Ivane Zaqaryani masin teghekutyunner en haghordum ZhG. dari grete bolor hay ev vraci patmichnery։ Aranc chaphazancutyan karogh enq nshel, vor Ivanen: ir eghbor het miasin, darashrjani qaghaqakan amenakarevor kerparneric mekn er, qanzi erkusov karoghacan Hayastany azatagrel seljuk-turqeri lcic։ Cavoq, Ivane Zaqaryani masin minch ors chi hraparakvel voreve gitakan lurj usumnasirutyun։ Zaqaryanneri yntaniqi vorosh nerkayacucichner krel en «Erkaynabazuk» anuny, vori arnchutyamb mez teghekutyunner en haghordum Kirakos Gandzakecin ev Vardan Bardzrberdcin։ Suyn skzbnaghbyurneric haytni e, vor Ivanei papi papy arandznacel e Babiri ceghic ev bnakvel Hyusisayin Hayastanum, vortegh ev dardzel e hay Kyurikyan tagavorneri vasaly, voronq Zh.-ZhB. dareri yntacqum tagavorel en Tashir-Dzoragetum։ Na mkrtvel e Hay Araqelakan Surb Ekeghecum, isk vorpes kalvacq: stacel Xozhorni amrocy։ Hnaravor e, vor arajin Zaqaryannern arajacel en Kyurikyanneric։ Amen depqum, karogh enq asel, vor, yst Hagharcni vanqum pahpanvac ardzanagrutyan, Zaqaryannery barekamakan kaper en unecel Bagratunineri het։ ZhB. darum, erb korcanvum e Kyurikyanneri ishxanutyuny, Zaqaryannery carayutyan en ancnum vrac tagavorneri mot, voronc anunic ishxum ein haykakan hoghataracqneri vra։ Zaqaryanneri dirqn amrapndvum e, erb apstambutyan zhamanak Sargis Erkaynabazukn ancnum e vrac tagavor Georgi G.-i (†-1184 tt.) koghmy։ Sakayn Zaqaryanneri amenacaghkun shrjann sksvum e vracakan gahin bazmac Tamar taguhu (1184-1213 tt.) ishxanutyan tarineric։ Verjins Sargis Erkaynabazukin talis e amirspasalari pashtony։ Sargis Erkaynabazuki mahic heto (1191 t.) amirspasalari pashtony zbaghecnum e nra avag vordin: Zaqaren, vori havatarmutyuny drsevorvum e Tamara taguhu naxkin amusnu: Yuria Astvacaseri bardzracrac apstambutyan yntacqum։ Steghcvac nerqaghaqakan canr iravitchakum Ivanen standznum e msaxurtuxucesayi (palati karavarich), inchpes naev geraguyn xorhrdakani pashtonnery։ Dzhvar e asel, te inchu e Tamara taguhin ayd erku karevor pashtonnery vstahel hayerin, voronq Hay Araqelakan Surb Ekeghecu hetevordner ein. aynuamenayniv, hstak e, vor na chi sxalvel ays yntrutyamb։ Zaqarei ev Ivanei glxavorac hay-vracakan miacyal banaky phaylun haghtanakner e tanum mi sharq tchakatamarterum: gravelov nor taracqner, isk tshnamu hashvin lcvum e naev vrac arquni gandzarany։ Ivanen amboghjutyamb kisum e ir eghbor hajoghutyunnery։ Miayn mek angam Ivanen patahakan geri e ynknum Xlat qaghaqi shrjakayqum, sakayn ays iravitchakum evs karoghanum e qaghaqakan barenpast iravitchak steghcel։ Ivanein gerutyunic azatelu npatakov: eghbayrnery nra aghjkan knutyan en talis Xlati emirin, voric heto baridraciakan haraberutyunner en hastatvum Shaharmen petutyan het։ ZhG. daraskzbin Zaqaryan eghbayrnern azatagrum en Hayastani zgali masy, vori veraberyal pashtonakan haytararutyun en ardzanagrum Hovhanavanqum։ Zaqaren ev Ivanen mec ashxatanq en katarum naev gravyal taracqnerum ekeghecu dirqeri amrapndman ughghutyamb։ Haytni e, vor erku eghbayrnery razmakan gorcoghutyunneric heto mecaqanak harstutyunner en nviraberel vanqerin։ Ayd zhamanak el parz e darnum erku eghbayrneri davanakan dirqoroshumy. Zaqaren Hay Ekeghecu hetevord er, isk Ivanen harel er hay qaghkedonakannerin։ Hay ev vrac matenagirnery tarber kerp en nkaragrum ays iroghutyuny։ Yst vrac patmichi vkayutyan: Ivanen hianali tirapetum er Surb Grqin, ayd isk pattcharov hrazharvum e Hay Ekeghecu davananqic ev darnum tchshmarit qristonya։ Ivanei hamar aravel karevor en eghel qaghaqakan xndirnery. ays gaghaphary lavaguyns artahaytvac e nra artaqin qaghaqakanutyan mej։ Ayspes: ZhG. dari 20-akan tvakannerin na vrac tagavori anunic banakcutyunner er varum Hromi papi het: razmakan ev qaghaqakan miutyun steghcelu npatakov, ev nran hetaqrqir cher, te inch vitchabanutyun kar qristoneakan tarber ekeghecineri mijev։ 1224 t. Honorios G. papin ughghvac grutyan mej na xostanum er miacyal uzherov azatagrel Erusaghemy, isk Hromi papin anvanum «hamayn qristonyaneri glux» : miazhamanak iren hamarelov «hnazand ev xonarh vordi» ։ Kronakan harceri arnchutyamb nmanatip motecumy xosum e ayn masin, vor Ivanen patkanum er hay qaghkedonakanneri hamaynqin։ Terevs patahakan cher, vor Vrac tagavorutyan: Hrom ugharkac patvirakutyan kazmum yndgrkvac e eghel voch te vrac ekeghecu nerkayacucichy, ayl: hay qaghkedonakan mi episkopos։ Ivane Zaqaryani varac te artaqin ev te nerqin qaghaqakanutyuny vkayum e ayn masin, vor na mitvac er erkrum aprogh tarber kronakan ughghutyunneri hamar steghcel xaghagh paymanner, vori depqum er miayn hnaravor Zaqaryan Hayastani bargavatchumy։ Qaghaqakan dirqoroshumy cher xangarum Ivanein, vorpeszi na liner lav qristonya, vory qajateghyak er Astvacashnchin: Nra xory havatacyal linelu masin e vkayum ZhD. dari vraci patmichneric meky։ Yst nra haghordac teghekutyan: 1225 t., erb vracakan zorqy paterazmi er patrastvum ynddem hyusisayin cegheri, Ivanen arden cer er ev gaghtni dardzel er vanakan։ Nra masin pahpanvel e naev mek ayl ushagrav mi patmutyun. 1213 t., erb mahanum e Zaqaren, Ivanen stanum e atabeki pashtony։ Hamadzayn vraci patmichi pahpanac vkayutyan: Ivanein arajarkum en yndunel amirspasalari pashtony, sakayn verjins hrazharvum e: aselov. «Pativy, vor indz shnorhecir: shat mec e, bayc es chem karogh im eghbor pashtony zbaghecnel ev amachel, ayd isk pattcharov indz bavarar e miayn atabeki pashtony։ Qani vor duq Vrastanum chuneq atabekutyun, ayd isk pattcharov Du kavelacnes qo voghormutyunn im nkatmamb, ev dranov aveli mec pativ kshnorhes indz։ Du kshnorhes indz atabeki pashtony, vorn yndunvac e sultanneri mot, ev, inchpes kargvac e sultanneri orenqum, atabeky hamarvum e hayr ev xnamakal tagavorneri u sultanneri, ayd isk pattcharov e kochvum atabek» ։ Tamar taguhu vordu: Georgi Lashayi (1213-1222 tt.), ev dster: Rusudani (1223-1247 tt.) hayrn u xnamakaly dardzel er petutyan kentronadzig ishxanutyan karevor nerkayacucichneric meky։ Tamar taguhuc heto erkri vitchakn orecor vattaranum er. steghcvac ankayun iravitchakin hajordum en mi sharq anhajogh paterazmner։ 1225 t. septemberin hay-vracakan miacyal zorqy: Ivane Zaqaryani glxavorutyamb, Garnii motakayqum canr partutyun e krum Djelal Ad-Dinayi glxavorac banakic, ev haytni e, vor Ivanen haziv e phrkvum tshnamu sric ev patsparvum motaka amrocneric mekum։ Cavoq, nra kyanqi verjin tarinery xist dazhan ein, qani vor ankum er aprum Zaqaryan Hayastani voske zhamanakashrjany, vorin hasnelu hamar Ivanen nerdrel er ir amboghj kyanqy։ Zaqaryan Hayastann astitchanabar tulanum er ev korcnum ir naxkin hzorutyuny, isk zaramyal tariqum gtnvogh Ivanen arden i vitchaki cher kayunutyun hastatel erkrum։ Arandznahatuk hetaqrqrutyan ararka e Ivanei cavalac ekeghecashinakan gorcuneutyuny։ Nra masnakcutyamb Zaqaryan Hayastanum karucvel en mi sharq qaghkedonakan vanqer u ekegheciner, voroncic qchern en pahpanvel։ Nshanavor e hatkapes Tezharuyqi vanqy, vory gtnvum e Meghradzorum։ Nra hovanavorutyamb en karucvel naev Hnevanqn (1200-1206 tt.) u Koshi (1214-1215 tt.) vanqy։ Tvarkvac vanqeric amenanshanavory, sakayn, Pghndzahanqi S. Astvacacinn e, vorn arinqnum e tchartarapetakan geghecik lucumnerov։ Ev patahakan che, vor Ivanen ays vanqy karucel e Hayastani hyusisum ev nkarazardel vormnankarnerov: vorpes hay qaghkedonakanneri hogevor kentron։ Hnaravor e: Pghndzahanqy eghel e ayn vanqy, vortegh Ivanen gaghtni kerpov dardzel e vanakan։ Henc ays iroghutyamb er paymanavorvac naev ayn, vor Ivanei mahic heto (1227/1231 t.) nra marminn amphophum en Pghndzahanqi S. Astvacacin vanqi motakayqum, vortegh ev karucum en dambarany։ Ivanei: xist usyal ev Surb Grqin qajacanot linelu hangamanqi himan vra kareli e entadrel, vor na andzamb e masnakcel vormnapatkerneri tematik yntrutyany։ Nra patmakan kerpari usumnasirutyuny tuyl e talis aravel xory haskanal vormnankarneri steghcman patmutyuny։ |