Քիմիական/շրջակա միջավայրի ինժեներ Հարութ Բրոնոզյանը բաց նամակ է հղել ՀՀ վարչապետին.

«Հարգելի վարչապետ,
Ես գրում եմ ձեզ որպէս փորձագէտ երկրաբան (geologist/sedimentologist), սեյսմոլոգիայի (seismology) և ջրհորների (water wells) աշխատանքային փորձով: Երկրաբանության ոլորտում մեր կրթությունը ենթադրում էր հիդրոերկրաբանություն (hydrogeology), երկրաքիմիա (geochemistry), երկրաֆիզիկա (geophysics) և պալեոնտոլոգիա (paleontology): Ես գերազանցութեամբ ավարտեցի` նույն Ամերիկեան համալսարանի նույն ֆակուլտետում, ինչպէս ELARD- ի Լիբանանցի որոշ մասնագետներ: Ես նրանցից մեկը անձամբ ճանաչում եմ: Կասկած չունեմ դրանց ​​գիտելիքների և բարի մտադրությունների մեջ:
Այնուամենայնիվ, ես կասկածներ ունեմ այս խաղարկութիւնը կազմակերպողներից, էլի մեծ գումարներ կոնծելու և այլ ինչ նպատակներով: Լինելով սփյուռքահայ, ով այսքան ուշադիր հետևում է հայկական նորություններին, ես չափազանց անհանգստացած եմ հայրենիքի համար: Նախկինում բազմիցս արտահայտել եմ իմ մասնագիտական ​​կարծիքը և մտահոգությունները Ամուլսարում հանքարդյունաբերական այս նախագծի վերաբերյալ:
2019 թ.-ի Սեպտեմբերի 4-ին ես կցանկանայի լսել այն վճռական որոշմանը որը դադարեցնելու է այս հանքարդյունաբերական ծրագիրը և պատուհասը՝ հետևյալ պատճառներով:
1. Աշխարհագրական առումով Ամուլսարի դիրքը այնքան վտանգավոր է, մոտակայքում գտնվելով կարևոր գյուղեր և ջրային համակարգեր: Մաքուր խմելու ջուրը, ի վերջո, աղտոտվելու է հանքավայրի կողմից առաջացած և օգտագործված ծանր հանքանյութերով և քիմիական նիւթերով, օրինակ ՝ ցիանիդ, եւ սա կատարվելու է երկու ձեւով՝ ա) գետերը ակամայ վարակելով եւ առագ հոսքով՝ եւ բ) դանդաղ ներծծմամբ, ընդհատակեայ ջուրերը եւ հետեւաբար աղբիւրները վարակելով, անձրեւներու եւ մանաւանդ ձիւնի միջոցով: Սա անկախ նրանից, թե ինչ են գրում Լիդիանի փորձագէտները թղթի վրա: Սա շատ վտանգավոր է հանրային առողջության համար: Գործընթացը շատ դանդաղ և աղետալի է: Հաջորդ սերունդները, ի վերջո, կ՛զգան հետևանքները: Եթե ​​ծանր մետաղները խառնվեն խմելու ջրի, հողի և սննդի հետ, ապա դրանք թունավոր կլինեն մարդու համար, առաջացնելով քաղցկեղ և վտանգավոր հիվանդություններ: Ես դեռ չեմ հաշվում փոշու վնասակար մասնիկները օդում, որոնք ճանապարհորդելու են երկար հեռավորությունների վրա, եւ նաեւ շատ խօսուած ուրանի անապահով, գիմիականօրէն անկայուն ազդեցութեանը:
2. Այժմ ոչ մի վերլուծված ջրի նմուշ, ցույց չպտի տա, թե ինչ է լինելու վաղը, երբ հանքը սկսի գործել: Դա անօգուտ է զկսբից ինչ որ մի բան որոշել: Բայց մենք կարող ենք հետեւութիւն անել և կանխատեսել հետևանքները: Եվ այս հետևանքները վերահսկելը եւ կառավարելը շատ դժվար կլինի, քանի որ վնասը «domino effect»ի է նման, և շատ մեծ կ՛ըլլայ աղտոտման ծաւալը նրան պարունակելու համար: Ան որ վստահ է, թէ բնությունը կարելի է վերահսկել և կառավարել, գիտական ​​պատկերացում չունի: Կարո՞ղ եք օրինակ երկրաշարժ կառավարել: Ոչ ոք չի կարող որևէ բան երաշխավորել, երբ խոսքը վերաբերում է հանքարդյունաբերական վնասներին: Նոր առաջարկվող ուսումնասիրությունները կլինեն ժամանակի և փողի վատնում: Հայ գիտնականներն ու փորձագէտները կարող են հաստատել իմ ասածները: Լաւ կլիներ որ նրանք ներգրավվէին քննչական կոմիտէին մէջ:
3. Լիդիանը շահագրգիռ կողմ լինելով՝ իր կողմից ներկայացված `ապացույցներն անվստահելի են: Նրանց աշխատանքը սահմանափակ է ՝ ապակողմնորոշելով գեղեցիկ խոստումներով և ներկայացումներով, և ինչպես մի քանի անգամ նշեց պարոն Բրոնոզյանը, Լիդիանը չ՛ունի ծրագիր և լրացուցիչ գումար մաքրման համար: Այս մաքրումը ավելի թանկ է գնահատված, քան արդեն իսկ ներդրված և ապագայում ներդրվելու գումարները, դրանով իսկ շահույթը վերածելով բացասականի: Հանքարդյունաբերական ընկերությունը ցանկացած պահին կարող է սնանկանալ և փախչել երկրից՝ թողնելով Հայաստանի կառավարությունն ու ժողովուրդը վճառել մահացու հետևանքների գինը: Թեղուտը լավ օրինակ է: Հայաստանում կան շատ հանքեր, որոնցից պետք է սովորել, և ես տեղեակ եմ, որ այդ կապակցությամբ ուսումնասիրություն է սկսվել բայց չի բացայայտվել: Հասարակությունը, ինչպես նաև մասնագետները կ՛ցանկանան իմանալ, թե ինչ է տեղի ունեցել այդ արդյունքների հետ, և ինչու է նախարարը աշխատանքից ազատվել նախքան դրանք հայտարարելը:
4. Ջերմուկ գյուղ, առողջարան. աշխարհի ո՞ր երկիրն է զոհաբերելու այնպիսի գոհար, ինչպիսին է Ջերմուկը, զբոսաշրջության աղբյուր, աշխարհում այդքան հազվադեպ: Նման վայրերը մատների վրա են հաշվում: Ջերմուկից շշալցված ջուրը մենք այնքան հպարտօրէն ներկայացրեցինք օտարերկրացիներին` հաշվելով դրա յատկանիշները` որպէս 10 անգամ ավելի ուժեղ, քան ֆրանսիական «Perrier» ջուրը: Այս ապրանքանիշը կորսվելու է ընդմիշտ, երբ մարդիկ իմանան որ կողքին կա կեղտոտ մի հանքարդիւնաբերութիւն: Զբօսաշրջիկներն արդեն մտահոգություններ են հայտնել ասելով որ այլևս չեն գա, եթե իմանան որ կողքին հանք կա: Ո՞վ կցանկանա լսել մշտական ​​աղմուկներ, պայթյուններ և դիտել տրակտորներ և ծանր տեխնիկա իրենց պատուհաններից, երբ եկել են հանգստանալու և բուժվելու վայր: Յիշեցնեմ մի շատ կարեւոր գիտական տվեալ եւս որ Ջերմուկի ջրերը շբման մէջ են հանգային տաք օճախների հետ, հետեւաբար նաեւ սխալ է նրանց խանգարելը, այսինքն մօտակա դրդրացումներ, ցնցումներ, պայթյուններ ևայլն: Նա կը խախտի շրջանային դէքդոնային հաւասարակշրությունը:
5. Սևանա լիճ. Դա մեր գոյության համար այդքան կարևոր գործոն է, բայց արդէն վտանգված: Արդէն իսկ տեսել ենք տարբեր աղտոտիչների հետևանքները: Տեսանյութերում երևում է, թե ինչպես են Սոթքի ոսկու հանքավայրի կեղտոտ ջրերը գետերի միջով թափվում Սևանա լիճ: Կեղտաջրեր (կոյուղիներ) նաև հոսում են դրա մեջ, առանց մշակվելու: Սոյն ջրերը օգտագործվում են արտեր ջրելու: Ջրիմուրների երեւոյթը էլի կրկնվելու է եկող տարի, ոչ որովհետեւ միայն օդը տաքացած է՝ այլ նաև ջուրը աղտոտված եւ պակասած է: Միայն կը պակասէր վրան աւելանար Ամուլսարի հանքը:
6. Կլիմայական փոփոխութիւն և գլոբալ տաքացում. այս թեման դեռ չի քննարկվել, բայց դա կարևոր գործոն է քննարկելու համար: Հայաստանի կլիման ազդվելու է, անապատացում է տեղի ունենալու, երբ որ սարը քայքայվի: Քամիին ընթացիկ ուղղությունը եւ տինամիկան փոխվելու են: Նույնիսկ ավելի շատ փոշի կ՛արտանետվի օդում, և արդյունքում կլիման կփոխվի: Բնապահպանական միջազգային դատարանը դա կհամարի որպէս հանցագործություն:
7. Մարդու իրաւունքների հարթակում. Հակաժողովրդավարական քայլ կը համարուի անտեսել մարդկանց կամքը, հիմնականում` Գնտևազ և Ջերմուկ գյուղերի բնակիչներ, որոնք կարծում եմ, հավաքել են մոտ 12,000 ստորագրություն, այս հանքավայրը կանգնեցնելու համար: Այն մարդիկ, ովքեր ուղղակիօրէն ազդվելու են հանքի գոյութիւնից, մարդիկ, ովքեր խափվել են եւ իրենց հողերը Լիդիանին վաճառել շատ ցածր գներով, հետագայում տվեալ ընկերութիւնը ծառահատել է նրանց այգիները յանուն հանքի (դա հայրենիք է ծախվել, անգին հայրենիք): Գիւղի բնակիչները մի շարք միջոցառումներ են սկսել բնապահպանների հետ և մեր ուշադրությունը հրավիրել: Ինչպէ՞ս արդեօք կարող են անդրադառնալ միջազգային մարդու իրավունքների մարմինները եթէ իմանան թէ մենք անտեսում ենք մեր ժողովրդին, ոստիկանության կողմից քաշքշում ենք մեր հարգված բնապահպաններին՝ հանցագործների նման: Իսկ պետութիւնը յանձնվում է մի օֆշորային կորպորացիայի բռնազավթմանը, որը հավաքում է իր հարստությունը՝ բաժնետոմսեր վաճառելով: Միջազգային ներդրողները չեն պատրաստվում մեղադրել Հայաստանին, դա հնարք է: նրանք շատ լաւ պիտի հասկանան որ երկիրը ինքզինք ազատել կ՛ուզէ վնասակար մի հանքից: Ընդհակառակը, նրանք ավելի վստահ կլինեն, որ Հայաստանը ունի մաքուր մթնոլորտ և մարդու իրավունքների ու ներդրումների լավ կանոններ:
8. Իրավաբանական դատարան և արբիտրաժ. Հայաստանը ունի հիմնավոր փաստարկներ ցանկացած դատարան դիմակայելու համար, որը յոյսով եմ չի հասնի միջազգային մակարդակների: Քանի որ Լիդիանը գիտի որ ինք մեղավոր է և չի ուզի բացահայտվի դատարանում: Ինչ էլ որ լինի կարգավորումը, այն ավելի նվազ կլինի քան մեր հայրենիքի արժէքը:
Յոյսով որ իմ փորձագիտական տեսակէտը կ՛արժանանայ ձեր ուշադրութեան և կ՛օգնի ճիշդ որոշում կայացնելու»: