ՄԱՄՈՒԼ.ամ
Hay / Հայ | Рус | Eng | Tür
USD 402.56, EUR 440.64, RUB 4.58, GBP 505.01
+25 °C, +15 °C ... +26 °C Vaghy:+32 °C
HVoVHANNES TUMANYAN
13:19, 19.08.2017
4578 | 0

QAJERI KYANQIC
«...Qaj loreciq el vor imacan, el dinjutyun
chunein, sranq el ein uzum nranc iranc
mejy beren, pativ tan։ Mek amsachaph el
estegh mnac (Aghasin) ...»
Verq Hayastani, ej 206
I
182 «6» tvakanin bacvec Erevani paterazmy։ Rusac zorqy der cher hasel paterazmi bemy, ev sandzardzak parsiknern aspatakelov, koghoptelov Shiraky, Phambakn u Abarany, araj ein galis։

Hasan xani xazhamuzh hrosaknern arden Xylgharaqilisen qandel, Ghshlaghy krakel, Gharaqilisen averel, rusac sakavativ zorqy jardel, Loru dzoreri berann ein hasel։

Nranc arajic phaxchum er zarhurac hayoc zhoghovurdy, phaxchum er amen ban toghac, yur chor gluxn arac, vor etevic ekogh tshnamuc u mahic patsparvelu mi tegh gtni։

Parsikneri ays barbarosakan sharzhumy vogevorec, voti kangnacrec iranc kronakic Ghazax—Borchalvi turq cegherin, ur der cher hasel Hasan xany։ Ays koghmeric el halacvecan, teghic u geghic pok ekan, phaxstakan dardzan hayery, ev Phambak, Shoragyal, Abaran, Ghazax, Borchalu taknuvra eghan, datarkvecan mi qani orum։

Ays bolor halacakannern amen koghmic phaxchum–taphvum ein Loru amur dzorery, minchev khasnein Dsegh։


II
Dseghy yur anarik u chqnagh dirqov nman e mi bnakert amroci։ Nra phoqrik hartavayry shrjaphakvac u amracac e: Haravic antarapat sarerov, isk mnacac ereq koghmic xor dzorerov։

Nra handi sahmannery haravic sksvum en hovasun, bardzr lernerov, hyusisum verjanum andndaxor dzorerov։ Nra haravayin sahmanum: Qoshaqari zherut katarin, trchkotum e qoshy ev busnum ghandzil, isk hyusisum: Dzaghi dzorum, aprum e karitch ev hasnum xaghogh։

Ays erku sahmanneri mej kan tandzraxit, kusakan antarner, vor kacni dzayn chen lsac, ur careri phchaknerum bun e dnum meghun, talanerum apahov vxtum en erenery, morutnerum inqnishxan tagavorum e arjy, ev shambutnerum hangist aprum e varazy։ Kan zhayrer, ur bun e dnum arcivy ev trchkotum aycyamy...

Bayc menak hrashali bnutyan hamar chen xeloq tchanaparhordnern ays gyughy kochel «phoqrik Zeytun», kam dirqi amrutyuny cher pattchary, vor tshnamu votqy cher cecum aystegh։

Hin zhamanakneric i ver Dseghy parcecel e yur qajerov։ Arac e dardzel, te «Dsegha igitneri anuny Daghstan e hasel» ։

Dsegha dzorery liqn en averak tnaknerov։ Ayd bolory zhamanakavor bnakaran u otevan en eghel zanazan tegheri zhoghovurdneri, vor ah u phaxi zhamanak apastanel en ays teghery, minchev ancel e erkyughn u tshnamin։

Ays ayn Dseghn e, vor mecazor Mamikonyannery, Arshakunyac pharqi verjaluysin, eresun tari evs men–menak haghtanaknerov tchakat–֊tchakati zarkelov parsikneri u arabneri het, dzandzracac, X darum toghin iranc hayreni srbazan Tarony, ekan bnakvecin aystegh։

Der mnum en nranc shirimnery, nranc kangnac xachardzannern u maturnery, der mnum e nranc karucac tchermak tatchary: Bardzraqash Surb Grigori vanqy, ev der kangun Sirun Xachi vra kardacvum e «Yishxanutean tann Mamikonean...» ։

Der zhoghovurdn avandoren patmum e, te aystegh aprecin ayn lavery, aystegh krvecin ev aystegh meran...

III
Inchpes ghrghin hankarc vra e talis, ev tchntchghuknery ahabekvac ays u ayn koghmic phaxchum-lcvum en mi tphi mej, vor azatven, inchpes urury pttvum e erknqum, ev havi tchutery leghapatar havaqvum en mor tevi taky, — aynpes er Hasan xani ahic halacvac: Phambaka, Shoragyali, Abaranu, Ghazaxu, Borchalvi, Loru zhoghovurdy phaxel, lcvel Dsegha dzory։

Dsegheci Ovagim yuzbashin, qarasun azhdaha tghamard hetn arac, anqun, andadar voti tak er talis Sisi berdic minchev Haghpat—Sanahin, Loru dzoreri mi cayric minchev myusy, tevatarac arcvi nman pttvum er yur dzoreri glxin ev sirt er talis qarandzavnerum, qaraphneri tak kuch ekac, iran tevi taky mtac zhoghovurdnerin։

— Vaxil miq, — srtapndum er na, — qani glxani kyli en ghzlbashy, en dushmany, vor es dzorery vot koxi... bas el ynchi hamar enq mer glxin tghamardi gdak dnum, el ynchi hamar enq tur u tvanq ver unum...

Ira nman ein ev ira bolor ynkernery։ Hasan xani chaphaulnery—aspataknery arajin angam sran patahecin Gyulladagana kirtchum, Loru dzoreri negh beranum, ev gluxnery korcrac et nahanjecin․ erkrord angam jardvecin Shahalvi dzorum, vor minchev ors el «Krvategh» e kochvum, isk errord angam Hnevana dzorum qandac Uzunlari talany xlel tvecin gisherov։

Ayspes anparteli krvum er, mi nor Gayl Vahani nman, ays «Loru dzoreri astvacy» yur aryuc ynkernerov։
IV
Ceruni Mehraby: Ovagimi hayry, Loru dzoreri nahapety, iski cher el mtacum, te haryur tarin anc e kacrel։ Nra vitxari, bardzr hasaky koracel er, noric amracel, tchermak maz u miruqy brnel kurcq u eres ev azhdahayi ahavorutyan het xarnel, miacrel cerutyan patkaranqy։

Tshnamu anuny nor uyzh u erand tvec nran, vordu ev yurayinneri sxragorcutyunnery nor sirt, nor uraxutyun, ev, minchder ashxarqy loghum er aryan covum, ays cer arcivy, yur zhayreri glxin nstac, tshnamu vra cicaghum u iranc papericn er patmum։

— Mer papern es tavur mardik en elel, — asum er na, — menq nranc tornern enq, nranc sirtn u nranc arinn unenq... Ghushn iran tevovy, odzn iran portovy, tshnami anunov chpetq e mer dzorerovn anc kena։ Mer tchampheqy tshnamu hamar phak u kap petq e linen, mer tan durn u mer sirty barekami hamar a bac... Namardi hamar menq tur u tvanq unenq, tghamardi hamar: aghuhac...

V
Ays zhamanaknerum amen mi qaj tghamardi hambav u gorc kaycaki aragutyamb taracvum er erkreerkir, beraneberan։ Sastik tchnshumn u halacanqy kataghecrec, durs kanchec zhoghovrdi qajerin, ev amen tegh hogov ari tghamardy mrnchac, aghaghakec, zenq arav, sur bardzracrec ghzlbashi dem։ Tarapac, pashtpanutyan karot zhoghovurdy vogevorutyamb nkatum u hrchakum er ays sakavativ herosnerin։

Phambaka, Shoragyali, Abaranu phaxacneric vov galis, Qanaqerci Aghasu govasanqn er berum hety։ «Aghasin, igit Aghasin... ghzlbashi hogin hanec... qrdi aryunov qar u hogh lvac Aghasin... Alagyazu vra patahec, haghtec... Ani qaghaqum krvec kotorec Aghasin... Mi tegh arajy ktrecin, jardec ancav Aghasin... Mi tegh uzecin brnel, phshrec, phaxav Aghasin...» ։

Ays lury vogevorec Dsegha igitnerin ev haytnecin Mehrab yuzbashun։

— Affarim igit, — bacakanchec hiacac cerunin Aghasu patmutyuny lseluc heto, — vortegh vor lini, mi bereq tesnem, tchakaticy pachem, qani chem merel։

Ev katarvecav cerunu ighdzy։

VI
Aghasin Gharaqilisu sareric hravirvac er Dsegh։

Hin sovorutyamb anvani hyuri patvin, inchpes Aghasin er, xagher, handesner ein sarqvum։ Jirid (dziarshav) ein xaghum «ghonaxi» het, tagavoraors ein anum ev urish dyucaznakan xagher ein horinum։ Baci pativy dra mej kar ev mi urish mitq. ayd handesnerum tchanachum ein iranc «ghonaxin», te inch shnorhqi ter mard e na։

Mardik er ugharkel uraxacac Mehrab yuzbashin ev shrjaka tegheri haytni qajerin hravirel, havaqel Dsegh։ Ekel er tchotchkaneci Xudin, vor aslani sirt uner, gyullubaghci Donghuz Ghrany, vor lezgu aryun er xmum, ardveci lezgi Peton, vor mazy mazic jokum er gyullov, sanahneci Arutiny, vor dzin astgheri het er xaghacnum, shnoghneci vitxari Verany, haghpateci azhdaha Prany ev urish anvani qaj mardik։ Ekel ein ev zanazan tegheric phaxac zhoghovurdneri mecern u tanuterery։

Ays bolorin havaqel er Mehrab yuzbashin Aghasu patvin lineliq xnjuyqn u handesy pharavor anelu hamar։

Sra hamar er, vor aravoty vagh Mehrab yuzbashu caghracu Ghazon, vor mievnuyn zhamanak lav qaragnac er, katvi nman maglcelov bardzracav yuzbashu tan dimacy, mi bardzr xoti chardaxi aji cayrin amracrec mi ynkuyz։

Zhoghovurdy havaqvel, durn u ktur brnel, tamashavor er kangnel։

Durs ekan tanic hracanavornery, ev arcataband hracannery phaylatakecin arevi shogheric։

— Ed inch eqqa (ahagin) nshan es drel, ey Ghazo, qarov talu hamar xo chi..., — zvartchaxoselov u nshann arhamarhelov araj ancav ceruni Mehraby։ Bolory hankarc lrecin, cicagh u aghmuk dadarec, shunchnery pahac ynkuyzin ein nayum։

Hracany vorotac, ynkuyzy korav։

— Vonc er, — krcqin zarkelov et dardzav cerunin, — chylni te mirqis eq mtik anum, es shat macun utelucn a siptakel, bas duq inch eq mtacum... deh, araj ari mi hunard tesnem, henc ara chamaches im cerutyunic, — ev hracany tvec Aghasun։

Noric bardzracav Ghazon, nor nshan drec, bayc der cher ijel ajic, vor Aghasu gndaky nshany trcrec։

Aydpes ev myusnery։

— Ed chelav, es dran tvanq chem gcil... tareq heru mi xanchal tnkeceq, koghqin el mi hast taxtak, vor gyullen pahi։ Nshan dnenq xanchali sur beranin, enpes, vor gyullen erku havasar masi bazhanvi, ete mi masy myusic canr elav, knshanaki chi dipel, — dzayn tvec Ovagim yuzbashin, ev hamadzaynvecin sra het։

Ays nshanin arajin angam arajarkoghy hracan ardzakec, ev, vorqan dzerqnerum canr u tetev arin, chkaroghacan gndaki erku maseri canrutyunn iraric voroshel։

Pakas cher ev haghpateci Prani aracy, vor taxtakum tvac arajin gndaki cakov anckacrec hetevyal gndaknery։ Bayc voch voq chhamadzaynvec kangnelu ardveci lezgi Petoyi araj, vor arajarkum er, te meky heru kangni, glxin mi xndzor dni, vor inqy hracan ardzaki xndzorin։ Ev ayspes meky myusic gerazanc handisacan։

Zhoghovurdy cncac, govec yuzbashinerin, govec Aghasun u yur ynkernerin ev hravirvac bolor qajerin։

————————

Isk iriknadem jirid er nshanakvac։

Zurni zil dzaynn u dholi drmbocy imacrin, te patrast e dziarshavi dashty, ev zhoghovurdn anhamber spasum er gyughic verev։

— Ekan, ekan...— hankarc zhoghovurdn aghaghakec, miazhamanak shneri hachocn u dzianeri xrxinjy bardzracav, ev aha erevac dyucaznakan zhamanaknerin vayel mi hecelaxumb։ Hska cerunin: Mehrab yuzbashin, varvum er kataryal zinavarutyan mej։ Gdaky teqac aj akanji vra, na taqacnum er yur amehi dzin, ev, spitak miruqy qamu het xaghalov, mert usovn er ancnum, mert: kran takovy։ Nran shrjapatac galis ein yurayinnery, Aghasin yur ynkernerov ev myus hravirvacnery, bolorn el hzor, zenq u zrahi mej korac։

Ayspes erevacin nranq dziarshavi teghy։ Zurnen sastkacav, amboxn anhangist irar xrnvec, amen mekn ashxatum er, vor shat hiana ays ahavor gegheckutyan vra։

Hankarc phoshin bardzracav sev ampi nman, brnec bolori achqi arajy, ev ahagin trophyuny getiny sharzhec։

Nranq erbemn-erbemn jokvum ein, irar het mrcum, jirid ardzakum kam xabsn ein talis, phaxchum irar arajic, xagh anum dziu mejqin u phori takin, dzin chaph gcac zhamanak irar glxark ein phaxcnum kam getnic ban ein vercnum ev, ynkeraxaghi talov, ashxatum ein iranc shnorhqy cuyc tal, aranc irar jiridov vnaselu kam haghtelu։

Mi zhamic heto amboghj dashty karces varac er gutanov, kam hazaravor xozer qand ein arel։

Uraxutyan aghmuknerov hiacac zhoghovurdy phosheghen amperum nkatum er yur ceruni nahapeti tchermak miruqn u tchermak dzin, nra koghqin phaylakanman Aghasun, aryucanman Ovagimin ev bolorin miasin, vorpes mi bazmaglxani marmin, mi phaxac vishap։ Zhoghovurdy cher imanum, te vorn e vorin xnayum...

Ayd cher imanum ev cncutyan aghaghaknerov govum er mekin u myusin, govum er alevor Mehrabin, nra koryunnerin, qaj Aghasun ev nra rashid ynkernerin ev myusnerin։ Ayspisi handisic heto tun veradardzan։

Mehrab yuzbashin patvirec, vor aravoty gisherov torchiner (dzknorsner) gnan dzory, dzuky brnelu, vorsordner gnan, vors anelu, ev amen tesak patrastutyun tesnen, vor yur «ghonaxneri» het qef e anelu Dzorageti apherin։

