Անգլիացի բժիշկ Սեմյուել Քոլինզը 1659 – 1666 թվականներին աշխատել է Ռուսաստանում, եղել է Ալեքսեյ Միխայլովիչ ցարի բժիշկը: Վերջ ի վերջո ծառայությունը դադարեցնելու թույտվություն ստանալով՝ նա վերադառնում է Անգլիա և Ռուսաստանում աշխատելու տարիներին կատարած գրառումների հիման վրա գիրք է հրատարակում: Ահա մի փոքրիկ մեջբերում այդ գրքից. «Ոմանք, հարբած վիճակում տուն դառնալիս, ընկնում են ձյան վրա ու քնում: Եթե նրանց հետ սթափ ընկեր չկա, մնում են ու սառում այդ սառն անկողնու վրա: Եթե ծանոթներից մեկը պատահաբար հարբածի կողքով է անցնում ու տեսնում է, որ իր այդ ծանոթը մահվան շեմին է, ոչ մի օգնություն չի ցուցաբերում՝ վախենալով, թե նա կարող է իր ձեռքերի վրա մեռնել, վախենալով, թե այդ դեպքում հետաքննությունն իրեն նեղություն կպատճառի, որովհետև «զեմսկի պրիկազ» -ը կարողանում է հարկ վերցնել իր գերատեսչությունում հայտնված յուրաքանչյուր մեռածի համար: Մեղքդ գալիս է, երբ տեսնում ես տասներկու սառած մարդկանց սահնակով տեղափոխելիս. Ոմանց ձեռքերն են շները կերել, ոմանց՝ երեսները, իսկ ոմանց էլ միայն մերկ ոսկորներն են մնացել: Պասի ընթացքում այդ վիճակի հասած 200 – 300 մարդ տարվեց»: |