Առօրյա կյանքում հաճախակի գործածվող այս դարձվածքը ուղղակի պահանջում է, որ մահացածի մասին կա՛մ լավ խոսք ասվի, կա՛մ էլ ընդհանրապես ոչինչ չասվի: Բայց մի՞ թե ճիշտ է մահացածի մասին ընդհանրապես ոչինչ չասելը, մի՞թե խելամիտ է նման պահանջը: Իհարկե՛, խելամի՛տ չէ: Իսկ եթե խելամիտ չէ, կնշանակի դարձվածքը պետք է վերանայել:

Վերանայողները վերանայել են, ու պարզել, որ հնում այս արտահայտությունն այսպես է հնչել.

«Մահացածների մասին՝ կամ լավը, կա՛մ էլ ոչինչ՝ բացի ճշմարտությունից» կամ՝ «Մահացածներին մի՛ վատաբանիր»: Դժվար չէ նկատել, որ երկրորդ՝ ավելի սեղմ դարձվածքը, լիովին համարժեք է առաջինին, որովհետև «մի՛ վատաբանիր» -ը պահանջում է միայն ճշմարտությունն ասել և չչարախոսել:

Իսկ այս խոսքն ասել է մ.թ.ա. 6-րդ դարում ապրած հույն քաղաքական գործիչ ու նաև բանաստեղծ Քիլոն Սպարտացին: Նրա այս և մի քանի այլ ասույթներ սերունդներին է փոխանցել մ.թ. 3-րդ դարում ապրած հույն պատմագիր Դիոգենես Լայերտացին իր «Նշանավոր փիլիսոփաների կյանքը, ուսմունքն ու հայացքները» աշխատությունում:

Մի խոսքով, «ամորձատված» ասույթը, ինչպես տեսնում եք, ժամանակի ընթացքում կորցրել է իր նախնական իմաստը և հիմա բոլորովին այլ կերպ է ընկալվում:

Լև Տոլստոյին ամենևին դուր չի եկել այս պահանջը: «Սա ի՜նչ հեթանոսական, կեղծ կանոն է: Կենդանի մարդկանց մասին կա՛մ բարի խոսք ասա, կա՛մ՝ ոչինչ: Դա մարդկանց որքա՜ն տառապանքներից կազատեր, և դա որքա՜ն հեշտ է: Իսկ մեռածների մասին ինչո՞ւ նաև վատը չասել: Մեր աշխարհում, ընդհակառակը, կարգ է հաստատվել՝ մահախոսականներում ու հոբելյանները նշելիս ասել միայն անասելի չափազանցված գովեստներ, կնշանակի՝ միայն սուտ ասել: Եվ դա մարդկանց ահավոր վնաս է պատճառում՝ բարին ու չարը համահարթելով ու անզանազանելի դարձնելով»:

Ի դեպ, Քիլոն Սպարտացին է հեղինակը «Ճանաչիր քեզ», «Ոչի՛նչ՝ չափից ավելի», «Եթե քեզ նյութական վնաս են հասցրել՝ հաշտվի՛ր, եթե անպատվել են՝ վրե՛ժ լուծիր» ՝ գրեթե բոլորին հայտնի իմաստուն խոսքերի:

Բայց այս իմաստուն սպարտացուն հետմահու փառք է ապահովել Լակոնիայի ափերի մերձակայքում գոյացած Կիտիրա կղզուն վերաբերող մարգարեությունը: Ծանոթանալով կղզու դիրքին՝ փիլիսոփան սրտի կսկիծով ասել է.

«Ավելի լավ կլիներ, որ այն չգոյանար, կամ էլ գոյանալուց հետո ջրասույզ լիներ»:

Հայրենասեր իմաստունի մտահոգությունն ամենևին էլ անհիմն չէր: Պելոպոնեսյան պատերազմի ժամանակ աթենացի զորահրամանատար Նիկիոսը գրավում է այդ կղզին ու այնտեղ աթենական կայազոր է տեղակայում: Դրանից հետոաթենացիներն այդ կղզուց սպարտացիներին ծանր հարվածներ են հասցնում: