ՄԱՄՈՒԼ.ամ
Hay / Հայ | Рус | Eng | Tür
USD 402.56, EUR 440.64, RUB 4.58, GBP 505.01
+26 °C, +14 °C ... +26 °C Vaghy:+28 °C
Hovhannes Tumanyan /Patmvacqner, Poemner
22:42, 25.10.2015
14878 | 0

ERKU HAYR

1896-i kotoraci dzmern er: Mi xumb phaxstakanner Sasuni koghmeric hasan Ejmiacin: Nranc mejn er ev A. gyughi ceruni ter Sargisr:

— Hayriki ajy kuzem hamburel, — xndrec na veharanum, u ners toghin:

— Barov, ter hayr, — ajy meknec Hayriky. qahanan hamburec u et ekav, kangnec dahlitchi mejteghy hognac, xortakvac:

— Vorteghic kugas:

— Sasuni koghmeren. es A.-i ter Sargisn em...

— A.-i ter Sargisy...

— Ayo, Hayrik:

— E...

— Es qsan hoguc gerdastan unei, Hayrik. tghaners kotorecin, harsners taran, torners koran, tuns talanecin, varecin, mnaci ayspes...

— E himi...

— Es vochinch chem uzum, Hayrik, es... aynpes, ekel em... ekel em... Hayrikin asem... el vochinch chem uzum...

U Hayriki arjev kangnac er mardy, vor amen inch korcrel er u vochinch cher uzum: Erkusn el lur ein:

— Qani vordi korcrir, ter Sargis, — gluxy ver qashec katoghikosy:

— Amenqy miasin qsan, Hayrik:

— Du qsan vordi es korcrel, isk es qsan hazar, — patasxanec Hayriky, — ayd el qsan: eghav qsan hazar u qsan... Umn e shat, ter Sargis...

Qahanan cncvec u lur kangnac er:

— Um vishtn e mec, ter Sargis:

— Hayrikiny...

— De ek, ter Sargis, mot ek, ajd dir glxis, aghotir, orhnir, vor ays vshtin dimanam:

Asav u gluxy xonarhec:

Qahanan shtapec araj, ajy grav ir Hayrapeti glxin, sksav aghotq mrmnjal u achqery lcvecin artasuqov...

Na orhnum er hayoc katoghikosin...

Nra arjev xonarhac er hayoc Hayriky...

1907

GABVo BIDzU ShERAMAPAHUTYUNY

Es u Gabo bidzen ancnum einq Loru dzorov:

— Hey, tiracu, — dzayn tvav na:

— Hamme:

— Hramanqd shat: Es tesnum em, vor es mer nor usum aracnery shat ashxarhqic durs mardik en, du sran inch kases:

— Inchu, Gabo bidza:

— Yndur hamar, vor henc giten: amen ban irenq en haskanum, irencic araj el voch mardik en elel, voch ban en haskacel: Min el ktesnes nstecin u glxid geli avetaran kardacin — ha es tchantch pahir, es abreshumi tchitchu pahir, espes macun shinir, espes canir, enpes hndzir... To, her orhnac, mi araj harcru, tes: ed banery dranq el mitq en arel te che, nrancic ety: tekuz ushunc tur:

— Eto mitq eq arel vor, Gabo bidza:

— Axper, ay, es himi orinaki hamar: minn asem, du tes: menq el hacaker mardik enq, ban enq haskanum te che: Mi ashunq mer Davon gnac qaghaqy xoz caxelu: Mi tchananch mard abreshumi tchitchvi serm er tvel te: tareq dzer teghy bham bereq: tchampha pahecinq minchev garunqy bac elav: Garunqy vor bac elav, vonc vor xrat er tvel: es tchitchvi sermy berinq mer xizani cocum drinq, vor taqanan, durs gan: Durs ekan aseghi ceri chaph manr sev zader — mi xosqov mony qez orinak: — Gabo bidzen aystegh hankarc dzayn tvec:

— Tiracu:

— Hamme:

— Ed dzer usumnakannery te giten — abreshumi tchitchun inch kuti:

— Ttan terev:

— Apres, drust a: Gnaci dzoricy mi shalak ttan terev beri, kapeci menc tan ambari voticn u tchitchun vren aci: Inchqan mard ekav tamasha, voch mni tun chtoghinq: vor achqov chtan, asinq: togh mi tesnenq inch a durs gali: Ay tgha, ed anter tchitchunery mi qani or kacan u kotorvecin: Himi te asenq nranic er, vor gomshi dzagy shat er mot kapac, votnatak er talis, te nranic er, vor havery tun ein taphum — me-men kut utum, de vonc anenq: Xo cheinq karogh havery kotorel kam dzagn spanil: Te asenq andzrevicn er, vor erdikovy ners er taphvum, min el mard mitq a anum, te ba qaghaqumn andzrev chi gali... Mi xosqov ban glux chekav: Tesanq, vor mer erkrumy abreshumi tchitchun anum chi, ban chi darnum: De, zarmanali inch ka vor. enpes erkir ka: ghush chi aprum, enpes erkir ka: coren chi gurs gali. amen mi ashxarhq mi tesak bnutyun uni. ama es mer nor usumnakannery esqann el chen haskanum:

1898

ARJAVoRS

Mi keri tari es u mer Avagy Masrequm xoz einq pahum: Himi mi ashunqva gisher berel enq xozy ir nisty arel u daphi drany mi krak varel, vor bocn astcu votnern erum e: Mi lusnyak gisher e: Es pku em acum, es Avagn el mi bayati e ver qashel, vor sar u dzor gyvgyvum en:

Min el Avagy te: «Ay tgha, en vov e, hre mi mard e gali veri krnicy»:

Mtik tam tesnem, drust vor, mi mard e gali verevicy: Ama es el lsel em, vor arjy goghutyan galis: xabelu hamar araji erku voty doshin e gnum, erku votani mardi nman e gali, vonc vor mard yli: Asi: Avag, es oqmin chi, arj e:

Te: boh, che che pozer:

Ay tgha, asi, arj e:

Es ha, sa: che. es: ha, sa: che: Isk na el kamac-kamac koghqyhan motenum e, u dzerneris el hracan chka: Min

el en tesanq araji erku voty ver drav, darav chorsotnani u, ar ha ktas: xozi kes teghy: Xozy tchghtchghalov irar xarnvec, havaqvec arji vra:

— Alabash, brni ha brni, hres ha, hres: Amen mins mi acxakot ver kalanq, vazecinq: Mi hastlik merun uneinq. akanj dnenq, vor sra tchghghocy nerqi phosericn e gali: Vaz tvinq phoseri vra: Acxakoty qashel enq, himi es aniravin ver enq hatum, talis enq, inch anum enq, chenq anum, meruny bac chi toghnum. arajners xtytac dzorn e ynknum: Verjy shat teghy neghacrinq, che, togh arav, phaxav:

Aravoty asi: Avag, du xozi kshtin kac, es gnam tanicy mi hracan berem:

Te: de, lav:

Avagy xozi kshtin kacav, es gnaci. tany mi hin hracan uneinq, ver kala eka: Eka, shitak gnaci nerqi moshutnin, vortegh gitem arji teghn e: Man eka. vor gta voch, mi tegh mi lav moshut patahec, kangneci, asi mi qich mosh utem. Miamit mosh utelis henc moshenu takicy miny frtacrec u hracans brnec:

Du mi asil, gnacel em henc anter arji vra em kangnel:

Vor hracanis lulicy brnec, es el koty pind brneci: Himi na olorum e, uzum e kotri, es el olorum em, vor henc anem cery vren ynkni, hup tam, cuxy phorn anem: Bayc antery glxi e ynkel, toghnum chi:

Es dzgeci, na dzgec. tesa, vor ban chi darnum, dzers gceci, asi hankarc xlem: Dzers gceci te che, tantliky berav usovs pat tvav: Vor tantlikn usovs pat tvav, hracany bac toghec: Enqan ari: hracani cery phorin dem arav, chaxmaxy dzers gceci, asi: es e, bany prcav: Veri voty qasheci: chrtkacri, traqec voch: Mtik tam, tesnem: qary ver e ynkel, korel: Entegh mejqs kotrec: Hracany bac toghi, asi: xtyticn azatvem. eghav voch: Brnecinq irar:

Des qashecinq, den qashecinq: Tesnem: antern es e, indz utum e: Dzen tvi: «Alabash hey..., Ala bash hey...»:

Min el tesa shuny klanchelov galis e: Ekav, hasav: «Alabash, ogni, asi, indz kerav...»: Hay qez matagh, shun. vor hasav mejqin tvav eli, vonc vor mi gndak yli: Ama inch, en shuny te nra mejqin tvac, te en ler qaraphin:

Vonc vor erku phahlevan pind irar brnen, brnel enq u achq achqi enq gcel: Min el tesa: kum arav u mardi pes eresis mi mec tqec — tu: Vor tuqn achqers brnec, gluxs doshis vra kracri, etnuc el tantlikov mi tund aptak hascrec, u indz korcri:

Tesa el azatvelu dury chka, asi es arajuc eresis vra ver ynknem, vor eress phchacni voch: Beransiver takin ver ynka: Vor takin ver ynka, shunn aveli kataghec: Arjn ynkel e indz vra, shuny etevic iren utum e, vorteghic brnum e: ogut chi anum: Du mi asil varpet shun e, giti arjy vorteghic kxeghtchana: Mejqin ver elav, akanjnericy brnec: Vor akanjnericy brnec, arjy indz toghec: Antery gazazec, shany taph tvec mejqic, ver gcec u brnec, hup tvav te chanchec, el gitem voch: inch arav, vor bac toghec, shuny klanchelov dzorn ynkav, phaxav, korav:

Shunn el gnac. mnacinq es u inqy: Himi takin eress brnac mitq em anum: Imacel em, vor arjy akanj e dnum, tesni shunch ka, te che: Te imanum e, vor shunch e qashum taki oqminy, jardum e, minchev shunchy ktri, te ho che: qotqatagh e anum, toghnum gnum, vor hoti, heto ga hani uti: Es mitq anelis min el en tesa: gluxy berav glxis vra drav, shunchy iren qashec. akanj e drel: Es el shunchs phors gceci, vonc vor te merac em: Gluxy ver qashec, mi qich kracav: min el akanj drav: El et shunchs paheci: Sa vor tesav: es es e merac em, indz togh arav mrtmrtalov gnac: Achqs cerp ari, asi: mtik anem, tesnem ur e gnum: Asum em: henc lini mi qich tegh herana, ver kenam phaxchem:

Gnac: motik cax u max kar, phet kar, havaqec berav vres acav: Mejqis vra drav, shlinqis vra drav, el et gnac: Gnac, mi tetev cycchori kar, en el berav votneris vra drav, min el et gnac:

Tesnem: mi ahagin qotuk ka, charcharvum e poki, vor beri en el vres gci: Mitq ari vor: te es qotuky beri vres gci, takin shunchs kktri: Asi, qani ushqy qotukumn e, ver kenam korchem: Phorsogh talov pheteri takicy durs eka, phaxa mta motik mamxuty, tap ari:

Himi tap arac teghics mtik em anum: Charcharvec, qotuky pokec u, vonc vor mardy xtyti, xtytec, berav te vres gci: Ekav tesav pheteri takin mard chka: Qotukr xtytin zarmacac kangnec, pheteri takin mtik arav, chors kury mtik arav, hankarc qotuky ver gcec u tu ha tu, tu ha tu, mardi nman tqotum e. asi erevi aphsosum e, eli:

Tu ha tu anelov, tchrtchracnelov ynkav nerqi dzory: Es el ver kaca, durs prca depi Avagy: Galis em, vonc em galis, vonc vor het acac linem: Et em mtik anum, asum em tesnem, ho arjy galis chi: Hasa mer xozi nisty: es Avagy te: ay tgha, ed inch xabar e, ed inch es eghel: Asi: el xabary vorn e, qo tuny qandvi, esenc ban ekav gluxs: Te: ba hracanyd ur e:

Nor tesnem, vor hracans mtics ynkel e. toghel em teghy:

Ekanq mi qani hogi havaqvecinq, gnacinq hracans berinq: Hracanis qary shineci, pndacri, asi: Avag, eli petq e gnam: Te: ay tgha, dzery ver kal, kbrni kgzi: Asi: himi sovoreci, enpes chem ani, vor brni:

Te: du gites:

Hracans ver kala, qary pndacri u gnaci: Tandzi el katoci zhamanakn e: Gnaci minchev tchash man eka, votnahan egha. gta voch: Mitq ari: axper, sa ur klini qashvac, axr sa petq e vor es xozi koghmeric herana voch: Ver kaca, asi nerqevem moshutneri vra:

Mi qich gnaci, min el tesnem, yhy, arji hetqy arajis: Hetqn ynka gnaci. gnam: tesnem hres mi bardi krcel e, krcel u toghel: Glxi ynka, vor sranum meghr ka: Verev mtik tam, tchantchy arkanocic banum e: Asi himi te iren gtnem el voch, es ho vors e u vors: Mi qich el gnaci, tesnem arajis mi mormonjabun e qandel, bayc hoghy der tac e: Tesa vor motecel em: estegh mi anter ah ynkav sirts: Hracani qarin mtik tvi u araj gnaci: Henc vots phoxeci, mi trmphtrmphoc ekav: Kangneci... Bacati glxin mi lav meghratandzi ka. tesnem hres takin tandz e utum: Es krany mi tandz e katum, desn e vazum, mrtmrtalov camum u akanj dnum, en krany mi tandz e katum, denn e vazum: Min el vor kangnec tandzi katocin akanj dnelu, cari taky mta, hracann eress kala: Tesnem hracani cery tymbtymbum e: Che, sirts pndacri, min el nshan dri, hup tvi... Hracany vor traqec, sa mi gorac, pytit ekav, u ar ha ktas, ynkav nerqi dzory: Hracans min el lcri, motik tmbi gluxy bardzraca, tesnem sa jrin e vazum. asi: bas sra bany xarab e. viravory vor jrin gnac, jur xmec — prcav, el april chi:

Min asi: etevicy gnam, min el asi: anecq char satanin. viravor arjy gesh e, kbrni, kphchacni: En e, inch na deny gnac, es el et eka, el gitem voch inch eghav:

Miayn en orerum dzori vra shat urur pytit ekav...

1899

GIQVoRY

1

Gyughaci Hamboyi tuny kriv er ynkel։

Hambon uzum er ir tasnerku tarekan Giqorin tani qaghaq, mi gorci ta, vor mard darna, ashxatanq ani։ Kiny cher hamadzaynum։

— Chem uzum, im qorpha erexin en anirav ashxarqy: mi gci, chem uzum, — lalis er kiny։

Bayc Hambon chlsec:

Mi xaghagh aravot er. mi txur aravot։ Tanyciq u harevannery ekan minchev gyughi cery, Giqori tshery pachecin u tchampha drin։

Quyry: Zanin, lac er linum, isk phoqrik Galon mor grkic dzayn er tali. «Giqol, ed ul es gnum, he Gi-qol» ։

Giqory shut-shut et er nayum։ Tesnum er der gyughi cerin kangnac en nranq, u mayry gognocov srbum e achqery։ Dardzyal hor koghqov vazum kam arajn er ynknum։ Min el et nayec. gyughy cackvel er bluri etev։

Aynuhetev Giqory et er ynknum։

— Ari ha, Giqor jan, ari ha, hasanq ha, — vordun kanchelov gnum er Hambon, shalakin mi xurjin, mejy mi qani hac u panir u mi erku dasta tutun։

Iriknapahin, erb anc ein kenum sarery, mi angam el erevac gyughy heru mshushum։

— Ay, api, mer tunn en a ha, — cuyc tvav Giqory maty meknelov depi gyughy, teev tuny iski cher erevum, u ancan։

Arajin irikuny ghonax ynkan mi gyughum։ Tantery Hamboyi hin canotn er։

Deghin samovary tshshum er taxti cerin։ Mi jahel aghjik shryxkshryxkacnelov bazhaknery lvanum u tey er shinum։ Na mi karmir sirun shor uner hagin։ Giqorn entegh mtqumy drec, vor erb qaghaqum phogh ashxati, irenc Zanni hamar mi en tesak shor gharki։

Iriknahacic ety tantern u Hambon tinky tvac, chibux qashelov zruc ein anum։ Xosecin Giqori masin։ Tantery govec Hamboyin, vor charcharvum er vordun mard shini։ Heto sksecin xosel krvi vra, haci tangutyan vra, bayc Giqory shat er hognac, quny tarav։

Myus ory qaghaq mtan։ Gnacin ceruni tavlachu mot: Aravoty bazarn ijan։

— Bidza, ed erexin cara es talu, — xanuti nersic harcrec mi vatcharakan։

— Hramanq es, — asav Hambon u Giqorin en koghmy hrec։

— Ber indz tur, es kbrnem, — arajarkec vatcharakany։

Nran asum ein bazaz Artem։

2

Hambon qaghaqum Giqorin cara tvav bazaz Artemi tany։ Paymann en er, vor Giqory petq e tuny maqrer, amannery lvanar, votnamannery srber, duqany bazhin taner, u es tesak manr carayutyunner, minchev mi tari։

Mi taruc ety bazazy nran petq e taner duqan, shiner duqani «ashkert», u espes Giqory petq e bardzranar։

— Hing tari der phogh chem tal, — asav bazazy paymany kapelis։— Te drusty kuzes, der du petq e tas, vor qu vordin ban e sovorelu։ Axar iski ban chgiti...

— Vorteghic gitena, xazein jan, — patasxanec Hambon, –— vor gitenar, el ur kberei, es el berel em, vor ban sovori...

— Ksovori, amen ban ksovori։ Enpes sovori vor... Zer koghmeric en Nikoln inch e, vor iren hamar duqan uni bac arac, na el indz mot e mard darel։ Ama verjum mi juxt chayi gdal u mi qani ban goghacav...

— Che, xazein jan, sa goghanal chi։ Vor edpes ban ani, kgam krnicy kbrnem, en Qury kgcem։

— Ha, vor dzery halal e: mard kdarna։

— Im dardn el en a, agha jan, vor mard darna. lezu sovori, gril-kardal sovori, nstil-verkenal sovori, mard tchanachi, vor ashxarqumn indz nman xeghtch u zurk chmna... Ւnqn el achqabac erexa a, mer geghakan shkolumn el gratchananch a elel, gri sevn u spitaky jokum a։ Ama aghachanqs en a, vor lav mtik aneq, gharib erexa a, qorpha a...

Bazazy Hamboyin miamtacrec u durs gnac, bardzr dzenov hramayelov. «Chay bereq, hac bereq sranc hamar...» ։

3

Her u vordi nstac ein bazaz Artemi xohanocum։

— De, himi du gites, Giqor jan, tesnem: inch tesak tgha es durs gali... Henc petq e anes, vor... es inch gitem... vov ter astoc... — mrnchac Hambon u chibuxy lcrec:

Ayninch Giqory chors koghmn er ditum։

— Api, sranq buxari chunen։

— Che, srancy phechn a, ay en a phechy...

— Kal el chunen։

— Sranq qaghaqaci en, geghaci ho chen, vor kal kasen։

— Ba vorteghic en hac utum։

— Phoghov arnum en utum։ Hacn el en phoghov arnum, eghn el, katn el, macunn el, phetn el, jurn el...

— Va...

— Ba, sran Tifliz kasen։ Du hla ghochagh kac, der shat ban kimanas։

— Api, sranq zham unen...

— Unen bas, sranq el mez nman hay qristonya en։ Mtik ara ha— dzernaqashutyun chanes։ Kareli a qez phordzelu hamar phogh ver kgcen, motenas voch։ Te vercnes el, tar asa — «xanum, es inch phogh a, estegh ver ynkac er. agha, es bann estegh gta», te che...

— estegh el pristav ka vor...

— Ka bas... Vaxt u anvaxt desden chynknes, dzerd ynkac phoghy qoruphuch chanes, hazar u mi pakasutyun unenq։ Qez el lav pahi, gishernery bac chyles, mrses voch... Mi-min ekoghi het gir gharki... –mert-mert chibuxy beranic hanelov vordun xratum er Hambon։ Ayninch Giqory nnjum er։

— Haci ktortanqn u qartun ktan, kerakuri termacqy ktan, shat angam el irenq kuten, qez tal chen, ban chka, carayi kargn ed a... Orer en, kmtnen anc kkenan...

Sharunakum er hern ir xraty, bayc Giqory hory tinky tvac qnel er arden։

En erku ory na enqan ban er tesel, es u en koghmy nayel, vor hognel er bolorovin։

Mrgov liqy xanutnery, dezeri nman darsac guynzguyn chtery, tesak-tesak xaghaliqnery, usumnaran gnacogh kam dardzogh erexaneri xmbery, irar etevic slacogh karqery, ughteri sharqery, kananchi bardzac avanaknery, tabaxnery glxnerin kintonery... es ameni gorocn u zngocy, aghmukn u aghaghaky irar xarnvac ghzhvzhum er nra glxum։ Ev na hognel er u hory tinky tvac qnel։

Es zhamanak bazazn u ir kiny vitchum ein nersy: Kiny trtnjum er, vor caran xam er, nor saricn ekac, vayreni, isk mardn urax er, vor mi qani tarov anvardz cara er gtel։

— Ksovori, ho edpes chi mnal, — asum er na knojy։

— Ksovori, vordi, sirtd shur mi beri, — xndrum er bazazi parav mayry։

Bayc tikin Naton cher hamozvum։ Na artasvelov anicum er ir baxty։

4

Giqory menak nstac er bazaz Artemi xohanocum։ Na arden carayutyan mej er։

Xazeini hin glxarky minchev akanjnery koxac gluxy, hin votnamannery votnerin, mi mavi bluz el hagin, espes votic glux phoxvac, na nstac er xohanocum u mitq er anum, te ynchi ekav irenc Gyughic, vortegh e ynklel, himi inch petq e ani...

Es zhamanak ners mtav tikin Naton։

Giqory teghy nstac er։

Tikiny mi ban asav։ Giqory lav lsec te chhaschkacav։

— Qez chem asum, to arji qotot։

Giqory shphotvec, qrtnec. min uzec harcni, te inch e asum, min el sirt charav։ Aghjik parony barkacac durs gnac։

— Yh, hoghem dzer gluxy, vor vayreni eq u galis eq mardi glxi xata darnum... Es ban em asum, sa teghicn el zhazh chi gali, dzen el chi hanum...

— Verjacav, — ancav Giqori mtqovy։— Bayc inch shut verjacav... inch vat verjacav... Himi es inch anem... hers el gnac...

Ev amen ban na verjacac er hamarum, erb iren-iren xoselov ners mtav sev shorerov bari paravy bazazi mery։

— Vor aghjik parony ners e gali, teghicd ynchi ches kangnum, vordi, — xratum er na Giqorin, — vor ban en harcnum, dzen hani... vonc kyli edpes...

Paravin dedi ein asum։

Dedin sovorecnum er Giqorin, te inch petq e ani, inchpes samovary gci, votnamannery srbi, chotky brni, amannery lvana...

Baci parav dedin, amenqy neghacnum ein nran։

Bazazi «duqani ashkertnern» el sharunak caghrum ein nran, «qiqi» ein kanchum, qity qashum, glxin xphum, glxarky koxum akanjnery։

Bayc es bolory taneli baner ein։

Antanelin en er, vor na cher karoghanum qaghcin dimana։ Irenc tany, erb sovum er, gnum er tashticy hac er arnum, ktchutchicy panir er hanum, utelov gnum xaghalu, kam te che: pheshn er dnum, gnum handy։ Erb uzum er: mi cari taki kam aghbri vra nstum er utum։

Himi estegh urish tesak er։ Inchqan el sovac liner: petq e spaser minchev tchashi zhamanaky gar, en el amenqn utein, heto inqy։ Ed anicac zhamanakn el enqan ush er gali, vor xeghtchi sirty qam er ynknum, trtrum։

Min, erku, tasy hambereluc ety na sksec chors koghmn achq acel xohanocum, te ardyoq mi ban chi gtnil utelu, vor sirtr kangnecni, minchev tchashi zhamanaky ga։

Skzbum inch gtnum er — chor haci phshranq, krcac voskor te urish ban, gcum er beranr։ Mi qich heto mtacec xohanoci paharannery voronel։ Apa te sovorec kerakuri pghndzic kiseph msi ktor durs qashel...

Bayc ete nkatein...

Inch vat ban durs kgar...

Ete nkatein...

Hapa inch anes...

Toghnes, phaxches...

Ev Giqorn sksec mtacel phaxchelu masin։

Bayc vonc phaxches, vor koghmy phaxches. menak, tchampha chgites, mard ches tchanachum... isk hery...

Enqan charcharvec, xosec, xratec: «Orer en, vordi, kmtnen, anc kkenan...»

Ev aha Giqori glxum hnchum e hor xandzvac dzeny. — «Orer en, kmtnen, anc kkenan... anc kkenan...» ։

5

Zangy tvin։

Giqory ver trav։ Asel ein, te erb zangy talis en, gna tesni: vov e, inch e uzum։ Na durs ekav, patshgambic nayec, tesav: mi paron u mi qani tikin dran araj kangnac։

— Ed vov eq, hey, — dzayn tvav verevic։

Nerqevic verev nayecin։

Tikinnery cicaghecin, isk parony, aknocnern ughghelov, harcrec։

— Aghjik parony tann e։

— Inch eq anum, — harcrec Giqory։

Nerqev cicaghn aveli sastkacav։

— Qez harcnum en: tann e, te che, — barkacav parony։

— Ban uneq։

Es aghmuki vra tikiny durs ekav։

— Qrqrves du, gna dury bac ara, shut, — tchchac u sksec anicel Giqorin ev ir amusnun։ Bayc shutov hyurern erevacin, ev na zhptalov dimavorec։

— A barev, barev... es vor xachicn er, inchpes e vor mtabereciq...

— Es vorteghic eq gtel, — votic gluxy Giqorin chaphelov harcrec parony, isk tikinnery sharunak cicaghum ein։

— Inch eq naxandzum, kuzeq dzez tanq, — kataki tvav tikinn, u hyurery xndalov ners mtan։

Giqorin shtapov mi tegh ugharkec u nranc etevic iskuyn ners mtav ev tikin Naton։

Irar aroghjutyun harcneluc ety hyurern sksecin patmel irenc ners mtnelu patmutyuny, ev durs ekav mi ahagin patmutyun։

— Of, sirts mashel e, — gangatvum er tikin Naton.— te imanaq: inch em qashum es dra dzericy։ Asum em durs anenq korchi, bayc de Artemi bnavorutyuny giteq eli, asum e: meghq e, geghaci erexa e, togh kena, mi ktor hac e, uti, ksovori... Axr el erb... sirts mashec...

— Oh, oh, oh, ed caraneri bann el mi asi, — es u en koghmic sksecin boghoqel tikin hyurery։

Mi kes zham xosecin desicdenic, caraneric, qaghaqi norutyunneric։ Henc ed xosakcutyan zhamanak ners mtav qrtnac Giqory։

— Aghjik paron, mirgy beri:

— Ha, lav, gna, — hramayec tikiny karmrelov, isk hyurern sksecin cicaghel։

— Aghjik paron, xazeinn asum er baly tang a, harkavor chi...

Es xosqeri vra hyureric vomanq portkacin u tashkinakov berannerin hup tvin, vomanq el tantiknrj xaytarakutyuny cackelu hamar vkayecin, te irav baly shat tank e, es zhamanakin vov e baln arnum։ Apa sksecin handimanel, te inch harkavor e mirgy, ho utelu hamar chen ekel, inch en neghutyun qashum...

Tantikiny, minchev akanjakotery karmrac, ashxatum er mi kerp eghacn ughghi։

— Vov giti inch e asel, chi haskacel es himary։

— Vov sut asi: getiny mtni, — erdvec Giqory, u amen ban lracav։

6

Hyurerin tchamphu dneluc ety tikin Naton barkacac, bardzr-bardzr xoselov ver er qaghum mrgi seghany։ Na hayhoyum er Giqorin, mek-mek tvum er, te incher e anum na, anicum er ir baxty, ir amusnun։

— Qa, xam e, vordi, ksovori, vordi... inchi es sirtd shur berum... Ax astoc, inchi ches hogis arnum, — harachum er parav dedin։

— Erani mi imanam: mardu srti es neghacac zhamanaky du inch es xosum... Xam e, de gnaceq duq shineceq, es ho dzer gerin chem, — dzenn aveli bardzracnelov patasxanec paravin harsy u sharunakec ir trtunjn u anecqr minchev amusiny tun gar։

Amusnu votnadzayny vor lsec: sksec artasvel, aveli bardzr xosel u amannery irar glxov tal։

— Asum em: durs ara korchi. es carayi bann el kanem. te xnayum es: phogh tas, kargin cara brnes... Lav e mard carayi tegh el qash ga, qan te amen or esenc sirty shur beri... Im tshnamin ho ches...

— Inch e patahel, — harcrec bazazy tan mejteghy kangnelov։

— Inch petq e patahi. es er mnacel, vor xalxi mot el mard getiny mtni, es el arir. el inch patahi, — vra trav tikiny u patmec bali patmutyuny։

— Vah, — bac akanchec bazazy։

— Ax astoc, — harachum er bari paravy, des u den ynknelov։

Bazazy Giqorin dzen tvec։ Tmphtymphacnelov Giqory ners ynkav։

— Motik ari, — kanchec bazazy։

Giqory vaxec nra guynic, mnac teghy kangnac։

— Qez asum em: motik ari...

Giqorn es angam sharzhvec, bayc dardzyal mnac teghy kangnac։

— To, arji qotot, es qez asum em: aghjik paronin asa, du galis es ghonaghnerin asum, te baly tang er...

— Es... es... aghjik paronin...— uzum er ardarana Giqory, bayc xosqy beranum: aptaky hasav, achqery kaycakin tvin, gluxy dipav koghqi patovn u ver ynkav։ Henc ynkac teghn sksec bazazy votqel, andadar krknelov— «baly tang er, hy... baly tang er, hy...» ։

Parav dedin doghdoghalov mej ynkav, ashxatum er et qashi kataghac vordun, aghjik paronn el ekav, erexanern el sksecin tchchal, bazazy et kangnec hevalov u krknelov — «baly tang er, hy», — achqery misht chrac ankyunum kckvac Giqori vra, vor doghalov u cavagin myrmynjum er.

— Vay, nani jan, vay... vay, nani jan, vay...

7

Tesan tany chi karoghanum carayi: xanut taran Giqorin։ Entegh apranq petq e tayin mushtarineri het tanelu, chit petq e caler, xanuty srber, isk parap zhamanaky mushtari kancher։

Ev aha Giqory hac e tanum xanuty։ Kerakramany dzerqin, mashvac u anguyn, mec-mec votnamannery qash talov anc e kenum kamurjov, nayec nerqev: Qarvansaraneri bardzr paterin zarkelov cars er linum Quoy, volorvum, pttvum u tchnshvelov xeghdvum, xul tshshum kamurji takin։

Aphic motik pttum er mi kanach navak: Erku hogi kayin nra mej. miny urkan er dzgum, myusy navn er karavarum։

— Ay himi khani, — asav Giqorn u kangnac nayum er dzknorsnerin։ Urkany datark durs ekav։

— Es minn im baxtic, — asav Giqorn urkany dzgelis։ Giqori baxty datark durs ekav։

— Es minn el mer Zanni baxticy։ Es el datark durs ekav։

— Es minn el Galoyi baxticy։— Galon el er anbaxt։

— Es minn el bas...

Bayc ed zhamanak motik qarvansari drany aghmuk bardzracav։ Mi parsik kapik er par acum ergelov։

Ay ari, ari, meymun,
Tchipotd sari, meymun,
Paravi pes kuzi-kuz,
Jaheli pes pari, meymun։

Zhoghovurdy havaqvel er glxin u vazum ein chors koghmic: Giqorn el vazec։ Ashxatec kangnac zhoghovrdi aranqy mtni, araj ancni, chkaroghacav։ Vizy dzgec, ptcheghneri vra kangnec u tchgnum er anpattchar tesni, te inch e katarvum mejteghy։

— Inch es ners xckvum, to lacirak, gna qu banin, — asav mi kinto u zarkec glxin։

Giqory hankarc staphvec u vazec depi xanuty։

8

Irikuny Giqory kuch er ekel xohanocum։ Der artasuqy cher camaqel nra eresin, der ayrvum ein xazeini aptakneri teghery, der nor er lrel aghjik paroni dzeny — shvshvacnelov ners mtav Vason: bazazi ashkerty։ Giqorin nkatelov na iskuyn kang arav u, masxara demqin lrjutyun talov, sparnali harcreq.

— Klubumn ushacar, to arji qotot, te gubernati mot vraz gorc uneir...

Giqory gluxy cher bardzracnum։

— Asa mi tesnem e, to... Giqory lur er։

— Ches imanum, to. vortegh eir e, vor esor indz qaghcac spanecir. vor mernei heto...

Espes xoselov kamac-kamac motecav, mi qich kangnec u hankarc zarkec Giqori glxin։ Giqory erku dzerqov gluxy pashtpanec u seghmvec patin։ Vason patrastvum er mi urish dzevi harvac el hascnelu, bayc dursy bardzracav xazeini dzayny։ Galis er։

— Aba tes himi qez inch e anum, — sparnac Vason։

«Himi indz kspanen» ancav Giqori mtqovy, u xeghtchi hogin tap arav։

Xazeiny arden bavakanin cecel er xanutum, ayzhm miayn hramayec hac chtan, vor imana, te inch ban e qaghcacutyunr։

Vtangn ancav։

Giqory hangstacav, teev lsum er aghjik-paroni dzayny, vor tchchum er.— Axr ynchi es pahum, durs ara korchi eli, durs ara korchi...

9

Giqory kckvec vermaki mej, gluxy koxec taky, tap arav։

«Lusnyak gisher, bolorovin qun chunem,

Indz tesnoghy karcum e, te tun chunem, vay, tun chunem...» ir ergy ergelov Vason hac er utum։ Giqory vermaki takic erbemn zguysh cikrakum, taqun nayum er nran, krkin achqery cackum։ Na en ory hac cher drel berany. cecvel u lac er eghel, ayzhm el qaghcac parkec, u quny cher tanum։

— Hy, vonc a, sovac qund chi tanum ha, edpes... — nkatec charatchtchi Vason u mi ktor hac u panir tvav Giqorin։— De, ar, teghi takin taqun ker, xazeiny chimana։

Giqory haphshtakec hac u paniry, gluxy koxec teghi taky, taqun utum er u mtacum։ Mtacum er irenc tan vra, en oreri vra, erb azat xaghum er handerum u liasirt hac utum, mtacum er en erekoneri vra, erb hern u mery krvum ein iren qaghaq berelu hamar... mery lac er linum, cher uzum...

— Ax, nani jan, inch lav er sirtd imacel, –harachum er Giqory teghi takin u hac u paniry utum, akanjy srac, te xazeiny ho chi gali։

Isk aravoty kangnac er xanuti drany։

10

Xanuti drany kangnac dzen er tali Giqory, mushtari er kanchum u bardzr dzenov govum irenc apranqy։

— Kanchi e, to inch es mnjvel, mnacel kangnac։ Beranumd ho jur chka։

— Esti hameceq, esti hameceq... — kanchum er Giqory։

Nersy cicaghic tulanum ein։

Nran sovorecrel ein, vor mushtari qashi depi irenc xanuty։ Ev na hatchax brnum er es kam en ancordi pheshic, kopit u hamar sksum er qashel depi xanuty, u bac cher toghnum, minchev vor mardy durs er gali hamberutyunic։ Galis er dardzyal ir aeghy kangnum u kanchum։

Amarva tot orerin, xanuti drany erkar kangneluc hognac, na erbemn nstac qnum er xanuti arajin darsac chteri vra։

Ed zhamanak charatchtchi ynkernery kam harevannery brnoti ein bonum nra qti taky։

Na phrshtalov ver er trchum։

Shogic tmrac vatcharakannery zvartchanum ein։ Isk xazeinr kusht cicagheluc heto dzayn er tali.

— Qnum es, to, arji qotot, kanchi e ...

— Esti hameceq, esti hameceq, — dzen er tali Giqory։

11

Mi or el Giqory erb mushtari er kanchum: dimacic erku gyughaci durs ekan։ Na vazec, phatatvec gyughacinerin։

— Ay tgha, iski tchanacheci voch, es inch ban er, — zarmacac bacakanchec gyughacineric miny u dardzav ynkerin.

— Bazo, du ktchanacheir...

— Es achqericy ktchanachei, — parcecav rnkery։ Tchshmarit vor Giqory shat er phoxvel shat er mashvel։ Ւnqn el er phoxvel, shorern el։ Dzhvar er tchanachely։

— Ay tgha, es kargin mard a daoel... hala sra shorerin, sra shnorhqin...— hianum ein gyughacinery։

— Hamboyi hoghr mer glxin, tes, na ir tghin vortegh hascrec, mer tgherqy entegh xoz en aracacnum...

Ayninch Giqory irar etevic harcnum er.

— Im mery vonc a... mer erexeqy vonc en... im hern ynchi chekav... mer kovr cnel a, te che... mer geghumn vov a merel...

— Amenn el lav en, shat barov kanen, — patasxanecin gyughaciq։— En a Suqnanc Ghukasr merav, min el Putchuranc paravr, mnacacy lav en։

— Ba im hern rnchi chi gali։

— Qu hery lav uzum a, ama vonc ga։ Inqy menak mi mard a, sagh tan japhen vren...

— Ba ban chen ghargel...

— Inch unen, vor inch ghargen, du dzer tan bany gites voch։ Es tari el hacy barak er, xeghtch herd zorov cery cerin a hascnum։ Nrancic inch es uzum։ Te unis, du ghargi. hren xarj en uzum — dzerin grosh chuni։

— Ho mer tanicy oqmi chi hivandacel։

— Che, en a dzer Caghik kovy Mirzanc gomi phlekovy nerqev ynkav, satkec։

— Caghiky satkec...

— Xeghtch merd enqan lac elav: achqern uran։

Es aselov, gyughacineric meky mi namak hanec tvav Giqorin u asav.

— Himi inch es asum, menq el qez tesnil chenq, gnalu enq. te mord kam qvord hamar ban es ghargelu, tur tanenq։

— Vorteghic ban ghargem, der phogh chem stanum... ama...

— Ama inch...

— Uzum em: es el gam dzez het։ Ham mer geghin, ham meronc karotel em, ham el...

— Vay, vay, menq henc imacanq mard es darel, xeloqacel es... ed tesak ban kasen։ Estegh qez hamar aghavari aprum es — shorerd taza, votn u dzerd istak... Menq asum enq mer erexancn el tegh anes: berenq, du ed inch es asum։ En vor asel en: «xozi gluxy» grin xalichin, glorvec et cexn ynkav», halal qez hamar en asel։

Espes handimanecin gyughacinery, xratecin, mnas barov asin u gnacin։

Nranc gnaluc ety Giqorn ir ankyuny qashvec u bac arav hor namaky:

«Im sireli vordi Giqor jan:

I qaghaqn Tifliz:

«Menq voghj ev aroghj enq, miayn qu aroghjutinn enq uzum, amen: Qez shat karotov barov en anum apin, nany, Zanin, Mosin, Mikichy, Galon, amen: Mer sireli vordi Giqor. aha imacac lines, vor teghners shat negh a ev xarjy sastik uzum en ev phogh chenq tcharum, ev nann u Zanin tklor en ev teghners shat negh a: Giqor jan, mi qani manet phogh ghargi ev mi gir ghargi qu vorpisutenicy։ Ev imacac yles, vor Caghiky satkec, ev nann u Zanin tklor en»:

Namaky kardac u teghy kangnac mitq er anum Giqory, dard er anum iranc tan hamar։ Sirty erum ein namaki toghery։

— Nann u Zanin tklor en... Teghners negh a...

— Kanchi e, to, inch es veracel, ushqd hetnery gnac... — dzen tvin nersic։

— Esti hameceq, esti hameceq, — kanchum Er Giqory xanuti drany kangnac։

12

Dzmery ekav։ Sarn aghmukov dzyunaxarn buqy trchum er qaghaqi vyrov։ Phoghocnerum surum, sulum, hosan e anum։ Vzzalov mtnum E ankyunnery aghqati u tyklori e man gali, panduxt u anter erexa e voronum։

Aha gtav Giqorin։

Mi barak bluz hagin, xanuti drany kangnac dzen er tali na.

— esti hameceq, esti hameceq...

— Hresss... — charaxind sulelov curty, anerevuyt tri nman, zarkec ancav voskornery։ Giqory doghac։

Aranc en el na shat er mashvac. edqann el heriq er nran։ U ankoghin ynkav։

13

Hivand parkac er Giqory bazaz Artemi xohanocum։ Parav dedin ory mi qani angam ners er mtnum, iren-iren xoselov։

— Inch kuzes, vordi, Giqor։

— Jur...

Dedin jur er talis։ Hivandy doghdojun dzernerov brnum, agah xmum er u krkin uzum։

— es sirts hovacnum chi, dedi... es mer aghbri sary jricn em uzum, dedi... es mer tunn em gnum... es im nanin em uzum...

Bazaz Artemy cavi mej er ynkel։ Na des-den ynkav, nranc koghmeric mard gtav, apsprec, vor Hambon ga, isk Giqorin tarav qaghaqayin hivandanocy։

Entegh shat hivandner kayin sharqerov parkac։ Txur tnqum ein u otchorqin nayum anzor hayacqnerov։

Giqorin el parkecrin nranc sharqum։

Estegh gtav nran hayry։

— Ed inch es elel, Giqor jan, — mghktalov vra ynkav Hambon։

Giqory taqutyan mej chimacav hor galy։

— Giqor jan, ba ekel em, e, Giqor jan... es qu apin em, e...

Hivandr vochinch chhaskacav։ Na zarancum er u zarancanqneri mej kanchum er — «Mikich, Zani, api, nani ...» ։

— Estegh em, Giqor jan, nany ghardel a, vor qez tanem mer tuny... galis ches... Mikichn u Janin hren ktery kangnac qez tchampha en pahum։ Inch es asum. de xosa e, Giqor jan...

— Esti hameceq, esti hameceq, bacakanchec hivanghy, zanazan ankap, kcktur xosqer asav u cicaghum er taqutyan mej։

14

Mi erku oric ety Hambon gnum er irenc gyughy:

Na taghel er Giqorin u gnum er: Kran takin tanum er shorery, vor mery lac lini vren: Shoreri grpannerum mi bur phaylun kotchakner, naxshun tghter, chti ktorner u mi qani qoroc gtan: En el erevi, qroj — Zanii hamar er havaqel u pahel...

Gnum er Hambon u mtacum։ Shat zhamanak cher ancel, vor ed mievnuyn tchamphov qaghaq ekav ir Giqori het: Aha estegh er, vor na asav.

— Api, votners cavum en...

Ev aha en caoy, vori tak nstecin hangstanalu... Aha entegh er, vor asav.

— Api, carav em...

Aha en aghbyurn el, vor jur xmecin...

Ameny, ameny kan, menak na chka...

Myus ory, erb Hambon ancnum er lernery hervum erevac irenc gyughy։

Gyughic durs kangnac spasum ein nany, Zanin, Mikichy, Mosin, isk phoqrik Galon mor grkic kanchum er.

— Ali, ali, he Giqol...

1895

LERNERI HVoVIVY

Lerner... bardzr u kanach lerner, duq hayreniqn u gahy zov zephyurneri, anushabuyr caghikneri, surb cogheri u shagheri, anmahakan sarn aghbyurneri, sev-sev amperi, hreghen kaycakneri, jreghen taraphneri... Duq — motik astcun, astgherin, lusnin, erknayin shnorhqnerin u gaghtniqnerin, veh u vehapanc lerner...

Ev vov e hogheghenneric aynqan dzez nman hpart, hzor, vehandzn u maqur, vorqan dzer harazat vordegiry, dzer mrrikneri u zephyurneri, caghikneri u kaycakneri cnundy, dzer pahac u phayphayac hovivy:

Lerneri hovivy. ancanot u, xort kyanqi srtamash harachanqnerin, getnaqarsh ararqnerin, hackatak xagherin u tagherin, hpart u zvart, vorpes ayd dzer vayreni caghiknery:

Bayc dzer vayreni caghiknern el iranc buyrov hrapuyrov ynknum en canr u kopit votneri tak ev apakanvum, cex darnum:

Qaghaqum, bardzrahark tan bakum: yur sringn acum u par er galis mi bardzrahasak, tiknavet eritasard: Nra hagin bazmataraz shoreri cncotiner ein, glxin: canr qrdi qoloz:

Zvart er nra hovvakan srngi dzayny, urax er pari eghanaky, ashxuyzh er ev pary, miayn txur ein tux, krakot achqery, vor erbemnaki nayum ein verev: Nranq erbemnaki nayum ein verev, erevi tesnelu, te oqmin ka patshgambnerum, te che. nayum ein, sakayn chein aghersum...

Txur er ev nra arnakan demqy yur shikasev noracil shrjanaki mej, ur nshanavor ein arcvi qitn ev urac shrtunqnery: Ev na inqn amboghj mi marmnacac vayreni visht er, bayc yur sringn acum u par er galis:

Nra hnamash shoreri dzordzery trchkotelov dipchum ein bardzr azdrerin u bac srunqnerin, horinelov mi cicaghasharzh tesaran, vor sastik viravorum er nra hzor kerparanqn u darn txrutyuny:

— Qurdy, qurdy...— aghaghakecin erexanery, ev tanyciq nor tchashern avartac, tmphtmphalov srngi dzaynin durs ekan patshgamby, nayelu aghqat qurdin:

Aveli vogevorvac: qurdy krknapatkec erandy, ashxatum er cuyc tal yur bolor shnorhqy zanazan camacrutyunner u xeghkatakutyunner anelov... Ev na hasnum er yur npatakin, verevic hrtchvum, urax krkchum ein:

Bayc nbancic voch voq cher mtacum, te inchu inqy: paroghy chi uraxanum, inchu menak na e txur...

Ev inch kavelanar aghqat qrdin, ete mekn ayd harcner: Nran mi qani kopek sev phogh er harkavor, arav durs ekav:

Mtav urish bak:

Patrastvum er dardzyal yur parn skselu, erb mekr harcrec.

— Vorteghaci es, tgha:

— Sasunicn, agha:

— Hapa ur es ekel:

— Es choban ei, agha. turqer mer gegh qandecin... im vochxar le tallecin...

Na bac arav kran taky, vortegh erevum er xanchali tvac layn verqi spin, qolozy vercrec, cuyc tvec gkxi patrvacy, erevi dranov uzum er asel, te hesht chi teghi tvel tshnamun, ev dardzyal cackelov: sksec yur sringn acel u parel:

— Gde eto Sasun, papa?, — hory pharelov harcrec oriordy:

— Eto tam, ... daleko, — dzery taph talov, ibrev patasxanec hayry ev sharunakec «ghnjrtalov» nayel aghqat srngaharin, vor, zanazan vostumner u camacrutyunner anelov, par er galis nerqev: bakum:

Zvart er nra srngi dzayny, pari eghanaky, ashxuyzh er ev pary, miayn txur ein nra tux, krakot achqery, vor erbemnaki nayum ein verev...

Ev ayspes par er galis hayreniqic halacvac, vochxary xlac Sasuni lerneri hovivy: Nra hnamash shoreri dzerdzery trchkotelov dipchum ein bardzr azdrerin u bac srunqnerin, horinelov mi cavali tesaran:

1894

AGhQATI PATIVY

I

Gh... gyughaqaghaqum arandznacac aprum er Simon anunov mi bari mard։ Na cher xarnvum gyughakan gorcerin, erevi giter, vor iran xosqy chi yndunvil, nra hamar el pochn iran er qashel։

Simony mi karmir kov uner, min el: mi sirun kin. kinn el shat sakav er patahum, vor harevanutyun aner dracineri het. qashvum er harust harevanneric, giter, vor yur gnal-galy durekan cher nranc hamar։ Ev iskapes, harevanneri drnern ynknelu kariq el chunein:

Simony chuti kam gutani zhamanak ynker er darnum anasun unecoghi het, tanjveln iranic, anasuny, lckany harevanic, ev yur hoghern el nranci het varum։ Erbemn el pat er dnum, taxtak er qashum, dzukn er brnum motaka getic — caxum, ev karoghanum er te che, amen bani el dzerqy gcum er։

Dra hamar el voch lav dzuky brnogh er, voch kargin pat dnogh ev voch mi banum haytni cher. miayn mi ban lav giter, vor lav sraxosum er ev cicaghali arakner er patmum։ Ayd el veragrum ein nra xelqi pakasutyany, anunn el «shash Simon» ein drel։

«Mi angam mi gyughum mni hamar pat dri, — patmum er na yur kyanqic, — gorcs verjacri, aseci: de phoghs tveq, gnum em։ Ekan patin mtik arin, asecin: «Usta, es gsher qu shinac pati takin qni, aravoty qu vardzn el tanq: mi ban el aveli, ver kac gna», hamadzaynveci voch. vaxeci gshery paty vres qandvi... patn el toghi, vardzs el, ver kaca eka mer tuny» ։

Bayc xo amen mard ayspisi payman cher kapum usta Simoni het: Shat mard el henc nra zvartchaxosutyunneri u arakneri hamar der vardzicy mi ban el avel er talis: Ev iranc aghqatutyan mej urax aprum ein mard u kin:

Ays mi phoqrik uraxutyun er, vor aveli shut bxum er Simoni srtic, qan te unecacic. bayc mardik sran el ein naxandzum:

— Axper, menq esqan charcharvum enq, mez hamar apranq unenq, duqan unenq, arutur unenq... e˜l chenq karoghanum cery cerin hascnenq, sa es vonc a aprum .— voch jebumy kapek uni, voch drany chorsotnani, voch glxumy xelq...

Ayspes naxandzum u zarmanum ein hamagyughaciq, harevannery Simoni aprusti vra ev misht el «shash» ein anvanum:

— Shash Simoni tayn el chkas, — naxatum ein kanayq iranc amusinnerin, — tareny erku-ereq taza lehin (deria) a hagcnum iran en anban kngany... toghum chi bobik voty getin tesni...

— De nra knikn el sirun a, qu tayy xo chi, — kes lurj, kes hanaq nkatum er mardn yur barkacac knojn u heranum:

Hiravi, Simoni knoj gegheckutyuny mi erknayin pargev er, vor bazhin er ynkel aghqatin: Na mi burali, shqegh shushan er, vor durs e galis hatchax mi hasarak macari, mi phoqrik tphi tak, ev zvart caghkum e, zhyptum, aranc mtqovn anckacnelu, te qurdy* busel e vtchit jreri aphin, kam zangakacaghiky phayphayvac e burastanum. nran miayn mi phoqr luys, mi phoqr arevi shogh e harkavor...

Es moracel em ayn parkesht, amotxac siruni anuny, bayc gyughaciq nra avel anunn el drel ein «Eghapatar»:

___________
* Mi hasarak, anhot caghik e H. T.
___________

Gyughi jahelnery achq ein tnkel ays knoj vera: Qani angam gangatvel er na mardun, te: aghbrumy jur lcnelis Ghazoyanc Galusty achqerin xor mtik tvec u asac. «uxay» ... Vartumanc Philosy iranc drnovn anc kenalis achqov arav... Mirzanc Araqely tchanaparhin «ghasti» dipav iran...

— Ptghatu carin shat qar kgcen... amen knga el kpatahi, sirtd kotril mi, es el em shaterin achqov arel, — hanaq anelov knojy patasxanum er usten:

Bayc, aysuamena yniv, tekuz henc menak chmnalu, chvaxenalu hamar, vorovhetev patdir, xzarchi, dzknors ev ayln, Simony hatchax gyughic heranum, urish tegh er mnum — iranc harevan darbin Akophi phoqrik aghjiky gishernery Simoni knka mot er qnum:

Gishernery erkar heqiat er asum Simoni kiny yur phoqrik ynkeruhu, ut-tas tarekan Marushi hamar (ayspes er harevani aghjka anuny) «Zmruxt ghushi» heqiatn er asum kam patmum er, te inchpes mayry yur yoty xort aghjiknerin dzgec hory ev jaghacaqary drec beranin, isk nranq ory mi chamich gtan, aprecin u phorelov, phorelov hasan mi storerkrya zarmanali ashxarh... ev kam te «Lis u mut ashxarqneri» masin er patmum, minchev erkusn el qnum ein:

II

Aha usta Simoni spitak tnaky: menak, arandznacac, erku lusamuti pheghkern el phakac, erevum e partezi mi qani careri etevic: Gishery xaghagh e, inchpes: quny ev kaxardich, qan eraz: Karces te ays gishern el arevelyan mi hin-hin heqiat lini...

