shash, gna, mufta phogh a, ar, jebd dir. mi tari vor tanjves, pat dnes, edqan ashxatil ches... —Kases te mendz ban a elel... araj gna... Aghaghakelov, shshklacnelov u hrelov araj berin Simonin, motecrin Sandroyin. aghen nranc dzerq dzerqi tvec, hnganocy koxec Simoni burn u gorac — «proshti»: — Proshti, proshti, — aghaghakecin gyughaciq: Simonn anzgayabar gluxn araj crec... — Ano˜ւsh, ano˜ւsh, — dzayn tvin gyughaciq: Hashtutyuny kayacav... Erb vor sksecin arden urish baneric xosal, Simonn annkateli kerpov, phoqrik Marushi dzerqy brnac, enpes taqun durs ekav dataranic, vor voch voq knkati... 1894 AXTAMAR Cicaghaxit Vana covi Covn e mytnum aranc navak, Xavar kyghzuc parz u paycar Sirun Tamarn amen gisher Cyphum covn alecacan, Ev Tamary syrtatyroph Lyrec: Covi xavar aphin Miayn aliqy Vana covi Nyranq ases physphysum en... Bambasum en kusi syrtum... «Vov e jahel en xizaxy, Covn ancnum e myus apheric Espes asin viravorvac Molorvecav xavar covum Mot e dzayny. xol xavarum, Aravotyan covy cyphac, Ayn orvanic syra hamar 1891 SASUNCI DAVITY 1 Aryuc Myhery, zarmov dyucazun, 2 Espes, ahavor aryuci nyman, 3 Mi or el: en gorsh honqery kitac 4 Es darum Mysyr anhaght u hzor 5 Es vor patahec, mer Davit hyskan 6 Qyshec garnery mer hoviv hyskan, 7 Elav Ohany, Davti mot gnac. 8 Qyshec naxiry mer naxrord hyskan, 9 Davit chydarav, mi kyrak darav։ 10 Horeghbor shemqum myus ory cegin 11 Gishery hasav, mynacin entegh։ 12 Davity es el erb vor imacav, 13 Hambavy taran Mysra Meliqin. 14 Espes ergov, 15 Hey, ur es, Davit, hayoc pahapan, 16 Vay, vay, horeghbayr, inch asem es qez. 17 Espes jardvac, aryunlyva 18 Espes anhamar zorqer havaqec, 19 Davit gynac horeghbor mot. 20 Hagav Davit zenqn u zyrah, Es vor imacav, 21 Sasunci Davtin uner mi qeri, Asav u qashec ir usi bardin, — Vov qynac eq: artun kaceq, Espes kanchec aspandakec, Jardec, physhrec minchev kesor. Kar zorqi mej mi alevor, Gynac: kangnec Davti araj, Mi cerunus xosqin mytik, Amen miny mi mor vordi, Vory mi tun liq manukner, Tagavory zorov-tyrov Tagavorn e qu tyshnamin, — Lav es asum du, ceruni, — Mec vyranum qynac e na, Asin. depi mec vyrany — Ur e, asav, inch e korel, — Meliqn, asin, qun e mytel, — Inch, berel e aghqat u xeghtch Qynel-mynel chem haskanum, Elan: mardik tcharahatvac — Of, el hangist qun chuni mard Elan, berin mec gutani — Of, el hangist qun chuni mard Tesav Davtin։ luxn ahegh Tesav, teghic zhazh chi gali, Nayec te che, zgac: ir mej — Barov, Davit, hognac es der, Ir vyranum byrnakaly Um vor haghtel cher karenum, Ijav Davit dziucy cac, — De, togh himi gyna: xavar 22 Qynec en gisher Dzenov Ohany։ Sastik vaxecac ver tyrav teghic։ — Hoghem gyluxd, asav kyniky, Qynec Ohany։ Verkacav dardzyal. — Inch eghav qez, mard, gishervan kisin. Mi urish patker aveli ahegh. Zartnec vaxecac։ — Tund qandvi, kin։ 23 Elav Ohan, gomy mytav, «Minchev lusy kyhascnem» . Karmir dziu mejqin zarkec. «Mi zhami mej, karmirn asav, Herty ekav sevin hasav. «Ete amur mejqis mynas, 24 Sev dzin qashec Dzenov Ohan, Tesav: Davti nyzhuygn anter Oxty gomshi kashi hagav, — Hey-hey, Davit, vortegh es du. Dzeny gynac dymbdymbalov: Vov Maruta Astvacacin, Enpes zarkec jaghacqarin: Elav noric, kangnec ahegh, — El chem nystil es qu hacin, — Kyriv anenq, asav Meliq, Elav, kangnec Mysra-Meliq, Ereq hazar lidr er qashum — Erkir qandvec kam zhazhq eghav, — Merav Davit es mi zarkic, — Hay-hay, motik teghic eka, Erkrord angam qyshec Halab Ekav, zarkec. zarki dzenic — Kendani em, kanchec Davit, Errord angam hecav ir dzin, Ekav, zarkec bolor uzhov, Ereq gisher u ereq or Erb vor ancav ereq ory, — Meliq, asav, umn e herty։ Gynac, xorunk mi hor phorec, Myrynchalov elav teghic Araj vazec mazern ardzak Erkrord angam tury qashec. Verjin zarki zhamy hasav, Asav, elav u photorkec, Ancav qarsun gomshi kashin, — Kendani em, min el ari, — Meliq, asav, taph tur mi qez։ Es vor tesav Mysra banak, Duq yranchpar mardik, asav, Inch eq arel net u aghegh, Dzandzracel eq xaghagh u hasht Dardzeq ekac tchanaparhov Horum linen qarsun gaz xor En zhamanak astvac giti, |