ՄԱՄՈՒԼ.ամ
Hay / Հայ | Рус | Eng | Tür
USD 402.56, EUR 440.64, RUB 4.58, GBP 505.01
+26 °C, +15 °C ... +27 °C Vaghy:+32 °C
«Moracutyan en talis, vor 300 tari araj Meghrium vochnchacvel e 11000 tyurq zinvor»․ Armen Ayvazyan
18:18, 01.07.2024 | mamul.am
4854 | 0

Qaghaqakan gitutyunneri doktor, patmaban Armen Ayvazyany feysbuqyan ir ejum grum e․ «UGhIGh 300 TARI ARAJ MEGhRIUM VoChNChACVEL E 11000 TYURQ ZINVVoR
Ughigh 300 tari araj: 1724 t. hunisin–hulisi skzbin, Meghrium hayoc zinuzhy jaxjaxel e tyurqakan mecativ: 18-hazaranoc mi banak։ Ayn baghkacac er Ordubadi 12000-anoc ev dran Tavrizi ev Gharadaghi koghmeric miacac 6-hazaranoc tyurqakan dashnakic zoraxmberic։ Tshnamu zorqic kotorvel e 11000 hogi։
Ays orerin voch voq, karces, chi hishum ays haghtanaky (ete sxalvum em, xndrum em, ughgheq)։ Im patmagitakan hetazotutyunnerum manramasnoren qnnel u bacahaytel em ays nshanakalic patmakan iradardzutyan zhamanakagrutyunn u karevor hangamanaqnery։ Aystegh yndameny mi qani toghov hamarotagrem eghelutyuny: husalov, vor arnvazn gone Syuniqum ev, iharke, Meghrium khishen u ktonen hayoc pharahegh ays haghtanaki 300-amyaky։
Hardzakumy Meghrii vra eghel e bavakanin anspaseli։ Hngorya krivneric heto tyurqakan zorqy karoghacel e gravel Meghru Phoqr taghy։ Meghru bnakchutyuny kentronacel e Mec ev Mijin tagherum, voronc pashtpanutyunn irakanacneln aveli hesht er, qani vor Phoqr taghy geti myus aphin er։ Meghreciq surhandakneri mijocov shtap ognutyun en haycel motaka gavarnerum teghakayvac hayoc zorqeric։
Chavndur gavarum (aysorva Kapani shrjakayqum) 2 orum gumarvel e 2000-anoc haykakan mi yntir hamahavaq zoragund: virahay zoravar, Davit-beki havatarim zinakic Bayandur ishxani glxavorutyamb։ Nra zorqi mej er naev anvani zorapet Stephanos Shahumyany։ Ayd ognakan hecyal zoraxumby, gisherayin sryntac razmert katarelov, cackabar hasel u mtel e Meghri pasharman yoterord orva skzbin։
Hayoc ognakan zorqi zhamanumic zhamer araj: nuyn gisherov Meghru kayazorn inqn e dimel xist handugn mi qayli։ Ayn kanxargelich harvac e hascrel geti myus aphin tchambar drac tshnamun: pattcharelov nran lurj korustner ev phaxusti matnelov mi amboghj 2000-anoc zoragund։ Aydpisov zgalioren pakasecvel e Meghrin pasharogh banaki qanaky, inchpes naev, anshusht, vnasvel e nra martakan vogin։ Sakavatvutyan pattcharov, sakayn, Meghrii zinuzhy chi karoghacel inqnuruynabar zargacnel ayd gisherayin hajoghutyuny ev veradardzel e qaghaq։
Aravotyan Bayandur «sparapety», ir chavndurci ev kenavuzci martikneric baghkacac 2000-anoc zorqin kcel e vec or sharunak qaghaqy pashtpanac Meghrii kayazory, apa ayd nor hamahavaq zoragundy bazhanel e ereq 860-hoganoc gumartaki։ Aysinqn, Bayanduri hramanatarutyan tak ein, yndhanur armamb, 2580 martik, voroncic 580-y Meghrii kayazori martiknern ein։ Ete ays 580-in gumarenq naev ayn voroshaki korustnery, vor Meghrii kayazorn anxusaphelioren tvac petq e liner naxyntac tezh marterum, apa pasharman naxoryakin nra tvakazmum eghac petq e liner nvazaguyny 600-700 martik։
Glxavor tchakatamarty teghi e unecel Meghrii pasharman yoterord ory։ Haykakan zorqy, Bayanduri glxavorutyamb, anmijapes ancel e hardzakman iren tvapes vec angam gerazancogh tshnamu dem (ayd pahin tshnamu zorqy petq e kazmer arden 15-16 hazar mard)։ Tshnamin jaxjaxvel e: talov, inchpes very nshvec, 11000 spanvac։ Hayern ahreli razmavar en argravel: zenq, zinamterq, zinvorakan handerdzanq, dzier ev grastner. «...ev arin zamenayn zkah zkarasi banaki noca, zzen zsur ev zamenayn gorcis paterazmin»։
Ays mec haghtanaki dzerqberman gorcum petq e arandznacnel hatkapes Meghrii gumartaki hramanatarneri u martikneri arhestavarzhutyuny ev martakan bardzr patrastvacutyuny, vory hastatvum e inchpes tshnamu eresnapatik gerakshir uzheri dem 6-orya hajogh dimadrutyamb, aynpes el glxavor tchakatamarti naxorein phoqrativ uzherov gisherayin nshvac kanxargelich harvacn irakanacnelu karoghutyamb։
Hetevabar, hajord ory haykakan miacyal zorqi tarac mec haghtanaky mecapes paymanavorvac er Meghrii gumartaki gisherayin arshavi hajoghutyamb։ Glxivayr shrjelov hardzakvogh-pashtpanvogh haraberutyuny, meghrecinern amboghjutyamb tirel ein naxadzernutyany։ Henc ayd hangamanqn el hmtoren ogtagorcec Bayandur ishxany: Meghri hasnelun pes hardzakman ancnelov ev aydpisov tuyl chtalov tvakan gerazancutyun unecogh tshnamun ushqi gal u veradasavorel ir xaxtvac martakargy։ Bayandur ishxani shtap dzernarkac hardzakumn uner naev kanxargelich bnuyt, qani vor, haykakan hramanatarutyan teghekutyunneri hamadzayn, Araqsi haravayin aphic mahmedakan mecativ mi zorq patrastvum er gal u mianal Meghrin pasharac uzherin։
Bnakanabar, hayoc zorqum martakan vogu verelqin, baci meghrecineri gisherayin hajogh martarshavic, mecapes npastel er naev Chavnduric Meghriin ognutyan ekac kenavuzyan-chavnduryan 2000-anoc yntir miacyal zoragndi zhamanumy։
Baci teghi gumartaki bacarik hmtutyunneric, eghel en evs mi qani karevor gorcon, voronq npastel en Meghrii hajogh pashtpanutyany։
Nax, qaghaqi ghekavarutyunn u zinvorakan hramanatarutyuny naxapes xelamtoren hog er tarel naev Meghrin pashtpanogh hin berdy verakarucelu masin: hatuk harmaracnelov ayn hrazeni ardyunavet kirarman hamar։
Erkrord, Meghrii gumartaky hagecac er noraguyn hrazenov. yuraqanchyur martik, yst amenayni, baci sric zinvac e eghel naev kaycqari hracanov: «kalan zancs getoyn zinuq ev tuphankovq (=hracannerov)»։
Errord, tshnamu bazmapatik gerakshir uzheri dem ardyunavet pashtpanutyuny hnaravor er miayn meghreci martikneri: hrazenin ev dra kirarman noraguyn martavarutyany lav tirapetelu, masnavorapes ardyunavetoren hamategh hamazarker talu shnorhiv։ Isk miasnabar hamazarker taly martikneric pahanjum er naxnakan lurj varzhvacutyun u xstaguyn kargapahutyun։ Ays martavarutyuny, yst amenayni, Syuniq ein nermucel u taracel Davit-beki het Vrastanic zhamanac phordzaru ev hmut hay zorakannery։
1727 t. Meghrium tonvec evs mek mec haghtanak, erb osmanyan 22,000-anoc kanonavor zorqy, krelov canr korustner, durs shprtvec qaghaqic u harakic shrjanneric։
PhARQ, PhARQ HAYVoC QAJERIN։
H.g. Aravel manramasn 1724 t. Meghrii tchakatamarti ev harakic depqeri masin kareli e kardal hetevyal menagrutyans mej: «Arevelahayutyan zhoghovrdagrutyuny XVII–XVIII darerum ev hayoc zorqi tvakazmy 1720-akan tvakannerin» girqy (Er.: «NT Holding», 2022, ej 520-534)։

Aghbyury: Armen Ayvazyan
Kisvir ays nyutov:
depi ver