ՄԱՄՈՒԼ.ամ
Hay / Հայ | Рус | Eng | Tür
USD 402.56, EUR 440.64, RUB 4.58, GBP 505.01
+21 °C, +15 °C ... +28 °C Vaghy:+29 °C
«Dadarecnel dasagrqi kirarutyuny ev sksel nori patrastman ashxatanqnery». Mayr atory: KGMS naxararin
14:36, 26.12.2023 | mamul.am
1859 | 1

«Hayoc patmutyun» ararkayi 7-rd dasarani dasagrqi veraberyal Mayr Ator Surb Ejmiacni Krtakan handznaxmbi namaky: ughghvac HH KGMS naxararin

Tikin naxarar, mer suyn grutyunn ughghum enq Dzez Hanrakrtakan dproci «Hayoc patmutyun» ararkayi 7-rd dasarani dasagrqi patrastutyan gorcyntacum ev bovandakutyan mej tegh gtac mi sharq arancqayin bactoghumneri ev sxalneri veraberyal: aknkalelov Dzer iravachaph mijamtutyuny։
Cankanum enq hishecnel, vor zhamanakin Ekeghecin: i dems Mayr Ator Surb Ejmiacni Krtakan harcerov handznaxmbi (aysuhet: Handznaxumb), te Dzer gerateschutyan nerkayacucichneri het qnnarkumneri yntacqum ev te hraparakaynoren ir mtahogutyunnern e artahaytel Hanrakrtutyan petakan ev ararkayakan chaphoroshichnerum hayagitakan ararkaneri, masnavorabar «Hayoc Ekeghecu patmutyun» ararkayi nkatmamb naxararutyan vordegrac anynduneli motecumneri arnchutyamb, voronq mecapes vitcharkeli en naev sahmanadrakanutyan ev orinakanutyan tesankyunic։ Aknhayt er, vor naxararutyan «barephoxumneri» hetevanqov hanrakrtutyan cragreric durs e toghnvum «Hayoc Ekeghecu patmutyun» ararkayi dasyntaci voghj cavali aveli qan 70%-y: Hakarak, sakayn, Ekeghecu, inchpes naev gitakan, krtakan u hanrayin layn shrjanakneri ararkayakan himnavor verapahumnerin, ayduhanderdz, naxararutyuny anynkaleli hamarutyamb voroshec krtutyuny kazmakerpel hishyal chaphoroshichnerov:
Ays usumnakan tarva yntacqum arit unecanq canotanalu nshyal chaphoroshichnerov patrastvac dasagrqeric mi qanisin: masnavorabar «Hayoc patmutyun» ararkayi 7-rd dasarani dasagrqin, vorum, cavoq, tegh en gtel mer koghmic kanxatesvac vataguyn lucumnery, voronc veraberyal arden isk mtahogutyunner u dzhgohutyunner en artahaytel naev gitakrtakan hanruyti nerkayacucichner։
Asvacn aravel ararkayakan ev phastarkvac dardznelu hamar storev Dzez enq nerkayacnum dasagrqi veraberyal Handznaxmbi vorosh ditarkumner.
A. YNTACAKARGAYIN HARCER
1. Dasagrqi patrastman gorcyntaci nkatmamb voghjamit anvstahutyun e arajacnum ayn, vor dranum nergravvac chen eghel masnagitakan heghinakavor aynpisi karuycner, inchpisiq en GAA Patmutyan instituty, EPH ev HPMH hamapatasxan fakultetnery, ev nman voreve bardzrakarg u patasxanatu hastatutyun chi artahaytvel dranc hratarakutyan erashxavorman ev kirarutyan ogtin:
Gitakrtakan nman karuycneri nergravumy anhrazhesht er: hashvi arnelov hatkapes ayn hangamanqy, vor suyn dasagirqy zarmanalioren patrastvel e yndameny mek andzi koghmic, ayn el: voch te Hayoc patmutyan, ayl Hamashxarhayin patmutyan masnageti։ Minchder petq er nkati arnel, vor dasagirqy bovandakum e patmutyan tarber zhamanakashrjanner, ev mek andzy chpiti karoghanar masnagitacac linel nman layn yndgrkum unecogh temaneri imacutyan mej։ Hetevabar: tarakusanq e arajacnum, vor zhoghovrdavarakan arzheqneri jatagov naxararutyuny chi apahovum anhrazhesht masnagitakan qnnarkumner, taphancikutyun ev hraparakaynutyun aynpisi karevoraguyn gorcyntaci mej, inchpisin serundneri krtutyan kazmakerpumn u dastiarakutyunn en։
2. Xist tarorinak e, vor dasagrqum pahpanvac chen angam ararkayakan chaphoroshichnerov ev cragrov sahmanvac pahanjnery։ Yst Hayoc patmutyan 7-rd dasarani chaphoroshichov sahmanvac cragri: nor dasagrqum vorpes dasanyuter yndgrkvac petq e linein storev bervac temanery․
- tema 4-um: Qristoneutyan arajacumy ev taracumy, Qristoneutyuny hayoc qaghaqakrtutyan himnasyun, Qristoneakan vardapetutyuny: Astvacashunch, Hayoc ekeghecu deri u azdecutyan yndlaynumy taracashrjanum, Hayoc ekeghecu nvirapetutyuny, xorhurdnery, ekeghecineri karucvacqy, Azgayin-ekeghecakan zhoghovner,
- tema 5-um: Vardananc paterazmy, Tiezerakan zhoghovnery ev Hayoc ekeghecin, Hayoc ekeghecin VII–VIII dd.,
- tema 7-um: Hayoc ekeghecin Bagratunyac zhamanakashrjanum։
Dasagrqi hpancik yntercanutyunic angam aknhayt e, vor veronshyal temanerov dasanyutery kam ispar bacakayum en, kam el nerkayacvacnery teri ev hatvacakan en, ev ashakerty ughghaki chi karogh nvazaguyn chaphov patkeracum kazmel nyuti veraberyal։
Hetevutyuny mekn e: naxararutyuny hetevoghakanutyun chi drsevorel angam ir isk sahmanac chaphoroshichneri pahpanman harcum։
3․ Dasagrqi skzbum zeteghvac e teghekanq, vorum «heghinakayin xumby» naev shnorhakalutyun e haytnum Mayr Ator Surb Ejmiacnin: dasagrqi steghcmann ajakcelu hamar։ Chenq karcum, vor shnorhakalutyan artahaytumy zut qaghaqavarutyan drsevorum e, ayl mitumnavor phordz: tyur tpavorutyun dzevavorelu, te ibr Mayr Ator Surb Ejmiaciny masnakcel e dasagrqi patrastutyany, inchy bacardzakapes chi hamapatasxanum irakanutyany։ Yndhakaraky, Mayr Ator Surb Ejmiaciny pashtonapes ktrakanoren dem e artahaytvel sahmanvac chaphoroshichnerov dasagrqeri patrastutyany։
B. DASAGRQI BVoVANDAKUTYUN
Andradarnalov dasagrqi bovandakutyan mej tegh gtac patmakan ekeghecagitakan, ezrabanakan lrjaguyn bactoghumnerin u sxalnerin: ardzanagrenq.
1. Vorpes yndhanur ditarkum: xist mtahogich ev merzheli e azgayin karevoraguyn xorhrdanishneri (Ararat, Masis, Hayk nahapet, S. Ejmiacni Mayr Tatchar) nkatmamb heghinaki vordegrac dirqoroshumy։
Ayspes, a/ Araraty nshvum e erics, ev erics el: hpancik, sosk ashxarhagrakan giteliq phoxancelu anhrazheshtutyunic drdvac, lrutyan matnelov srbazan leran karevorutyuny voch miayn hayutyan, aylev hamayn ashxarhi hamar vorpes mardkutyan erkrord cnndavayr։