Erku hogi ays pahun careri takovn ancan... motecan Simoni drany:

Te inch ein anum nranq, dzhvar er asel, miayn shutov et bacvec dury shryxkalov, ev erb bacvec, nersic parz lsvec mi sur tchich, vor iskuyn lrec, ev mi kanaci dzayn miazhamanak aghaghakec: «ov eq, inch eq uzum... vov eq, vov, vov...»: Dury shut phakvec, dzayny xlacav, bovorovin ktrvec:

Ayd gisher usta Simony gnacel er motik gyughy, karcem phury shinelu, ev, erevi, xory qnac, mi vat eraz er tesnum yur tan glxin:

III

Gyughakan dataranum usta Simoni gangaty lseluc heto vomanq handimanelov, vomanq tqelov, mi qanisy barkanalov xorhurd tvin, vor dzerq qashi «keghtot banic»:

— Te vor keghtot bann uzum cheq, de datastan areq, te che: es im dzerovy kanem...— gorum er usta Simony ev karmrac achqery qich er mnum durs taphvein bneric: Nra koghqin hekekum er phoqrik Marushy:

— Ha՚, angatchy kktres, eli, — dzayn tvin chors koghmic ev cicaghelov nayecin meghadryalin:

Sa gyughi haytni lotineric meky: Sandron er: Mahud chuxayov, erkaynatchit, bardzrakrunk koshiknery hagin, furashkan mi akanji vra teqac, karmir baghdadin vzovy dzgac, mi koghm kangnac, na zhptum er usta Simoni ev nra barkutyan vra: Herosin shrjapatel ein yur ynkerneric mi qanisy, voronq ekel ein datin nerka linelu:

— Kspanem, eto patasxany duq ktaq, — bardzradzayn sparnum er Simony, tesnelov, vor datarann anushadir e yur boghoqin:

— Spanogh es: qu kniky pahi, shash getiny mtac, — dzayn tvec meky, ev sran hetevec yndhanur cicagh:

— Spanil mi, usta Simon jan, meghq a, murazi vra jahel a, — hegnec mi urishy: nor hrhroc bardzracnelov:

Ayntegh tanutery mert cicaghelov u hanaqnerov, mert sparnalov u barkanalov stipum er Simonin, vor dzerq qashi «keghtot banic», bayc ayd cher hajoghvum:

— Es asum em, :or arin petq e anem... himi es a, vor asum em...— ibrev hastat voroshum shut-shut krknum er Simony, sakayn bolorn el gitein, vor na aryun anogh mard chi: Sandroyi ynkerneric meky pati taky qashec tanuterin, akanjumy mi ban phsphsac, tanutern el Simonin mi koghm qashec: akanjumy phsphsac.

— Chem uzum, — nra dzerqic azatvelov gorac usten, — chem uzum:

— De vor ches uzum, vkanerd ber, gorcy sharunakum em, — demqy ttvacnelov asac tanutery ev pashtonakan dirq yndunec:

Simony chvaxecav:

— Ay vka, — hamardzak cuyc tvec Marushin:

— Da erexa a, erexi vkayutyuny zakony chi yndunum:

— Im kniky tchanachel a, — iskuyn vra berec usten:

— Qu kniky shat kareli a sut a asum, zakony aranc fakti, gangatavori xosqin chi havatum, — krkin xist u kopit merzhec tanutery:

Simony husahatutenic u kataghutenic qich er mnum vra trcher, xeghder yur eresin sarn handartutyamb nayogh tanuterin, bayc, iran zspelov, harcrec.

— Bas es vonc pyti ylil...

— Enhenc pyti ylil, vor drustn imanalu hamar es petq e qnnutyun anem, petq e qu kngany tanem doxturi mot, vor doxtury qnni...

Simony mnac diq kangnac, aryuny gluxy tvec, akanjnery tzhzhacin, na cher imanum, te vortegh e kangnac, char mtqern arden xrnvum ein nra glxum...

— Ada, gnaceq sra kngany bereq, — hramayec tanutery ev mi aghmuk ynkav: Vomanq tanuterin ein xyndrum. vomanq gnacoghnerin ein brnum, vomanq el Simoni het ein krvum yur «shashutyan» hamar, vor bann aystegh hascrec, ev ashxatum ein hamozel, vor gone ayzhm et kangni xaytarakutyunic: Phoqrik Marushy kpel er Simoni phesherin ev yur vaxecac achqerov mek xosoghneri eresin er nayum, mek Simoni:

Ays zhamanak datarani lusy mtnec, ev yur ahagin gayleni qurqy ners berec gyughi harustneric meky: Petros aghen:

— Inch xabar a, inch eq ghalmaghal anum, — canr-canr harcrec aghen:

Ev bolor patmutyuny, tepet haytni er iran, ushadir lsec, ibrev te nor er imanum:

Gluxy pttelov, xor harachec gyughi hayry ev xorhrdavor dzaynov dardzav shurjy. getiny mteq... dzennerud ktrece˜q, anaburner, annamusne˜r...

Ays xosqern aynpisi azdu kerpov artasanec, vor bolorn el gluxnery kax arin, ev ete mi otar mard liner, kkarcer, te amachecin:

— Sran mtik areq, sran, — gluxy ver qashelov, dzerqy depi Simony meknec aghen, — oghlushaghi anuny berel a gcel geghamej...

— Ba sus kenam... namuss getinn eq koxel... ba sus kenam... — goralov yndhatec usta Simony:

— Bas inch kanes, vor sus ches kenal...

— «Inch kanem...», — arin kanem, arin...

—Ay tgha, der kangnac eq, es ropeis gnaceq, sra kngany bereq, — teghicy ver trav tanutery:

— Kaceq, — achqery chrec aghen, ev noric aghmukn ynkav: Ays zhamanak tanutern u Petros aghen irar mi qani xosq asacin:

— Sus kaceq, — dzayn tvec aghen, — inch eq gortan zhamatun shinel... Sandro, estegh ari:

Sandron motecav:

— Mi hing manet hanir estegh:

— Axar zur a, e, agha:

— Es qez asum em, hanir:

— Axar zur ynchi hanem:

— Es qez asum em zur hanir, — barkacac hramayec aghen:

Sandron, qti taky zhptalov, mi hnganoc hanec, tvec aghin ev uzum er heranal:

— Kac, ur es gnum... du el estegh ari, Simon:

— Gal chem, ed xelqic heru ban a... es im namusy phoghov chem arel, vor phoghov el caxem:

— estegh motik ari:

— Aseci, vor gal chem:

— De gnaceq, aseci... es estegh xagh chem anum... Shut gnaceq, sra kngany bereq, — krkin mej ynkav tanutery:

— Kaceq, der chgnaq... Simon, qez asum em estegh ari:

— Araj gna, eli, — xarnixurn aghaghakum ein ays u ayn koghmic:

— Gna baryshi, hing manetn ar, eli...

— To, shash, gna, mufta phogh a, ar, jebd dir. mi tari vor tanjves, pat dnes, edqan ashxatil ches...

—Kases te mendz ban a elel... araj gna...

Aghaghakelov, shshklacnelov u hrelov araj berin Simonin, motecrin Sandroyin. aghen nranc dzerq dzerqi tvec, hnganocy koxec Simoni burn u gorac — «proshti»:

— Proshti, proshti, — aghaghakecin gyughaciq:

Simonn anzgayabar gluxn araj crec...

— Ano˜ւsh, ano˜ւsh, — dzayn tvin gyughaciq:

Hashtutyuny kayacav... Erb vor sksecin arden urish

baneric xosal, Simonn annkateli kerpov, phoqrik Marushi dzerqy brnac, enpes taqun durs ekav dataranic, vor voch voq knkati...

1894
===========

AXTAMAR

Cicaghaxit Vana covi
Phoqrik gyughic araphnya,
Covn e mytnum gaghtagoghi
Amen gisher mi tygha:

Covn e mytnum aranc navak,
Bazuknerov arnaci
Jury tchoghphum, logh e tali
Depi kyghzin dimaci:

Xavar kyghzuc parz u paycar
Mi luys kanchum e nyran,
Mi var pharos nyra hamar,
Chymolori ir tchamphan:

Sirun Tamarn amen gisher
Ayntegh kyrak e anum,
Ev yspasum e anhamber
Ayntegh: motik daranum:

Cyphum covn alecacan,
Cyphum e sirty tyghi.
Gorum e covn aheghadzayn,
Na kyrvum e kataghi:

Ev Tamary syrtatyroph
Arden lysum e motik
Jyri tchoghphyun, u voghj marmnov
Siruc ayrvum e sastik:

Lyrec: Covi xavar aphin
Kangnec sev-sev mi ystver...
Aha ev na... irar gytan...
Kaskacavor lur gisher...

Miayn aliqy Vana covi
Meghm dipchum en apherin,
Hyrhyrelov heranum en
Shyshunjnerov anmekin:

Nyranq ases physphysum en...
U astghery kamaric
Aknarkelov bambasum en
Lirb, anamot Tamaric...

Bambasum en kusi syrtum...
Zham e arden... u kyrkin
Minn alekoc covn e mytnum,
Myusn aghotum ezerqin...

«Vov e jahel en xizaxy,
Vor henc harbac ir sirov,
Syrtic hanac ahn u vaxy
Covn ancnum e gisherov։

Covn ancnum e myus apheric
Mer Tamarin hamburum...
Aghjik xyli na mer dzeric...
Inchi tegh e mez dynum...» ։

Espes asin viravorvac
Kyghzu miji jahelner
U Tamari dzerqov varac
Luysy hangcrin mi gisher:

Molorvecav xavar covum
Loghord tyghan sirahar,
U berum e hoghmy, berum
Harachanqnern: «Ax, Tamar...» ։

Mot e dzayny. xol xavarum,
Zhayreri tak sepacac,
Ur amehi covn e gorum,
Mert korchum e xlacac,
U mert lysvum uzhaspar.
«Ax, Tamar...» ։

Aravotyan covy cyphac,
Aphy dzygec mi diak,
Nyra shurtin, pagh, karkamac,
Ases merac zhamanak
Sarel ein erku bar.
«Ax, Tamar...» ։

Ayn orvanic syra hamar
Kyghzin kochvec Axtamar։

1891

SASUNCI DAVITY

1

Aryuc Myhery, zarmov dyucazun,
Qarasun tari ishxum er Sasun.
Ishxum er ahegh, u nyra orov
Havqn el cher ancnum Sasma sarerov։
Sasma sareric shat u shat heru
Tndum er nra hrchakn aharku,
Xosvum er ir pharqn, ararqn anveher.
Hazar beran er — mi Aryuc-Mher։

2

Espes, ahavor aryuci nyman,
Sasma sarerum nstac er ishxan
Qarasun tari։ Qarasun tarum
«Ax» cher qashel na der iren orum.
Bayc himi, erb vor ekav ceracav,
En anah sirty ners soghac mi cav։
Skysav mytacel dyucazun cery.
— Hasel en kyanqis ashnan orery,
Shutov sev hoghin kertam es geri,
Kancni cyxi pes pharqy Myheri,
Kancnen ev anun, ev sarsaph, ev ah,
Im anter u vorb ashxarqi vyra
Voti kykangnen hazar qaj u dev...
Mi zharang chunem: im ancman etev
Im tury kapi, Sasun pahpani...
U mitq er anum hyskan ceruni։

3

Mi or el: en gorsh honqery kitac
Erb mitq er anum, erkynqic hankarc
Mi hur-hyreghen haytnvec qajin,
Votnery ampot kangnec arajin։
— Voghjuyn mecazor Sasma hyskayin.
Qu dzeny hasav astcu gahin,
U shutov na qez mi zavak kyta։
Bayc lav imanas, lerneri arqa,
Vor ory vor qez zharang e tyvel,
En or kymerneq qu kinn el, du el։
— Ir kamqy lini, asav Mhery.
Menq mahinn enq misht u mahy mery,
Bayc vor ashxarqum zharang unenanq,
Menq el nyranov anmer kymynanq։
Hyreshtakn estegh colacav noric,
U es erjanik avetman oric
Erb iny amis, iny zhamn ancav,
Aryuc-Myhery zavak unecav։
Davit anvanec iren koryunin,
Kanchec ir axper Dzenov Ohanin,
Erkirn u vordin avandec nyran,
U kinn el, inqn el en ory meran։

4

Es darum Mysyr anhaght u hzor
Mysra-Meliqn er nystac tagavor։
Henc vor imacav: el Myher chyka,
Ver kacav kyrvov Sasuni vyra։
Dzenov Ohany ahic sarsaphac:
Tyshnamu arajn elav gylxabac,
Aghachanq arav, ynkav votnery.
— Du eghir, asav, mer glxi tery,
U qu shyvaqum qani vor menq kanq,
Qu caran linenq, qu xarjy misht tanq,
Miayn mer erkir qaruqand chanes
U qaghcyr achqov mez mytik anes։
— Che, asav Meliq, qu amboghj azgov
Anc piti kenas im tyri takov,
Vor eguc-elor, inch el vor anem,
Voch mi sasunci tur charni im dem։
U gynac Ohan: bolor-bovandak
Sasuny berav, qashec tyri tak
Menak Davity, inch arin-charin,
Mot chekav dushman Meliqi tyrin։
Ekan qashecin: te zorov tanen,
Taph tyvav, mardkanc gycec des u den,
Phoqrik tchykuyty mi qari arav,
Aparazh qaric kyrak durs tyrav։
— Petq e spanem es phoqrik curin,
Asav tagavorn iren mecerin։
— Tagavor, asin, du esqan hyzor,
Tyrid takin e voghj Sasunn esor.
Inch petq e ani qez mi erexa,
Tekuz ir teghov henc kyrak darna։
— Duq giteq, asav Mysra tagavor,
Bayc te im gylxin phordzanq ga mi or,
Es ory vyka,
Syranic kyga։

5

Es vor patahec, mer Davit hyskan
Mi manuk er der yot-ut tarekan.
Manuk em asum, bayc enqan uzhegh,
Vor nyra hamar te mard, te myzhegh։
Bayc vay xeghtch vorbin ashxarqi vyra,
Tekuz Aryuci koryun lini na։
Dzenov Ohanin uner mi char kin։
Min-erku lyrec, mi or el kargin
Iren mardu het skysav kyrvel.
— Es menak hogi, hazar cavi ter,
Inch es urishi etimy berel,
Nystecrel gylxis parap hacaker...
Hoghem gyluxy... es geri ho chem:
Amenqi qefi etevic tyrchem...
Mi kur korcyru, kargir mi bani,
Gyna, ir hamar ashxatanq ani...
U hetn sksav voghbal u kocel,
Ir ory sygal, ir baxtn anicel,
Te anbaxt eghav ashxarqi mijum,
Voch mi ter uni, voch mardn e xyghtchum...
Gynac Ohany erexi voti
Mi zuyg votnaman berav erkati,
Erkati mi kor shalakin dyrac,
U arav Sasma qaghqi garnarac։

6

Qyshec garnery mer hoviv hyskan,
Elav Sasuni sarern annyman.
«Ey jan, sarer,
Sasman sarer...»
Vor kanchec nra dzenic ahavor
Dyghord-dymbdymbocn ynkav sar u dzor,
Vayri gazanner byneric phaxan,
Qareqar ynkan, datarkun eghan։
Davity ynkav nyranc etevic,
Vorin mi saric, vorin mi dzoric
Aghves, napastak, gel, eghnik byrnec,
Havaqec, berav, garnerin xarnec,
Irikvan qyshec voghj Sasma qaghaq։
Kaghkandz u vornoc, aghmuk, aghaghak...
Qaghqyciq hankarc min el en tesan:
Galis en hyres anhamar gazan.
«Vay, haray, phaxeq...»
Mecer, erexeq
Syrtatchaq eghac,
Gorcnery toghac,
Vory tun ynkav, vory zham, xanut,
U amur phakec durn u lusamut։
Davity ekav, kangnec meydanum.
— Vah, es mardiky inch vagh en qynum.
Hey ulater, hey garnater,
Eleq, shutov baceq dyrner.
Vov minn uner — tasn em berel,
Vov tasn uner — qysann arel...
Shutov eleq, ekeq, tareq,
Dzer garn u ul gomern areq։
Tesav: chen gali, dur chen bac anum,
Inqn el meknyvec qaghqi meydanum,
Gyluxy dyrav mi qari: mynac,
U mush-mush qynec minchev lusabac։
Lusin ishxanner elan miasin,
Gynacin Dzenov Ohanin asin.
— To Dzenov Ohan, to mahi tarac,
Es xenty berir, arir garnarac,
Voch garn e jokum, voch geln u aghves,
Gazanov lycrec mer qaghaqn espes,
Astvac kysires: dir urish bani,
Te che es xalxin leghatchaq kani։

7

Elav Ohany, Davti mot gnac.
— Horeghbayr Ohan, heru ek, kamac,
Uler kyphaxchen։ — Min el enteghic
Mi *** napastak, akanjnery cic,
Xrtnec u ahic durs prcav hankarc։
Davitn er. elav, etevic ynkac
En sary qshec, et berav es dzor,
Berav, ulerin xarnec noric nor։
— Of, inch dyzhvar e, horeghbayr Ohan.
Astvac oxnel e en sev-sev uler,
Ama ***aluk es uler, vor kan,
Phaxchum en, cyrvum voghj sarern i ver.
Enqan em erek vazel, charcharvel,
Minchev havaqel u tun em berel...
Nayec Ohany, vor Davti hagin
Votnaman chi el mynacel kargin,
Mahakn el mashvel, minch burn e hasel,
Mi orva mijum enqan e vazel։
— Davit jan, asav, chem toghni espes,
***aluk uler charcharum en qez.
Eguc naxiry kytanes arot։
Asav Ohany u myus aravot
Gynac, noric nor mer Davti voti
Mi juxt nor tyrex berav erkati,
Erkati mi kor haryur lydrakan
U shinec Sasma qaghqi naxrapan։

8

Qyshec naxiry mer naxrord hyskan,
Elav Sasuni sarern annyman։
«Ey jan, sarer,
Sasman sarer,
Inch anush e
Dzer lanjn i ver...»
Vor kanchec, nyra dzenic ahavor
Dyghord-dymbdymbocn ynkav sar u dzor։
Vayri gazanner byneric phaxan,
Qareqar ynkan, datarkun eghan։
Davitn er. ynkav nranc etevic,
Vorin mi saric, vorin mi dzoric,
Gel, indz, aryuc, arj, vagyr brnec,
Havaqec, berav, ir naxrin xarnec
U arajn arav depi Sasma qaghaq։
Vornoc, myrynchyun, aghmuk, aghaghak...
Vaxkot qaghqyciq min el inch tesan,
Henc qaghqi vyra anhamar gazan...
«Vay, haray, phaxeq...»
Mecer, erexeq
Syrtatchaq eghac,
Gorcnery toghac
Phaxan, ners ynkan tun, zham kam xanut,
Amur phakecin durn u lusamut։
Davity ekav kangnec meydanum.
— Vah, es qaghqyciq inch vagh en qynum։
Hey kovater, hey gomshater,
Eleq, shutov baceq dyrner,
Vov minn uner — tasn em berel,
Vov tasn uner — qysann arel։
Shutov eleq, ekeq, tareq,
Dzer ezn u kov gomern areq։
Tesav: chen gali, dur chen bac anum,
Inqn el meknyvec qaghqi meydanum,
Gyluxy dyrav mi qari, mynac,
U mush-mush qynec minchev lusabac։
Lusin ishxanner elan miasin,
Gynacin Dzenov Ohanin asin.
— Aman, qez matagh, ay Ohan axper,
Mer ezn u mer kov togh mynan anter,
Miayn sranic azat ara mez։
Voch arjn e jokum, voch gomeshn u ez,
Mi or el qaghqin phordzanq kyberi,
Arjeroc kani, kyta kaveri։

9

Davit chydarav, mi kyrak darav։
Tchary kytyrvac: Ohany berav
Net-aghegh shinec u tyvav iren:
Gyna, vors ani sareri vyren։
Davit net-agheghn arav Ohanic,
Heracav Sasma qaghaqi sahmanic
U darav vorskan։ nac, mi korkum
Lor er spanum, tchntchghuk er zarkum,
Mytany gynum iren hor canot
Aghqat, anordi mi cer kynka mot,
Vishapi nyman, erkar, ahagin
Meknyvum, qynum kyraki koghqin։
Mi or el, erb vor ir vorsic dardzav,
Paravy vyren sastik barkacav։
— Vay Davit, asav, mahys tani qez,
Du petq e en hor zavaky lines։
Dzeric u votic ynkac mi cer kin —
Es em u en artn astycu takin,
Inchu es gynum, taphum, tyrorum,
Im amboghj tarvan aprusty kytrum։
Te vorskan es du — net-agheghyd ar,
Cycmaka gylxic minchev Seghansar
Qu hery dzerin mi ashxarh uner,
Vorsov mejy li vorsi sar uner.
Eghnik ka entegh, aycyam u paxra.
Karogh es — gyna, entegh vors ara։
— Inch es, ay parav, el indz anicum.
Es jahil em der, es nor em lysum։
Vortegh e hapa sary mer vorsi...
— Gyna, horeghbayrd — Ohany kasi։

10

Horeghbor shemqum myus ory cegin
Davity kangnec agheghy dzerqin։
— Horeghbayr Ohan, inchu ches asel:
Im hery vorsi sar e unecel,
Aycyam ka entegh, eghjeru, kyxtar.
Ver kac, horeghbayr, tar indz vorsasar։
— Vay, kanchec Ohan, ed qu xosqy cher,
Ed vov qez asav, lezun papandzver։
En sary, vordi, gnac mer dzeric,
En sari vorsn el gnac en saric,
El chkan aycyam, eghjeru, kyxtar։
Qani luseghen qu hery der kar,
(Ey gidi orer — vortegh eq korel),
Es shat em entegh vorsi mis kerel...
Qu hery merav, astvac xyrovec,
Mysra tagavor zorqer zhoghovec,
Ekav, mer erkir qaruqand arav,
Es sari vorsn el talanec, tarav.
Eghniky gynac, eghjerun gynac...
Mer girn el halbat espes er grac։
Ancel e, vordi, qu banin gyna,
Mysra tagavor dzenyd kimana...
— Mysra tagavor indz inch kani vor...
Es inch em harcnum Mysra tagavor.
Mysra tagavor togh Mysyr kena,
Im hor sarerum inch gorc uni na...
Ver kac, horeghbayr, net-agheghd ar,
Kapartchyd kapir, gynanq vorsasar։
Elav Ohany tchary kytyrvac,
Gynacin tesan: el inch vorsasar.
Antary jardac, parispn averac,
Burgery arac getnin havasar...

11

Gishery hasav, mynacin entegh։
Dzenov Ohann er, ir netn u aghegh
Dyrav glxi tak, hangist xyrymphac.
Davity mnac mtqi covn ynkac։
Min el nkatec, vor muty hervum
Mi tezh, phaylphlun kyrak e varvum։
En lusy byrnac:
Ver kacav, gnac,
Gynac u gynac, bardzracav mi sar,
Bardzracav, tesav mi mec marmar qar
Kisic patyrvac,
U mijic varvac
Byxum e lusy parz, qula-qula,
Bardzranum, ijnum et qari vyra։
Var ijav Davit enteghic kyrkin,
Var ijav, kanchec Dzenov Ohanin.
— El, en paycar lusy mi tes։
Lus e ijel bardzyr sarin,
Bardzyr sarin, marmar qarin։
El, horeghbayr, anush qynic.
En inch lus e byxum qaric։
Elav, xach qashec Ohann eresin.
— Ey, vordi, asav, mernem ir lusin,
En mer Maruta sarn e zoravor։
En lusi teghy kangnac er mi or
Sasma apaven, Sasma pahapan
Mer surb Tiramor vanqy Charxaphan։
Myshtakan, erb vor kyriv er gynum,
Entegh er qu hern ir aghotqn anum։
Qu hery merav, astvac xyrovec,
Mysra tagavor zorqer zhoghovec,
Mer vanqn el ekav qandec en sarum,
Bayc der seghanic lus e bardzranum...

12

Davity es el erb vor imacav,
— Anush horeghbayr, horeghbayr asav,
Vorb em u anter ashxarqi vyra,
Her chunem: du indz herutyun ara։
El chem ijni es Maruta saric,
Minchev chyshinem mer vanqy noric։
Qezanic kuzem hing haryur varpet,
Hing hazar banvor myshak nyranc het,
Vor gan: es shabat kangnen u banen,
Arajvan kargov mer vanqy shinen։
Gynac Ohany u berav ir het
Hing hazar banvor, hing haryur varpet։
Varpet u banvor ekan kangnecin,
Chyryxk ha tyryxk noric shinecin,
Arajvan kargov, pharqov pharavor
Bardzyr Maruta vanqy Tiramor։
Cyrvac miabanq et noric ekan,
Noric tyndacin aghotq, sharakan.
U erb shen arav hor vanqy noric,
Dzac ijav Davit Maruta saric։

13

Hambavy taran Mysra Meliqin.
— Hapa ches asil: Davity krkin
Hor vanqy shinel, ishxan e darel,
Du oxty tarvan xarjy ches arel։
Meliq zayracav.
— Gynaceq, asav,
Badin, Kozbadin,
Syudin, Charxadin,
Sasma qar u hogh takn u ver areq,
Im oxty tarvan xarajy bereq։
Qarsun kuys aghjik bereq armaghan,
Qarsun kartch kynik, vor ekanq aghan,
Qarasunn el erkar, vor ughter barnan,
Im tann u dyran gharavash darnan։
U Kozbadin arav zorqer.
— Gylxis vyra, asav, im ter.
Gynam himi qandem Sasun,
Kanayq berem qarsun-qarsun,
Qarsun bernov deghin voski,
Teghy jynjem hayoc azgi։
Asav, Mysra aghjik u kin
Par byrnecin u ergecin.
Mer Kozbadin gynac Sasun,
Kanayq beri qarsun-qarsun,
Qarsun bernov voski beri,
Mer tchakatin sharan shari,
Karmir kover beri kytan:
Garnan shinenq egh u chortan։
Jan Kozbadin, qaj Kozbadin,
Sasma Davtin zarkec getin։
U Kozbadin phyqvac, urac,
— Shnorhakal em, quyrer, gorac,
Minchev galys der hambereq,
En zhamanak piti pareq...

