Իր աշխատանքներն ավարտեց Ապագա Հայկականի Համաժողովը. երրորդ՝ եզրափակիչ օրը, նվիրված էր «Բնակչության աճ» նպատակին

Համապարփակ հարց․
Որոնք են Հայաստանի կայուն ապագան երաշխավորելու և ժողովրդագրական մարտահրավերները լուծելու անհրաժեշտ ուղիները։
Հարցը քննության է առնվել 3 դիտանկյունից․
*Հայաստանի ժողովրդագրական վիճակը ներկայում
*Բնակչության բնական աճ
*Ներգաղթ և արտագաղթ

Հարցը առաջին դիտանկյունից լիարժեք քննելու համար ներկայացվել է ՀՀ ժողովրդագրական պատկերը վիճակագրության միջոցով, որին հաջորդում է կանխատեսումների պատկերը։ Պարզ է դառնում, որ 1990 թվի տվյալներով եղել է 3 514․ 9 բնակիչ երկրում, իսկ 2022 ի տվյալներով 2 961․4։ Պատկերը նույնքան տխուր է արտագաղթի ցուցանիշները դիտարկելիս՝ 2022-ին երկրից հեռացել է 27 941 մարդ, ըստ փաստաթղթային տվյալների մինչև 15 տարեկան երեխա կա միայն ամեն 5-րդ ընտանիքում։ Ըստ կանխատեսումների համավարակից հետո 2026 թվին կունենանք ծնունդների թվաքանակի անկում։ Այս տեմպերով նվազման արդյունքում 2100 թվին երկրի բնակչությունը կլինի 1 մլն։ Նշվեց, որ մեծացել է ամերիկյան գրին քարտի հավակնորդների քանակը։ Պետք է ջանքեր ներդրվեն մինչև 30 տարվա կտրվածքով երկրում ունենալ 6 մլն. բնակչություն։ Ժողովրդագրությունը պետք է հռչակվի մեյնսթրիմինգ՝ գլխավոր խնդիր, որին պետք է սպասարկեն մյուս ոլորտներում տարվող քաղաքականությունը ։ Այս պահին ժողովրդագրական քաղաքականությունն ընկալվում է իբրև սոցիալական օժանդակության գործիք, մինչդեռ այն պետք է դիտվի իբրև համալիր քաղաքականություն, որն ուղղված է մարդուն Հայաստանում պահելու և խթանելու նրա ստեղծագործական հնարավորությունները։ Քննարկման համար առաջադրված էր հարցերի խումբ, որոնց լուծումը կախված է խնդրի հրատապությունից ելնելով՝ ինչ կարող են անել գործարարները, մշակութային և կրթական կառույցները, տեղեկատվության միջոցները, և ինչպիսի իրականանալի գաղափարներ կքաշվեն առաջ։
Բնակչության բնական աճի առնչությամբ նշվեց, որ պտղաբերության/ծնելիության 2․1 գործակիցը այսօր կազմում է 1․6-1․7, սակայն եթե այն իջնի մինչև 1․3, ապա վիճակը կդառնա անշրջելի, դրա համար պետք է ջանք ու եռանդ չխնայել այն 2․1-ի մոտեցնելու հենց այսօրվանից։ Ծնելիության նվազման միտումը Հայաստանում կայուն է արդեն վաղուց։ Ամուսնություններն ու առաջին երեխայի ծնունդը հետաձգելը դարձել է սովորական, ամուսալուծությունների քանակը մեծ է՝ յուրաքանչյուր նորաստեղծ ընտանիքներից 3-ը գտնվում է ռիսկային խմբում, սեռով պայմանավորված աբորտների հարցը թեպետ վերջին տարիներին բարելավվել է, այնուամենայնիվ չի փոխում ժողովրդագրության պատկերը, խնդիր է նաև առողջության հարցն ընդհանրապես։ Սեռատարիքային պատկերը հասնում է հայրենական պատերազմի միջով անցած երկրի պատկերին, միգրացիայի գործոնի հաշվառմամբ։ Մահացության պատկերը տարբեր է Երևանում և մարզերում։ Սա իրական պատկերն է, պետք է ձեռնարկել միջոցառումների շարք՝

*Մայրությունը հռչակել որպես արժեք:

*Յուրաքանչյուր 10-րդ կին երբեք ամուսնացած չի եղել, հետևաբար զրկված է մայրությունից․ պետք է մեծարել այն կնոջը, ով առանց ամուսնու կցանկանա զավակ ունենալ՝ նրանց մասին պետ է լինեն ֆիլմեր և այլն:

*Պետք է բարելավել երեխա խնամող մոր աշխատանքային պայմանները, Ռուսաստանի Դաշնության օրինակով ստեղծել ՝ Մայրական Կապիտալ ծրագիր դրամական աջակցության միջոցով օգնել, որ մայրը ձեռք բերի հողատարածք, ամեն հաջորդ երեխայի հետ կապված մեծացնել օժանդակությունը

*Կես օրյա զբաղվածության գրաֆիկ ներմուծել մանկահասակ երեխա ունեցող մայրերի համար:

Կարևորվեց եկեղեցու և քարոզի դերը, քանի որ գյուղական վայրերում մարդիկ լսում են հոգևորականի խոսքը, իսկ հոգևորականները ընտանիքի իրենց օրինակով կարողանում են ճիշտ գնահատել մարդկանց կարիքները։
Պետք է ստեղծվեն լայնածավալ քարոզչության և իրազեկման հանրային մեխանիզմներ, առաջ քաշել «առնվազն 4 երեխա» թեզը, ստեղծել առցանց համահայ ծանոթության հարթակ, որը կնպաստի հայ ընտանիքների շատացմանը՝ ի հաշիվ հայ երիտասարդների շփումների։
Ինչ վերաբերում է ներգաղթ-արտագաղթ խնդրին առաջադրվել է կազմակերպել արտագաղթած հայաստանցիների ներգաղթ, պատմական սփյուռքի ներկայացուցիչների ներգաղթ, ինչպես նաև օտարազգիների ներգաղթ․ օտարազգիների ներգաղթ ի առումով տարաձայնությունները մեծ էին, նայց առաջարկվեց լինել ավելի ուշադիր արտագաղթը կանգնեցնելու առումով, որի դեպքում օտարների ներգաղթի ալիքը չի լինի որոշիչ։ Արտագղթի պատճառ նշվեցին անվտանգային խնդիրները։ Առաջարկվեցին ԱՐՏԱԳԱՂԹՆ ԱՄՈԹ Է ֆլեշմոբ սկսել, ստեղծել ՆԵՐԳԱՂԹԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՄԱՆ ՈՒ ՔԱՐՈԶՉՈՒԹՅԱՆ գործակալություն։ Սփյուռքի ջանքերի օգնությամբ ԱՄՆի կոնգրեսը օրենքում լրացում կատարի, ինչպես Իսրայելում և Լեհաստանում, որ թոշակառուն երկրից բացակայելու դեպքում շարունակի ստանալ իր թոշակը։ Նշվեց, որ նման մոտեցումը խթան կլինի։ Առաջարկ արվեց, որ թարմ գաղափարները համածողովի մասնակիցների կողմից միշտ կարժանանան քաջալերանքի։

Երիտասարդների հերդրումների հետ կապված խնդրեցինք խոսել Դանիել Գասպարյանին ՝ Ռուսաստանից, ով բոլորովին չէր սպասում, որ համաժողովը երիտասարդներին կընձեռի այսքան շատ ու մեծ հնարավորություններ հայաստանյան կյանքին ինտեգրվելու և իրենց նպաստը բերելու։ Դանիելը վստահ էր ու ոգևորված, որ վերադառնալուն պես իր հայրենակիցներին կներկայացնի իրավիճակում տեղի ունենալիք փոփոխությունները և կոչ կանի ինտեգրվել հայրենիքի բարեփոխություններին։

Միասնականության և ՄԵԿ ԱԶԳ ՄԵԿ ՄՇԱԿՈՒՅԹ, հայկական ինքնությանխնդիրների հետ կապված դիմեցին Թուրքիայից Արի Կևորկ Դեմիրջիօղլուին։ Զրույցը շատ ջերմ էր, պարզվեց, որ երկուսիս արմատների մեջ մշեցու գենը որոշակի տեղ էր գրավում։ Զրույցը անկեղծ էր և երկուսս էլ զգացինք, հայը մեկն է ողջ աշխարհում, սակայն ցավով նշեցինք, որ համշենահայի հետ երկարատև աշխատանք պիտի տարվի իր խմբային պատկանելությունը հասկանալու համար։ Պիտի ասեմ, որ քննարկեցինք նաև հայկական «յան» ազգանունների հարցը։ Հետաքրքիր բան հայտնաբերեցի ինքս ինձ համար՝ մեր բազմաթիվ հայրենակիցներ Ռուսաստանում ունեն ով վերջավորությամբ ազգանուններ, բայց նրանց հայ լինելը ամենևին չի պակասում։ ԿԱՐևՈՐՆ ԱՅՆ Է, ԹԵ ՏՎՅԱԼ ԱՆՁԸ ԻՆՉ Է ՄՏԱԾՈՒՄ ԻՐ ԱԶԳԱՅԻՆ ՊԱՏԿԱՆԵԼՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ։

Թուրքահայ երիտասարդի հետ զրուցելիս այն զգացողությունը ունեցա, որ նա ավելի հայ է, որովհետև իր պապերի հողի վրա է ապրում․․․ քան թե ես։

Համաժողովը միացրեց տարբեր վայրերում ապրող, բայց հայկական մշակույթի մաս կազմող հայության մասնիկներին, ովքեր ոգևորված կվերադառնան հայրենիքի բարօրության համար նորից հանդիպելու մղումով։

Նաիրա ԳԱՍՊԱՐՅԱՆԸ
Հատուկ «Նիդ․ Օրագրի» համար՝ «Ապագա Հայկականը» համաժողովից, Երևան 12.03.2023