b/ Hayk nahapetin heghinaky hark e hamarum hishel miayn mek angam, ayn el vorpes Paruyr Skayordu entadryal naxahayr: yndhanrapes lrelov Hayk֊-Bel hakamartutyan, hay zhoghovrdi cagman ev etnohogebanutyan dzevavorman gorcum Hayki haghtanaki patmutyan voroshich derakatarutyan masin։
g/ S. Ejmiacni Mayr tatchari (ori hamazgayin srbutyan ynkalumn u hmayqy voch voq ev vochinch chi karoghacel nsemacnel ancnogh 17 dareri yntacqum) karucumy nerkayacvum e vorpes patmakan taregrutyan sharqayin mi drvag: yst aydm phordzelov stverel hay irakanutyan mej amenic erkar ev anyndmej gorcogh karuyci karevorutyuny ev dern u nshanakutyuny azgi ev hay mardu kyanqum։
2. Aravel qan tarorinak e, vor dasagrqum Hayoc Ekeghecu himnadir nerkayacvac e Trdat G․ arqan․ «Trdat III-y 301 t․ arajinn ashxarhum qristoneutyuny hrchakec petakan kron ev himnec Hay Araqelakan Ekeghecin» (ej 111): Minchder hark er hishatakel patmakan phasty, vor S. Grigor Lusavorich Hayrapeti janqerov e Trdat tagavori koghmic qristoneutyuny Hayastanum hrchakvel petakan kron, isk Ekeghecu himnadiry Qristos e: S. Tadeos ev S. Bardughimeos araqyalneri qarozutyamb։
3. Zarmanali e naev pndumy, te: «Grigor Partevn arqayi koghmic nshanakvec Hayoc hayrapet» (ej 111)։ Nshenq, vor ekeghecakan astitchani arzhananaly katarvum e voch te nshanakmamb, ayl Dzernadrutyan xorhrdi mijocov, isk Hayoc Katoghikosi araqelutyuny standznely: yntrutyamb։ Ays arnchutyamb xorhurd e trvum zerc mnal sxal entadrutyunneric: yntercelov kam veryntercelov S. Grigor Lusavorchi koghmic Hayoc Hayrapeti carayutyuny standznelu veraberyal patmakan vkayutyunnery։
4. Tyur sharadranq e S. Tadeos araqyali nahatakutyan drvagy: Heghinaky grum e, vor araqyaly «meknum e... Hayoc Sanatruk tagavori arquniq, vortegh el nahatakvum e» (ej 109), inchy, voroshapes, patmakan xeghatyurum u sxal e։
5. Xndraharuyc e naev S․ Hriphsimyanc kuyseri masin dasagrqum zeteghvac hatvaci sharadranqy․ «Qristonyaneri nkatmamb irakanacvogh halacanqneric xusaphelov: i verjo apastanel en Hayastanum, vortegh ev nahatakvel en: Yst avandutyan: halacanqneri pattchary eghel e kuyseric Hriphsimen» (ej 111), inchy chi hamapatasxanum patmakan iroghutyany ev inqnin teghiq e talis sxal meknabanutyunneri։
6. Dasagrqi mek ayl hatvacic hankarc parzvum e, vor Hayastanum qristoneutyuny hastatvel e hromeakan Diokghetianos kayser barehatchutyan shnorhiv: Dasagrqi heghinaky, shrjancelov skzbnaghbyurnery: nerkayacnum e ir andznakan, himnazurk entadrutyuny. «Chnayac qristoneutyan handep ir skzbnakan tshnamanqin: hromeakan kaysr Diokghetianusy (284-305) handurzhec Hayastanum qristoneutyan hastatumy, qani vor da aveli shat ditvum er vorpes Sasanyanneri dem hakadrutyan drsevorum» (ej 112):
7. Kamayakan ev anhamozich meknabanutyunnerov e naev sharadrvac hayoc greri steghcman patmutyuny ev drdapattcharneri veraberyal ezrahangumy. «Arqayakan ev ekeghecakan ishxanutyuny pahpanelu lavaguyn mijocy mnum er hayoc lezvi miavorogh gorcony» (ej 148)։
8. Anynduneli e ayn phasty, vor dasagrqum Avarayri tchakatamarty nerkayacvac e mitumnavor sxal meknabanutyamb, herosneri ev nranc sxranqi nsemacmamb ev xeghatyurumnerov։ Xstoren merzheli e dasagrqum ayn tesaketi amragrumy, vorov tpavorutyun e steghcvum, te S. Vardan Mamikonyann anherates, arkacaxndir, divanagitakan unakutyunner chunecogh, erkiry anxohemutyamb paterazmi mej nerqashogh gorcich er: Isk azatagrakan payqarin u hayoc banakin davatchanac Vasak Syunin nerkayacvum e ibrev xaghaghutyan jatagov ev banakcutyunneri gitak։
