2012 թվականին Մոսկովյան-Տերյան խաչմերուկի հարակից այգում կանգնեցվել է քանդակագործ Դավիթ Երևանցու «Վարք հավերժության» քանդակը։ Մոտ երեք մետր բարձրություն ունեցող քանդակում պատկերված են երկու կանայք, որոնք իրենց գրկում պահում են հայկական ձեռագրի երկու մեծ կտոր: Դավիթ Երևանցու «Վարք հավերժության» քանդակը «Մշո Ճառընտիր» «Մշո ճառընտիրը» հայկական ամենախոշոր ձեռագիրն է, որը գրվել և նկարազարդվել է 1200-1202 թվականներին: Ձեռագրի հիշատակարանից իմանում ենք, որ այն պատվիրել է ոմն իշխան Աստվածատուր, որը ցանկացել է ունենալ այնպիսի ձեռագիր, որից Հայաստանում չի եղել։ Սակայն պատվիրատուն չի հասցրել վայելել այս ձեռագիրը, քանի որ 1203 թվականին մոնղոլ-թաթարական արշավանքների ժամանակ սպանվում է, իսկ ունեցվածքը՝ բռնագրավվում։ Որպես ունեցվածքի մի մաս՝ ձեռագիրը խաբեությամբ խլում է Խլաթ քաղաքից մի թուրք աստիճանավոր, ով էլ հետագայում վաճառքի է հանում ձեռագիրը: Մոտ մեկ տարի վարած բանակցություններից հետո 4000 արծաթով ձեռագիրը փրկագնում են Մշո Սուրբ Առաքելոց վանքի միաբանները՝ Մուշի ու շրջակայքի բնակչության կատարած հանգանակության շնորհիվ: Մշո Սուրբ Առաքելոց վանքում «Մշո Ճառընտիրը» պահվում է 811 տարի՝ մինչև 1915 թվականը: 28 կգ կշռող մագաղաթյա հսկա ձեռագիրը, որն արդեն բաժանվել էր երկու մասի, երկու կանանց շնորհիվ փրկվում է կործանումից։ Կանայք ձեռագրի մի մասը թաղում են Էրզրումի եկեղեցու բակում՝ հետագայում այն վերադարձնելու հույսով, իսկ երկրորդ մասը փախցնում են Արևելյան Հայաստան և հանձնում Էջմիածնի Մայր տաճարին: Հետագայում Էրզրումի եկեղեցու բակից ձեռագրի մյուս հատվածը հայտնաբերել է մի ռուս սպա և այն տեղափոխելով Վրաստան՝ նվիրել է Հայկական Ազգագրության ընկերությանը։ Մեծ Եղեռնից շուրջ 15 տարի անց՝ 1929 թվականին ձեռագրի երկու հատվածները նորից միավորվում են: Չնայած փրկության դժվարին ճանապարհին և խոշտանգումներին՝ ձեռագիրը փրկվել է խիզախ հայուհիների շնորհիվ, որոնք իրենց փրկության ճանապարհին առաջնահերթ իրենց հետ վերցրել են այս հսկա մատյանը, որն էլ այսօր հանգրվանել է Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանում՝ դիտորդներին պատմելով հայ ժողովրդի դարավոր պատմության, անցած դեժվարին ճանապարհի և բարձր մշակույթի մասին: Իսկ խիզախ հայուհիների հերոսական և նվիրական արարքն էլ իր հերթին «Վարք հավերժություն» անունը ստացած հուշարձանի մեջ է ամփոփել քանդակագործ Դավիթ Երևանցին՝ անցնող-դարձողներին հիշեցնելով հայ կնոջ խիզախության, նվիրվածության և մշակութային ժառանգության պահպանման գործում ունեցած մեծ դերի մասին։ Դավիթ Երևանցու «Վարք հավերժության» քանդակը Դավիթ Երևանցու «Վարք հավերժության» քանդակը |