VAChAGAN GRIGVoRYAN Ban․ git․ doktor, profesor Gavari pet․ hamalsarani Hayoc lezvi ev grakanutyan ambioni varich Mushegh Galshoyani ararac ashxarhy gerakshir bovandakutyamb arnchvum e hay zhoghovrdi tchakatagri patmutyany, aveli konkret XIX daraverjin ev XX daraskzbin teghi unecac voghbergutyany, vor canranist xarani nman hetq toghec zhoghovrdi gitakcutyan, hogebanutyan vra։ Hayeri patmutyunn ir bnuytov eapes tarbervum e myus zhoghovurdneri ancyalic voch aynqan dzevov (amen zhoghovurd ancnum e zargacman voroshaki tchanaparh, ayd yntacqum anxusapheli en nmanutyunnery), vorqan bovandakutyamb, miayn iren hatuk anhatak korustneri u zrkanqneri berov։ Azgayin-azatagrakan sharzhumnery skzbnavorvecin imperializmi darashrjanum: inchpes Evropayum, aynpes el: Arevelqum։ Bayc, i tarberutyun Avstro-Hungariayi ev Rusastani: Osmanyan kaysrutyuny amenahetamnac razma-feodalakan erkirn er, vor anhrazhesht er qaghaqakirt erkrnerin: irenc nkrtumnern irakanacnelu, harmar pahin naev arandzin patarner trcnelu hamar։ «Bayc che piti moranal, vor mi ayspisi vatabast dipvacqum araj qristonyayq kkoghoptvin, kmerkanan ev kmeranin [1]» ։ Nalbandyanakan margareacumy irakanacav։ Azgayin demq u dimagic, mshakuyt unecogh zhoghovurdnern aveli vtangavor ein: hayer, huyner, naev: bulgharner։ Qrdakan vachkatun ceghern arandznaki vtang chein nerkayacnum, arorya avararutyan, harstanalu tenchov brnvac, nranq gorciq dardzan brnapetutyan dzerqin: moranalov irenc himnarar xndirnery։ Ete Rusastanum, Avstro-Hungariayum azgayin inqnagitakcutyan ekogh zhoghovurdnery tchnshvum ein «barekirt» eghanaknerov: argelvum, sahmanaphakvum er azgayin krtutyan, mshakuyti gorcyntacy, apa 1890-akanneri keseric amboghj Osmanyan kaysrutyan taracqum sksvecin hayeri hreshavor kotoracnery։ Dranq Evropayi patmutyan mej irenc naxorinaky chunein։ Arandzin gorcichneri ahazangn u parsavanqnery vochinch chphoxecin depqeri yntacqi mej, Evropan chansac mernoghneri harachanqin, vorpeszi erku tasnamyak anc inqy hecer brnutyan lci tak։ Depqeri xarnaphntor qaosum ev hetagayum hayeri patmutyuny hatւk bnuyt yndunec: minchev ors chstanalov ir verjnakan dzevakerpumy, minchev verj chhaskacvelov hamashxarhayin hanrutyan koghmic u mnalov menak։ Ayn zhoghovurdnery, voronq martnchecin ankaxutyan hamar, unecan irenc hayreniqy, sakayn iradardzutyunnery hayeris aghetneri taran։ «Hay hamaynqy ir mej xaghaghvelu himqer chi gtnum։ Na tanul tvec ir azgayin-azatagrakan paterazmy: vtcharelov ahavor mi gin ev erbeq chhasav haghtanaki» [2]։ Ashxarhn antarberutyamb xachec ardarutyunn u tchshmartutyuny, ashxarhn ir meghqi bazhinn uni։ Erkar zhamanak te patmagrutyuny, te grakanutyuny erevuytneri pattchary phntrecin mardkutyan xlutyan u sfinqsyan antarberutyan mej։ Nman hayecakety mi koghm toghec harcadrman myus koghmy, vory pakas karevor che։ «Nor npatakaughghvacutyun: zhoghovrdi patmakan iradardzutyunneri real gnahatum, tchshtel ashxarhi ev sephakan meghqi sahmannery» [3], -grum e Galshoyany 1969 tvakanin։ Grakanutyan teghasharzhin trvac bnoroshumn arajin hertin veraberum er iren: Galshoyanin։ Sephakan vripumneri pattcharnery tesneln u bardzradzaynely voch aynqan anhrazhesht, vorqan partadir er groghi hamar, vorovhetev «dzmrany saytaqoghnery amrany ha votqery qarerin en xphum» [4]։ Uremn: patmutyuny herosakan ancyali, hatchax el inch-or idilik depqeri sharan che ev amenic araj ancyal che։ Patmutyunn ir amenatarber drsevorumneri mej mer tunn e, mer erkiry, mer bnavorutyunn u aprelu, maqarelu kerpy։ Patmutyan korustnery, sephakan hogin qnneln anhrazhesht e aysorva u vaghva vripumnery tuyl chtalu, goyatevman volortnerum anxatar qaylelu hamar։ Ancyali ynkalman nmanatip «gorcnakan» bnuyty mec chaphov npastec Galshoyani steghcagorcutyan qaghaqaciakan krqi shikacmany, phasteri npatakamet meknabanmann u gegharvestakan kshri bardzracmany։ Patmutyan verakendanacumn anhrazhesht hangamanq e voch aynqan «ov enq menq» -i sahmannery tchshtelu, vorqan goyatevelu, «inchpes petq e aprenq» -i patasxany gtnelu hamar։ Sra het kapvac: xist karevorvum er avandneri harcy։ «I tegh bac namaki» hodvacum anhangstanalov zhamanakakic eritasardutyan uzheri anteghi msxumic u angorcutyunic: groghy nor serndin aylaserumic phrkelu karevor tchanaparh e hamarum hayreri: avandnerin veradardzy։ «Mitq chuni, -asum e nranc philisophayutyuny, - ynknel shraylutyan etevic, shraylutyuny erjankutyun chi karogh berel։ Uremn, qichy shat yndunir ev nayir hogud xorqy ev ayntegh voronir qo erjankutyuny» ։ [5] Parz e, vor xndirn aveli baroya-philisophayakan bnuyt uni, shraylutyuny karogh e korcanarar linel zhoghovrdi hamar, ynchaqaghcutyan krvi mej partvum en bolory, aystegh haghtoghner chkan։ Aprelu ev gorcelu nman kerpy groghi hamozmamb chi kapvum harkadir paymanneri het (jard, paterazm, tntesakan dzhvarutyunner ev ayln), dranc arkayutyamb mer naxninern aveli pind apavinecin ayd xorhrdin։ «Isk akunqy mer bnutyunn e, qichy shat yndunelu, phoqry mec tesnelu xorhurdy mer bnashxarhi harazat cnundn e, hatkapes naev ayd erkri u bnutyan ter mardkanc aprelu ev gorcelu kerpy, vory serndeserund phoxancvelov galis er» [6]։ Hayeri philisophayutyunn inqnakatarelagorcman, anhati hogevor zargacman aynpisi mi tchanaparh er, vor hnaravorutyun ktar heru mnal manruqneric u usnkic darnal nranc, vovqer pahum en erkiry։ Partadir che, vor paterazm lini u nor haskananq, vor amen meki vordin ir vordin lineluc baci erkri zinvorn e։ Isk voch mi zinvor zenq chi vercnum miayn ir hory pashtpanelu։ «Na bolori zinvorn e» [7]։ Miangamayn parz e, vor xist ardiakan harcer shoshaphelov, arvestagetn apavinum e armatnerin։ Zhamanaki sryntac hosqn ir het tanum e ayn zhoghovurdnerin u cegherin, voronq vogeghen chen, herankar chunen, ays ashxarhi mej chunen irenc ashxarhy։ Uremn, qichy shat yndunelu, qchov bavararvelu, ashxarhin liachq nayelu philisophayutyuny miayn skizbn e ancyalin darnalu, ancyalin haghordakcvelu hamar, eakany azgayin vogu tchshmarit zharangord darnaln e։ Isk vogin chuni skizb u verj, uni miayn yntacq։ Erevuytnerin nman motecumy patmutyan zhamanaki yurorinak ynkalum e, vor hnaravorutyun e yndzerum harcery tarabnuyt amboghjutyan mej ditel։ Sakayn hodvacy hraparakaxosakan linelov: miazhamanak yndgrkum e grakanagitakan xndirner, vory xist karevor e Galshoyani steghcagorcutyan eutyuny haskanalu hamar։ Harcadrumy: «karogh enq nor serndin veradardznel paperi vogin» [8], arajin hertin ughghvac e xosqi varpetnerin։ Isk vogin phoxancel «tetev u but grchov» hnaravor che, vogin anhrazhesht e zgal, vorn amen mekin chi trvac։ Parz e, vor avandneri xndiry groghi hamar bavakanin layn ymbrnum e ev chi sahmanaphakvum voreve groghi kam groghneri hamar hogeordi linelov, nranc tchanaparhov gnalu hangamanqov։ Tchshmarit groghy, cnndyan oric, aryan het zharangum e inchpes azgayin mshakuyty, aynpes el ancyali zgacoghutyuny, vor entadrum e iren: grogh-qaghaqacun patmutyan anmijakan zharangordn zgalu hangamanqy։ Ays organakan miasnutyunn ir mej nerarum e hamozmunqy, te patmutyuny erbeq chi yndhatvum, ayl sharunakvum e aysorva mej, isk ancyaly lav lini, te vat: parzapes anhnar e antesel։ Ev vorqan el verakrknenq Heraklitosi xosqery, te hnaravor che mievnuyn gety erkrord angam mtnel, mievnuyn e: tchakatagri ev zhoghovrdi kanchov tchanaparh elac groghi hamar parz e, vor patmutyuny naev inqn iren krknelu bnuyt uni, togh vor dzevov, drsevorman kerpov tarber, nerqust, eutyamb nuyny kam grete nuyny։ Ete ka tarber zhamanaknern i mi berelu, hamzgalu mecn karoghutyuny, uremn, ka ancyali, hetevabar ev: nerkayi u apagayi korustneri zgacoghutyuny։ Ays depqum «qichy shat» yndunelu philisophayutyuny hakasutyan mej e mtnum zhoghovrdi patmakan baxti, nra tchakatagri het։ «Kyanqy gtacurik e» [9], -asum e herosneric meky, mi ban, vor chi artahaytum zhoghovrdi shahery ev karogh e korcanarar linel apagayi hamar։ Sa groghi dramayi ankyunaqarn e, vory erbeq chi veracvum horetesutyan։ Avelin: herosakan vogin phoxancelu npataky mekn e: mi koghm netel patmutyan qarughinerum zhoghovrdin partadrvac nahataki kecvacqy ev aprelu hamar chmural, ayl xosel havasari iravunqov ev amen pahi patrast linel anaknkal harvacin dimakayelu։ Galshoyany darnum e zhoghovrdi hogevor veracnutyan gaghapharaxos- nahataky, vor groghakan bnazdov zgum e voch miayn ancyali u nerkayi kapy, aylev dranc miakerputyunn u hamyndhanrutyuny։ Ays organakan miasnutyan mej e bacahaytvum Galshoyan-arvestageti draman, vorovhetev chka ancyali partutyun․ korustnery sharunakvum en aysorva, tchyughavorvum serundneri eutyan mej, darnum bnavorutyun, paymanavorum ashxarhin u mardkanc ditelu nranc kerpn u kensaphilisophayutyuny։ Hay zhoghovrdi tchakatagiry, nra patmutyuny bnuytov kanxoroshel e harceri ayn shrjanaky, voronq mitvac en nerqin temayin, ev vorn amboghjanum e groghi vipakneri, hraparakaxosakan hodvacneri, patmvacqneri mej։ Irenc amenatarber drsevorumneri mej Galshoyani erkern artacolum en ergri u ergracu tchakatagiry, canr, anxusapheli korustnerov li draman։ Nranc yuraqanchyuri kyanqn anverj u andadar [9] maqarum e sephakan tchakatagri dem: linelutyan hamar։ Ayd payqarn avartvum e partutyamb, ev kam ayn aravel irakan u shoshapheli e darnum hetagayum: kyanqi mayramutin, erb lqum en eritasardakan avyunn u uzhy, ir erkrum tuny pahelu huysin phoxarinum e korcanvac erkri vogin pahelu zgacumy։ Mi zhamanak ayd mardik zinvorner ein gorcov: irakanum, ayzhm nranq zinvorner en huyseri u dzgtumneri volortum։ Tchakatagiry mi koghm shprtec mardkanc ayn erkric, vor irenc er patkanum, ashxarhn ases dadarec nranc hamar tun lineluc։ Zhoghovurdy mnac ir cavi u vogorumneri het menak, patmutyan hamyndhanur hogsi mej: anphophox tchakatagrov։ Galshoyany karevorum e ev zhamanaki xndiry։ Grakanutyuny nrboren u xorutyamb petq e bacahayti mtqi ev zgacmunqneri mijev eghac urtchacogh beveracumy։ Zhamanaki anxusapheli yntacqy tanum e hiny, ev hatchax partadrum e nory։ Ayn aveli u aveli e heracnum mardun ir inqnutyunic, sephakan armatneric, azgayin avandneric։ Mardkaynutyuny chkorcnelu, goyatevelu hamar partadir e het nayely։ «Sa het nayel che», «Hima vayrkyany or e ktrum, ory: tari» ։ [10] Erexaneri mankutyuny kisat e mnum, anzhamanak vra hasac patanekutyunn e kisat mnum u tvum e: eritasardnery chpetq e ceranan։ Ashxarhy hamyndhanur taphic mghvum e araj: amen inch durs e ekel hunic, amen or aveli u aveli zgali e darnum otaracumy, cnvum e hakasutyun: marmni u hogu, ugheghi ev zgacmunqneri։ Sakayn zhamanaki: groghin hatuk ynkalumy ka derevs 1967 tvakanin grac «Ur ceruk․․․» esseum։[11] Yndameny amisner araj teghi unecacy ynkalvum e vorpes vaghuc katarvac, ancac mi ban, vor uzes te chuzes, mi nor dzevov e verhishvum, ev dranov aveli e sheshtvum zhamanaki anshrjeli bnuyty։ Ancyalum skizb chunecogh, erazhshtutyan pes anmarmin u amen pahi ir goyutyuny hishecnogh mi erevuyt ka groghi yuraqanchyur steghcagorcutyan mej։ Ayn, ibrev karevoraguyn gorcon, shat banov e npastum arajadrvac problemneri kshruytin u xorqin։ Groghin zhamanak haskacutyuny chi hetaqrqrum ibrev philisophayakan kategoria։ Verjins bovandakutyun u dzev e stanum azgayin tchakatagri, nra linelutyan kerpi bacahaytman yntacqum։ Skizbn u verjy hatuk kargov e yndgcum kyanqi anverjanaliutyan u amen pahi hosqy։ Zhamanaki ancoghikutyan gaghaphary, vor bazmics artahaytvum e maestroyi beranov («es zhamanakn amen gisher) atam e taphum, nory hanum»), [12] nerqust miahyusvum e groghi xoherin։ Entateqstum essen dzerq e berum dramatik bnuyt, amen orn annpatak, angitakic aprel: nshanakum e bac toghnel kyanqy, chogtagorcel mardun yndzerac miak hnaravorutyuny։ Groghin anhangstacnum en mardkayin haraberutyunnerum teghi unecogh teghasharzhery, voronq katarvum en voch hogut mardu, aravel evs voch hogut azgi goyutyan։ Xstoren phoxvel e uzheri haraberakcutyuny, ankayun u hankarcahas e dardzel korcanogh uzhy։ Prosh ishxany mi zhamanak hamarel u mnacel e erkri tery, hima aranc Vayoc dzor hasnelu: «mi hazar, hing hazar kilometr heru tegh nvaz mi mat kmotenar mi kotchaki u․․․ Ar qez, ishxan ishxani meky․․․» ։[13] Mi votqi chaph taracqi vra ishxanutyun unenalu andimadreli u anparagic phaphagy vochinch e ankam u annpatak mi sharzhumi dem։ Yndhanur armamb suyny qaghaqakrtutyan zargacman mitum e։ Azgi tchakatagiry, nra patmakan baxtn arandzin depqerum chuni anshrjeli yntacq, aystegh e, vor zhamanaky «dem» e ynknum, mi nor kerp «krknum e iren» ։ 1279 tvakanin Nerses Mshecin Araqeloc vanqic hasel e Vayoc dzor u glxavorel krtutyan gorcy, 700 tari heto nuyn anvanakiry nor-nor sovorum e, vor «sarin sar en asum» ։ Ancyali u nerkayi mijev zugahery, Nerses Mshecu skzbi u verji hamadrumn yntercoghin harkadrum e nayel ir ancac tchanaparhin ev phordzel aprel ayl kerp, qan aprel e minchev ayzhm։ Zhamanaki mej unecac korustn andarnali e, ayn piti karoghana lracnel nor serundy։ Zhoghovrdi tariqy chi voroshvum zut tveri tvabanakan gumarov։ Essen karucvacqayin arumov evs hatkanshakan e․ hetagayum groghy apavinec ir naxyntrac dzevin․ nerkayi ev ancyali hamadrumnery zhamanakayin tarber sherterov dardzan Galshoyani steghcagorcutyan bnorosh hatkanishneric։ Essei «zhamanakayin dashty» kazmvac e arandzin hatvacneric, voronq haraberakanoren ankax en։ Baci ayd: groghy naxyntrum e depqeri voch hajordakan yntacqy, ays paragayum harcadrumnery dzerq en berum aveli layn imast: miazhamanak voch mi pahi chi tulanum groghi nerkayutyan patranqy։ Sharadrman nman skzbunqn uni mek ayl aravelutyun․ groghn azat e phasteri meknabanman mej․ cavalvelu hnaravorutyun e steghcvum։ I hayt e galis voch zhamanakayin, ayl ashxarhayacqayin shert, vory tetev kasecnum e gegharvestakan zhamanaki yntacqy, bayc amboghjakan e dardznum aseliqy։ Galshoyani mshakac nyutn inqnin dramatik bnuyt uni, sakayn nra erkerum ambarvec dramayi ayn bazhiny, vory erbeq chhasav horetesutyan։ Draman xoracrec nra herosneri mardkayin nkaragirn u hamozmunqnery, npatakin hasnelu dzgtumy։ Avelin: Galshoyani steghcac «ergiry» dardzav mer vogeghen goyutyan, mer haratevman xorhrdanishy։ Erb 1980 tvakani hoktemberi 15-in voghbergakanoren yndhatvec Mushegh Galshoyani kyanqy, nra hetmahu grakan pharqin voch voq chkaskacec։ Na steghcel er cavalov phoqr, sakayn gegharvestakan kshruytov mec grakanutyun։ Arvestaget qaghaqacu ir kecvacqov Galshoyany voroshaki heghinakutyun er, vorn aveli er amrapndvelu hetaga tarinerin։ Qnnadatnern u groghnern andradardzan irenc gorcynkeroj steghcagorcutyany nerqin anhrazheshtutyunic mghvac։ Hraparakumnern u hodvacnery, harcazruycnern u arandzin ditarkumnery hetzhete amboghjacrin ardzakagri dimankary։ Ev grete amen angam xosq asvec lavi imastov. Galshoyani ztaryun grakanutyunn ayl ban cher entadrum։ Sakayn vorn er hamakranqi (ev e) pattchary, himqy։ Ev inchu e ayd grakanutyunn aysor aprum, naev naxanshum voroshaki ughiner inqnutyan bacahaytman tchanaparhin։ Erb grakanutyunn otarvum, anjatvum e heghinakic, apa voroshaki funkcia katarum e miayn ayn depqum, erb