Turqiayi Diarbeqir qaghaqi patmakan Sur shrjani Aliphasha taghamasum gtnvogh Sb. Sargis haykakan katolik ekeghecin haytnvel e gandz voronoghneri tiraxum: Nranq hanum en ekeghecu qarern u vatcharum, gandz gtnelu huysov ancqer en bacum paterin kam himqeri mot, inchi hetevanqov aranc ayd el kisaver ekeghecin haytnvel e amboghjapes vochnchanalu vtangi tak e. haytnum e Ermenihaber.am-y: Turqalezu aghbyury grum e, vor ardzanagrutyunneri u patmakan havasti teghekutyunneri sakavutyan pattcharov ekeghecu masin qich ban e haytni: «Shveycaraci patmaban Maqs van Berqhemy «Amida» anunov ashxatutyan mej grum e, vor osmanahpatak hayery ekeghecin karucel en 1515 tvakanin u anvanel Surb Sargis: 19-rd dari banaser, ashxarhagraget Ghukas Intchitchyani ashxatutyunum xosvum e qarashen, hngaxoran haykakan ekeghecu masin, isk Turqiayi asorakan hamaynqi nerkayacucich, patmaban Gabriel Aqyuzy ayd ekeghecu hamar ogtagorcum e Mor Dumyana anuny»,- nshum e aghbyury: Ekeghecu masin teghekutyunner e haghordel Ankarayi hamalsarani arevelyan lezuneri fakulteti shrjanavart Ruveya Tunchy, vov Germaniayum ghekavarum e «Hishoghutyun u teghanq» naxagci ashxatanqnery: Ekeghecu veraberyal usumnasirutyunner katarac Tunchy nshum e, vor Sb. Sargisy myus mec ekeghecineri nman ir kazmum unecel e dproc. «Ayd dprocn el ekeghecuc shat ush chi karucvel: 16-rd darum ayntegh hayeren ev astvacabanutyun e dasavandvel: 1800-akannerin Diarbeqiri vilayeti 2 dprocneric meky Sb. Sargsi, myusy Sb. Kirakosi kazmum er: Ayd 2 dprocnerum minchev kesor hayeren ev turqeren en dasavandvel, isk kesoric minchev ereko: dzeragorc arhestner: Sakayn hayoc patriarq Karapet 3-rdy, haskanalov, vor gragitutyuny bavarar makardaki vra che, hamaynqin shrjaberakan e ugharkum: pahanjelov arevtrakanneri u arhestavorneri hovanavorutyamb dprocner karucel: 1800-akannerin ays vilayetnerum amenur sksum en dprocner karucel: Dprocneri karucmamb ashxuzhanum e krtakan gorcyntacy, inchi shrjanaknerum Sb. Sargis ekeghecu kazmum 1847-in mek hat el oriordac dproc e karucvum, vorn aveli ush dasyntacner e arajarkum naev chaphahasneri hamar: Aydpisov dprocy shat arhestagorcneri hamar arajyntac e apahovel irenc gorcuneutyan volortum: Haykakan dprocnerum himnakanum dasavandum ein aynpisi ararkaner, inchpisiq ein tvabanutyun, ashxarhagrutyun, bnagitutyun, osmanyan grakanutyun, tramabanutyun, qreakan orensgirq, kronner, inchpes naev dzeragorc ashxatanqner: Aysorva Diarbeqiri Yavuz Selim, Suleyman Nazif naxakrtaranneri shenqery, Diarbeqiri arevtri u ardyunaberutyan palati u mi sharq ayl shenqer ayd zhamanknerum karucvac haykakan dprocner en»: Tunchy patmum e, vor Osmanyan kaysrutyunum 4572 voch qristoneakan dproc e eghel, sakayn drancic 4074 chen unecel pashtonakan tuyltvutyun, isk Sb. Sargis ekeghecu kazmum gorcogh dprocnerin tuyltvutyun e trvel miayn 1893 tvakanin: «Oriordac dprocin, sakayn, aydpes el tuyltvutyun chi trvel,- sharunakum e Tunchy: -Ev hetaqrqirn ayn e, vor chnayac 1893-in phastatghter stanalu hangamanqin: Sb. Sargis ekeghecin u dprocnern anmasn chen mnacel 1894-96tt. sadranqneric: Ekeghecin ayrvel e, dprocnern: avervel: Mievnuyn zhamanak lrjoren avervel en bazmativ haykakan arhestanocner, xanutner u tner: «1899-in tvagrvogh mi phastatghtum nshvum e, vor ekeghecu dprocneri veranorogman hamar tuyltvutyun e stacvel: Ayd gorcyntacic heto usumnakan kyanqy sharunakvel e dprocnerum: chnayac bazmativ tneric havaqvel ein hayeren dasagrqery: 1915-ic heto ekeghecin u dprocnery brnagravoghnery dranq ogtagorcel en vorpes anmshak brndzi fabrika, anasnagom, hacahatiki pahest ev ayln: Verjin tarinerin Sur taghamasum teghi unecac baxumneric (nkati uni 2015-dektemberic 2016-i martin taghamasum qurd zinyalneri u turq uzhayinneri mijev teghi unecac baxumnery-xmb.) heto taghamasum sksac qaghaqashinutyan cragri hetevanqov ekeghecin haytnvel e qandvelu vtangi mej»,- nshum e Tunchy: Nra xosqov: ays pahin gandzaxuyzneri hardzakumnery ekeghecu vra sharunakvum en, usti 80 tokosov avervac ekeghecin pahpanelu hamar petq e anhapagh mijocner dzernarkven: «Ete ekeghecin qandvi, nra het kverana mi amboghj patmutyun u hishoghutyun»,- ahazangum e Tunchn u nshum vor chnayac ekeghecin qandvelu ezrin e, bayc depi iren e dzgum bazamativ zbosashrjikneri Turqiayic u artasahmanic: «Amen tari aystegh Hayastanic xmber en galis: Ete verakangnvi, kdarna zbosashrjikneri mshtakan kangarneric meky»,- ezraphakum e Tunchy: |