ՄԱՄՈՒԼ.ամ
Hay / Հայ | Рус | Eng | Tür
USD 402.56, EUR 440.64, RUB 4.58, GBP 505.01
+12 °C, +12 °C ... +29 °C Vaghy:+29 °C
«Merir aynpes, vor mahd el carayi hayreniqid». Garegin Nzhdehi cnndyan orn e
09:40, 01.01.2021 | mamul.am
16426 | 0

Aysor Garegin Nzhdehi cnndyan orn e, mi Mardu, vov te ir kyanqy, te mahy carayecrec hayreniqin:

Nshenq, sakan, vor, minchev 2001t-y: Garegin Nzhdehi cnndyan 115 amyaki hamazhoghovrdakan-hamahaykakan nshumy, nra cnndyan ory hamarvum er hunvari 1-y, vory zut xorhrdanshakan imast uner: Yst 1916t-i ir dzerqov lracrac «Carayoghakan cucak»-i: G. Nzhdehy cnvel e 1886t-i hulyan tomarov hunvari 20-in, vorn ayzhm gorcogh tomarov phetrvari 2-n e: Sakayn minch ors Nzhdehi cnundy sovorutyan te zut xorhrdanshakanutyan arumov hayery hishatakum en henc hunvari 1-y:

Garegin Nzhdehy

Nzhdehi vagh kyanqy

Garegin Nzhdehy cnvel e 1886 tvakanin Rusakan kaysrutyunum: Erevani nahangi Naxijevani gavari Kznut (ayzhm: Gyuznut) gyughum։ Manuk hasakum korcrel e hory (hayry: Eghishen, gyughi qahanan er) ev mnacel mor: Tiruhu xnamqin: Yntaniqum eghel en chors erexa, Nzhdehy phoqrn er:

Nzhdehi mayry

Skzbnakan krtutyuny stanalov teghi cxakan haykakan dprocum, isk ayn phakveluc heto Naxijevan qaghaqi rusakan dprocum: usumy sharunakel e Tiflisi rusakan gimnaziayum, vortegh sovorelu yntacqum el 17 tarekan hasakic miacel e hay azatagrakan sharzhmany։ Aynuhetev meknel e Sankt Peterburg ev erku tari teghi hamalsarani iravabanakan bazhnum sovorelov: toghel e usumy ev amboghjovin nvirvel hay heghaphoxutyan gorcin: ynddem carizmi u sultanakanutyan։ 1906 tvakanin meknel e Bulgharia, vortegh Rostomi ajakcutyamb ev makedonakan azatagrakan sharzhman ghekavarneri mijnordutyamb yndunvel e Sofiayi spayakan dprocy ev ayn hajoghutyamb avartelov: 1907 tvakanin veradardzel e Hayastan-Haykakan Lernashxarh:

Zinvorakan gorcuneutyun

1907 tvakanin mtel e HYD sharqery ev masnakcutyun unecel parskakan heghaphoxakan sharzhman mej։ Zenq ev razmamterq teghaphoxelu hamar Nzhdehy 1909 tvakanin veradardzel e Kovkas ev dzerbakalvel carakan ishxanutyunneri koghmic։ Banterum mnalov aveli qan ereq tari: meknel e Bulgharia։

1912 tvakanin, erb sksvel e Arajin Balkanyan paterazmy, hayery Turqiayi dem krvelu hamar (hanun Makedoniayi ev Trakiayi azatagrutyan) bulgharakan banaki koghqin steghcel en kamavorakan vasht, vori ghekavarnery eghan Nzhdehn u Andranik Ozanyany։ Nzhdehy ayd paterazmi zhamanak viravorvel e: Haykakan vashty, achqi ynknelov mi sharq haghtakan marterov, hrazharvel e masnakcel Balkanyan Erkrord paterazmin (qani vor ayn veracvel er balkanyan zhoghovurdneri nerqin krivneri, vorn i dep shat «shahavet» er turqeri hamar) ev 1913 tvakanin zoracrvel e:

Arajin ashxarhamarti naxoryakin, «nerman» arzhananalov carakan karavarutyan koghmic, Nzhdehy veradardzel e Kovkas: Turqiayi dem mghveliq paterazmin masnakcelu paymanov։ Paterazmi skzbnakan shrjanum eghel e haykakan kamavorakan erkrord gndi phoxhramanatary, isk heto hay-ezdiakan arandzin mi zoramasi hramanatar:

1917 tvakanin sakavativ uzherov ognutyan e hasel Koghbin ev phrkel teghi hayutyany kotoracic: Arajin hamashxarhayin paterazmi tarinerin, linelov zoravar Droyi ognakany, 1918 tvakani garnany varel e Alajayi bnakavayr Anii shrjakayqum krivnery, voroncov hnaravorutyun e steghcel nahanjogh haykakan zoramaserin ankorust ancnel Aleqsandrapol, miazhamanak, ir mardkancov apahovel e Nikoghayos Mari peghumneri ardyunqy handisacogh arzheqavor hnutyunneri phoxadrumy Aniic։

Motenum er 1918 tvakani mayisy, vtchrvum er hayoc tchakatagiry։ Aleqsandrapolum krvi brnvelov turqakan zorqeri dem, Nzhdehy ir xmbov nahanjel e Vanadzor (Gharaqilisa)։ Aystegh ein nahanjel xutchapi matnvac bazmahazar hay phaxstakanner. teghi zhoghovurdy nuynpes tagnapi mej er։ Sakayn Nzhdehi glxavorutyamb irakancvogh Gharaqilisayi erorya herosamartov: hayutyuny hastatel e ir haratevelu kamqy, ev ayd havaqakan kamqi zoracman gorcum, anshusht, anuranali e Nzhdehi dery։ Gharaqilisayum varac krivneri hamar (oronc yntacqum viravorvel e Nzhdehy) arzhanacel e amenabardzr: qajutyan shqanshani։

Hayastani Arajin Hanrapetutyun ev Lernahayastani Hanrapetutyun
Hayastani Hanrapetutyan hrchakumic heto,1918 tvakani verjin Nzhdehy HH karavarutyan koghmic nshanakvum e Naxijevani gavarapet, isk 1919 tvakani ogostosic: Kapani, Areviqi ev Goghtani (Kapargoght) yndhanur hramanatar։

Nzhdehy erbemn stipvac er linum chhnazandvelu verin ishxanutyan hramannerin։ Masnavorapes, erb Aleqsandr Xatisyani karavarutyan koghmic nran hramayvac er gaghtecnel pasharvac Goghtani hayutyuny, Nzhdehy merzhel e ayn, ev, phoxareny, srbel u teghahanel gavari turqakan bnakavayrery։ Yst 1920 tvakani ogostosin Hayastani ev bolshevikneri mijev knqvac zinadadari, Zangerzury, Arcaxy ev Naxijevany zhamanakavorapes zbaghecvelu ein karmir banaki koghmic։ Sakayn Nzhdehy voroshum e mnal Syuniqum ev menak chtoghnel lernahayutyany։ Ayd canr orerin er, vor Nzhdehy hghacel ev gorci e drel Davitbekyan uxtery։ 1920 tvakani ogostosi 25-in, Kapani Kavart gyughi ekeghecum, Nzhdehi zinvornery uxt en arel Davit Beki anunov: havatarim mnal hayreni erkri azatutyan, irenc hramanatar Nzhdehin ev krvel minchev verjin shunchy։ Anhavasar marter mghelov gerakshir 11-rd karmir banaki dem minchev 1921 tvakany, na lqel e Zangezury ishxanutyunneri koghmic erashxiq stanaluc heto miayn, yst vori Syuniqy mnalu er Hayastani kazmum։ 1921 tvakanin Nzhdehn ir zinakicnerov ancel e Parskastan։ Ayntegh mnalov 4 amis, na shutov heracel e Bulgharia։

Garegin Nzhdehy

Dzerbakalutyun ev mah

Nzhdehn ir masnakcutyunn e berel 1942 tvakani dektemberin Berlinum steghcvac u minchev 1943 tvakani verjy gorcac Hay Azgayin xorhrdi ashxatanqnerin (xorhrdi naxagahn er Artashes Abeghyany), vori organ, «Azat Hayastan»-i phoxxmbagirn er (xmbagir: Abraham Gyulxandanyan)։

1944 tvakani septemberin xorhrdayin zorqery mtel en Bulgharia։
«Gitem te inch e spasvum indz, bayc ev aynpes voroshel em mnal, hakarak vor kareliutyun unem odanavov indz netelu Vienna։ Chem heranum, vor halacanqi chentarkven mer kazmakerputyunnery («Bulghariayi Ceghakron Uxtery»)։ Mnalu aveli lurj pattcharner unem... Aysor kyanqin es kapvac em ayn chaphov miayn, inch chaphov vor indz der partakan em zgum carayelu Hayastanin...». Nzhdeh, 1944 tvakani september, dzerbakalutyunic qich araj

Kaskacvelov Germaniayi het gaghtni kaper unenalu mej, 1944 tvakani hoktemberi verjerin, xorhrdayin «Smersh» banakayin hakahetaxuzutyan glxavor varchutyan ashxatakicneri koghmic Nzhdehy dzerbakalvel e։ Nran teghaphoxel en Buxarest, aynteghic: inqnatirov Moskva ev bantarkel Lyubyanka bantum։ 1946 tvakani noyemberin, Nzhdehin Moskvayic ugharkel en Erevan, ur dataqnnutyuny avartvel e 1948 tvakanin. Nzhdehy datapartvel e 25 tarva bantarkutyan, zhamkety hashvelov 1944 tvakanic (i dep, datavtchiry kayacvel e aprili 24-in)։

Nzhdehi dzerbakalutyunic heto, yntaniqy (kiny ev zavaky) Sofiayic aqsorvel e Bulghariayi Pavlikeni qaghaqy։

1947 tvakanin Nzhdehy xorhrdayin karavarutyann arajarkel e handugn mi cragir. sphyurqum steghcel hamagaghutayin razmaqaghaqakan kazmakerputyun: «Haykakan iredenta», vori npataky petq e liner Arevmtyan Hayastani azatagrumy ev nra veramiavorumy Xorhrdayin Hayastanin։ Arajarkutyan mej Nzhdehy hangamanalic andradardzel e ayd kazmakerputyan steghcman: patmakanoren teladrvac anhrazheshtutyany, nra apaga gorcuneutyan dzeverin, karucvacqin ev ayln։ Teev Nzhdehi arajarkutyuny lrjoren hetaqrqrel er xorhrdayin ghekavarnerin ev mi qani tari sharunak usumnasirvum er amenatarber atyannerum, sakayn, i verjo, ayn merzhvel e։

1948-1952 tvakannerin Nzhdehy gtnvel e Vladimiri bantum, aynuhetev, minchev 1953 tvakani amrany: Erevani bantum։ Nzhdehin erkrord angam Erevan berely, inchpes vkayum e nra bantakic Hovhannes Devejyany, paymanavorvac e eghel nranov, vor Nzhdehy dimum er grel xorhrdayin ghekavarutyany: arajarkelov ir mijnordutyuny Dashnakcutyan ev xorhrdayin ishxanutyan mijev haskacoghutyun ev gorcakcutyun steghcelu hamar։ Ays xndri shurj erkar xosakcutyunner en teghi unecel Hayastani anvtangutyan naxarari het, voronc ardyunqum, 1953 tvakanin, Nzhdehn u Devejyany Erevani bantic, hamategh, namak en grel S. Vracyanin (orn ayd zhamanak Dashnakcutyan hetaxuzakan dproci tnorenn er), hordorelov nran merdzenal rusnerin: hakaturqakan hoghi vra։ Sakayn, Moskvayum npatakaharmar chen hamarel namakn ugharkely ev ayn mnacel e vorpes miayn phastatught։

Aynuhetev, Nzhdehin noric teghaphoxel en Vladimir, ur ev na mahacel e 1955 tvakanii dektemberi 21-in։

Stanalov bantayin varchutyan heragiry Nzhdehi mahvan masin, eghbayry: Levon Ter-Harutyunyany, Erevanic shtap meknel e Vladimir։ Nran en handznel eghbor zgestn u zhamacuycy, isk dzeragrery: voch։ Tuyl chi trvel naev marminy teghaphoxel Hayastan։ Levony katarel e eghbor taghumy, gerezmany cankapatel tvel u taxtaki vra patvirel e ruserenov grel: Ter-Harutyunyan Garegin Eghishi (1886-1955)։

Ir mahic tasnamyakner anc: 1992 tvakani marti 30-in, Nzhdehn ankax Hayastani Hanrapetutyan dataxazutyan koghmic ardaracvel e, vori kariqy erbeq el chi zgacel։

Garegin Nzhdehi mtqeric

***
Vomanq arevy miayn xavarman zhamanak en nkatum:

***

Chi kareli ognel ayn ynkacin, ete nran pakasum e inqnognutyamb votqi kangnelu kamqy:

***

Erku ban petq e lcni mardu hogin hiacmunqov u harganqov: astghalic erkinqy glxi verevum ev baroyakan orenqy srti mej:

***

Shghtaneri mej cnvum, aprum ev mernum es, du es meghavor, vorovhetev tuyl es:

***
Qristoneakan siro xorhurdy amboghj darer pattchar e dardzel mer zhoghovrdi anorinakan voghbergutyan:

***

Iravunqy uzhi haskacoghutyun e, ayl voch tramabanakan:

***

Mi zhoghovurd, vori vordinery havasar chen orenqi ev mahvan arjev: haghtakan hayreniq chi unena:

***

Kronneri pes hayreniqnern el pahanjum en, vor irenc spasarkoghi dzerqery linen taq ev maqramaqur:

***

Apagan vtangvac zhoghovurdneri verjin xaghatughty – veradastiarakutyunn e:

Yuraqanchyur azgi partakanutyuny mardkutyan handep nax ev araj drsevorvum e sephakan azgi kensunakutyan pahpanman ev sephakan mshakuyti zargacman dzevov:

***

Qnnadatel: hogepes tarapel e nshanakum:

***

Im azgayin daւananqy toyl chi talis tshnamanq tacel depi voreve hay mard:

***

Eotnics stor e na, vov geradasum e keanqy mahen bolor paraganeri mej:

***

Mah chkay, mernum e phoqrogin, meracn e mernum:

Kisvir ays nyutov:
23:00, 28.04.2024
2989 | 0
20:30, 28.04.2024
2251 | 0
depi ver