yntercvum e: dranov isk dzevavorelov voroshaki mtaynutyun, karciq։ Galshoyani grakan liaryun kyanqi, naev erkarakecutyan ete voch miak, apa glxavor pattcharn ayn e, vor na mnacacneric aveli shut, inqnatip mijocnerov arajadrec aynpisi harcer u dranc lucman tchanaparhner, voronq aysor huzum en mez։ Azgayin inqnagitakcutyan ayn kerpy, vor berum e groghy, chi darnum kecvacq u steghcvac kacutyunic durs prcnelu mijoc։ Ir ancyaln u iren tchanachely aravelutyunnerov u terutyunnerov, zhoghovrdi hamar darnum e nororya goyutyan himq։ Aseliqn aynqan hamahunch er u hratap, vor erkern irenc bardzr gegharvestakanutyan mej nman ein marti dasht ughghvac hramanneri: ankeghc u erbeq chtulacogh kirq, ankeghc u xentacnogh xoyanq, vor phlel e mardkayin goyutyunn u inqnagitakcutyuny kashkandogh ambartaknery ev i verjo gtel bnakanon u tchshmarit tchanaparhy։ Galshoyany henc skzbic ymbrnec, vor erbeq grakanutyan mej chpetq e nra bovandakutyunn yndunel vorpes gaghapharakan, isk artahaytman dzevy geghagitakan ughghvacutyun։ Grakanutyuny cnvum e cavic ev asvum e konkret u hstak npatakadrum unenalov։ Xosqn asvum e ayn pahin, erb dra anhrazheshtutyuny ka։ Patasxanatvutyan zgacumy zhamanakakicneri, serundneri, naev ancyali nahatakneri arjev, kartch: patmutyan hamazgacutyunn aravel zgayun en dardznum groghin։ Ev ays tchanaparhin, vor nvatchvum e hastatun qaylerov, Galshoyany havatacac e, vor amen patmvacqi, aknarki u toghi mej zhoghovrdi goyutyan krvannery, nra dimagicn u hogebanutyuny bacahaytelu ughin ancnum e bacarapes arvestageti hogu mijov։ Ev vor irakann u tchshmarity erevuytnery meknelu ayn tramabanutyunn e u artahaytman kerpy, vori mej inqn aravel qan hamozvac e։ Sa eakan yurahatkutyun e: xist bnorosh Galshoyani steghcagorcutyany։ Qich en ayn arvestagetnery, voronq pahpanelov verin astitchani obyektivutyun aseliqy kendani bnavorutyunneri mej marmnavorelu imastov, nuynpisi hmtutyamb linen subyektiv: erevuytneri meknabanman vogu, sephakan hogu kraky patmutyan bocin miaxarnelu arumov։ Galshoyany mekn er mer grakanutyan ayn bacarik anhatneric, voronq karogh ein asel, te ayn inch katarvec indz, naev dzez het, es da gitei naxapes։ Nra ztaryun grakanutyuny zulal eutyan mej hzor energiayi kutakumov voroshakioren «naxapatrastum» er ayn veraphoxumnery, vor katarvecin 80– akanneri erkrord kesic sksac։ Azgayin hogebanutyan mej teghi unecac teghasharzhery hayelayin shrjadardzi dzevov amragrvac en galshoyanakan patmvacqnerum u aknarknerum, dranq apaga maqarumneri arahetner en hishecnum։ Stacvum e, vor groghy cher phntrum, na cher phntrum herosnerin, cher phntrum teman, cher phntrum zhamanaky, cher phntrum cavy։ Na gtnum er։ Groghn yntrec vtarandu kecutyan dzevy։ Galshoyann amen pahi ir herosneri het er u erb bardzradzaynum er, xosqy hnchum er vorpes menaxosutyun, vorn aveli inqnatchanachman bnuyt uner։ Na erevuytnery bacardzaki karevor u antroheli masn er ditum ev inchpes amen mi mec arvestaget menak er։ Npatakn inqnatchanachman het naev hishoghutyan bern aravel irakan u voroshaki dardzneln er։ «Galshoyany zharangakan iravunqov dzerq meknec mer hishoghutyan bocavarvogh jahin ev avelacrec nra kraky» ։ [14] Egherni teman sksvum e arhavirqi het։ Ayn sharunakvelu e hetagayum ev yurorinak phordzaqar e hay grakanutyan hamar։ Aghetic heto ceghaspanutyuny nerkayacnogh grakanutyuny gerazancapes patmoghakan er: zgacmunqayin canra- bernvacutyamb, tarapanqn ashxarhin i lur haytnelu nerqin mghumov։ I hayt ekan ev aynpisi erker, voroncum zinvac payqari koch er arvum (S. Partevyan: «Anmah boc», «Zangy hnchec», Aleqsandria, 1917t.) ։ Terevs aravel hamardzak ein nranq, vovqer phordzecin arhavirqi mej sephakan meghqy voronel։ Oshakany turqi bnazdayin mghumnery bacahaytelis tesnum er ev «hayi berac chariqy hayin» («Cak ptuky», «Hatchi Aptullah», «Mnacordac») ։ Shahnury evs inqnaqnnadatakan hakumneri mej xist er. «Hayy amul e, ancin, anptugh» («Nahanjy aranc ergi») ։ Xorhrdayin erkrum: Maharu, Bakunci, Charenci erkerum, egherni ardzaganqnery xul tchichi ein nman։ Maharin aqsorvec, mnacacnery zohvecin։ 50-akanneri erkrord kesic sksac teman ir amenatarber artahaytutyuny gtav N. Zaryani («Erkrord kyanq» 1960-akanner), masnavorapes P. Sevaki («Anlreli zangakatun», «Eradzayn patarag»), Shirazi («Hayoc danteakany»), Silva Kaputikyani, Hamo Sahyani, Vahagn Davtyani, Gevorg emini, Maro Margaryani, Hrachya Hovhannisyani steghcagorcutyunnerum։ Masnavorapes, Sevaki poemnerum arajadir skzbunq er hayoc egherni baroyakan imastavorman xndiry։ Hetagayum ays ughiov e zarganum ceghaspanutyan teman Stephan Alajajyani, Sero Xanzadyani, Pertch Zeytuncyani erkerum։ [15] Ays sharqum tarbervum en Xachik Dashtenci steghcagorcutyunnery («Xodedan», «Ranchparneri kanchy»), dranq aravel kam pakas xorutyamb bacahaytum en daraskzbi sharzhman herosakan bnuyty։ Irakani ev araspelakani miahyusumy «Ranchparneri kanchum» sharadrman himnakan vorakn e, mtnolorty dzevavorogh amenahzor krvany։ Patumi artaqin gceri xtacmamb e groghn hasnum storjrya hosanqi tpavorutyan steghcmany։ Eakany yndhanurn e։ Kerpary, vorpes anhat, ases tarralucvum e mshushi mej, patmutyuny: «heqiatayini», ev yntercoghn el araspelakani mej dzhvaranum e patumy vorpes patmutyun ynkalel։ Dashtencn ogtagorcelov patmakan, ashxarhagrakan ashxatutyunner, akanatesneri vkayutyunner ev hushagrutyunner: yntrel e ayn drvagnery, voronq naxyntreli en ev bacahaytum en dimadrutyan masnakicneri araspelakan vogin։ Galshoyann araspelakani ev banahyusutyan phoxaren yntrum e aravel irakan guyner։ Ayd pattcharov el, teev aknhayt erevakayakan trichqnerin, yntercoghn zgum e depqeri irakan bnuyty, vor zhamanaki arumov hamematabar mot e, kendani ev dranov isk nergorcun։ Dashtenci hamar karevory patmutyan andzavnerum crarvac phastn e։ Patahakan che, vor kareli e cuyc tal hushagirneri ev «Ranchparneri...» yndhanur ezragcery, patkerneri nuynutyuny։ Galshoyany phastn imastavorum e nerqnapes, depqy lusavorvum, parzvum e arvestageti