Amboghjovin antesvac e azatagrakan ays payqarum S. Hovseph A Hoghocmeci Katoghikosi mec derakatarutyuny, um naxadzernutyamb 449 t. gumarvec Artashati zhoghovy։ Voreve kerp chi hishatakvum naev tshnamu dem hay zhoghovrdin payqari hanelu ev vogeshnchelu npatakov S. Ghevond Ereci erandun gorcuneutyuny։ Durs en toghnvac hogevorakanac nahatakutyan masin hishatakutyunnery։ Ynduneli che naev ays temayi verjum dasagrqum QR kodov zeteghvac tesanyuty, vorov banaxosy, qnnadatakan motecumnerov xoselov Avarayri tchakatamarti masin, kaskaci tak e dnum patmich S. Eghishe vardapeti haghordac voroshaki teghekutyunneri, angam nra heghinak linelu vaverakanutyuny։
Anynkaleli ev dataparteli e ashxarhasphyur mer zhoghovrdi kyanqum azgayin vogu, inqnutyan u hayrenanvirumi kertman gorcum mec nshanakutyun unecogh Avarayri tchakatamarti nshanakutyan u derakatarutyan nvazecumy, ays payqari arzhezrkumy: hakarak mer zhoghovrdi daravor nvirakan ynkalman ev patmagitutyan mej yndunvac gnahatakanneri u vorakumneri։
9. Dasagrqi heghinaky tchshgrit chi matucum naev ekeghecakan nyutery, ekeghecagitakan haskacutyunnery, inchpes orinak: Hayoc Ekeghecu nvirapetakan kargy. «Hay araqelakan ekeghecu hogevor astitchanakargy, vorn uni hetevyal bazhanumnery: katoghikos, patriarq, arqepiskopos, vardapet, qahana, sarkavag, dpir» (ej 108)։ Nerkayacvac canky anynduneli e, sxal ev teri։ Ughghaki iskakan «bacahaytum» er, vor episkoposi astitchan goyutyun chuni Hayoc Ekeghecu nvirapetakan astitchanakargum, isk nvirapetakan astitchannery 9-i phoxaren sahmanaphakvum en 7-ov: Minchder Hay Ekeghecu nvirapetakan astitchanakargin canotanalu hamar petq er yndameny ogtvel «Hayoc Ekeghecu patmutyun» ararkayi 6-rd dasarani dasagrqic (ej 14):
10. Dasagirqy bacardzakapes teghekutyunner chi phoxancum Hayoc Ekeghecu xorhurdneri masin: Miak bacarutyunn ayn e, vor vorosh kcktur ev anhaskanali sharadranq e nerkayacvac Dzernadrutyan xorhrdi masin: «Kronakan karg, Hay ekeghecu yot xorhurdneric meky, vorov darnum en hogevorakan ev liazorvum katarel tarber kronakan ceser ev araroghutyunner» (ej 108): Inqnin tesaneli ev hstak e, vor hishyal bacatrutyuny teri patkeracum e talis Dzernadrutyan xorhrdi masin։
11. Dasagrqum nkateli e yndhanur mitum hnaravorins tesadashtic durs, ughghaki stverum toghnel hayoc patmutyan mej nshanakali avand unecogh ekeghecakanneri: hogevorakan linelu hangamanqy: nranc himnakanum nerkayacnelov vorpes mshakutayin gorcichner: Ayspes: «Hay mshakuyti voskedary» glxum bacakayum e voreve andradardz S․ Mesrop Mashtoci: vardapet linelu hangamanqin (ej 148-149)։
Tikin naxarar, dasagrqum tegh gtac sxalnern u bactoghumnery chen sahmanaphakvum miayn aysqanov: Ar aysor dasagrqi arnchutyamb bardzradzaynvac xndirnery, sxalnern u bactoghumnern aknhayt en dardznum, vor nman dasagrqov hnaravor che kazmakerpel serundneri azgayin ev vorakyal krtutyunn u dastiarakutyuny։
Mer Surb Ekeghecu aknkalutyunn e dadarecnel suyn dasagrqi kirarutyuny ev dzernamux linel nor dasagrqi patrastman ashxatanqneri: nergravelov inchpes masnagitakan shrjanaki heghinakavor nerkayacucichneri, aydpes el ekeghecakanneri։
I dimac handznaxmbi,
aghotqov ev orhnutyamb:
MIQAYEL ARQEPISKVoPVoS AJAPAHYAN
H.G. I dep: tariner araj KG naxararutyuny verahratarakec Babken Harutyunyani heghinakac dasagirqy: Hayastanum qristoneutyuny vorpes petakan kron hrchakman sxal tvakani ardzanagrman pattcharov:

Kisvir ays nyutov:
depi ver