VII
Aha sryntac Dzoragety aryun e tanum[1]։ Muty tchalicn, erku zhayreri aranqic durs prcac, selavajri nman pghtor, prprac u phrphrac, takrapok arac car u macar, qar u qotuk irar xarnac, arajn arac, goralov, tshshalov, vshvshalov, tegh-tegh, uzac teghy tevery phrelov, arjaxndruki anelov[2], krkin iran havaqelov, urchelov u qareri glxovy trchelov, arturma xaghalov, calqun talov galis e Mazmana gyolumy kangnum, ptit galis, shunch arnum, daran mtnum ev hankarc verkenum, iran toph arac, taph arac, ghrghu nman hasnum, zarkum choqac Avanaqari aparazh cnknerin u, qinty jardac, lacaknqac, gluxy qorelov, tontorelov galis e Surb Nshani dimacn eresin xachaknqum, sirty ver nstacnum u, sharakan aselov, aj koghmi vra pttvum, mtnum Haghpat–Sanahna dzorery։
VIII
Dzorageti apherin: bolor careric bardzr, mi xumb ynkuzeniner en bardzranum․ cuxy bardzranum e nranc mijic verev, ev qajeri xumbn aghmkali uraxanum, qef e anum ayn hskayakan hovanu tak։

Caratakerin: kanach xoterum, karmir xalichanery taracel, mi mec shrjan en kazmel anxna lcrac mavi suphraneri shurjy։ Alevor Mehrabn er yur harazatnerov, Ovagimn u yur xumby, Aghasin ev yur ynkernery, Arutiny, Xudin, lezgi Peton, Donghuz Ghrany, Verany, Prany ev zanazan tegheric patsparvac zhoghovurdneri mecern u tanuterery։ Uraxutyunic bacvel, cicaghum en nranc xozhor demqery, inchpes aravotyan arevi tak ayn sev zhayrery։

Aystegh ekan ugharkac vorskannery, spanac paxra berin ishxanneri liqy suphren. dzknorsnery taza–taza dzukn ephecin Zorageti jrovn u shur tvin terevi vra, ev qefn aveli tezhacav։

Zvart aghmuki u cicaghi mej hnchum er odzneci hrchakavor usta Yanyghi zurnen, ev tmbuki het drmbum ein qarern u qarandzavnery։ Asoghnery tchgnum ein iranc huzhku dzaynerov xlacnel aghmukn u zurnen, bayc Mehrab yuzbashu caghracu Ghazon tanum er bolori ushqy։ Matrvaknery (saghi) mec–mec gavery dzerqnerin, spasavorum ein shrjani mejteghy pttvelov․ sharunak hosum er Shulaveri karmir ginin, erkaynakot hazarpheshanery ancnum ein dzerqic dzerq, ev aveli evs taqanalov, aghaghakum ein nranq: mert–mert nstac tegheric datarkelov hracannery, gndaknery sharachum ein bardzraberdz zhayreri krcqerin, ev dzorery bazmapatkum, tanum, heracnum ein nranc voroty depi heru dzorer։ Ter Meliqset partev qahanan el erbemn-erbemn mi hogebux meghedi er varum kam vogevorvelov tndacnum er Mamikonyan mec naxarar Smbati anvan ergy: «Aryuc, ari anparteli, ek, ser im, ek...» ։ Dzoragetn el myus koghmic zanazan eghanaknerov, harbac alevori nman, hazar u mi tesak dzayny phoxelov: ergum er i pativ tankagin hyureri..., ev ays bolory miaxarnvac imacnum, azdararum ein, te qajery zvartchanum en։

IX
Uraxutyan ays tund mijocin ceruni Mehraby vercrec ginov liqy hazarpheshen, ev bolory ushq dardzrin nran։

— Aghasi, — dzayn tvec na, — es uzum em oxnel en cary, vor qez nman bar a tvel... vonc oxnem. ajoghutyun maghtenq, te voghormatasy xmenq...

Ays vor asac Mehrab yuzbashin: Aghasu paycar demqy mtnec, inchpes mi sev amp hankarc cackum e garnan arevi eresy, na lur xonarhec gluxy krcqin. nra het txrecin ev yur ynkernery։

Bolor seghanakicnery irar eresi mtik tvin honqeri takic, uzecin asel: erevi txur ban hishecrin iranc hyurerin։

— Uremn astvac hogin lusavori, astvac nra datastany qaghcr ani...– meghm karekcutyamb xosqn haraj tarav cerunin։

— Aghasu hery merac chi, yuzbashi, — gluxy ver qashelov yndhatec Aghasu ynkerneric meky։

— Bas ynchi txreciq... ynchi cheq xosum, Karo, inch ka...

— Txracrir, vonc chi txrenq, yuzbashi, — harachec Karon։

— Aghasu hery Erevanu berdumy esir a... Qanaqeric aghjik phaxcnelis Aghasin farrashin spanec u phaxav, cholern ynkav, iran teghak hory brnecin... Parav mery, jahel knikn u erexanern el...

Karoyi patmutyan het mraylanum er ceruni nahapeti demqy, vorpes Lalvari sary ashnan verjerum, ev tavamaz, gorsh honqeri takic achqery barkutyamb varvum ein, vorpes kaycaky Lalvari amperum։ Sevaknum ein ev myusnery, vorpes miasin ampum en ayn sarery...

Karon sharunakum er.

— Parav mery, jahel knikn u erexanern el mnacel en Qanaqer: tshnamu hoghum, ghzlbashi beranum... tanjvum en, kanchum en, dzerqners hasnum chi... vonc chi tyxrenq...

— Ehe...— bacakanchec ceruni Mehraby aynpisi eghanakov, vorpes te mi anspaseli char gaghtniq er gtel, — sa el igiti nman man a gali sarerum...— ev, xet–xet aknarkelov gunatvac Aghasun, mi dary cicaghov aghaghakec, – ha, ha, ha, ha, igit...

Bolory lur ein։

— Aphsos, — mrnchac alevory։

Nstoghnery gluxnery kax arin։

— Aphsos, — krknec na ev ginu tasy grec nerqev, – aphsos im hac... aphsos im ojax... aphsos, vor es pacheci qo tchakatic...— Apa te dzayny bardzracnelov gorac.

— Menq sran enq igit asum...

Voch voq dzayn chhanec։

— Menq nran enq igit asum, vor iran varac krakum urishin togh ani ervelis, inqy gluxn azati, phaxchi, sarern ynkni... iran namusy: cnoghy, kniky, erexeqy, ver gci tshnamu arajin...

Dardzyal voch voq chxosac, teev bolory hamadzayn ein։

— Aphsos igit anuny... aphsos im ojax... aphsos...

Ayspes aghaghakelov teghicy verkacav cerunin, heracav suphric. verkacan yurayinnery, verkacan kanchac hyurery, lrec zurni dzayny, ergy verjacav։

Mi qani vayrkyanic heto dardzyal ahagin dzory mnac menak Dzorageti gorocnerin, voronq miacac, karces, mrnchum ein: «aphsos...» ։

Nyuty hraparakvel e Mamuli xosnaki shrjanaknerum:
Kisvir ays nyutov:
Armenak Avetisyan
18:08, 15.11.2017
8829 | 0
21:33, 14.11.2017
7902 | 0
21:25, 14.11.2017
9533 | 0
08:10, 14.11.2017
7303 | 0
20:25, 13.11.2017
10048 | 0
19:33, 13.11.2017
10951 | 0
18:25, 13.11.2017
8534 | 0
21:15, 12.11.2017
8468 | 0
22:58, 11.11.2017
12023 | 0
22:53, 11.11.2017
17402 | 0
20:52, 11.11.2017
7523 | 0
20:11, 11.11.2017
7828 | 0
19:49, 11.11.2017
15281 | 0
16:10, 11.11.2017
8770 | 0
10:42, 11.11.2017
8245 | 0
17:13, 10.11.2017
8992 | 0
15:20, 10.11.2017
11227 | 0
15:39, 09.11.2017
8075 | 0
21:54, 07.11.2017
8053 | 0
16:32, 06.11.2017
8636 | 0
14:24, 03.11.2017
7615 | 0
depi ver