14

Espes ergov,
Zorov-zorqov
Gor Kozbadin mytav Sasun.
Ohan lysec: kapvec lezun։
Agh u hacov,
Lac u tacov
Arajn elav,
Xyndirq arav.
— Inch vor kuzes: ar, tar, aman.
Vard aghjikner, kanayq Sasman,
Dary dadac deghin voskin,
Miayn te gyta mer xeghtch azgin,
Mi kotorir, mi tar mahu,
Verev: astvac, nerqevy: du...
Asav, berav sharan-sharan
Vard aghjikner, kanayq Sasman։
U Kozbadin kangnec, jokec,
Maragn arav, dury phakec,
Qarsun kuys aghjik, sirun, armaghan,
Qarsun kartch kynik, vor erkanq aghan,
Qarsun el erkar, vor ughter barnan,
Mysra Meliqin gharavash darnan։
Dez-dez kitec deghin voskin.
Sev sug kalav hayoc azgin։

15

Hey, ur es, Davit, hayoc pahapan,
Qary patyrvi-durs ari meydan։
Qandac hor vanqy vor shinec noric,
Cac ijav Davit Maruta saric,
Zhangotac, ankot mi sheghbik gytav,
Gynac: paravi shaghgamy mytav։
Paravn er. ekav: anecq, aghaghak.
— Vay, xelar Davit, shaghgami teghak
Du kyrak utes, cav utes, asav,
Qu achqn ashxarqum menak indz tesav.
Korekys arir getnin havasar,
Es er mynacel dzymervan pashar,
Es el kytrum es,
El vonc aprem es։
Te kytritch es du, agheghd ar gyna,
Qu hor ashxarqin tirutyun ara,
Qu hor gandzy ker,
Toghel es anter,
Mysra tagavor mer inchn e tanum։
— Mysra tagavor qu achqn e hanum,
Dandalosh Davit. ghyrkel e hyren,
Ekel en Sasma qaghaqi vyren
Badin, Kozbadin,
Syudin, Charxadin,
Talan en talis bovandak Sasun.
Qarsun ber voski xaraj en uzum,
Qarsun kuys aghjik sirun, armaghan,
Qarsun kartch kynik, vor erkanq aghan,
Qarsun el erkar, vor ughter barnan,
Mysra Meliqin gharavash darnan։
— Inch es, ay parav, el indz anicum.
Cuyc tur mi tesnem — vortegh en uzum։
— Vortegh en uzum... Mahys tani qez.
Du petq e en hor zavaky lines...
Ekel es: estegh shaghgam es laphum...
Voskin Kozbadin dzer tann e chaphum,
Aghjikner phylek maragn en lycrac։
Shaghgamy toghec Davit u gnac։
Tesav: Kozbadin irenc tan mijin,
Taphum e voskin teghac arajin,
Syudin, Charxadin parkern en byrnel,
Dzenov Ohann el shylinqy cyrel,
Kangnel e heru, dzernery cocin։
Tesav, achqery arnov lycvecin։
— Ver kac, Kozbadin, heru kangnir du,
Im hor voskin e — es em chaphelu։
— Kozbadin asav. — Ey, Dzenov Ohan,
Kytas — tur xarjy es oxty tarvan,
Te che: kygnam, miruqys vyka,
Mysra-Meliqin ky patmem, kyga,
Dzer Sasma erkir qar u qand kani,
Teghy kyvari, bostan kycani։
— Koreq, anzgam duq Mysra shner,
Ba cheq imacel duq Sasma cyrer...
Merac eq karcum duq mez, te shyvaq,
Kuzeq mer erkir dyneq xarji tak...
Barkacav Davit, chaphy shypyrtec,
Tyvav Kozbadni gyluxy jardec,
Chaphi physhranqy patn ancav, gynac,
Minchev ors el der gynum e tyrac։
U elan: taphac voskin toghecin,
Hayoc ashxarqic phaxan gynacin
Badin, Kozbadin,
Syudin, Charxadin։

16

Vay, vay, horeghbayr, inch asem es qez.
Menq unenq estegh deghin vosku dez,
Du arel es indz qaghaqi caran,
Du toghel es indz otari dyran...
Horeghbayrn asav. — Ay xent, xelagar,
Voskin pahel em Meliqi hamar,
Vor qaghcyr lini achqy mez vyra։
Chytyvir, himi vor zorq arni: ga,
Sasma qar u hogh hegheghi, tani,
Vov demy kerta, vov kyriv kani։
— Du kac, horeghbayr, togh ga, es kertam,
Kertam, es nyran patasxan kytam։
U mut maragi dyrany zarkec,
Phakac aghjikner hanec, ardzakec։
— Gynaceq, asav, azat apreceq,
Sasunci Davtin arev xyndreceq։

17

Espes jardvac, aryunlyva
Phaxan, ynkan hoghy Mysra
Badin, Kozbadin,
Syudin, Charxadin։
Mysra kanayq hervic tesan,
Hervic tesan, uraxacan
U caph tyvin kyternerin.
— Ekan, ekan, berin, berin...
Mer Kozbadin gnac Sasun,
Kanayq berav qarsun-qarsun,
Karmir kover berav kytan:
Garnan shinenq egh u chortan...
Henc motecan, nykatecin,
Caph u xndum yndhatecin,
Qyrqyjacin
U kanchecin.
— Ey, Kozbadin mecaberan,
Ed vorteghic leran-leran,
Leran-leran kygas phaxac,
Hast gyluxyd kisic tchyghac։
En du chasir: gynam Sasun,
Kanayq berem qarsun-qarsun,
Qarsun bernov voski hanem,
Hayoc erkir aver anem։
Gacir Sasun qanc gel gazan,
Et es gali qanc shun vazan...
U Kozbadin xist barkacav.
— Sus kaceq duq, lyrber, asav.
Dzer mardikn eq tesel duq der,
Duq cheq tesel Sasma cyrer։
Sasma cyrer leran-leran,
Neter unen mi-mi geran.
Sasma erkir qar u kapan,
Dyzhar sarer, dzor u capan.
Nyranc xoter — inchpes ker tur,
Zorq jardecin ereq haryur...
Asav u el charav dadar,
Vyraz-vyraz, gylxapatar
Vazec iren tagavorin։
Xyndac tagvorn ir atorin։
— Apres, apres, qaj Kozbadin,
Arzhe: kaxem es qu tchytin
Mer ghuzghuni mec nyshany —
Pargev qu mec haghtutyany։
Ur en, hapa arajys ber
Sasma voskin u aghjikner։
Asav Meliq, u Kozbadin
Gylux tyvav minchev getin.
— Aprac kenas, mec tagavor,
Zorov phaxa es dziavor,
Vonc berei Sasma voskin։
Mi xent cynvec hayoc azgin,
Voch ah giti, voch ter u mec,
Gyluxys espes tyvav jardec.
«Chem tal, asav, im hor voskin,
Chem tal kanayq im hay azgin,
Sasma erkir dzez tegh chyka...
Qo tagavor, asav togh ga,
Togh ga: indz het kyriv ani,
Te ghochagh e: zorov tani» ։
Kataghec, phyrphyrec Mysra tagavor.
— Kancheceq, asav, im zorqy bolor.
Hazar hazar mard noreluk manuk,
Hazar hazar mard anbegh, anmoruq,
Hazar hazar mard beghy nor cylac,
Hazar hazar mard nor taxtic elac,
Hazar hazar mard tux miruqavor,
Hazar hazar mard siptak alevor,
Hazar hazar mard vor phogher hynchen,
Hazar hazar mard, vor tymbuk zarken...
Kancheceq, togh gan, hagnen zenq, zyrah,
Kyriv ti gynam es Davti vyra,
Sasunn avirem,
Hegheghem, berem։

18

Espes anhamar zorqer havaqec,
Ekav Sasma dasht, banaky zarkec
U canyr nystec Mysra tagavor։
Enqan ahagin bazmutyunn en or
Batmana jyrin ekav u choqec,
Vov ekav, xymec — gety camaqec,
Sasma qaghaqum mynacin carav։
Dzenov Ohanin zarmanqy tarav։
Qurqy usn arav, sary bardzracav.
Sary bardzracav, tesav, inch tesav։
Tchermak vyranic dashty tchermakel,
Ases: en gisher dzymery ekel,
Spitak dzyunov patel er Sasun։
Leghin jur ktrec, kap ynkav lezun,
Haray kanchelov: phaxav tun ynkav.
— Vay, phaxeq, ekav... hay, haray, ekav...
— Inchy horeghbayr, inchy, inchn ekav...
— Cavn u kyraky Davti pinchn ekav։
Mysra tagavor elel e, ekel,
Ekel, mer dashtin banak e zarkel.
Tiv ka astgherin, tiv chka zorqin...
Vay mer arevin, vay mer ashxarqin...
Ek, voskin tanenq, aghjikner tanenq,
Choqenq arajin, paghatanq anenq,
Guce te gyta,
Mez syri chta...
— Du kac, horeghbayr, du dard mi anir..
na, qu odum du hangist qynir.
Himi es kelnem Sasma dasht kertam,
Mysra-Meliqin patasxan kytam։
U gynac Davit canot paravin.
— Nani jan, asav, zhangotac u hin
Erkati kytor, antaroc, shamphur,
Inch unes, chunes, havaqir, indz tur,
Mi esh el gytir, vor vyren nystem,
Kyriv ti gynam Mysra zorqi dem։
— Vay, Davit, asav, mahys tani qez.
Du petq e en hor zavaky lines...
Qu heryn uner kyrvi hamar
Hyreghen dzi, voski qamar,
Cal-cal kapen, gurzy poghpat,
Tamb sadaphen, kur saghavart,
Xach patrastin ir aj bazkin,
Zyrah shapik, Tur-Kecakin,
Du ekel es ay xent u cur,
Indznic kuzes esh u shamphur...
— Aman, nani, chem lysel der։
Ur en himi im hor zenqer։
— Horeghboryd gyna harcur.
Ur en, asa, hanir, ber, tur։
Ban e, te vor chyta sirov,
Achqy hanir: xylir zorov։

19

Davit gynac horeghbor mot.
— Ey horeghbayr, kanchec hersot,
Im hern uner krvi hamar
Hreghen dzi, voski qamar,
Cal-cal kapen gurzy poghpat,
Tamb sadaphen, kur saghavart,
Xach patrastin ir aj bazkin,
Zyrah shapik, Tur-Kecakin,
Kytas — ber tur...
— Vay Davit jan,
Ahic gorac Dzenov Ohan.
Qo hor mahvan taruc-oric
Durs chem hanel dzin axoric,
Voch syndukic Tur-Kecakin,
Zyrah shapik, voski gotin...
Indz togh aman, mi spanir,
Kuzes — hyren, gyna hanir։

20

Hagav Davit zenqn u zyrah,
Kapec gotin, Tur-Kecakin,
Xachn el ir haght bazki vyra,
Elav, hecav Aryuc hor dzin,
Hor dzin hecav u mytrakec.
Dzenov Ohan lalov ergec.
— Aphsos, hazar aphsos hyreghen mer dzin,
Ax, hyreghen mer dzin.
Aphsos, hazar aphsos mer voski gotin.
Ax, mer voski gotin.
Aphsos tank kapen, vor hagin tarav,
Ax, vor hagin tarav...
Davit barkacav,
Dzin qshec, dardzav,
Ohany vaxec,
Ir ergy phoxec.
«Aphsos, noreluk Davitys korav,
Ax, Davitys korav» ։

Es vor imacav,
Davit meghmacav,
Ijav, Ohani dzerqy hamburec։
Dzenov Ohann el, inchpes hayr u mec,
Orhnec, xyratec nyran hayrabar,
Depi Sasma dasht dyrav tchanaparh։

21

Sasunci Davtin uner mi qeri,
Anuny Toros, ahegh azhdaha։
Sa el imacav hambavy kyrvi,
Mi bardi usin galis e aha։
Galis e: hervic bardzyr goralov.
— Inch eq ver ekel es dashti mijum,
Qani gylxani mardik eq kam vov,
Sasunci Davtin vor cheq tchanachum...
Ba cheq imanum, vor estegh e na
Galu: xaghacni ir dzin tevavor.
Chyqveceq, himi ur vor e kyga,
Ekel em syrbem meydany esor։

Asav u qashec ir usi bardin,
Syrbec banakic mi qysan vyran...
Davitn el aha sari gagatin
Kangnac: gorum e vishapi nyman.

— Vov qynac eq: artun kaceq,
Vov artun eq: eleq, keceq,
Vov kecel eq: zenq kapeceq,
Zenq eq kapel: dzi tambeceq,
Dzi eq tambel: eleq, heceq,
Heto chaseq: te menq qynac —
Davit gogh-gogh ekav, gynac...

