Հեթանոսական ժամանակների Ասորեստանի կամ արդի Սիրիայի Էմես (այժմ Հոմս) քաղաքի բնակիչները ժամանակին պաշտել են արևի և պտղաբերության Էլ Գաբալ անունով աստծուն, և այդ աստծո տաճարի քրմապետերը ժառանգաբար եղել են Էմեսը կառավարող արաբ Սամփսիժերամյանների տոհմի ներկայացուցիչները:

Սկզբնապես այս տոհմի պետերը եղել են Էմիսենների արաբական ցեղը ղեկավարող շեյխեր: Նրանց մասին առաջին հիշատակությունը վերաբերում է մ.թ.ա. մոտավորապես 2-րդ դարին, երբ Սելևկյանների թագավոր Ալեքսանդր Բալասոսն իր մանկահասակ որդու պաշտպանությունը վստահել է Սիրիայի հյուսիսում քոչվորական կյանք վարող արաբ շեյխ Յամբլիքոսին:

Մ.թ.ա. առաջին դարի առաջին կեսին էմիսենների ցեղախումբը Սիրիայի հյուսիսում նստակեցության է անցել և, հավանաբար, հիմնել է Էմես քաղաքը նույն տեղում գոյություն ունեցած հին բնակավայրի ավերակների վրա: Էմեսի առաջին կառավարիչը, որն հայտնի է պատմությանը, եղել է շեյխ Սամփսիժերամ Առաջինը: Նա, արաբական այլ տոհմավագների նման, օգտվելով Սելևկյան պետության Անտիոքոս 12-րդ թագավորի մահվանը հաջորդած քաոսից ու նաև նաբաթեացիների ու հայերի ռազմակալումից, ինքնավարություն է հաստատել իր ցեղախմբի զբաղեցրած տարածքում:

«Արևի արքաներ» հորջորջված Սամփսիժերամյանների հեղինակությունը զգալիորեն բարձրացել է Էմեսում գտնվող Էլագաբալուս աստծու տաճարին տիրելու շնորհիվ: Այդ տաճարը եղել է արաբական ցեղերի շրջանում տարածված է արևի պաշտամունքի ամենամեծ կենտրոններից մեկը: Էմեսի կառավարիչները մեծ ազդեցություն են ունեցել հարևան Պալմիրայում և Բաալբեկում, որտեղ նույնպես արևի աստծո պաշտամունքն է տարածված եղել:

Սամփսիժերամյանները նպաստել են Սելևկյան դինաստիայի անկմանը, այնուհետև համաձայնության են եկել հռոմեացիների հետ՝ այդպիսով ամրապնդելով իրենց դիրքերը Հյուսիսային Սիրիայում։ Դառնալով Հռոմի հաճախորդները՝ Էմեսի թագավորները ակտիվորեն մասնակցել են քաղաքացիական պատերազմներին, պարթևների դեմ պայքարին և հրեական ապստամբության ճնշմանը։ Առաջին դարի կեսերին նրանք Հռոմից կախված արևելյան ամենամեծ դինաստներից մեկն էին. Սիրիայում նրանց կալվածքները զիջել են միայն Հերովդեսյանների կալվածքներին, որոնց հետ Սամփսիժերամյանները ազգակցական կապ են ունեցել։

Հռոմեացիներն Էմեսի թագավորությունը լուծարել են առաջին դարի 70-ական թվականներին, ըստ երևույթին, Սոեմոս թագավորի մահից հետո։ Այս բռնակցման ճշգրիտ ամսաթիվը և հանգամանքները անհայտ են. դինաստիայի անկման պատմությունը նույնքան մութ է, որքան սկիզբը։ Պալմիրայում գտնվել է Գայոս Հուլիոս Սամփսիժերամի որդու՝ Գայոս Հուլիոս Ալեքսիոնի տապանագիրը (78/79), որը հուշում է, որ այդ ժամանակ Էմեսը դարձել էր կայսրության պրովինցիա։

Կորցնելով քաղաքական իշխանությունը՝ Սամփսիժերամյանները պահպանել են Էլագաբալուսի տաճարի քահանայապետի պաշտոնը և նշանակալի ազդեցություն են ունեցել ոչ միայն Սիրիայում, այլև Հռոմում, որտեղ Անտոնինների օրոք սկսել է տարածվել նաև Անպարտելի Արևի պաշտամունքը՝ հիմնված Հելիոպոլիսի (Բաալբեկ) և Էմեսի սրբավայրերում հաստատված պաշտամունքի վրա: Էմեսի տաճարում պահվում է արևապաշտների գլխավոր սրբությունը՝ «Սև քարը» ՝ կոնաձև երկնաքարի կտոր, որն իրենց աստվածն է ուղարկվել է երկիր, ինչպես կարծում էին արաբները: Արեգակի պաշտամունքի լայն տարածումը Հռոմում և կայսրությունում կապված է Իտալիայում զգալի թվով սեմիտների վերաբնակեցման հետ։

Յուլիա Դոմնան՝ Սեպտիմիուս Սեվերոս կայսրի կինը, սերված էր էմեսի քրմապետերի ընտանիքից: Այսպիսով, Գետա և Կարակալա կայսրերը մայրական կողմից Սամփսիժերամյանների ժառանգներ են։ Կարակալլայի սպանությունից հետո սիրիացի արքայադուստրերը՝ Ջուլիա Մաեսան և Ջուլիա Սոեմիան, իրենց կողմնակիցն են դարձրել լեգեոններին և կայսր են հռչակելՎարիուս Ավիտուս Բասիանուսին՝ Էլագաբալուս աստծու մոլեռանդ քահանայապետին, ով ընդունել է այս աստծո անունը որպես իր պաշտոնական անուն և փորձել է նրա պաշտամունքն ամրագրել որպես Հռոմի պետական կրոն: Ըստ նրա որոշման՝ հռոմեական բոլոր աստվածները պետք է ստորադասվեին այս նոր աստծուն:
Նկարում՝ Սամփսիժերամուսի դամբարանը. այն կառուցել է Գայոս Հուլիոս Սանփսիժերամուսը: Նա, հավանաբար, եղել է հիշյալ դինաստիայի ազգականը:

(շարունակելի)