• 22.02.2023. ays Hetaqrqir harcazruyc֊bacahaytumy tpagrvel e ORER Armenian European Magazine Evropakan amsagrum, ayn bavakanin bovandakalic u manramasnutyunnerov li hagecvac kensagrakan e aysorva zhamananakneri kinolegend Artavazd Pheleshyani masin: um cnndyan 85-amyaky lracav phetrvari 22֊in։

Aysor mer zhamananakneri kinolegend Artavazd Pheleshyani cnndyan 85-amyakn e։ Ev na ays tariqum sharunakum e steghcagorcel, grum e opera u kinoscenar, masnakcum ir verjin: «Bnutyun» poetik filmi hamashxarhayin cucadrutyunnerin։ U teev na harcazruycner chi talis, bayc sirov masnakcum e mamuli asulisnerin u varpetutyan daserin։ 2021 tvakanin ORER amsagrum tpagrecinq bacarik harcazruyc nra sireli tiknoj: Aida Galstyan-Pheleshyani het։

Ays mtermik zruycy terevs arajin angam bacahaytum e Pheleshyan arvestageti, MEc mardu stecagorcakan u andznakan kyanqi shat manramasner։ Aysor, Mec kinobemadrichi cnndyan 85-amyaki aritov ayn hraparkum enq naev hamacancum: ORER-i kayqejum։ Jermoren shnorhavorum enq mer sireli Artavazd Pheleshyanin ev maghtum aroghjutyun ev erkar steghcagorcakan yntacq։

Bacarik harcazruyc Artavazd Pheleshyani tiknoj: Aida Galstyan- Pheleshyani het

-Tikin Aida, mer zruycy sksenq Dzer canotutyunic։ Vortegh handipeciq paron Pheleshyanin։

– Menq canotacel enq 1959 tvakanin Kirovakani (Vanadzori) «Avtomatika» gorcaranum, konstruktorakan bazhnum։ Inqy gcagrogh er ashxatum, isk es kananc xmbum ei, menq gcagrery stugum einq ev dranc krknorinaknern einq steghcum։ Bolors eritasard einq, nor kolektiv er։ Es qsan tarekan ei, inqy: 21։

– Ev aydpes oreric mi or siro xostovanutyun arec։

– Che, minchev ors chi eghel, erbeq chi asel: es qez sirum em։ (cicaghum e), bayc verabermunqov er cuyc talis ir sery։

-Bayc duq ayd zhamanak arden zgum eiq, vor na tarbervum e myusneric, vor taghandavor e։

-Ashxatanqi mej zgum ei, vor shnorhq uni։ Iharke, inqy boloric tarbervum er, ir bnavorutyamb katakaser er, urax, zvart։ Indz asum ein, ete Arturi het amusnanas (aydpes ein anvanum Artoyin eritasard tariqum), amboghj kyanqd cicaghi mej e ancnelu։

-Hetagayum meknec Moskva sovorelu։

– Erb asac, vor meknelu e Moskva sovorelu, es arajarkeci, vor yndunvi Erevani gegharvestataterakan institut, vorpeszi mez mot lini։ Bayc ir naxyntrac ararkan Erevanum chkar։ Aydpes 1963 tvakanin meknec Moskva Kinematografiayi hamamiutenakan institutum: VGIK-um sovorelu։

Pheleshyannery amusnutyunic heto

-Arden amusnacel eiq։

-Voch, 1964 tvakani phetrvarin inqy Moskvayic ardzakurd ekav, ev ayd zhamanak nshanvecinq։ Es ev ashxatum ei, ev sovorum ei shinararakan texnikumum, ev cankanum ei yndunvel politexnik institut։ Hajord tari mayisin es gnaci Moskva ir mot, vortegh shat lav zhamanak anckacrecinq u aynteghic veradardzanq Kirovakan: ughigh ir mayriki tun։ Aydpes amusnacanq 1965 tvakanin։ Irakanum, inqy hetaqrqrvel er, vor Moskvayi kinoyi institutum nor bazhin er bacvel: filmeri tnorenneri hamar, ev mtacum ei avarteluc heto kgnam ayntegh, sakayn amusnanaluc u erexaneri cnveluc heto aylevs chei karogh mtacel ayd masin։

-Inchpisin er na tann ibrev hayr u amusin։ Arvestum inqn anzijum er, tann el er aydpes skzbunqayin։

-Tann el er aydpisin։ Iharke, haskanum ei, vor iren azatutyun e petq, vorpeszi inqy steghcagorci, ashxati։ Dra hamar erexaneri bolor hogsery inqs tara։ Inqy, tchisht e, ognum er, bayc naev amboghjutyamb tarvac er ir gorcov։ Arajin hertin ir mtacmunqn er, ir steghcagorcely, erazanqnery։ U erb inch vor ban er anum, indz het kisvum er, patmum er։ Es el anmijapes asum ei: gri։ Aydpes grvec «Homo Saphiensy» ։

-Dzer karciqy hashvi er arnum։

-Ayo, misht։ Es ashxatum ei ibrev ir ognakan։ «Tarva eghanakaner» i zhamanak mez ugharkecin Moskva: filmi montazhn irakanacnelu hamar։ Iharke, es montazhic ban chei haskanum, bayc shat harcerum ognum ei iren։ Ayd filmy erkrord angam nayeluc heto, ayl kadr ei tesnum։ Ayn zhamanak chei haskanum, isk inqy asum er, vor da e henc distancion montazhy։ Verjers, tany zruyci yntacqum, indz asac. «Im bolor filmery du es arel: im mijocov» ։

-Hishum eq arajin filmy erb nkarahanec։

-1964 t. amarayin ardzakurdnerin, erb ekav Hayastan, arajarkecin mi film nkarel։ Aydpes cnvec «Lernayin pareknery» filmy։ Errord kursum: 1966t.-in arden mi ayl arajadranq stacav ev nkarahanec «Mardkanc erkiry» filmy։

Dran hajordec 1967t «Skizby» filmy։ Ayd filmy shahec Kinematografiayi instituti ayd tarva bolor mrcanaknery։ Ayd filmi patmutyuny hetevyaln e։ Herustatesutyuny patver er stacel, vor XSHM 50-amyakin nvirvac 100 seriananoc film nkarahanen։ Arton arajarkel er, vor kartch zhamanakum knkari։ Aydpes vercrec Georgi Sviridovi «Vremya vperyod» (Zhamanakn araj) erazhshtutyuny u dra ughekcutyamb tasy ropeum nkarec Sovetakan Miutyan hisun tarva patmutyuny։ Ays filmic heto, herustatesutyuny glxavor lratvakan cragiry: «Vremyan» (zhamanaky) sksum er ayd erazhshtutyamb։ Sviridovin cuyc tvec filmy, asac: knereq, vor naxapes dzez chem harcrel, bayc uzum em, vor nayeq։ Inqy misht erazhshtutyan mej phophoxutyunner er mtcnum։ Krtchatum er, miacnum er, inchpes kadrern e montazhum։ Spiridovy cher el haskacel, vor ir erazhshtutyuny phophoxutyan e entarkel։ Na shat havanel er, ev asel, vor hajord filmi erazhshtutyuny iren patviri։ Ayd filmi hajoghutyunic heto, mi or rektory kanchec ir mot ev asac, vor uzum en iren avartakan diplom handznen, minchder inqy ¹» é» õë errord kursum er։ «Hamarum enq, vor du VGIK-um aylevs ban chunes anelu։ Du patrasti rezhisor es», - asel er rektory։ Isk Arton patasxanel er. «Chem uzum, bolori nman cankanum em sovorel ev avartel» ։ Minchev hima karotov e hishum VGIKY, amen angam Moskva gnalis anpayman gnum e, handipum e, nuynisk hanrakacaran u Gorku studia e gnum։ Mi qani or araj noric hishel er ev asum er, vor karotel e։

Aida Galstyan Pheleshyany eritasard tariqum

-Isk mi aritov asel e, vor amenashaty «Kyanq» filmn e sirum, inchu։ Isk duq։

-Ayo, inqy da er sirum, es: «Mer dary» filmy։ Indz hiacnum e tiezerqi erazhshtutyuny։ Inqnatirnery karces te ayd erazhshtutyan tak parum en, voch te savarnum։ Ayd filmy shat dzhvar stacvec, ete tiezeragnacnery chlinein, Beregovoyy chliner, chgitem inchpes kliner։ Astvacayin, erknayin ban kar։ Dra hamar amenashaty ayd filmn em havanum։ Isk «Kyanqy» nkarahanec 1993 tvakanin, erb mer erku aghjikneri erexanery: tornikner Mariamn u Marian cnvecin, mek tari anc cnvec Aidan։ Nkarahanumnery katarvel ein Hayastani cnndatnerum: mec tvov kananc u erexaneri ein nkarel։ U erb Moskvayum sksec montazhel, nkatec, vor kadrery vorakov chen, ev chgiti inchpes yntri, vor film darna։ Es el asaci: «Du filmd qo patkeracrac dzevov patrasti, togh mna» ։ Oreric mi or, erb arden verjacnum er, mer ynkerneric meky gnacel er ir mot montazhi senyak, ev aynteghic zangec indz։ Harcreci: «Arton dzhgoh e, du inch karciqi es, stacvel e» ։ Asac: «Aida, inchpes misht shedevr e» ։ Heto inqn el hamozvec, vor «iroq «lav e stacvel։ Dra hamar el erevi shat e sirum ayd filmy։

-Isk «Menq enq, mer sarery» filmum Pheleshyani derasanakan xaghin inqn inchpes e veraberum։

-Inqy zghjacel e, vor nkarahanvel e ayd filmum, es el chem havanum։ Shat angam en heto derer arajarkel, bayc inqy hrazharvel e։

-Dzer aghjiknery: Annan ev Ashxeny nuynpes Kirovakanum en cnvel։ Erexanern inch ughghutyun yntrecin, hayriki azdecutyuny kar, arvesti het kap unein։

-Ayo, erkusn el Kirovakanum en cnvel։ 1966in Annan cnvec, Arton Moskvayum er, 10 or anc ekav։ Isk 1969-in tvakanin: «MENQ» i nkarahanman zhamanak Ashxeny cnvec։ Ayd zhamanak Arton arden Erevan studiayum er ashxatum։ Mer tanic voch heru erazhshtakan dproc kar, Annan dashnamuri er gnum, isk Ashxeny: jutaki։ Ashxeny qnnutyunneri zhamanak lav er nvagum, bardzr gnahatakanner er stanum, usucchuhin zarmanum er։ Na naev lav nkarum er, ayd pattcharov gegharvesti dproc yndunvec, vory hima akademia e։ Ashxeny dizaynerakan-tchartarapetakan fakultetum er sovorum։ Ir diplomy erkar tariner instituti patic chein hanum։ Isk Annan uzum er bzhshkuhi darnal ev uterord dasaranic bzhshkakan usumnaran yndunvec, vorpeszi karoghana naev ashxati ev heto yndunvi institut, qani vor ayn zhamanak naev ashxatanqayin stazh ein uzum։ Hetagayum yndunvec EPH hogebanutyan fakultety ev dardzav hogeban։

2016t Pheleshyany chexakan Yihlavayi mijazgayin kinopharatonum stacav Hamashxarhayin kinoyum unecac vastaki hamar mrcanaky

–Isk tornuhinery, inch masnagitutyun yntrecin։

-Aidan phaylun avartec Moskvayi Mijazgayin haraberutyunneri petakan instituty (MGIMVoN), stacav Karmir diplomy Hamashxarhayin tntesagitutyan gcov, naev avartec aspiranturan ev ayzhm doktorakann e pashtpanum, tchaponereni masnaget e, ashxatum e germanakan koncernum։ Mariamy avartel e Moskvayi baleti dprocy ev ayzhm baletmeyster e, ibrev xoreograf dasavandum e 2-14 erexanerin։ Isk Marian Erevanum avartel e Tchartaragitakan hamalsarani tchartarapetakan-dizayni bazhiny, apa taterakan instituti anmiaciayi bazhiny, shnorhali multiplikator e, aprum ev ashxatum e Erevanum։ Uni naev 2.5 tarekan dustr: hrashq Viktoriayin, vory mer arajin cornuhin e։

-Erb Prahayum eiq, nkateci, te paron Pheleshyann vorqan e sirum tornuhinerin, mi arandzin sirov er nranc nayum։

-Ayo, na mi ayl kerp e sirum erexanerin, tornuhineri hamar gzhvum e։

Artavazd Pheleshyany tornuhineri het Pharajnovi tangaranum

-Cavoq, dzer phoqr dustry: Ashxeny hivandutyan pattcharov eritasard tariqum kyanqic heracav։ Haskanali e, vor nra anzhamanak korusty azdec naev paron Pheleshyani steghcagorcakan gorcuneutyan vra։

-Iharke։ 1985-86 tvakannern ein, Germaniayic ayd zhamanak patver unein ev vraci gorcynkeroj het sksel ein rusakan ekeghecun nvirvac film nkarahanel, vory kochvum er «Astvacy Rusastanum» ։ Ayd zhamanak Ashxenn arden hivand er, u teev Arton nkarahanumnery verjacrel er, bayc sksvum er glxavor masy: montazhy։ Isk menq Ashxenikin petq e Phariz taneinq stugman։ Ayd pattcharov Arton hogepes vat vitchakum linelov, aylevs chuzec ashxatel filmi vra։ Montazhn arden irenq arecin։

-Isk xorhrdayin tarinerin Pheleshyanin el en hetapndumneri entarkel, inchpes Pharajanovin։

-Che, nman ban chi eghel։

-Varpeti steghcagorcakan kyanqum karevor tegh e gravum «Menq» filmy։ Na mi aritov asel e, vor. «Erb im filmn anvaneci «Menq», es nkati em unecel hay zhoghovrdin, vory, sakayn, mec MENQ-i yndameny mi masn e»: Inch manramasner eq hishum filmi het kapvac։

-Der usanoghakan tarinerin: 1969t erb avartec «Menq» filmy, instituti ghekavarutyuny ayd filmy gaghtni ugharkec germanakan Oberhauzeni kinopharaton, ur arzhanacav mrcanaki։ Minchder, filmy voch Moskvan er yndunel, voch Erevany։ «Menq» filmov el pashtpanec diplomayiny։ Ev erb diplomayin pashtpanutyan zhamanak eluyt unecav, bolorn asum ein, vor sa voch te vaveragrakan, ayl gegharvestakan film e։ Isk inqy vaveragrakan filmeri fakultetum er։ Sakayn handznazhoghovy qnnarkumic heto voroshum kayacrec Pheleshyanin handznel gegharvestakan, vaveragrakan ev herustatesayin filmeri rezhisori diplom։ Da instituti: VGIKI patmutyan mej miak depqn e, ev aylevs voreve mekin nman diplom chen tvel։

-Mrcanakneri hamar voreve karciq haytne°l e։ Vor mrcanakn e tank ir hamar։

-VGIKI mrcanakn e shat gnahatum, karotum e instituty, naev minchev hima hishum e moskovyan gradarannery, ur usanoghakan tarinerin hatchaxel e u kardacel antiv grqer։

-Ayn, vor na anhavatali giteliqneri ter e, erevum e naev ir grqeric, hatkapes «Im tiezerqy ev dashti miasnakan tesutyuny» grqic։

-Ayo, erb shatery zrucum en nra het, zarmanum en, karces gitutyan shtemaran lini։ tiezerqi masin girqy, vor grec erkar tarinerneri yntacqum, himnvac er ir filmeri vra։ Ayd grqum Eynshteynin hakasum e, qani vor verjins ete nshum er, vor moloraknery baxvelu en ev veranan, inqy apacucum e, vor nman ban chi lini։ Nra giteliqnery tiezerqic en։ Inqy kisat baner chi artahaytum։ Inqy nota chgiti, bayc erazhshtutyunn aynpes e yntrum, kaces inqy grac lini։ Chi haskacvum, vor phophoxutyun e arel։ Inqy chi sovorel, da trvac e verust։ Amen inch tiezerqi het e kapvac։ Hishum em, Moskvayum erb durs einq galis tan shurjy zbosnelu, misht grich u tught er vercnum, ev zbosnelis hankarc inch vor nshumner er anum։ Ayd nshumnery hetagayum ogtagorcec naev ir grqum։

-Haytni e, vor varpetn arden opera e grum։ Inchpes sksec grel։ Inch ayl cragreri vra e ashxatum։

-Mi qani tari araj, erb operayum Serzh Sargsyany kazmakerpec ir 80-amyaki erekon, dranic mi phoqr araj asac, uzum e opera bemadrel։ Arden mtqov hghacel er։ Minchev ir ugheghum chi hasunacnum, chi artahaytum, chi asum։ Inchpes «Homo Saphiansi» masin asac, vor es ayd filmy tesel em, bayc shat kuzei duq el tesneq։ Cavoq, scenary kadalov, mardik ayn patkeracumy chen stanum, minchder «Homo Saphiansy» petq e liner liametrazh xagharkayin film: derasannerov, nkarahanumnery katarvelu ein anapatnerum, ovkianosnerum, hagustnery antik zhamanakneri ein, derasannery petq e xaghayin aranc xosqi, erazhshtutyunn er hnchelu։ Dra hamar tank film er, anhrazhesht gumary chkaroghacav havaqel։

Operan el karces ayd filmi phoxaren klini։ Asum er: uzum em tarber operaneric havaqel ev nor opera steghcel, vor voch voq chi el mtacel nman ban։ Nor bnakaran teghaphoxveluc heto, erb kahavorecinq ir ashxatasenyaky, sksec ashxatel ev kartch zhamanakum avartec libreton։ Arden ergichnery canotanum en teqstin։ Ays operayum inqy naev zhamanakakic tarrer e mtcrel։ Glxavor derum mardn e: ir tarber hatkanishnerov։

Ayzhm ashxatum e naev «Sev u spitak erazner» gegharvestakan filmi kinoscenari vra։

-Inchi masin e linelu filmy։

-80 -amya tghamardu ev 20-amya aghjnaki siro patmutyun e։

-Indz misht zarmacrel e, te Artavazd Pheleshyann inchu harcazruyc chi talis։ Inch vor depq e eghel, voric azdvel e ev aylevs lragroghnerin chi vstahum, te ayl pattchar ka։

-Na mshtapes zgacel e, vor lragroghnery harcery talis en, bayc patasxannery sharadrum en irenc tesankyunov։ Ev erbeq harcazruyc chi tvel, nuynisk fransiakan haytni herustalragroghner ein ekel, nranc el merzhec։ Bayc mamuli asulisner ev handipumner sirov anckacnum e, cankacac harci patasxanum e։

-Zarmanali e, vor aysqan tarineri yntacqum Hayastanum chsteghcvec Pheleshyanakan dproc, mer eritasard serundy chogtvec nra giteliqneric։

Ayo, es el em aphsosum, vor na ashakertner chuni։ Dproci masin xosakcutyunner eghel en derevs Qocharyani zhamanak, vor uzum ein institut bacel, bayc harmar shenq chgtan, u aydpes mnac։ Serzh Sargsyany apahovec bnakaranov, kazmakerpec 80-amyaki nshumy, bayc chhascrec dproci bacman xndrov zbaghvel, qani vor hrazharakan tvec։ Armen Sargsyanin dimecinq, inqy handipec, asac, vor da ir liazorutyunneric durs e, qani vor nman harcery karavarutyunn e lucum։ Iharke, mi angam slavonakan hamalsarany kazmakerpec handipum–varpetutyan das, nuynisk arajarkecin dasavandel ayntegh, sakayn ir paymannery chkaroghacan bavararel։

–Vorqan gitem verjin filmy: «Bnutyuny», vory nkarahanvel e naev fransiakan Kartie himnadrami finansavormamb, varpety nvirel e Dzez։ Inchu ayd filmy։

- «Bnutyuny» erkar tchanaparh ancav, minchev verjiverjo avartec։ Erb Kartien finansavorec, menq meknecinq Phariz ev 5 amis ashxatecinq ayntegh։ Hatuk ognakanneri xumb kar, vor tarber arxivneric berum ein bnakan aghetneri masin anhrazhesht nyutey ev menq yntrum einq petqakan kadrery։ Aynuhetev 3.5 amis el Germaniayum anckacrecinq, ur arden montazhec filmy, ev ekanq Moskva, bayc parzvec aylevs finansavorum chka, ev filmy phakvec։ Da 2006 tvakann er։ Erb mi qani tari araj galis einq Erevan, filmy berecinq mez het, huys unenalov, vor mshakuyti naxararutyuny kfinansavori, ev kavartenq։ Sakayn gumar chgtnvec։ U verjin pahin ognutyan hasav San Franciskoyic mer barekam Levon Der-Petrosyany, vov aranc voreve naxapaymani tramadrec ayd gumary ev na avartec filmy։ Naxnakan tarberakum yndameny 30 rope er, avelacumner katareluc heto stacvec 1 zham 6 rope։ Naxnakan tarberaky gunavor er, vory shat ei havanum, sakayn qani vor kayin naev sev u spitak kadrer, ev irar chein hamapatasxanum, voroshec, amboghj filmy dardznel sev-spitak։ Pharizum shat ein havanel filmy, voroshel ein mec shnorhandes anel, sakayn 2020-in chkaroghacanq gnal haytni pattcharnerov, isk ays tari ir cnndyan ory huys unenq Pharizum krkin klini filmi cucadrutyuny։ Isk te inchu indz nvirec, da el ir patmutyunn uni։ 2020-in qani vor im cnndyan 80 amyakn er, es xndreci, vor filmn indz nviri։ Asac: kmtacem։ Heto montazhayin ashxatoghn asac, vor grel e: «Nvirum em Aida Galstyanin» ։ Mi or tany indz harcrec, te inchu ei uzum, vor ayd filmn indz nvirer։ Asaci: vorovhetev ayd filmy skzbic minchev verj im kyanqn e։

Zruycy varec

Hakob Asatryany

2021 tvakan

Aysor gegharvestakan ev vaveragrakan kinoyi karkarun nerkayacucich, rezhisor, scenarist, derasan, hamashxarhayin kinematografiayi dasakan Artavazd Pheleshyani cnndyan 85-amya hobelyani aritov Hayastani KGMS naxarar Zhanna Andreasyany ev naxarari teghakal Ara Xzmalyann aycelel en Varpetin: shnorhavorelu ev patvelu nra vastaky:

«Shat urax em, vor hnaravorutyun unenq vayelelu Dzer taghandn u gorcery: Huys unem: der erkar zhamanak ksharunakeq steghcagorcel u harstacnel hay ev hamashxarhayin kinoarvesty», - asel e naxarar Zhanna Andreasyany: shnorhavorelov Varpetin:

Zhanna Andreasyany Pheleshyanin e nvirel «Hamo Beknazaryan» eralezu (hayeren, ruseren, angleren) patkeragirqy: karevorelov kinoyi 2 hskaneri phoxarnchutyunnery: Varpety shnorhakalutyun e haytnel gnahatanqi hamar ev huys haytnel, vor Hamo Beknazaryani hishataky Hay kinoyi 100-amyaki shrjanakum yst arzhanvuyn kgnahatvi։

Naxarar Zhanna Andreasyann andradardzel e naev verjin tarinerin hratarakvac Artavazd Pheleshyani heghinakayin grqerin u «Bnutyun» filmin: yndgcelov, vor nra arvesty mez hamar arzhani tegh e apahovum hamashxarhayin asparezum։

Artavazd Pheleshyan arvestagetin gnahatanqi xosq e asel naev KGMS naxarari teghakal Ara Xzmalyany. «Varpeti vastaky gnahateln anhamest havaknutyun klini: Parzapes petq e vayelel nra nerkayutyuny, qani vor nra zhamanakakic lineln arden isk erjankutyun e: Pheleshyann ayn anunn e, vorn imastavorum e mer mijavayry, mer gegharvestakan ev hogevor irakanutyuny, anun, aranc vori: anhnar e patkeracnel hay kinematografiayi patmutyunn u yntacqy: Na ir uruyn teghn uni kinokrtutyan mej, ev nra arvestov usucanum en artasahmanyan hastatutyunnerum»:

Naxarari teghakal Ara Xzmalyany naev teghekacrel e, vor Artavazd Pheleshyani verjin: «Bnutyun» filmy KGMS naxararutyan ajakcutyamb cucadrvum e tarber erkrnerum: stanalov mec ardzaganq:

«Artavazd Pheleshyany bnapasht e, ev na amen inch giti bnutyan uzhi u haverzhutyan masin», - ezraphakel e A․ Xzmalyany:

orer.eu