mtqi, groghakan tchshmarit bnazdi shnorhiv։ Karevory phasti nermucumy che, ayl linelutyan philisophayutyuny, depqeri pattcharahetevanqayin kaperi bacahaytumy, vor i verjo nra herosnerin hangecnum e mi nor ezrahangman, ayn yurorinak hasunutyan yntacq e, vor veryntac bnuyt uni։ Galshoyany patmutyuny verakendanacnogh cher, na veraimastavorvac patmutyuny mijoc er dardznum apagayi hamar ev uzheri geraguyn larumov phordzum er dzevavorel nor hogebanutyun u ashxarhayacq։ Patmutyan cavy chtesac, bayc patmutyan varac aryunn ir eraknerum zharangac groghn ararec arevot ev ankrkneli mi ashxarh, vortegh mardik ners en mtnum vaxvorac qaylerov, bayc durs en galis vogepndvac kamqov։ Galshoyany mer nvirakan aprumneri u xoheri kave xrtchity mtav ev ayn toghec ibrev marmare shinutyun, zhamanakn aravel xorhrdavor u ankrkneli e dardznelu ayd tatchary։ Grakanutyun 1. Nalbandyan M․, Erker, E․, Sovetakan grogh, 1985, ej 485։ 2. Mihranyan A․, Haykakan harcy ev ardi qaghaqagitutyuny, «Veracnvac Hayastan», E․, 1990, h․ 5, ej 7։ 3. Galshoyan M․, Skzbunq ev elaket, Agravaqar, E․, «Hayastan», 1990, ej 317։ 4. Galshoyan M․, Bovtun, E․, 1981, «Hayastan» hrat․, ej 513 5. Galshoyan M․, I tegh bac namaki, Agravaqar, E․, 1990, «Hayastan», ej 336։ 6. Nuyn teghum։ 7. Nuyn teghum, ej 334։ 8. Nuyn teghum, ej 337։ 9. Galshoyan M․, Agravaqar, E․, 1990, «Hayastan», ej 71։ 10. Galshoyan M․, Bovtun, E․, 1982, «Hayastan» hrat․, ej 513։ 11. Galshoyan M․, Agravaqar, E․, 1990, «Hayastan», ej 115-122։ 12. Galshoyan M․, Agravaqar, E․, 1990, «Hayastan», ej 117։ 13. Nuyn teghum, ej 122։ 14. Gasparyan D․, Helikoni astghy, E․, 1988, Sovetakan grogh, ej 329։ 15.Enciklopediya, Armyanskii vopros, E., 1991, Glavnaya redakciya armyanskoy enciklopedii, s. 131-135. --------------------- Mushegh Galshoyan. «Davon» Hoghe hatakin bacvac ankoghnum parkac e Davon։ xnamqov saphrvac e, hagel e bolorovin nor spitakeghen– der ancyal tarvanic er gnel: hatuk aysorva hamar— ev, orn e: hagel e u maqur ankoghnum meknvel tikunqn i var։ Achqery kisaxuph en, tevery: caghkavor vermakin dzgac, shapiki phoghpaty bac e, ev krcqi tchermak mazery xtchtchvac eghyami pes glxahak xorhum en։ Kriv e kertam, Pchuk, kgas» ։– Nran tvum er, te karogh e bardzradzaynel, bayc cher haskanum, te inchu beran cher bacum։ — eheheeee, Talvorik, es eka, – Davon noric shurtery sharzhec. hushery dzayn aran։ Davoyi dzayny lsvec hervic, bekbekun, ergi ardzaganqi pes։ tchamerkracinnery nayecin mimyanc. Davon arden gnum e... Gnum e ev ir verjin xosqn asac։ — Davoo, — kanchec Hamze Pchuky, — te er– gir e kertas, het irar ertanq, minak ur e kertas, tnaver։ «Phashi hramany sxal e։ — Patasxanec zinvorin։ — U te ed hramany katarel kuzeq, churi dzeznic mek — erkus chtanim im het, chem erta"։ — Ev qshec zinvorneri vra, girkn arav erkusin u qashec depi gety։ «Davo, — hanqaktur xosec zinvorneric meky, — espes payman kapenq. zoravarin kzekucenq, te: hramany katarvac e, isk du zoravari achqin cherevas» ։ |