Espes kanchec aspandakec,
U, inch ampic kecak zarki,
Mysra zorqi mejtegh zarkec,
Shoghacnelov Tur-Kecakin։

Jardec, physhrec minchev kesor.
Kesor arinn elav heghegh,
Qyshec, tarav hazaravor
Mard u diak voghj miategh։

Kar zorqi mej mi alevor,
Ashxarq tesac u banaget.
— Tygherq, asav, tchampha tyveq,
Gynam xosem es Davti het։

Gynac: kangnec Davti araj,
Espes xosec en cerunin.
— Dalar kena, kuryd, vov qaj,
Suryd kytruk misht qo dzerin։

Mi cerunus xosqin mytik,
Tes, qu xelqy inch e kytrum։
Inch en arel qez es mardik,
Her es syranc du kotorum։

Amen miny mi mor vordi,
Amen miny mi tan tchyrag,
Vory kinn e toghel entegh
Achqy tchamphin, xeghtch u kyrak։

Vory mi tun liq manukner,
Vory cnogh aghqat u cer,
Vory lacov qoghn eresin
Norapysak jahel harsin...

Tagavory zorov-tyrov
Havaqel e, estegh berel։
Xeghtch mardik enq: pakas orov,
Menq qez vynas inch enq arel։

Tagavorn e qu tyshnamin,
Kyriv unes — ir het ara,
Her es qashum Tur-Kecakin
Es antcharak xalxi vyra։

— Lav es asum du, ceruni,
Asav Davitn alevorin,
Bayc tagavorn ur e himi,
Vor sev kapem nyra orin։

— Mec vyranum qynac e na,
En, vor mijic cuxy kelni.
En cuxn el ho cux chi vor ka,
Golorshin e ir berani։

Asin. depi mec vyrany
Aspandakec Davitn ir dzin,
Qyshec, gynac u dyrany
Gorac kangnac arabnerin.

— Ur e, asav, inch e korel,
Durs kancheceq, ga asparez,
Te mah chuni: mah em berel,
Gyrogh chuni: gyroghn em es...

— Meliqn, asin, qun e mytel,
Oxty orov petq e qyni.
Ereq orn e der anckacel,
Chors or el ka, quny arni։

— Inch, berel e aghqat u xeghtch
Xalxin lycrel covn aryuni,
Inqy mytel vyrani mej:
Oxty orov hangist qyni...

Qynel-mynel chem haskanum,
Ver kacreq shut, durs ga meydan,
Enpes dyran es qynacnem,
Vor chyzartni el havityan։

Elan: mardik tcharahatvac
Shamphur dyrin tezh kyrakin
U zarkecin xor myraphac
Mysra-Melqi bac krynkin։

— Of, el hangist qun chuni mard
Es anicvac lyvi dzeric,
Xor myrynchac hyskan handart
U shur ekav, qynec noric։

Elan, berin mec gutani
Xophy: dyrin tezh kyrakin,
U kas-karmir, keckycali,
Shiknac tyvin merk tikunqin։

— Of, el hangist qun chuni mard
Es anirav mocakneric,
Achqy bacav hyskan handart,
Uzum er et qynel noric։

Tesav Davtin։ luxn ahegh
Ver bardzracrec myrynchalov,
Phychec vyren, vor tyrcyni
En azhdyhin mi phychelov։

Tesav, teghic zhazh chi gali,
Zarmanqn u ah patec hogin։
Arnot achqern ysparnali
Harec xozhor Davti achqin։

Nayec te che, zgac: ir mej
Tasy gomshi uzh pakasec։
Parkac teghic vra nstec
U zhptalov hety xosec.

— Barov, Davit, hognac es der,
Ek, mi nstir, xosenq kargin,
Heto dardzyal kyriv kanenq,
Ete kyriv kuzes kyrkin...

Ir vyranum byrnakaly
Qarsun gaz xor hor er phorel,
Cancov phakel mut berany,
Vyren phaphuk xali phyrel։

Um vor haghtel cher karenum,
Shoghomelov kanchum er na,
Nystecnum er ir vyranum
En korstyan hori vyra։

Ijav Davit dziucy cac,
Gynac nystec... ynkav hory.
— Ha, ha, ha ha, qah-qah xyndac
Mysra dazhan tagavory։

— De, togh himi gyna: xavar
Horum phyti, enqan myna։
U ahagin mi jaghacqar
Berav, dyrav hori vyra։

22

Qynec en gisher Dzenov Ohany։
Gishern erazum erevac cerin:
Mysra erkynqum arev tcharagac,
Sev amp er patel Sasma sarerin։

Sastik vaxecac ver tyrav teghic։
— Vay, kynik, asav, mi tchyrag ara,
Gynac mer anphordz Davity dzeric,
Sev amp er ijel Sasuni vyra։

— Hoghem gyluxd, asav kyniky,
Vov giti: Davitn ur e qef anum...
Du el qez hamar qu tany ynkac:
Urishi hamar eraz es tesnum։

Qynec Ohany։ Verkacav dardzyal.
— Kynik, Davity negh teghn e ynkac.
Mysra var astghy shoghum er paycar.
Mer astghy hivand colqum dalkacac։

— Inch eghav qez, mard, gishervan kisin.
Barkacav vyren kynikyn aghmukov։
Xach qashec el et Ohann eresin,
Shur ekav, qynec xyrovac hogov։

Mi urish patker aveli ahegh.
Tesav: erkynqi bardzyr kamarum
Varvum er mysra astghy pharahegh,
Sasma astghiky suzvec xavarum։

Zartnec vaxecac։ — Tund qandvi, kin։
Es vonc lyseci qu ed kartch xelqin.
Korav men-menak mer jaheln anter.
Ver kac, shut ara, zenqerys mi ber...

23

Elav Ohan, gomy mytav,
Zarkec tchermak dziu mejqin.
— Ey, tchermak dzi, minch erb, asav,
Kyhascynes Davti kyrvin։

«Minchev lusy kyhascnem» .
U dzin tyvav phory getin.
— Mejqyd kotri, lusn inch anem.
Lashin hasnem es, te nashin։

Karmir dziu mejqin zarkec.
Sa el eret phory getin.
— Jan karmir dzi, minch erb du indz
Kyhascynes Davti kyrvin։

«Mi zhami mej, karmirn asav,
Kyhascynem Davti kyrvin» ։
— Leghi darna, sev mah u cav,
Inch tyvel em qez: en garin։

Herty ekav sevin hasav.
Getin cheret phory sev dzin։
— Ey, jan Sevuk, minch erb, asav,
Kyhascynes Davti kyrvin։

«Ete amur mejqis mynas,
Votyd dynes aspandakin,
Minchev mekel votyd shur tas,
Kyhascynem», asav sev dzin։

24

Sev dzin qashec Dzenov Ohan,
Dzaxy dyrav aspandakin,
Ajn el minchev shur tar vyran.
Kangnec Sasma sari gylxin։

Tesav: Davti nyzhuygn anter
Sarern ynkac xyrxynjalov,
Nerqev Mysra zorqy choqac,
Inchpes ancer cyphun mi cov։

Oxty gomshi kashi hagav,
Vor chypatri iren zoric,
Kangnec Ohan ampi nyman
Gorac Sasma sari ceric։

— Hey-hey, Davit, vortegh es du.
Hishir xachy qo aj tevi,
Surb Tiramor anuny tur,
U durs ari luysn arevi...

Dzeny gynac dymbdymbalov:
Davti akanjn ynkav horum.
— Hay-hay, asav, horeghbayrs e,
Sasma saric indz e gorum։

Vov Maruta Astvacacin,
Vov anmah xach pataragi,
Dzez em kanchel, — haseq Davtin...
Kanchec, teghic elav votqi,

Enpes zarkec jaghacqarin:
Qary eghav hazar kytor,
Kytornery erkinq tyran,
U gnum en minchev esor։

Elav noric, kangnec ahegh,
Sarsaph kalav dev Meliqin։
— Davit axper, ek der estegh,
Seghan nystenq, xosenq kargin...

— El chem nystil es qu hacin,
Du tymardi, vaxkot u neng.
Shut, zenqyd ar, hecir qu dzin,
Durs ek meydan, kyriv anenq։

— Kyriv anenq, asav Meliq,
Imn e miayn zarkn arajin։
— Qonn e, zarkir, kanchec Davit,
Gynac, kecav dashti mijin։

Elav, kangnec Mysra-Meliq,
Ir gurzn arav, hecav ir dzin,
Qyshec, gynac minch Diarbeqir
U enteghic ekav kyrkin։

Ereq hazar lidr er qashum
Hyskayakan ir mykundy.
Ekav, zarkec. korav phoshum
U ererac erkri gundy։

— Erkir qandvec kam zhazhq eghav,
Asin mardik shat ashxarqum։
— Che, asacin, arni carav
Hyskanern en irar zarkum։

— Merav Davit es mi zarkic,
Asav Meliq iren zorqin։
— Kendani em, ampi takic
Gorac Davit Mysra-Melqin։

— Hay-hay, motik teghic eka,
Tes, vorteghic himi kygam։
U verkacav, kangnec hyskan,
Ir dzin hecav erkrord angam։

Erkrord angam qyshec Halab
U bac toghec dzin Halabic.
Buq ver kacav, tegh u taraph,
Arar ashxarh doghac taphic։

Ekav, zarkec. zarki dzenic
Motik mardik voghj xylacan։
— Gynac Davit Sasma tanic,
Guzhec goroz Mysra arqan։

— Kendani em, kanchec Davit,
Min el ari — hertn indz hasav։
— Hay-hay, motik teghic eka,
Kanchec Meliq u ver kacav։

Errord angam hecav ir dzin,
Gynac minchev hoghy Mysra,
U enteghic gurzy dzerin
Qyshec, ekav Davti vyra։

Ekav, zarkec bolor uzhov,
Canyr zarkov hyskayakan.
Phoshin elav Sasma dashtic,
Byrnec eresn aregakan։

Ereq gisher u ereq or
Phoshin kangnec ampi nyman,
Ereq gisher u ereq or
Boty tyvin Davti mahvan։

Erb vor ancav ereq ory,
En ampi pes kangnac phoshum
Kangnec Davit, inchpes sary,
Gyrgur sary meg-myshushum։

— Meliq, asav, umn e herty։
Sarsaph kalav gor Meliqin,
Mahvan doghy ynkav sirty
U tap arav goroz hogin։

Gynac, xorunk mi hor phorec,
Ijav, mytav vihn en xavar,
Vyren qashec qarsun kashi
U qarasun jaghaci qar։

Myrynchalov elav teghic
En aryuci aryuc vordin,
Ir dzin hecav u photorkec,
Xaghac, shoghac Tur-Kecakin։

Araj vazec mazern ardzak
Melqi parav mayry jadu.
— Davit, mazys ar votid tak,
Ed mi zarky indz bashxir du։

Erkrord angam tury qashec.
Es angam el ekav qury.
Davit, ete kuzes, kanchec,
Im syrtin zark erkrord tury...

Verjin zarki zhamy hasav,
Elav Davit errord angam.
— Es mi zarkn u astvac, asav,
El mard chyga, petq e vor tam։

Asav, elav u photorkec,
Tyrav, colac Davti hur dzin,
Dzin photorkec, phaylatakec
U cac ijav Tur-Kecakin։

Ancav qarsun gomshi kashin,
Ancav qarsun qarery cac,
Mijic kytrec zhant hyreshin,
Oxty gaz el deny gynac։

— Kendani em, min el ari,
Gorac Meliq hori takic։
Davit lsec, shat zarmacav
Iren zarkec, Tur-Kecakic...

— Meliq, asav, taph tur mi qez։
U taph tyvav Meliqn iren,
Mijic eghav tchisht erku kes,
Mekn ynkav desn u myusy den։

Es vor tesav Mysra banak,
Jur kytyrvec ah u vaxic։
Davit kanchec. — Mi vaxenaq,
Akanj areq hala der indz։

Duq yranchpar mardik, asav,
Zurk u xavar, qaghcac u merk,
Hazar u mi kyrak u cav,
Hazar u mi hogser uneq։

Inch eq arel net u aghegh,
Ekel taphel otar dashter.
Che vor menq el unenq tun-tegh,
Menq el unenq manuk u cer...

Dzandzracel eq xaghagh u hasht
Hoghagorci or u kyanqic,
Te zyzvel eq dzer hand u dasht,
Dzer hundz u phunj, var u canqic...

Dardzeq ekac tchanaparhov
Dzer hayreni hoghy Mysra.
Bayc te min el zenq u zorov
Ver eq kacel duq mez vyra,

Horum linen qarsun gaz xor
Te jaghaci qari takin, —
Kelnen dzer dem, inchpes esor,
Sasma Davit, Tur-Kecakin։

En zhamanak astvac giti,
Vov mezanic kylni phoshman.
Menq, vor kelnenq ahegh marti,
Te duq, vor mez ariq dushman։

GIQVoR 1982t.
Nyuty hraparakvel e Mamuli xosnaki shrjanaknerum:
Kisvir ays nyutov:
Niderlandakan Oragir Grakan ej
18:40, 18.08.2021
6267 | 0
02:40, 11.05.2020
6876 | 0
01:54, 29.11.2019
12431 | 0
05:28, 08.01.2018
12406 | 0
03:29, 22.12.2017
13090 | 0
01:01, 08.12.2017
29969 | 0
16:32, 06.12.2017
11545 | 0
16:11, 06.12.2017
16356 | 0
02:42, 05.09.2017
17577 | 0
23:45, 27.08.2017
21719 | 0
depi ver