ՄԱՄՈՒԼ.ամ
Hay / Հայ | Рус | Eng | Tür
USD 402.56, EUR 440.64, RUB 4.58, GBP 505.01
+21 °C, +16 °C ... +28 °C Vaghy:+28 °C
Ervand Otyan, Ynk. B. Phanjuni i Vaspurakan
17:41, 20.08.2014
5469 | 0
Ynk. B. Phanjuni i Vaspurakan

heghinak: Ervand Otyan
aghbyur: «Ynk. B. Phanjuni»

Bovandakutyun

[taqcnel]

ERKU XVoSQ

Ynker Phanjunii anuny aynqan zhoghovrdakan e aysor mer mej vorqan terevs Poghos Phasha Nupari anuny։ Caplvari herosy: takavin ir aruyg kendanutyan mej: arden isk anmahutyan lusapsakovy zardarvac e։ Ir hambavy ansahman e ev ir heghinakutyuny anvitcheli։ Ir namaknery heghaphoxutyan yncayacuneru Havatamqy ky kazmen ev grete orenqi uzh unin։ Ayd namaknerun arajin masy, voronq Phanjunii caplvaryan araqelutyuny ky patmen, arden masnavor hatorov luys tesac en։ Ays nor hatory ky parunake ir myus namaknerun havaqacon, voronc mej mer herosy manramasnoren ky teghekagre ir Vaspurakani mej unecac gorcuneutyuny vor nvaz huzumnalic u hatkanshakan che qan Caplvariny։ Ays namaknerun kcvac en naev ir dasaxosutyunneru sharqy vor myusnerun het erevcac e «Byuzandioni» mej։ Ir dasaxosutyunneren etqy, ynker Phanjuni hankarc heracav hraparaken, karces kamavorapes uzelov morcnel ir anuny։ Ardyoq hrazharecav heghaphoxakan gorcuneutene, ardyoq ir gaghapharnern u hamozumnery charaphoxec kam uracav։ Dasaliq myn e Phanjuni։ Bnav erbeq։ Irenin nman nkaragirnery voch tarineren, voch depqeren, voch husaxabutyunneren k'azdvin։ Apahovabar or my krkin piti lsenq ir anuny։ Erb zhamy hnche: an ir sharqerun gluxy piti gtnvi։ Caplvari herosy ir verjin tary che ysac takavin։ Phetr. 1914 ERVAND OTYAN o o o «BYVoIZANGhIVoNI» barekam yntercoghneran shater aten-aten teghekutyunner ky harcnein ine ynker B. Phanjunii masin: vorun Caplvari mej katarac araqelutyuny, ir namakneren qaghelov, hratarakac ei ays tertin syunaknerun mej։ Verjin namaky, guce che morcvac, Mashkerten grvac er, ur mtadir er hastatvil mer gorcichy, hon sharunakelu hamar ir shinarar u phrkagorc pashtony։ Ayspes uremn, hark er ir hetqy phntrel ayntegh gohacum talu hamar mer hetaqrqir barekamnerun։ Polsebnak Mashkertci my — ev inchu anuny cackem — nuyn inqn P. D. Xachkonc, im xndranqis vra aznvoren handzn arav ir cnndavayren teghekutyunner uzelu ynker B. Phanjunii masin ev irav al, qani my shabat etqy, indz haghordec te mer hamakreli herosy haziv amis my Mashkert mnacac: ev heto shtapov meknac e Van, ir yndunac mek stipoghakan hrahangin hamemat։ Te ynker Phanjuni inch gorcuneutyun unecac e Vani mej, guce ayd kety masamb lusabane hetevyal namaky vor ir grchen elac e ev zor hajogheca dzerq dzgel tchishd ayn aghbyuren urke qaghac ei naxapes caplvaryan namaknery։

A.

VAN, 20 mayis, 1909 Sireli ynkerner, Dzer vorosh ev hramayoghakan hrahangnerun hamemat, Mashkerten anmijapes mekneca Van ur ky gtnvim mek qani shabate i ver։ Zhoghovrdi pashtpanutyan hamar harustneren zenqi dram havaqelu cragiry vor indz ky haghordeq, mi shat geghecik gyut e erb i nkat arnenq nerka zhoghovrdayin hogebanutyan momenty։ Bayc aphsos vor mart 31-i reaqcian zspvac k'erevi ev vstahutyuny krkin ky cni purzhuaziakan vat hogineru mej։ Iciv te marti verjery hos gtnvac yllayi, ert kotoraci urvakany sarsaphi matnac er Vaspurakani hayutyuny։ Ays keghtot araracnery minchev vor mahy chhototen: irenc qsaknery chen banar։ Hamenayn deps, hos hasnelus pes dimeci qaghaqi joj aghanerun, ysi te kusakcutyuns voroshac e zirenq pashtpanel havanakan kotoraci my dem ev te asor hamar zenqi pahanjq kar ev te hark er phogh tal ayd pahanjqin bavararutyun talu hamar։ Ays keghtot araracnery chhamardzakecan bace i bac merzhel mer pahanjmunqy, bayc dimecin mi tchizvitakan stor mijoci։ — Menq hozharakam ky vtcharenq zenqi hamar petq eghac dramy, — patasxanecin, — bayc nax: hark e vor bolor kusakcutyunnery mianan ev hamerashx gorcen։ — Inch kusakcutyunner, — harcuci zarmacac։ — Armenakan[1], Hnchakyan[2] evln. patasxanecin anamotabar, miayn ayd paymanov ku tanq, ete voch tasy phara chenq vtcharer։ Bayc menq dzer aghtot eutyunneru pashtpanutyany hamar e vor zenqi dram ky pahanjenq, — gocheci։ — Nax iraru het hamadzayneceq, — pndecin։ Henc ayd ropein xorheca revolvery durs shprtel grpanes u tank, tank, tank tal anonc tchakatin u getin phrel zirenq vorpeszi hamozvin irenc kyanqy zenqov pashtpanelu harkavorutyan masin, bayc inqzinqs zspeci։ Tesnelov vor urish tchar chka. indz mot hravireci myus kusakcutyunneru nerkayacucichnery ev ankeghcoren u aranc hetin mtqeru, arajarkeci zhoghovrdi pashtpanutyan hamar harustneren zenqi dram havaqelu hamar hamadzaynil։ Noqa hamamtutyun haytnecin։ Es ayn aten irenc nerkayacuci hetevyal ankeghc u orinavor paymannery, ibrev himq: kayacac hamadzaynutyan. A. Hanganakutyan hamar dimum miasin piti ynenq։ B. Dramy piti pahvi mimiayn mer kusakcutyan qov։ G. Harkavor zenqery piti gnvin mer mijocov։ D. Havaqvac dramov piti zinvin mer martakan xumbery։ e. Dramneru gorcacutyan hashivneru qontroly ky katarvi ev kyvaveracvi mer komitei dzerqov։ Verjapes gorcin amboghj bern u canrutyuny mer kusakcutyuny ir vra k'arne andznvirutyamb։ Isk irenc ky trvi bacardzak azatutyun martakan anjat xumber kazmelu: irenc nyutakan mijocnerov։ Ky karcei vor nerkayacucichnery xandavarutyamb piti yndunein ays ankeghc, anverapah ev anshahaxndir paymannery, bayc, yndhakaraky, noqa indz mot ekac ein hetin mtqerov, noqa k'uzein zhoghovrdi phrkutyan gorcy vizhecnel ev asor hamar arajarkecin anynduneli, apsyurd ev nvastacucich paymanner, vorpes. «Havaqvac dramnery havasarapes bazhnvin kusakcutyanc mijev irenc tivin hamemւstutyamt։ Caxsvac dramneru masin phoxadardz qontrol ylla։ Inqnapashtpanutyan hamar dzeoq arnveliq mijocnery voroshumin hamadzayn xorhrdakcutyan» ։ Ev urish ayd kargi himarakan pahanjmunqner, voronq anpayman petq er merzhel։ Ayspes uremn hamadzaynutyan hamar mer ankeghc janqery jury inkan himar hetin mitqeru pattcharov ev mer joj spanery merzhecin phogh tal irenc kyanqi pahpanutyany hamar։ Ayn aten xorheca mi ayl mijoc vory krnar cncogh tpavorutyun haraj berel bovandak Vaspurakani mej ev eph hanel davatchan purzhuaneru camqac aryuny։ Mi ereko dimeci 96-i jarderu kazmakerpich turq xuzhanavar Hamut Aghenc Hasanin ev arajarkeci vor, ete kareli er mi phoqr, ayspes asac: mi annshan jard kazmakerper, sarsaph talu hamar hay jojerun։ Da piti liner mi parz aroghjapahakan aryunarutyun vor ibrev anherqeli hamozich phast piti carayer zenqi hamar dram talu harkavorutyan masin։ Hamut Hasan skzbunqov chhakarakecav ayd xorhurdin: miayn te ditel tvav te zhamanaky harmar cher, te da kareli er iragorcel mart 31-i orerun[3] ev te ayzhm, azatarar banaki haghtakan mutqen ev Aptyul Hamiti gahynkecutenen etqy, inq cher uzer mi aydpisi patasxanatvutyun berel ir vra։ Ayd hayecakety uner ir phastaci koghmery. usti chkrca shat pndel։ — Harmar atenin es misht patrast em gorcelu, — ezrakacuc Hamut Hasan, irme bazhnvac mijocis։ Ayspes uremn, zenqeru anunov phogh havaqelu cragiry ar ayzhm irakanutyun chgtav։ Bayc chpetq e husahatil, ayl spasel hogebanakan ropein։ I bac aryal ays dzaxogh paragan, Vani mej nerka irakanutyuny mxitarakan e. payqarogh gitakic uzher kan voronq kareli e i dep zhamu gorcacel։ Ays masin petq eghacy arden ky xorhim։ Chpetq e vor tgherqy angorcutyan mej tmrecnen irenc payqari erandy, da ky lini aghetavor mahacum, inqnagitakcutyan phtchacum։ Ar ayzhm nyutakan kacutyuns bavararutyun ku ta indz։
  • Armenakan kusakcutyan — Himnadrvel e 1885-in, Vanum։ Anunn arel e Mkrtich Phortolgalysւni «Armenia» tertic, vor luys er tesnum Marselum։ Himnadrel en M. Phortagalyani ashakertnery։ (Bolor canotagrutyunnery Levon Haxverdyannin en, ete chi nshvac ayl heghinak։)
  • Hnchakyan kusakcutyan— Himnadrvel e 1887-in, Zhnevum։ Lriv anunn e: social-demokratakan Hnchakyan kusakcutyun։ Taracum e gtel Arevmtyan Hayastanum, Rasastanum, haykakan bolor gaghtavayrerum (oronc mej gorcum e minchev ayzhm):
  • Mart 31-i orerun — 1909 t. marti 31-y sultan Abdul Hamidi gahynkecutyan orn e։ Sultan Hamidi phoxaren gah bardzracav Mahmed Reshaty: nra krtser eghbayry։ «Abdul Hamidin gahynkec aneluc heto erittarqery chsahmanaphakvechn karavarutyan gorcuneutyan vra irenc hskoghutyuny hastatelov, ayl ishxanutunn anmijabar aran irenc dzeoqy։ Sakayn nranq voroshecin pahpanel miapetutuny: dzgtelov sultani anunn ogtagorcel irenc dirqern amrapndelu npataknerov» (G. Z. Aliev, «Turciya v period pravleniya mladoturkov», M. 1972, ej 147) ։ Sranov avartvec eritturqakan Heghaphoxutyan erkrord shrjaphuly։

B.

VAN, 2 hulis, 1909 Sireli ynkerner, Dzer hrahangnery staca. inchpes k'yseq: mi vorosh hosanq steghcvac e mez dem: ev hark e krvil, vorpeszi na chstana yndhanur hangamanq։ Nuynisk hos, Vani mej, reaqcian mez dem ky ccvi ev ky phordze pghtorel mtqery։ Iharke es mer dzeoqi tak eghac amen mijocnerov payqar ky mghem ayd aghetavor hosanqi dem։ Inch e, masnavorabar, ayd keghtot purzhuaneru gangaty mezi dem.— te menq voch mi ogtakarutyun cuyc chenq tver Sahmanadrutyan verahastatutenen i ver ev te mer bolor janqy egher e dram pahanjel ev azgayin ekamutneru tiranal։ Noqa karogh chen ymbrnel ayn phrkarar sharzhumy vor araj berinq steghcelov nerqin payqary ev kazmelov zhoghovrdayin erku vorosh ev ynddimamart banakner, irenc hatuk hayecaketnerovy, dzgtumnerovy, cragirnerovy ev pahanjnerovy ev voronc baxumen piti cni haykakan nor irakanutyuny։ Ays mitqery lav teghavorelu hamar Vani hay xavaramit gluxneru mej: mi hraparakayin zhoghov gumareci ays orers, vor mi kataryal haghtutyun eghav mezi hamar։ zhoghovy banalov naxapes haytarareci te menq ibrev azat erkri azat qaghaqaciner ev azat xosqi u azat karciqi uxtvac pashtpanner, bacardzak azatutyun kutanq nerkanerun vor irenc ditoghutyunnern azatoren nerkayacnen ev ete ynddimaxosner kan, hatchin xosq uzel ev bem bardzranal։ Ays haytararutyuny, vorun chein spaser mer hetadimakan paronnery, burn capherov voghjunvecav։ Heto parzeci mer ashxarhahayacqy, ysi te hima al zhamanaky ekac e vor heghaphoxutyuny ir uzhn u zorutyuny dardzne ir nerqin tshnaminerun dem, hay brnavorneru dem, hay hamitneru dem, voronq en zhoghovrdi aryuny qamogh, zhoghovurdn irenc votqerun tak jaxjaxogh, zhoghovurdy ibrev struk carayecnogh hay hoghatery, hay gorcaranatery, hay kalvacatery, hay dramatery, hay vatcharakany, hay arhestavory, hay, pashtonyan, hay ekeghecakany, hay apakanvac mtavorakanutyuny, hay angitakic usucchutyuny, hay strkamit massan։ Aha hay heghaphoxutyuny petq e ayzhm anonc dem dardzne ir zenqery, petq e anoghoq u kataghi payqar mghe ayd nerqin tshnaminerun dem, minchev vor verjnakanapes zhoghovurdi garshaparnerun tak jaxjaxvin ayd vateru ev davatchanneru anarg gankery։ Amboghj zhoghovasrahy burn caphaharutyunnerov yndunec ays xosqery։ Heto xosqs verjacuci yselov vor menq ibrev gitakic gaghapharakanner, ky hargenq u ky pashtenq xosqi u karciqi azatutyuny, ev ete zhoghovasrahin mej ynddimaxosner kan krnan azatoren irenc karciqy haytnel ev menq heto krnanq phastaci kerpov patasxanel irenc։ Mi ancanot paron xosq uzec ev mi himar sophestutyun mejtegh netec ev ysav vor menq phoxanak zirar bzktelu petq e vor mer uzhery, ete uneinq, miacneinq qurt harstaharichneru dem, voronq ky sharunaken koghoptel hay gyughacin ev sksav mi sharq depqer hishel nor-nor spanvac gyughacineru, brnabarvac hayuhineru ev talanvac gyugheru, voronq verjers teghi unecac ein Vaspurakani mej։ Da haytni phrovoqacia er te mer zhoghovy xangarelu ev te mer harevan qurt eghbayrneru mijev goyacac hamerashxakan kapery tulacnelu hamar։ Ayd himar parony aoaj tanelov ir antakt xosqery ev phrovoqacian gochec. — Phoxanak iraru mej krvelu: gaceq dzer uzhn u zorutyuny anonc cuyc tveq։ Anmijapes bem bardzraca ev ayd stor azhan phrovokatorin patasxaneci: yselov vor ir xosqery parz davatchanutyunner ev keghtot matnutyunner ein ev te inq parz gaghtni vostikani der ky katarer matnanish ynelov depqer voronq mez zbaghecnogh harceru het voeve arnchutyun chunein ev te iren ararqy patvaber qaghaqacii gorc cher։ Mer ynkernery sksan gochel. «Durs vatery, durs matnich davatchannery», ev aha bruncqi harvacnery sksan bardzranal u ijnel zhoghovrdi hayhoyichi glxin։ — Tgherq, xpheceq: bayc mi spaneq, — xrateci, zanonq handartecnelu hamar։ Erb phrovokatory xaytarakabar durs hanvecav zhoghovasrahen ev zhoghovrdin ardar zayruyty xaghaghecav, krkin bem bardzraca ev haytarareci vor ete ynddimaxosner kayin: azatoren u ankashkand irenc karciqy krnayin haytnel, vorovhetev menq chenq uzer e r b e q argilel karciqi u gaghapharneru azat phoxanakutyuny։ Voch voq dzayn bardzracuc, ev nerkanery meknecan tpavorich azdecutyan tak։ Es nerka hay irakanutyan handep piti sharunakem ays ughghutyamb lusabanel zhoghovurdy, inqnagitakcutyuny artncnel anor mej ev mghel zayn depi heghaphoxakan maqur payqary, tekuz hark ylla dimel cayrahegh mijocneru։ Bayc vorpeszi payqary ta ardyunavor bavararutyun, anhrazhesht e vor dzer koghmen al nuyn ughghutyamb gorceq te mer orkan– neru mijocov hraparakayin prophakantayov ev te mer ynkerneru ughghvac masnavor hrahangnerov։ Chpetq e tuyl tal vor hay chezoq kam voch heghaphoxakan tarry, ogut qaghelov azatutenen, phordze glux bardzracnel, petq e xphel ev uzhov xphel nora glxin, erb der zhamanaky che ancac։ Vaghy ky lini guce shat ush։ Vaspurakani hayutyuny, aysinqn mer sharqerun mej gtnvogh tgherqy, voronq ky kazmen gitakic eritasardutyuny, uni payqarogh vogi ev hark e ir ays tramadrutenen ogtvil: nerkayacnelov anor gorcuneutyan asparez kam, lav evs e ysel, kovanoc։ Hos uninq arden Azat siro hetevordner ev Nor serndakan eritasardutyun, voronq irenc ashxarhahayacqnerov karogh en arajnord yllal nuyn isk polsahay inkac mtavorakanutyan։ Irenc masin ky xosim aveli manramasnoren hetaga namaknerov։ Cy...։

G.

VAN, 2 ogostos, 1909 Sireli ynkerner, Dzer verjin grutyamb ky patvireq vor ashxatinq amen gnov bardzracnelu mer prestizhy vor mi kritikakan moment ancnelu vra e։ Da shat hesht e asel ev patvirel, bayc inch mijocov kareli e bardzracnel ayd prestizhy, aha bun harcy։ Es ayd masin unim im vorosh hayecakety, vory anshusht hamadzayn ku ga dzer hayecaketin։ Nerka hay irakanutyan mej mer prestizhy ky pahpanvi u ky bardzrana payqarov u mi miayn payqarov։ Mer kazmakerputyuny cnver e payqari hramayoghakan pahanjqen ev aprer u zoracer e payqarov։ Da patmakan phast ev iroghutyun e ev kareli che zhxtel։ Mer prestizhy teqvecav ayn oren: ur xaghagh gorcuneutyan aghetali phordzy ynel uzecinq։ Katun vor chi tchanker u ky phordze etevi votqerun vra kenal u dzeoq lizel, ayl evs ky dadri katu yllale. na al korcrac e ir prestizhy mukeru qov։ Petq e misht tchankel, ayd e mer patmakan, ev kam ayspes asac: mer fiziologikakan dery hay irakanutyan mej։ Dzer hrahangi hamemat, nerphak ky ghrkem Vanen tvagrvac mi heragir vor burn tarerov hamakrutyun ky haytne mezi u mievnuyn aten ky dataparte vatery, davatchannery, hetadimakannery, sheriattchinery, verjapes bolor anonq vor mezi het chen։ Heragiry storagrvac e chors anunnerov i dimac 600-i mot gitakic eritasardneru։ Ete harmar dateq: krnaq heragrin barery mi qich phophoxelov hratarakel ibrev Ktucen, Limen, Alivren kam Artcheshen ughghvac, i harke «i dimac» –neru tivy zeghchelov։ Galov heragri tak drveliq anunnerun, dyurutyan hamar dzezi ysem vor aysteghaci hayeru sovorakan anunnern en Vardan, Makar, Markos, Davit, Abgar evln.։ Bayc noren ky krknem, da mi anbavakan palliatif[1] e mer prestizhi bardzracman hamar. petq e brni hamakranq steghcel, sarsaph dzgelov mitqeru mej։ Zhoghovurdy petq E mi rope dadri mezmov zbaghele. petq e misht larvac drutyan mej ylla, tekuz ayd drutyuny mez dem lini, hark e zayn trorel, xonjecnel, vogespar ynel minchev vor teghi ta ev stipvi darnal mez hamakir։ Orystoreakan kriv, misht nor huzum, misht nor payqar, aha miak darmany mi lav ban hajoghcnelu hamar ays dzhbaxt azgi mej։ Es ayspes k'ymbrnem mer misian. ayd egher e u piti ylla im ughghutyuny ev Caplvari, ev Vani mej։ Vanen ughghvac im arajin namakis mej patmeci ayn hamerashx gorcuneutyan phrovoqacian vor aysteghi menc aghayakan dasakargy uzec mejtegh hanel mut npataknerov։ Ysi te inchpes mer trnac ankeghc u xohakan yntacqov ayd phrovoqacian chkrcav hajoghil։ Ayzhm noranor phordzer k'yllan, mut uzheru koghme, ayd hamerashxutyւsn entriky dardzyal xaghalu hamar, bayc mer tgherqy arden lusabanvac en ev erkyugh chka te takardy iynan։ Krivi dashty steghcelu hamar arden isk mijocner dzerq arac em ev ky husam vor mot zhamanak en mer vra xosecnelu arit piti tanq։ Vani mtavorakan gitakic eritasardutyuny vor ky nerkayacne Nor serndakan ev Azat-seryan xmbakcutyunnery, arden isk taq veraberum cuyc kutan depi mez։ Mi qani angam arit uneca im mot hravirelu ayd payqarogh uzhery, zanonq dnelu hamar gorcnakan hoghi vra։ Irenc bacatreci te anhrazhesht e mi cncogh irakanutyamb irenc goyutyuny hastatel, te aranc payqari kareli cher gaghaphari haghtutyun, te zhamy hasac er asparez ijnelu։ Amenqn al hamozvecan im parzac tesutyunnerus ev patrastakamutyun haytnecin mi ban ynelu։ — Bayc inch kareli e ynel, — harcuc irenc varich uzher en meky։ — Ynel mi voeve ban, — xrateci, — vor ta cncogh tpavorutyun, orinak: mi gaytakghakan ararq, mi scandale, verjapes mi gorc, vor huzum araj bere zhoghovrdi zanazan tarreru mej։ Tgherq ymbrnecin te inch ysel k'uzei ev xostacan ayd vogiov sharzhil։ Iharke anonq piti gorcen mer hramanov u mer ughghutyamb, bayc irenc anhatakan patasxanatvutyan tak։ Menq ky mnanq misht heru ayd tesak gorcere, manavand erb atonq anhatcho ardyunq aoaj beren, nuynisk i harkin krnanq datapartel gorcvac ararqy, gorcoghneru soskakan hangamanqy cuyc tal ev apacucanel te mer hakarakordneru teladranqov katarvac e amen ban։ Phastaci iroghutyunner misht mer dzerqin tak patrast kan, ayd masin miamit egheq։ Ays aravot lur berin te tgherqy arden patraster en mi shat xelaci cragir, ayn e: gal shabat xmbovin ertal ekegheci ev hon katarel mi qaghaqakan amusnutyun։ Azat siro akumbi naxagahy ky katare qaghaqapeti der, es anhatakan hangamanqov piti gnam ibrev vka harsin, phesan evs k'unena ir vkan։ Amusnutyuny brni ardzanagrel piti tanq ekeghecu ardzanagrutyan tomarin mej։ heto mi qani zham etqy, harsi pahanjmunqin vra, ayd qaghaqakan amusnutyuny piti lucenq ev harsy piti amusnacnenq mi urish tghamardu het, nuyn dzevakerputyunnerov։ K'erevakayeq cncogh tpavorutyuny vor aoaj piti ga amboghj qaghaqin mej։ Nax: qaghaqakan amusnutyun ekeghecu mej, heto ardzanagrutyun, heto amusnalucutyun kam divorce[2] ev verjapes krknamusnutyun։ Tesnenq inch piti ynen mer keghtot purzhuanery ev sheriattchinery[3]: Vani eritasardutyan ays emansibaciayi cuycerun handep։

Apahov: piti dimen irenc aghtot zenqerun, bayc zguysh, menq al tevernis callac chenq nstir...։

  • Palliatif — paliativ, anvtchrakan, kisat-prat mijocarum։
  • Divorce— bazhanum, xzum։
  • Sheriattchi — shariat. islami kronakan ev iravakan kanonneri amboghjutuny: qaghvsւc ghuranic։ Aystegh: pahpanoghakanutun, avandapashtutyun։

D.

VAN, 4 september, 1909 Sireli ynkerner, Erevi mi dzaxogh shrjan ky bolorenq։ Nor serndakan cuycy voru masin naxord namakovs xoseca, chtvav bavarar ardyunq։ Mi qani or araj, ereqshabti, kesoren etqy, xmbovin gnacinq ekegheci, katarelu hamar andranik qaghaqakan hay amusnutyuny, vorun piti hajorder, mi qani zham heto, amusnatoghutyun ev krknamusnutyun։ hars ev phesa, irenc qaghaqacii tarazov, ky gnayin arjeven, heto kugayin vkanery ev ynker barekamnery։ Eghelutyuny pahvac er xist cacuk, vorpeszi mer hakarakordnery chkaroghanayin irenc mut davery sarqel mezi dem, aynpes vor phoghocy grete voch voq ushadrutyun dardzuc mez։ Bayc erb hasanq ekeghecii aoaj, tesanq vor dury amur gocvac e։ Dimecinq zhamkochin, mi tget, hetadimakan ararac։ — Inchu ekegheciin dury phakac eq, — harcuci։ — Vorovhetev zhamergutyan aten che։ — Bayc menq ky pahanjenq mtnel ekegheci։ — Inch piti yneq։ — Amusnutyun piti katarenq։ — Aysor, ereqshabti, kareli che amusnutyun katarel։ — Menq ky katarenq qaghaqakan amusnutyun, paron, —patasxaneci։ Zhamkochy apush-apush eress nayecav ev ysav. — Chem hasknar te inch ysel k'uzeq։ — Petq chka vor hasknas, miayn te ekeghecii drnery bac shutov: — Chem karogh։ Da xavaramit kgherakanutyan non possimus-n[1] er vor ky ccver heghaphoxakan hosanqi dimac։ Ayspes ayd davatchan u brnavor zhamkochy, ibrev azgayin ishxanutyan nerkayacucich ir haphshtakac dirqen ogtvelov, kuzer aporen kerpov phakel ekegheciin drnery zhoghovrdi arjev, ayn zhoghovrdi vor orinavor tern e ekegheciin։ Iharke mez hamar hesht er ayd kegheqich brnavori ganky phshrel zhoghovrdi garshaparnerun tak, bayc menq uzecinq orenqi uzhov krvil aporinutyan dem։ — Uremn qo verjin xosqd ays e, dury chpiti banas, — pndecinq։ — Es chem xarnvir, tertery gteq, an gite, —patasxanec aporinutyan hidran ev heracav mer qoven, ayspes vatabar: mez matnelov anel kacutyan։ — Tgherq, — gocheci, — zhoghovrdi dem sarqvac ays anarg davatchanutyan dem: menq payqarinq orenqi uzhov։ Ev qani vor ekeghecii drnery aporen kerpov ky phaken zhoghovrdi arjev, togh zhoghovurdy patuhanner en ners mtne orinavorapes։ Ynkerneren min anmijapes sandux my tcharec ev aha mer ktritchnery maglcecan ver. sakayn patuhany cher bacver ev hark eghav apakinery kotrel, naxapes haytararele verj te ayd jaxjaxman patasxanatunern ein ishxanutyan glux gtnvogh menc-aghayakanutyunn u kgherakanutyuny։ Bayc ays mijocin hasac ein arden tertern u lusarary, zhamkochin matnutyamb։ — Bac sa zhamun drnery, — hramayec qahanan lusararin, tesnelov gitakic uzheru korovi yntacqy։ Ev aha qich heto zhoghovurdy ter dardzav ir iravunqin u harsnevornery gacin sharvecan xoranin dimac։ Nor serndakan ays cuycy sakayn arden zartucer er yndhanur hetaqrqrutyun ev hetzhete ky hasnein noranor mardik։ Hankarc mi aghaghak bardzracav։ Harsi hayrn er vor ir erku zavaknerov u barekamnerov ners ky xuzher ev kugar brni mer dzerqen xlelu ir aghjiky։ Mer tgherqy patrastvecan krivi։ Tesa vor xndiry piti arner tarber hangamanq ev guce mut uzhery haghtogh durs piti gayin, inch vor shat vat tpavorutyun piti gorcer։ — Paronner, — gocheci, — menq lrenq ev togh orenqy xosi։ Heto, qaghaqavari kerpov moteca harsin hory. — Paron, — asaci, — xndrem indz haytneceq te duq ev dzez ynkeracoghnery uniq masnavor hraviragir։ — Inch hraviragir, — harcuc ayd txmar purzhuan։ — Ays amusnutyan nerka gtnvelu hamar։ Ir tvac zhxtakan patasxanin vra: avelcuci. — Uremn hatcheceq durs ellel, vorovhetev yst orini, hatuk hraver stacoghnery krnanq miayn ners yndunil։ Bayc, aphsos, doqa ur, orenqi harganqy ur։ Ayd keghtot araracy im ayd anherqeli ararkutyans patasxanec mi sharq phoghocayin xosqerov u gnac toni aghjkan teven brnec ev ir ynkerneru ajakcutyamb durs hanec ekeghecien, aranc bavararutyun talu mer orinavor pahanjmunqin։ Da arden brnavor menc aghayakanutyan sovorakan hogebanutyunn e։ K'ymbrneq anshusht vor aranc harsi mi qich dzhvar piti yllar qaghaqakan amusnutyun katarel: Mi nor serndakan arajarkec andznvirabar vor harsi dery inq katare, gaghaphari haghtanakin hamar։ — Voch, — patasxaneci, — menq chpetq e sheghinq orenqen ev orinavorutenen, togh noqa aporinutyun aporinutyan vra dizen minchev vor anonc taky i verjo shnchaspar yllan։ Ev ayspes, zhoghovy crvecav anorosh ardyunqov։ Inchpes ky tesneq es hima voroshac em payqary mghel orenqi anunov։ Da mi nor taktika e vor kuta ir ardyunavorutyuny motik apagayi mej. «Menq orenqn enq ev mezne durs amen inch aporen e», — aha ayn formyuly vor ky nerarkem mer gitakic sharqeru mitqerun mej։ Lav e vor duq al dzer ashxarhahayacqy ays shavghi mej ughgheq։ Hanun orenqi erb gorcenq, ky mnanq anxoceli։ Orenq, orinavorutyun, orinakan, ayd barery petq e lav goc ynel tanq mer sharqerun։
  • Non possimus — «chenq karogh», anverapah merzhum։

E.

VAN, 4 hoktember, 1909 Sireli ynkerner, Erku shabate i ver Van hasac e ynker Sarsaphuni, vori het ayzhm hamaxorhurd k'ashxatinq azgayin veracnutyan gorcin։ Arden isk ereq or aoaj, ekegheciin mej, katarecinq mer arajin dasaxosutyunnery։ Ynker Sarsaphunii dasaxosutyan nyutn er «Polisy Gavarin dem» ։ Na phastaci kerpov cuyc tvav te Polisi hayery mi mut davatchanutyun ky sarqen gavaraci hayery irenc erkren durs hanelu ev Arabio anapatnerun mej teghaphoxel talu hamar, te noqa ays npatakov banakcutyunner ky kataren arden Aptyul-Hamiti ev Arab Izzeti ev Seit Itrisi het, te naxkin patriarq Ormanyan ev Gabriel Noratunkyan ays npatakov dimum yrac en dzarin ev te Polso kasharaker hay mamuly ayd aghtot payqari hamar phogh e stacel Germanio Vilhelm kaysren ev Maroqi Aptyul-Aziz Sultanen։ Na anherqeli phasterov bolor ayd davatchanutyuny luys arevu pes cuyc tvav ir dasaxosutyan mej ev arajarkec nerkanerun vor anmijapes zinvin ev inqzinqnin pashtpanen polsahaye– run dem։ — Qnelu zhamanak che, gavaraciner, — gochec ynker Sarsaphuni, — petq e votqi kangnel ev ayd vaterun anarg gluxnery jaxjaxel, chpetq e tuyl tal vor ayd davatchan polsahayery dzer otchaxnery qanden, dzer vzern u votqery shghta ancynen ev: ibrev struk: dzez tanin caxen arab petevineru... Ankci Polisy, kecce Gavary։ Ays dasaxosutyuny shat cncogh tpavorutyun gorcec ev mi phrkarar hakahosanq steghcec polsahayeru dem։ Heto, es bardzraca bem ev sksa im dasaxosutyan, vori nyutn er «Mart 31-i Sheriattchiakan sharzhumy ev hay menc-aghayakanutyan dery» ։ Ays dasaxosutyamb es parzeci sa tchshmartutyuny te: Polso hetadimakan sharzhumy katarvac e hay purzhuaneru dzerqov, te mer turq kam qurt eghbayrnery voch mi masnakcutyun chen unecac nora mej, te hay davatchan harustnern en vor dramakan ognutyun yrac en Sheyx Vahtetii, vorpeszi na karogh ylla «Volqan» terty hratarakel, te mart 31-in Aya Sofiayi hraparaky havaqvac phattocavorneren shatery cptvac hayer ein, ev te verjapes Turqio azgabnakutyanc mej miak hetadimakan ev hamitakan tarry hayere ky baghkana, voronc gluxy hark e jaxjaxel։ — Gavaraciner, — verjacuci xosqs, — qani: mi polseci hay goyutyun unena ashxarhi eresy, gavaraci hayy chi krnar hangist april, petq e krvel, petq e payqarel, petq e jaxjaxel... Burn caphaharutyunnery cuyc tvin te Vaspurakani hayutyuny k'artynnar ir xor qunen ev gitakcabar ky tchanchnar ir vat tshnaminery։ Dasaxosutyunnery avartele etq: ynker Sarsaphuni arajarkec vor payqary gorcnakan hoghi vra dnelu hamar gitakic eritasardnern mi xumb kazmvi «Gavaraci martaxumb» anuni tak: krvelu hamar polsahayeru dem։ Nerkanerun mec masy iskuyn ardzanagvecav ev mitinky crvecav kataryal kargapahutyamb։ Hark e ysel vor Vani mej arajin hajoghutyunn er vor dzerq berinq ays dasaxosutyunnerov։ Bayc ynker Sarsaphuni ev es xorhecanq vor kiskatar gorc my piti yllar mimiayn gavaracin polseciin dem hanel, hark er naev mi urish phrkarar bazhanum, ayn e: gitakic krvogh uzhery kangnecnel teghaci mut uzherun dem։ Asor hamar dasaxosutyunneru mi nor sharq hark er sarqel ev hima ayd banin k'ashxatinq։ Husali e vor verjapes krivy ky payti mot atenen vaneci hay hetadimakanneru ev azatakanneru mijev։ Mer payqary piti mghenq havasarapes ynkerakan, hasarakakan, qaghaqakan, tntesakan, yntanekan, kulturakan, krtakan ev ashxatavorakan hoghi vra։ Vani mej hay hetadimakan tarry vor mi qani amis aoaj, erb nor hasac ei, grete goyutyun chuner, ayzhm sksac e kazmakerpvil։ Da mi mxitarakan erevuyt e ev kareli e ysel vor menq al mer bazhiny unecanq ays gorci mej։ Hetadimakan tarry, ayspes asac: ir goyutyuny cher giter, na inqzinqy ky hamarer hay ev miangamayn azataser sahmanadrakan, menq, arajin angam, cuyc tvinq ir sxalmunqy ev zinqy drinq ughid tchambu mej։ Inchpes ynker Sarsaphuni shat tchishd kerpov ditel tvav indz, mart 31-i depqery sa angnahateli oguty unecan vor cnund tvin hay hetadimakan ev sheriattchiakan vorosh tipin։ Minchev ayd tvakany, haytni e vor ayd vorosh tipy goyutyun chuner։ Arajin angam mer Polso ynkernery steghcecin hetadimakan, hakasahmanadrakan hayy, ayd anhrazhesht tshnamin voru dem piti krveinq։ Dzhbaxtabar, vorchaph vor ir goyutyuny brni yndunil tvinq iren, dardzyal hetadimakan tarry ky jana inqzinq uranalu, na chuni qaghaqaciakan araqinutyun ir hetadimakani dirqy pahpanelu։ Asor hamar, hark e payqaril anyndhat, minchev vor ayd tarry stipvi inqzinq haytnel voroshapes։ Arji or, ynker Sarsaphunii het, gnacinq aycelel mi haytni joj aghayi, Vardan Sosikyani։ Da mez haytnec azatakan gaghapharner ev nuynisk ysav te inq tund sahmanadrakan e ev patrast e nuynisk ir kyanqn u harstutyuny zohel nor rezhimi pahpanutyan hamar։ — Aptyul-Hamity cheq uzer krkin gahin vra tesnel, — harcuc ynker Sarsaphuni։ — Astvac chyne, — gochec Vardan agha dzerqery erkinq bardzracnelov։ Ev ayd mardy: erevi: ankeghc er ir artahaytutyany mej։ Petq e gitenal vor Vardan Sosikyan mi bacaoutyun che. ayd tesak anomalie–ner[1] shat kan Vani mej։ Mardik voronq mer gitakic sharqeren chen, bayc ev aynpes azatakan u sahmanadraser ky davanin inqzinqnin։ Ayd tarorinak anomalie–n shat ky dzhvaracne mer payqari gorcy։ — Hark e verj tal ays kacutyan, — vtchrec ynker Sarsaphuni mer aycelutene veradardzin, petq e miangam yndmisht hetadimakany ylla hetadimakan ev menq: azatakan, urish kerp kareli che mi lav ban ynel։ — Bayc inchpes kareli e ayd, — harcuci iren։ — Da shat parz e ev ayd piti ylla im harajika dasaxosutyans nyuty։ Ev sa xorunk mtacumn haytnec. «Gitakic azatakan uzheru kazmakerputenen aveli u anke araj: hark anhrazhesht e kazmel ev zoracnel hetadimakan tarry» ։ Ynker Sarsaphuni mi dialektikakan cncogh uzh e։ Aphsos vor erkar chi mnar mez mot։
  • Anomalie — anomalia. sheghum yndunvac kanonic, orinachaphutyan xaxtum։

Z.

VAN, 18 hoktember, 1909 Sireli ynkerner, Inqnin mi ankarevor depq, vory chuni hasarakakan-dasakargayin hangamanq, bavakan huzumi teghi tvav ev dardzav skzbunqayin harc, shnorhiv mer ynker Sarsaphunii, vor lav gite ogtvil nerkayacac amen aritnere: mer kusakcutyan vorosh ashxarhahayacqnery parzelu ev zhoghovurdy mghelu hamar depi inqnagitakcutyun։ Depqy patmem mi erku barov։ Vani mej ka mi mankapartez ur ky hatchaxen mer ynkerneru mi qanisin zavaknery։ Asoncme min, mi yoty tarekan manch: Kaycak anun: ky merzhe nstil iren tarekic mi urish manchu qov, ararkelov te: gzhtvel e nora het mi voeve harci hetevanqov, ev te inqy ky phaphaqi iren gaghapharakic mi ayl tghu qov nstil։ — Dzer amenun teghy voroshvac e ev dzer qmahatchuyqin hamemat kareli che teghernid phoxel, — ky vtchre mankapartizpanuhin, aranc akanj kaxelu Kaycaki ardaraci pattcharabanutyunnerun։ Ev ky stipe tghan vor erta ir naxkin teghy nsti։ Kaycak k'ynddimana։ Ayn aten mankapartizpanuhin ky phordze manchun teven qashelov: tanil ir nstarany։ Kaycak ir vra i gorc drvac ayd brni uzhen al aveli, ymbostacac: ky hajoghi graseghanin vra drvac melani amany arnel ev zayn netel dahitch varzhuhii qtin bernin։ Ev aha inqnapashtpanutyan ays parz ararqin hamar: Kaycak tntesin mijocov ir tuny ky ghrkvi ev mievnuyn aten lur ky trvi cnoghqin vor aylevs irenc zavaky dproc chtanin։ Nuyn irikunn isk iroghutyuny mez patmec tghun hayry vor mer gorcon sharqeren mi lav ynker e։ Ynker Sarsaphuni vor ushadrutyamb ky hetever patmutyan: ysav. — Chpetq e ayd payqari mejen Kaycak partvac durs ga... da ky lini mi naxatinq ankax mtacumi ev inqnavar kamqi dem։ Petq e uzh tal ymbostacumi vogiin, vorun vra himnvac e bun heghaphoxutyuny։ Ev na parzec ir tesutyuny te: manukneru mej ymbost vogii zoracumy miak mijocn e apagayi hamar krvogh uzher patrastelu։ — Iciv te nora yntacqy unenar ir hetnordnery mankapartezi mej, — ezrakacuc ynker Sarsaphuni։ Ev voroshecinq hetevyal or miasin ertal mankapartez, mer het arnelov naev tghun hayry։ Mankapartizpanuhin qaghaqavari kerpov yndunec mez ev arajnordec manuknerun qov, voronq tghti ktornerov xaghaliqner shinelu zbaghac ein։ Ynker Sarsaphuni anmijapes bardzracav varzhuhii sahmanvac bemy ev mi tpavorich dasaxosutyun yrav eraxanerun։ Na ysav te ymbostacumi vogin mi zoravorfaktor e mardkayin heghaphoxutyan mej ev erb ayd vogin ky haytnvi bun isk mankutyan hasakin: cuyc ku ta te na artaqin azdecutyan ardyunq che, ayl mi bnazdakan drdum։ Na ver arav ymbostacumi ev yndvzumi erevuytnery, vor dareru yntacqin eghel en miak uzhy depi azatagrum, depi payqar, depi kriv ev hishec phoqrikn Kaycaki anuny: ibrev mi sphophecucich erevuyt hay irakanutyan mej։ Eraxayqy xorin ushadrutyamb mtik yrin ays dasaxosutyuny ev i nshan hamakrutyan ergecin: Caphik-caphik, cirani Karmir xndzor ky nmani ergy։ Heto, es ev ynker Sarsaphuni hramayoghakan pahanjq drinq varzhuhiin vra, nerum xndrelu Kaycaken ev zayn krkin hravirelov mankapartez, bavararutyun talu ir ardar boghoqnerun։ Varzhuhin bacardzak merzhec։ — Gnanq uremn, bayc gitceq vor tarber hoghi vra krkin ky tesnvinq miasin, — patasxanec ynker Sarsaphuni։ Veradarnalov mer bnakarany, anmijapes patrastecinq mi manifeste, ughghvac arhasarak bolor dprocakannerun, vorov ky hravireinq zirenq gal kiraki or ekegheci, ur piti kayanar hskayakan mitink boghoqelu hamar andznishxanutyan, azat kamqi ev inqnagitakic ymbostacumi zoh phoqrikn Kaycaki dprocen artaqsvelun dem։ Mi erkrord koch ughghecinq naev mer gitakic sharqerun: anpayman nerka gtnvelu hamar ayd mitinkin, vory ky kayanar mi miayn gaghapharayin ankax hoghi vera։ Aystegh patahec mi shat anhatcho paraga։ Kochy bazhnelu hamar handznecinq mer ynkerneren p. Sedraki ev aha imacanq vor na tarer e hravery mer bolor ynkernerun, i bac aryal p. Vardany vor Aygestani koghmy ky bnaki։ Na ekav mez mot boghoqelu hamar ayd zancarutyan dem։ Anmijapes dzernarkecinq qnnutyan ev stugecinq te iroghutyuny tchisht er ev te ynker Sedrak cher uzac kochy tanil ynker Vardani, vorovhetev mi qani or araj anor het unecac er mi anhatakan vetch։ Da aknhaytni ev annereli teracum er tisiplinayi։ Ynker Sarsaphuni sastik zayracac: iskuyn gumarec ynkerayin atyan, vorpeszi tan hancavorin arzhanavor patizhy։ Na erkar bacatrec te: vorqan hramayoghakan pahanjq e, mer kusakcutyan hamar, anpayman harganq depi tisiplinan vor ky kazme heghaphoxakan kazmakerputyunneru himnaksn uzhy ev te inch canr votchir e mi ynkeri hamar anhatakan hangamanq unecogh mi xndri artiv, votnakox ynel tisiplinan։ — Anhatakanutyuny petq e srtvi u jnjvi havaqakan voroshumi dimac, ezrakacuc ynker Sarsaphuni, aranc anor kareli che voch heghaphoxutyan, voch kriv, voch payqar, voch azatagrum։ Hetevabar na arajarkec amenaxist patizh: ymbost ynkeri dem։ Ynkerakan atyany ky gumare nor nist ev ku ta ir ardar patizhy mot oren։ Es krkin ky darnam ays xndri shurj vor uni lurj karevorutyun mezi hamar։ Tisiplinan mahu ev kenac harc e mi kusakcutyan hamar ev chpetq e tkar gtnvil ansastoghneru handep։ Ky teghekacnem dzez naev mec mitinki masin։ Menq hamozvac enq vor chpetq e xeghdel ymbostacumi vogin matagh serundi mej։ Da ky lini bacardzak votchragorcutyun։

E.

VAN, 6 noyember, 1910 Sireli ynkerner, Mer gorcuneutyuny Vani mej sksac e tal vtchrakan vorosh ardyunq։ Mer ynkeroj zavkin: phoqrik Kaycaki: mankapartezen artaqsumy ev ays artiv mer boghoqi burn payqary, vorun manramasnutyunnery avelord e grel, verjapes aoaj berin varzhuhii hrazharakany ev mankapartezi phakumy։ Da Vaspurakani mej mer arajin shoshapheli haghtanakn er mtavorakan-kulturakan hoghi vra ev shat npastec mer vtangvac prestizhi bardzracumin։ Myus dprocneru usucichnery, voronq minchev aysor curt veraberum unein depi mez, ayzhm sksac en mez motenal, zgalov mer zorutyuny։ Menq, krtakan hoghi vra, payqarn araj ky taninq nuyn burn erandov ev, ete hark ylla, ky jananq phakel bolor dprocnery, mer hayecaketi hamemat araj varelu hamar kulturakan gorcy, urke kaxvac e mer amboghj apaga serundi patrastutyuny։ Mer myus haghtanaky katarvecav tntesakan hoghi vra, ibrev andranik qayl depi gorcavorakan azatagrum։ Aha iroghutyuny։ Mi qani shabat araj es ev ynker Sarsaphuni gnacinq aycelel Makar Mrkoyani julhaki gorcarany, voru mej k'ashxatin 18-i chaph hay banvoruhiner։ Ynker Sarsaphuni hetaqrqrvecav ayd banvoruhineru kacutyamby ev zanazan harcumner yrav ynkervarakan hoghi vra։ Noqa orakan 12 zham ashxatutyan phoxaren ky stanayin mimiayn 2 ghrsh.։ Ays haytnutyuny parzapes yndvzecucich er։ — Chpetq e toghul ays banvoruhinery anxightch gorcaranatiroj dzeoqin tak, vorpeszi ayspes shahagorce zanonq, — vtchrec ynker Sarsaphuni.— gorcuneutyan patrast hogh ka aystegh, petq e ogut qaghel։ Ev anmijapes ayd banvorneru glxavornery hravirecinq mer mot։ Hon ynker Sarsaphuni mi yndhanur tesutyun yrav salariayi (oravardz) masin, hishec qaphitalizmi tchnshogh lucy proletariayi vra ev banvorakan massaneru iravunqnery։ Na ysav te nmanorinak ashxatutyunneru hamar, orakan ut zhami phoxaren, banvoruhiner Amerikayi mej ky stanan mek tolar, Angghiayi mej 4 shilin, isk Fransayi mej 5 fr., aysinqn: irenc oravardzqi tasnapatiken aveli։ Verjapes ezrakacuc te ashxatanqi nvazum ev orakani havelum pahanjelu hamar anhrazhesht er yndhanur gorcadul։ Heto es xoseca nuyn imastov ev sheshteci anmijakan gorcaduli petqy։ Banvoruhinery hamozvecan erb manavand vstahecucinq zirenq te menq amen kerpov piti ozhandakeinq irenc ev tuyl chpiti tayinq vor noqa jaxjaxvein ambartavan ev anxightch qaphitalizmi lucin tak։ Ev meknecan mer qoven: xostanalov ertal irenc ynkeruhinern al hamozel։ — Ete gtnvin: voronq merzhen dzezi mianal: sparnaceq nranc mer anunov, — artonec ynker Sarsaphuni։ Hetevyal or julhaki gorcarany voch mi banvoruhi nerkayacav ashxatutyan zhamun։ Gorcaranater Makar Mrkoyan, vor imacac er mer aycelutyuny ev banvoruhineru het mer xorhrdakcutyuny, atchaparec mer mot։ Na matnvac er antaneli negh drutyan ayd gorcaduli pattcharov։ Amboghj mi qani amisnere i ver na: erevi mi mec apspranqi patrastutyamb ky zbagher։ Qaghaqi turq erevelineren miuyn zavaki amusnutyan artiv harsanekan ireghenner patrastelu vra er։ — Hisun-vatsun voskii gorc e, — bacatrec mez, ev es paymanavorvac em voch mi kanxavtchar charnel amboghj gorcy chhandznac։ Ard, apspranqy petq e handznvi harsniqen gone mi qani or aoaj, aysinqn ar araveln tasy oren, ete voch es ky zrkvim im arneliqes, qani vor aydpes payman drac enq, ev es amisnern i ver ayd apspranqy patrastelu hamar stipver em vashxov dram vercnel, — vorovhetev dram chunim։ Kaghachem hraman tveq banvoruhinerun vor irenc ashxatutyuny sharunaken։ — Menq dzer nyutakan neghutyunnerov kariq chuninq zbaghvelu, — patasxaneci, — menq kuzenq pashtpanel ynktchvac banvor dasakargi iravunqnery evqaphitalizmi brnakalutyan dem: bardzracnel mijazgayin gorcavorakan dasakargi dashnakcutyuny։ Keghtot gorcaranatery tesav vor hesht cher mez xabel, usti uzec hamadzaynutyan my gal։ — Inch e dzer pahanjumy, — harcuc։ — Nax: petq e yndunil Ereq utery, — mej mtav ynker Sarsaphuni։ — Ereq utery, — ysav Makar achqery bacac։ Hark eghav ayd kegheqich boreniin bacatrutyun tal։ — Ut zham ashxatanq, ut zham hangist, ut zham qun, aha gorcavori arajin iravunqy։ — Lav togh gan ev ut zham miayn ashxatin, sa gorcy hascnenq։ — Heto, — sharunakec ynker Sarsaphuni, — orakani havelum։ — Vorchaph։ — Arnvazn hing ghrush։ — Bayc ankareli e aydqan orakan vtcharel Vani mej։ — Uremn gorcaduly ky sharunakvi anpayman։ — K'aghachem, zis piti korcaneq, piti phtchacneq, — ky bghaver banvoruhineru aryuny ccogh ayd anhag tzruky։ — Harcy qo vera che: ayl banvor dasakargi shaherun vera, — sheshtec ynker Sarsaphuni։ Bavakan varanumnere etqy Makar Mrkoyan havanecav hing ghrush orakan tal։ Nora mitqy shat parz er, k'uzer apspranqnery anpattchar orin avartel u asor hamar ky havaner mer paymannerun, bayc haytni er, vor gorcy lmnnale verjy ir xostumy chpiti harger։ Menq iskuyn gushakecinq ir hetin mitqy։ — Hing ghrush orakan ky hashvvi nerka gorci skselen, ev yst aynm ky vtcharvi banvoruhinerun, — pndec ynker Sarsaphuni։ — Bayc ayn aten es ayd gorcen voch te dram chem shahir, ayl bolorovin ky korcanim։ — Da tarber harc e, — vtchrec mer ynkery։ Verjapes kareli cheghav ayd keghc aghvesy hamozel։ — Hing ghrush orakan ku tam vaghvyne sksyal, — pndec։ — Uremn gorcaduly ky sharunakvi։ Ev na heracav husahat tramadrutyan tak։ Aysor gorcaduli yotnerord orn e։ Tesnenq inchpes ky verjana ynkerakan ays mec cuycy, vory amboghj qaghaqin mej orvan xndir dardzac e։

Y.

VAN, 30 noyember, 1910 Sireli ynkerner, Julhaki ashxatanoci banvoruhineru gorcaduly, voru masin xoseca naxord namakis mej, mi shat tarorinak ardyunq tvav, vory sakayn mxitarakan e mezi hamar ev npastavor mer prestizhi bardzracumin։ Gorcaranater Makar Mrkoyan erb tesav vor menq hastat kecac enq mer hayecaketin vra ev shahagorcvogh banvoruhineru pashtpanutyuny dzeoq arac, aranc ir xabebayakan zijumnerun ev aghachanqnerun akanj kaxelu: phordzec urish banvoruhiner gtnel gorcy sharunakelu hamar։ Ayn aten hark Eghav payqary aoaj tanil tarber mijocnerov։ Mer gorcon sharqery hrahang stacan amen gnov argilel julhakuruhi ashxatutyunneru versksumy ev ertalov gorcatan motery, tuyl chtvin voch mi banvoruhii vor ners mtne։ Mer ays ughghaki ev grete brni uzhov mijamtutyuny proletariayi pashtpanutyan hamar, araj berav xandavar vogevorutyun mer ynkerneru mej, minchder harstaharich purzhuazian sarsaphahar ky nkater ir daravor brnakalutyan dem ccvogh ays nor uzhy։ Isk gorcadul ynogh banvoruhineru drutyuny shat voghormeli er։ Noqa chunein voch nyutakan karoghutyun ev voch al baroyakan korov: dimadrelu hamar arzhamya zrkanqneru ev patrastakamutyun ky haytnein ertal gorci skselu, naxkin orakanov, inch vor piti yllar mer prestizhi hamar aghetavor harvac։ Gorcaduli tasnerord ory erb noqa ekan mez mot ev haytararecin te: irenq voroshac en hetevyal ory gorci skselu ynker Sarsaphuni: burn barkutyamb: irenc vatutyuny eresnun zarkav։ — Bayc anoti ky merninq ayspes, — k'ysein banvoruhinery։ — Tekuz anoti merniq: petq e dimadrel, — vtchrec ynker Sarsaphuni.— minchev vor aysor anoti chmerniq: cheq krnar vaghy lav kshtanal։ Menq k'uzenq dzez struk banvori shghtaneren phrkel ev gorcaranateri vitchakin bardzracnel ev duq ky hamardzakiq dzhgohutyun haytnelu, da gitakic banvoruhii anarzhan ararq e։ — Bayc gone mezi dramakan npast my yreq gorcaduli mijocin, — ararkec banvoruhineru glxavory։ — Menq gaghapharayin hoghi vra ky gorcenq, — ditel tvi es, — ev mer ognutyunn u pashtpanutyuny baroyakan, mtavorakan, kulturakan, fiziqakan e, bayc bnav erbeq dramakan։ Noqa meknecan larvac drutyan mej։ Heto imacanq vor erku or etqy ky dimen ashxatanoc gorci skselu tramadrutyamb ev aha phak ky gtnen julhaki gorcatan dury։ Mite ir koghme Makar Mrkoyan lock out[1] hrchakac er banvoruhineru dem։ Voch bnav։ Ayl pataher er mi urish xist hatkanshakan depq: Ayn turq beky vor ir zavaki amusnutyan artiv apspranqner er yrer gorcaranatiroj, tesnelov te voroshvac paymanazhamin sa gorcery karogh che eghac handznel, boghoqer ev haytararer e vor aylevs bnav ch'yndunir voeve apspranq ev te ky merzhe voeve phogh vtcharel։ Beki ays ardaraci voroshumy haser e ayn vashxarui akanjin vor phox tvac er Makari, huys dnelov anor patrastac gorcin vra ev na anmijapes karavarutyan mijocov argelqi tak arer e, ir pahanjqin phoxaren: julhaki ashxatanocy ev hon gtnvogh gorciqnery։ Ayspes uremn: anxightch qaphitalisty inqn ir kargin zoh e dardzer mi urish al aveli anxightch qaphitalisti dzerq։ Makari kacutyuny aynchaph vattaracav, vor na ayzhm stipvac e ereq ghrush orakanov ashxatil mi urishi julhakanocy, ibrev parz gorcavor։ Ynkerayin u dasakargayin apaga mec kataklismayi[2] mi manrankary kareli e hamarel ays erevuyty։ Galov gorcadul ynogh banvoruhinerun: aphsos vor noqa chkrcan bavararutyun stanal։ Irencme mi qanisy haziv karoghacan urish gorcaranneru mej gorc gtnel orakan mek ghrushov: inch vor teghakan aprusti paymanneru het baghdatmamb bavakanachaph mijoc e aprelu։ Mi qanisy heracan qaghaqen: motaka gyugheru mej ashxatanq gtnelu huysov։ Isk mek qanin der parap ky ptytin։ Ays verjinnery mezi shat neghutyun ky pattcharen։ Grete amen or ku gan mez mot ev irenc tshvarutyan pattchary mez ky hamaren. I zur es ev ynker Sarsaphuni ky jananq Karl Marqsen, Bakuninen, Krapotkinen, Hegelen, Lasalen, Bebelen phastaci orinakner berel apacucanelu hamar te: irenc tshvarutyan ev angorcutyan pattchary petq e phntrel ynkerayin ardi kazmin mej, qaphitalizmi brnakalutyan ev tirogh phoqramasn tarreru daravor keghequmin mej ev te nerka drutyuny jnjelu miak mijocn e bolor ashxarhi gorcavorneru yndhanur miutyuny bolor ashxarhi gorcaranatererun dem։ — Himakvan mer vitchakin tchar my mtaceceq, — ky krknen ayd kinery amen angam vor irenc ky bacatrenq ynkervarakan skzbunqnery, voroncme kaxvac e irenc phrkutyuny։ Tesnelov vor mijoc chka irenc dzerqen azatelu, ynker Sarsaphuni, mi qani or aoaj, ert krkin ekan mer mot, hetevyal vtchrakan patasxany tvav. — Menq bacardzakapes vochinch krnanq ynel dzez hamar, miayn k'ashxatinq dzez mtcnel Mijazgayin gorcavorakan ynkerakcutyan Galifornio masnatchyughin mej, ur mer ynkernery ky gtnvin: ibrev patvo andamakcuhi։ — Bayc inch ogut piti qaghenq ayd andamakcutenen, — harcucin banvoruhinery mi qich sirt arac։ — Havanoren, erb dzer gorcaduly ev nerka vitchaky parzenq irenc, — araj tarav ynker Sarsaphuni, — Mijazgayin gorcavorakan ynkerakcutyan Galifornio masnatchyughi byuron ir eghbayrakan hamakranqy haytnogh mi grutyun k'ughghe dzez, vor miangamayn mi mtrakogh datapartutyun k'ylla bolor ashxarhi qaphitalistneru hamar։ Noqa chpatasxanecin ev meknecan dzhgoh tpavorutyan tak։ Ayspes uremn julhakarani gorcaduly mezi hamar eghav mi ahagin haghtutyun gaghapharayin hoghi vra։ Da naxaqayln e takavin։
  • Lock out — banvor dasakargin tchnshelu ayn mishocy, erb gorcaransւtery dadarecnum E artadrutyuny: stipelov, vor banvornery hrazharven irenc pahanjneric ev hamadzaynen ashxatelu aveli vat paymannerov։
  • Kataklisma — kataklizm. ktruk, aghetaber shrjadardz։

T.

VAN, 20 dektember, 1910 Sireli ynkerner, Aphsos vor hakarak mer andznazohutyan, mer propakandayin, mer heghaphoxakan ankeghc gorcuneutyan: takavin ays aperaxt zhoghovurdy ch'uzer tchanchnal ir tchshmarit barekamnery, ev mi tesak tshnamakan verabermunq cuyc ku ta mezi handep։ Polso mej sksac hakaheghaphoxakan hosanqy hos al sksac e ir azdecutyuny unenal։ Mardik: vor ibrev phrkichner, ibrev germardkayin eakner mez ky pashtein, vor mer amen xosqern u gorcqery anverapah hiacumov k'yndunein, ayzhm sksac en inqzinqnun nerel qnnadatutyunner anelu, mezi het vitchelu, mezi dem ellelu։ — Mi lav jard nranc ky zgastacni, — k'yser ancac or ynker Sarsaphuni darnutyamb։ Da, bnakan e, mi qich chaphazancutyun e ev vayrkenakan tpavorutyan ardyunq, bayc hark e yndunil vor na iravunq el uner aydpes aselu։ Qaghaqayin amusnakan, azat kenakcutyan hamar mer bolor janqern u dasaxosutyunnery, dprocakan harci u gorcaduli hamar mer bolor gorcuneutyuny phoxanak bavarar ardyunq talu, mez dem grgrecin amboghj Vani hayutyuny, ev ayzhm mez k'ambastanen ibrev xarnakich, xrovarar, ibrev tntesakan ev baroyakan qayqayum haraj berogh mi aghetaber tarr, minchder mer npatakn e verakangnel korcanvac hayreniqy, talov anor ardi pahanjqneru hamadzayn: kazmakerputyun։ Makar Mrkoyani paragan vor gorcaranateri vitchaken veracvecav parz banvori: cncogh tpavorutyun gorcec amboghj myus julhaki hay gorcaranatereru vra, voronq ayzhm k'uzen irenc banvoruhinerov orakany nvazecnel: vorpeszi anonc achqy vaxcnen ev gorcaduli sparnaliqneren azatin։ Mi banvoruhi vor dipvacov mezi het xosakcac er, hetevyal orn isk ir gorcaranen vrntvecav ayd otchiri hamar։ Tvakanes mi shabat araj ynker Sarsaphuni dproci srahin mej mi dasaxosutyun tvav «Proletariat massaneru kolektivistakan evolyucia» –i masin։ Srahy liqn er mi miayn mer ynkernerov, baci anoncme, voch mi vaneci hamardzakac er nerka gtnvil ays shinarar dasaxosutyan, ir vra chhravirelu hamar hetadimakan tarreru tshnamutyuny։ Iharke nor serundin mej uninq mez hamakir zangvacner, masnavorabar mankapartezi ev naxakrtarani ashakertneru mej, bayc anonq al ays mijocin aveli dzyunagndak xaghalov zbaghvac en qan te mer ynkervarakan teorianerov։ Ev cavali e vor nuynisk dprocakanneru mej mi hakahosanq sksac e mezi dem, ughghaki cnoghqneru azdecutyan tak։ Anonq phoxanak irenc zavaknery ymbostacumi mghelu, ky janan hnazandutyan mej pahel, mercnelov anonc qov heghaphoxakan vogin։ Arden tarber ban kareli che spasel ayd strkamit araracneren։ Shat tchishd ky xosi ynker Sarsaphuni erb hatchax ky gre. — Tatchkahayi qov heghaphoxakan temperamenty (xarnvacq) ky paksi։ Aha ayd temperamenty steghcelu hamar petq e sharunakakan payqar mghel։ Ev asor hamar hark anhrazhesht e dzeoq arnel hay igakan sery, vor ibrev tchnshvac ev struk dasakarg aveli tramadir e ymbostacumi։ Nerka irakanutyan handep, im ev ynker Sarsaphunii gorcuneutyan ughghutyuny piti ylla depi ayd tchanaparhov։ Aysinqn: zartecnel Vaspurakani hay kiny ir daravor qunen, mi cncogh vogevorutyun haraj berel ir mejy, zinq ijecnel krvi asparezy, anoghoq payqar mghelu tghamard (arakan) dasakargin dem ev ir brnabarvac iravunqnery dzeoq berelu hamar, tekuz aryuni gnov։ «Knojakan emansibacia» .— aha mer nshanabany vaghva payqarin hamar։ Arden isk ynker Sarsaphuni hetevyal kochy xmbagrec, zor: xmoratip: bazhnecinq mer ynkerneru dzerqov, amboghj qaghaqi ev shrjaka gyugheru mej. «Vaspurakani hayuhiner, Artnceq dzer daravor qunen, ver kaceq ev phshreceq strkutyan shghtanerd voronc canrutyan tak koraqamak u shnchaspar ky liniq։ Vercuceq dzer achqery, ev diteceq Amerikayi Miacyal Nahangneru, Angliayi u Fransiayi dzer quyrery։ Teseq te noqa inchpes votqi en kangnac ev hramayoghakan pahanj ky dnen irenc iravunqnery stanalu hamar։ noqa miayn xosqov chen bavakananar, ayl ky dimen naev gorcqi, ky dimen ev burn mijocneru։ Inchov duq petq e et mnaq irencme. mite duq al germaniaci, spaniaci kam avstriaci kinerun nman: k'uzeq strkutyan shghtanery ibrev zard gorcacel dzer vizerun u bazuknerun։ Hay heghaphoxakany vor dghrdec amboghj Turqian, Rusian u Parskastanq, hay heghaphoxuhin, vor anor koghqin kangnac hracany usin: krvecav ir parsik ev rus quyreru azatagrutyany hamar, mite ayzhm, tevery callac, tuyl piti ta vor ir amusinneren u eghbayrneren, hayreren u paperen kegheqvi u tchnshvi։ Da ky lini anjnjeli amot ev naxatinq hay knoj hamar» ։ U ayspes sharunakelov, i verjo, ynker Sarsaphuni ky nerkayacner hetevyal programy ibrev Vaspurakani hay knoj nvazaguyn pahanjqnery. A. Ayreru ev kineru iravunqi u partqi bacardzak havasarutyun։ B. Hay kiny yntreli bolor azgayin pashtonneru hamar։ G. Zavakneru vra havasar iravunq։ D. Knoj bacardzak iravunq amusnakan harken durs haraberutyunner mshakelu, ir srti hakumneru hamemat, patshatchutyan sahmanin mej։ E. Amusnakan struk paymanadrutyanc jnjum։ Z. Vaspurakani hay kiny hasarakakan gorceru masnakic: ibrev kin-dastiarak, kin-phastatan, kin-tzhishk, kin-taghakan, kin– hogabardzu, kin-xnamakal, kin-hraparakagir, kin-pashtonya ev kin– vostikan։ E. Ekeghecakan asparezy nmanapes bac kineru hamar, vorov kareli ylla unenal kin-vardapet, kin-vanahayr, kin-episkopos ev kin-arajnord։ Ynker Sarsaphuni k'uze cragri mej anpayman mtcnel naev kin– zinvori pahanjqy, bayc es xohemutyun hamareci arayzhm lur ancnil ayd masin։ Chpetq e xrtchecnel mer hetadimakannery։ Ays kochin ky hajorde mi hska mitaink ekeghecu mej, cragiry dnelu hamar gorcnakan hoghi vra։

Zh.

VAN, 11 hunvar, 1910 Sireli ynkerner, Mitinky Vaspurakani hay kineru emansibaciayi (azatagrutyan) masin, zor im naxord namakov canucac ei, kayacav bayc anorosh ardyunaberutyamb։ Cnundi Xtman gishery[1], erb ekeghecin liqn er kineru ev tghamardoc bazmutyamb, voronq jermerand ushadrutyamb ky hetevein ergecoghutyan: hankarc: xorani koghqin: ver kangnecav ynker Sarsaphuni ev mi hianali taphov gochec. — Vaspurakani hayuhiner, azatutyan zhamy hnchec dzezi hamar, totapheceq dzer shghtanery ev togh... Haziv te ays cncogh xosqery artasanac er mer ynkery: mi annkaragreli irarancum teghi unecav ekegheciin mej։ Hetadimakan, sheriattchi tarry hankarc glux bardzracuc, «durs, durs» porchtuqner ardzakelov, minch dasin u xoranin vra gtnvogh kgherakanutyuny, havatarim ir anarg derin, ky phordzer hardzakil knojakan emansibaciayi araqyalin vra ev lrecnel nora tchshmartaxosutyan shephory։ Nerka kinern angam, aranc vorosh gitakcutyuny unenalu irenc irakan shaheru masin, naxatinqner u handimanutyunner k'ughghein mer ariasirt ynkeroj։ — Tgherq, hase'q, — gocheci, tesnelov vor brni uzhy k'uzer xeghdel tchshmartutyan u azatutyan dzalny։ Bayc mer andznver sharqer en voch voq erevan ku gar։ Heto imaca vor mer gorcon ynkerneren shat er mi hakakgherakan cuyc ynelu hamar vorosher en nuyn gisher chgal ekegheci։ Mi ynkeruhi miayn, vor kineru mej kecac er, dzayn bardzracuc ev gochec.— Togheq vor xosi, an mer daty piti pashtpane։ Bayc kineru molerand amboxy nora dzayny xeghdec։ — Menq hos dat tesnelu chekanq, aghotq ynelu ekanq, — k'ornayin ayd jatuknery, hardzakelov mer anpashtpan ynkeruhu vra։ — Kineru emansibacian mi harc e, vor cagum arac .e naxapatmakan .shrjanneren i ver, erb kiny klanneri hasarakakan stacvacqy ky hamarver, ev erb zavaky cher tchanacher ir hayry, ev serndakan hajordutyunneru tchyughagrutyuny himnvac er morenakan arenakcutyan vra...— ky sharunaker ditel tal ynker Sarsaphuni, pndoren karchac: xoranin vra drvac grakalin, vorme zinqy azat el k'uzein avagerecn u lusarary։ — Menq hos aghotq ynelu ekanq, tchar mtik ynelu, chekanq, togh erta urish tegh ir tchary xosi, hos ekegheci e: lsaran che, var areq xoranin vrayen, durs neteceq, — ky porar molerand u kuyr amboxy, hetzhete grgrvac։ Mer ariasirt ynkery, aranc pagharyunutyuny korsncnelu, toghlov grakaly, vor bavakan hastatun cher, plyvac er xoranin marmarya votqin u ir dasaxosutyuny ky sharunaker, hakarak ekeghecu mej tirogh xarnakutyan. — Miaknutyuny tghamardun koghme hnarvac mi paymanadrakan orenq e vory goyutyun chuni bnutyan mej...— ky sharunaker: ush chdnelov avagereci u lusarari tchnshumnerun voronc miacac ein naev tiracuner ev vardapety։ — Orinak: Pirmanian, — ditel ku tar ynker Sarsaphuni phastaci apacuycneru dimelov, — Pirmanian ur amusnutyuny voch te bazmakin: ayl bazmayr e, aysinqn: kiny iravunq uni bazmativ amusinner unenalu։ Ev ayspes na ky janar, hakarak molerand amboxin, Vaspurakani hay knoj emansibacian patrastel, bayc aha zinqy amen koghme pasharecin u birt uzhi mijocov» var arin xoranen։ Es mtaceci mijamtel, mi lav das tal ayd hetadimakan kuyr paronnerun, bayc aphsos vor mer ynkernery, inchpes ysi, poyqot yrac ein ekeghecu dem ev im mijamtutyuny voch mi ogut cher krnAւr unenal ev guce aveli grgrer xavaramit amboxin kataghutyuny։ Ayzhm bazmutyuny mer ynker Sarsaphunin tarac er qovi paharany, A ky lsei harvacneru ev hayhuchneru dzayny, ev mi aghioghorm aghaghak vor durs ku gar dasaxosin kokorden։ Ev es, mi ankyuni xory nstac: ky xorhei toqtor Shtoqmani vra, Ipseni ayd herosin, vor inqn al uzelov zohvil zhoghovrdi ogtin: phoxanak vardzatrutyan: naxatinq u halacanq k'ynduni anorme։ Ky xorhei Aristoteli vra, vor ir tchshmartaxosutyan ev azataxosutyan hamar, vostrevtchrov aqsori ky datapartver[2] tget amboxin koghme։ Ky xorhei ev im masin, vor aynqan halacanqneru entarkveca Caplvari mej, uzelov verakendanacnel ayd teghi merac bnakchutyuny։ Erb ays mytacumneres stapheca, aghmuky handartac er ev ergecoghutyuny versksac ekeghecu mej։ Ayn aten xorheca vor petq er ognutyan hasnil mer tarabaxt ynkeroj ev tuyl chtal vor na vateru dzerq aydpes ceci u naxatinqi entarkvi։ Iskuyn durs ela ekegheci en ev phoghoci ankyuny tesa ynker Sarsaphunin, vor, getin phrvac, shnchaspar ky hevar, heckltanqner ardzakelov։ — Aysor mi gaghapharayin pharavor haghtanak tarir, voru hamar apagan eraxtapart piti mna qez, — ysi mer sireli ynkeroj tchakaty hamburelov։ Na hamestutyamb patasxanec. — Da vochinch, xndrem mi qich jur։ Heto, zinq mec dzhvarutyamb ev mi andznver ynkeroj ozhandakutyamb phoxadreci tun, ev anmijapes hangstacuci ankoghni mej։ Petq e asel vor tshvarakannery chein xnayac irenc harvacnery, ev mer ynkeroj voskornery sarsapheli kerpov ky cavein։ Amboghj gishery na anqun ancuc, matnvac sastik tendi ev aten-aten zarancec։ Na, nuynisk ir zarancanqi mej, ky sharunaker yndhatvac dasaxosutyuny, ky parzer Fitchii, Sumadrayi, Nor Zelantayi, Numeayi ev Xaghaghakan ovkianosi, urish aylevayl kghzineru ynkerakan vitchaky, barqery, sovorutyunnery, nistukacy, ir hayecaketnery himnelov mimiayn phastaci iroghutyunnerun vra։ Aysor hingerord orn e vor na ankoghiny gamvac ky mna, bayc, barebaxtabar cavery ancac en bolorovin, ev shutov ver kangni ankoghnuc։ Inchpes ky tesneq, mer gorcuneutyuny mtac e payqari beghmnavor shrjanin mej։
  • Cnundi Xtman gishery — qristosi cnndyan naxoryaky: hunvari 5-y։
  • Vostrevtchrov aqsori ky datapartver — antik ashxarhum datavtchir kayacnelu dzev: qvearkutyun vostrei xxunjneri mijocov։

ZhA.

VAN, 25 hunvar, 1911 Sireli ynkerner, Aphsos vor dzmern u dzyuny gocac en bolor tchambanery, ete voch, dzer hrahangi hamemat, shutov ky meknei Karin u anke K. Polis, ur im nerkayutyuny anhrazhesht ky dateq։ Husam vor mi qani shabaten karogh ky linim tchanaparh ynknelu։ Ynker Sarsaphuni evs tramadir e gnal depi Parskastan։ Na hogekan shat ynktchvac dirqi mej e verjin anaxorzh depqen i ver։ Teev ceci hetevanqneren bolorovin apaqinac: bayc koruser e ir naxkin andznavstahutyunn u erandy: Erb Vaspurakani hay knoj emansibaciayi xosq ylla: na, bnazdabar ev akama: dzerqy ky tani qamakin։ Petq e asel vor ekeghecu mijadepy unecav xist vat hetevanqner։ Kgherahetadimakan-mut-sheriattchi uzhery shahagorcecin ayd cuycy ibrev mi hakakronakan qayl, minchder menq bacardzakapes ky hargenq amen hamozum, ev ete uzecinq mer dasaxosutyuny Xtumi gishery: zhamergutyan pahun ekeghecu mej ynel, erbeq npatak chuneinq havatacyalneru aghotqy xangarelu։ Ayd xangarumy aoaj ekav hakarak mer kamqin u anke ankax pattcharnerov, vorovhetev dasaxosutun ev zhamergutyun mievnuyn aten patahecan gisher zhamanak my, Xtumi orov։ Ays tchshmartutyuny sakayn shat dzhvar er, yst Avramyan geghecik bacatrutyan aranc «purghuov cakelu» mtcnel mer xavaramitneru glxun mej։ Ev aha amboghj qaghaqy sksav mez dem darnal, mornalov mer bolor andznvirutyunnern u zohoghutyunnery։ Myus koghme mer tgherqn al mez matnecin negh u vat drutyan։ Anonq imanalov inch vor ancac er ekeghecu mej irenc bacakayutyuny, sastik zayracac ekan mer mot ev pahanjecin vor, mer prestizhi pahpanumi hamar, ynker Sarsaphuni ir dasaxosutyuny anpattchar krkin katare nuyn paymannerun mej։ Aysinqn: mer tgherqy parzapes ky pahanjein vor gisher zhamanak krkin Cnndi Xtman araroghutyun katarver, krkin nuyn hasarakutyuny gar ekegheci ev krkin ynker Sarsaphuni ir dasaxosutyuny sharunaker yndhatvac keten։ Ays ardaraci ev legal pahanjmunqy cuyc ku ta mer ynkerneru heghaphoxakan zargacman ev inqnagitakcutyan vorosh astitchany։ Ynker Sarsaphuni hakarak vor ankoghni mej cher karogh sharzhil, erb lsec mer sharqeru ayd orinakan hoghi vra yrac pahanjmunqy: hiacumov ver catkec parkac teghen։ Bayc ays hramayoghakan pahanjqy vorqan legal u anteghitali: nuynqan al bacardzakoren angorcadreli er։ Mer tgherqy iharke gitein u ky zgayin irenc arajarkutyan ankareliutyuny, bayc anonq ayd yselov k'uzein cuyc tal te ert xndiry mi ynkeroj viravoryal arzhanapatvutyan vra e, minchev ur krna hasnil irenc gaghapharayin erevakayakan handgnutyuny։ Hamenayn deps hark er mi ban sarqel brni uzhi ayd vayrag u gazanayin ararqi dem, verahastatelis hamar mer arden vtangvac prestizhy։ Mi cncogh gorcuneutyamb petq er zhoghovrdi larvac drutyuny mi tarber hoghi vra dardznel ev jnjel tirogh vat tpavorutyuny։ Ays masin erkar xorhrdakcecanq ynker Sarsaphunii het։ Ete lrik mnjik mekneinq Vanen, es depi Polis ev na depi Parskastan, ayd: ky litcher dasalqutyun, phaxust, papandzum ev mahacu harvacy ku tar mer azdecutyan ev miazhamanak baroyapes ky mahacner mer gorcon sharqeru erandy։ — Nranc glxin petq e banal mi phordzanq voru mejen satanan al chkarena durs shprtil, — k'yser ynker Sarsaphuni hatchax, mer xorhrdakcutyan mijocin։ Ardarev mezi hamar miak darmann er ayd phordzanqy steghcel, patvov durs galu hamar mer kritiqakan. kacutenen։ Mer ynkerner en Gizh Makar, vor mi hnaramit u handugn tgha e, mi ereko, erb inqn al nerka er xorhrdakcutyan, hankarc mi arajark berav seghani vra։ — Vanen vec zham heravorutyamb, — ysav, — Btchitch gyughi motery, mi vanq ka, Surb Vardana vanq anunov, ur amen tari, Vardananc tonin, ekeghecakan handes ky katarvi u Vanen ev shrjaka gyugheren bazmativ uxtavorner k'ertan։ Vanqin mej miayn vanahayr my, erku vardapet ev mek qani mshakner kan։ Mite kareli che Vardananc handesi ory ertal ayd vanqy gravel ibrev mi hakacuyc Xtman gisheri davadrutyan։ — Da ardar ev mi lurj harc e, — vtchrec ynker Sarsaphuni, — ev hamenayn deps cncogh tpavorutyun krna gorcel mer ynkerneru vra ev zhoghovrdi mej haraj berel mi voeve sharzhum։ — Gravel vanqy, vardapetnery durs vanel, matakararutyuny handznel mer ynkerner en kazmvac xnamakalutyan my, ughghaki mer kusakcutyan kontoli tak, ekeghecin veracel lsarani, vanakan xucery phoxel ashxatanqi tan, anpet anotnery vatcharel, vatcharel ev grchagir matyannery, ev anonc tegh hastatel zhoghovrdakan gradaran, banal mi yntercaran, varzharan, zhoghovrdakan akumb, mi mijkusakcakan xmbateghi, hogheru mshakutyuny handznel mi gyughatntesaget ynkeroj, ev verjapes phoxanak Vardananci: tonel ayntegh Xanasori arshavanqin taredardzy[1], ayd amenqy mek qani orvan xndir e։ Ayspes xosecav mer ynker Gizh Makar։ Miayn te kar mi karevor harc։ Ete mer arshavanqy katareinq Vardananc toni ory, ert shrjaka zhoghovurdy lecvac k'yllar vanqi mej, mer hardzakumy krnar handipil lurj ynddimutyan, ev ayn aten ver jinn char qan zarajinn karogh er yllal։ Usti hark er vanqi gravman dzernarkel: erb takavin zhoghovurdy cher ekac hon։ — Bayc menq petq e vanqin tirenq hanun zhoghovrdin, — ditel tvav ynker Sarsaphuni։ — Iharke aydpes petq e anenq, — ysav Gizh Makar, — menq piti gorcenq Vaspurakani hayutyan anunov։ — Uremn aha te inchpes piti ylla iroghutyuny, — ezrakacuc ynker Sarsaphuni։—Gitakic zhoghovurdy huzvac: kghera-reaqciakan-sheriattchiakan mut uzheru sarqac hamitabaro daveren, voronq erevan ekan Xtman gishery Vani ekegheciin mej, ev uzelov tiranal ir anbrnabareli iravunqin: ky grave A. Vardana vanqy, zayn azatelu hamar hon vorjacac gishatich hay kgherneru dzerqen, ev ir hozhar kamqov zayn ky handzne zhoghovrdi zavaknerun, zhoghovrdi kont֊rolin tak, vorpeszi zhoghovrdi shaherun caraye։ Ays fomule–y yndunvecav amenus koghme ev Surb Vardana vanqin gravumy vtchrvecav ynkerayin zhoghovov։ Manramasnutyunnery k'imanaq hajord namakov։ Mer sharqerun mej vogevorutyuny shat mec e, teev amen inch gaghtni pahvac e։
  • Xanasori arshavanqi taredardzy — Vaspurakani Azbak gyughi mot, xanasori lernadashtum 1897-in dashnakcakanneri tarac haghtanaky qrdakan cegheric meki dem։

ZhB.

VAN, 19 phetrvar, 1911 Sireli ynkerner, S. Vardana vanqin gravumy shat aveli hesht paymanneru tak katarvecav, qan inch vor menq k'entadreinq։ Petq e xostovanil vor Gizh Makari razmakan taktikan ays masin unecav vorosh u vtchrakan der։ Erkushabti, phetrvar 14, vagh aravotuc mer tgherqy Aygestanen mi qarord zhamu heravorutyamb patrastel ein dzianqy։ Es, ynker Sarsaphuni, Gizh Makar, Kaycak xumben: ynker Shant, Phaylak xumben: ynker Vorotuni, Paytucik xumby hamarya te amboghjovin, verjapes 14 hecyal ktritch eritasardner ynkanq tchanaparh, hracannerov, revolvernerov u dashuynnerov zinvac, depi Btchitch gyughy։ Xumby uner martakan ahabekich erevuyt ev tchanaparhin geghacinery mez ky nayein hetaqrqir u zarmacac achqerov։ Ert hasanq amayi dashtery, tgherqy vogevorvac, sksan hracan parpel odin: leghapatar phaxcnelov tchntchghuknery, minchder ynker Sarsaphuni ev Gizh Makar k'ergein martakan erger irenc tav u cncogh dzaynovy: Tesarany srtapndogh u tpavorich er։ Kesorva mot hasanq Btchitch gyughy, urke kes zham heru ky gtnvi S. Vardana vanqy։ Tgherqy sovac ein ev ynker Sarsaphuni haytararec te «qaghcac phorov kareli cher lav krvel» ։ Heto, hardzakumy sksele araj, hark er imanal vanqi drutyuny, uxtavorner ekac ein te voch, qani mard kar vanqin mej, zinvac ein te voch, inch, ein vanahor tramadrutyunnery vor koghmen kareli er hardzakil aveli hajogh paymannerov, verjapes mi sharq krivi texniqakan masin patkanogh harcer zors hark er lusabanel։ Gizh Makar handzn arav mi ynkeroj het ertal ev petq eghac qnnutyunnery katarel։ Menq mnacinq Btchitch gyughy, ur mez hyurynkalecin geghaciq, anmijapes mi vochxar xorovelov mezi i pativ։ Mer phoqrik banaky teghavorvecav bacotya, teev curty bavakan sastik er: bayc mer tgherqy, ibrev tchshmarit krvoghner, varzhvac ein paterazmakan drutyan xstutyunnerun. heto: miasin uneinq arat gini, vor ky chezoqacner curti azdecutyuny։ Geghaciq, mer shurjy havaqvac, hetaqrqir ein imanal mer arshavaxmbi npataky, bayc menq ayd masin voch mi ban cheinq haytner։ — Heto k'imanaq, — ky patasxaner ynker Sarsaphuni, — erb noqa irenc harcumnery ky krknein։ Tchashy ancav shat zvart. mer ynkernery hianali pagharyunutyun cuyc ku tayin ev voch mi huzum cher matner irenc nerqin hogekan vitchaky։ Takavin kerakuri, vra einq, erb erku zhamen veradardzan Gizh Makar ev ynkery։ Teghekutyunnery shat npastavor ein Vanqin mej, baci vanahayren, kayin miayn erku cer vardapetner, voronc min arden hivand: ankoghiny parkac er. vardapetneren zat, vanqy uner erku mshak, mi phoqr tgha ev mi parav kin, vor ky carayer vardapetnerun։ Isk zenq: baci mi hin angorcaceli hracane, chkar։ Ays teghekutyunnery al aveli vogevorecin u srtapndecin mer tgherqy, voronq sksan ergel u xmel։ Baci vochxari xorovacen: geghacinery berac ein pulkur philav, macun, panir, meghr ev chor ptughner։ Tchashy sharunakvecav der erkar, tgherqy sksan paril mi inch vor martakan par, irenc merk dashuynnern odin mej tchotchelov։ Menq hracanneru vra henac ky diteinq u qeyf k'aneinq։ Hankarc ver kangnecav ynker Sarsaphuni. — Batuayi heshtutyunnery chpetq e vor Annibaln het kecnen ir partakanutenen, — gochec.— tgherq, gnanq paterazmi asparezy։ Ayd martagor kochy haraj berav cncogh tpavorutyun։ Tgherqy ver tran, patrastecin dzianqy ev arshavaxumby ynkav tchanaparh։ Ert heruen erevcan vanqi patery, ynker Sarsaphuni harcuc. — Tgherq, hracannery liqn en։ — Ayo, — dzayn bardzracav ktritchneru xumben։ Heto tirec mi xor lrutyun. ropen verin astitchan tpavorich er։ Gizh Makar ev ynker Shant irenc dziery qshecin aoaj, hracannery bardzracucin ev gochecin. — Vov vor hayu aryun ky kre: togh hetevi mezi։ — Kecce heghaphoxutyuny, — patasxanecin tgherqy irenc dziery mtrakelov։ Mi rope verj hasac einq S. Vardana vanqi dran arjev, ur kecac ein mi ceruni vardapet, parav aghaxiny ev mi tasnamya manuk, vory heto imacanq te paravi torn er։ Erku mshaknern u vanahayry chkayin mejtegh. ayd bacakayutyuny iskuyn gravec ynker Sarsaphunii ushadrutyuny, vor gochec. — Tgherq, zguysh, chylla vor mi takard sarqac linen mer dem, ayd vat kgherakannery karogh en votqi tak arnel paterazmakan amen payman ev davatchanel marderu iravunqi bnakan orenqneru dem։ Bayc arden isk Gizh. Makar, Shant, Vorotuni ev mi qani tgherq var catkac ein irenc dzieren ev shghtayi tak arac ceruni vardapety, parav aghaxiny ev manuky։ — Ur e vanahayry, — harc bardzracuc ynker Sarsaphuni, xosqy ughghelov vardapetin, vor sarsaphac ky diter ir shurj teghi unecac ancqery։ — Very, Kirakos hayr surbi qovn e։ Kirakos andamaluyc hivand vardapetn er, voru masin lur berac er Gizh Makar։ — Isk mshaknery, ur en... — Axorin mej anasunnerun xot ku tan։ — Vanqin mej urish mard chi gtnvir։ — Voch voq։ — Ete mez xabes, gitcac eghir vor mer dzerqen erbeq ches karogh prcil։ — Astvac vka e vor tchshmarit ky xosim, — patasxanec doghahar vardapety։ — Tgherq, ners arshaveceq, — hraman tvav ynker Sarsaphuni։ Kes zham etqy amboghj vanqy inkac er mer tirapetutyan nerqev։ Haghtutyuny kataryal er ev tgherc xandavarutyuny chaph chuner։ Anmijapes hratarakecinq paterazmakan vitchak ev amenaxist harcaqnnutyan entarkecinq gerinery, hasknalu hamar te inch ky gtnvi vanqin mej, te ur pahvac en tankagin ireghennery, te vanqy qani art ev anasun uni, te vorqan patrast dram ky gtnvi evln.: Gishery shutov vra hasav ev menq amen zgushutyun dzerq arnele etqy gnacinq hangchelu, mer orva tuzhanqen hognac։ Hetevyal artu kanux ynker Sarsaphuni, havaqec bolor tgherqy ev ayspes xosecav anonc. — Gravelov, hanun Vaspurakani hay ashxatavor zhoghovrdin, Btchitchi S. Vardana vanqy, menq katarecinq mi akt: vory uni erku vorosh nshanakutyun, nax: te vanqery petq e linin ughghaki zhoghovrdi stacvacq ev voch te kgheri eqskluziakan sephakanutyun ev erkrord: te noqa petq e matakararvin ughghaki ayd zhoghovrdikontroli tak։ Ard, mer akty ky mna anptugh, ete menq iskuyn chdzernarkenq vanqi zhoghovrdapetakan kazmakerputyany. usti, sireli ynkerner, chpetq e vor duq zenqery var dneq. minchev vor ayd ameny i glux chelle mer kusakcutyan hskoghutyan tak։ Burn caphaharutyunner yndunecin ays kartch haytararutyuny։ Nuyn orn isk vanqi verakazmutyan kensakan gorcy sksav։ Te inch e ayd gorcy ev te inch hrashali metamorfos krec S. Vardana vanqy mer ishxanutyan tak, da dzez ky bacatre im hajord tghtakcutyuny։ Dzer namaknery ughgheceq im nor hascein. «Van nahangi Btchitch gyughi S. Vardan vanqi ashxarhakan vanahayr ynker B. Phanjuni» ։ Arshavaxmbi baroyakan u fiziqakan vitchaky hianali drutyan mej e ev ays gravumy mi phrkarar efekt aoaj berav ar hasarak bolor sharqeru vra։

ZhG.

VAN, 6 phetrvar, 1911 (Btchitch gegh: Qraphotqini vanq) Sireli ynkerner, Srtapndich lurer unim ays angam dzez haghordeliq։ Haziv mi shabat eghav vor Vaspurakani hay zhoghovrdi anunov gravecinq S. Vardana vanqy ev arden isk kerparanaphoxutyuny kataryal e։ Hamarya te vochinch che mnacac hin apakanvac drutenen։ Nax: ibrev barekargutyan mi eakan pahanjq, jnjeci vanqi naxnakan animast anuny: Surb Vardan: vor mer nerka irakanutyan het voch mek kap uni, ev anvaneci zayn Qraphotqini vanq, ibr mi harganqi turq depi heghaphoxakan gaghaphari mec nerkayacucichy։ Heto dzerq zarki tntesakan matakararutyan himnakan phophoxutyan, hastatelov amenaxist kontrol։ Yst nor kanonagrutyan: vanqy k'unena mi patasxanatu nerkayacucich Vaspurakani hay zhoghovrdi koghme, heto mi ayl yndhanur nerkayacucich kusakcutyan koghme: vor ky katarekontroli pashton arajnu vra, heto k'unena mi patasxanatu gandzapet, mi hamarakal, mi gyughatntes ev mi liazor qnnich Vana mer entakomitei koghme։ Gandzapeti vra konstol ky lini amen shabat, heto amen amis hamarakaly ky nerkayacne ir hashivnery Vaspurakani hay zhoghovrdi patasxanatu nerkayacucichin, vor ayd hashivnery k'entarke kusakcutyans nerkayacucichin: vor gyughatntesi het ky katare xist kontrol ev heto ky haghorde entakomitei liazor qnnichin, vor hashivneru tchshdutyuny harakic vaveratughterov stugele etqy ky vaveracne zanonq։ Ky tesneq, vor ays drutyamb voch isk mi tchantch krna phaxchil achqe։ Nor kanonagrutyuny patrastele etqy, mer tgherqy hravirecinq ynkerakan zhoghovi, vorpeszi qvearkutyamb katarvi verohishyal pashtonneru hamar patshatch andzeru yntrutyuny։ Qvearkutyan hamar vtchrvecav kataryal azatutyun, aranc voeve tchnshumi։ Qvearkutyan ardyunqen durs ekav, vor indz ky handznver Vaspurakani hay zhoghovrdi patasxanatu nerkayacucchi pashtony, zis yntrecin naev gyughatntes ev Vana mer entakomitei liazor qnnich։ Isk kusakcutyan yndhanur nerkayacucchi, gandzapeti ev hamarakali pashtonnery handznvecan ynker Sarsaphunii։ Bayc vorovhetev na erku or araj meknecav depi Parskastan, inchpes voroshvac er: ayd pashtonnern al es ky katarem։ Pashtonabashxutene etqy: arajin harcy vor stipoghakan lucum ky pahanjer, ynker Sarsaphunii tchanaparhacaxsi xndirn er։ Petq er dramy haytaytel vanqi gandzaranen, qani vor urish mijoc chkar։ Bayc menq, yst nor kontrolayin kanonagrutyan: cheinq karogh bacarik ev chnaxatesvac caxqer ynel, aranc ynkerakan zhoghovi voroshman. da ky liner dataparteli antakt gorc։ Usti hravirvecav ynkerakan zhoghov, harcy drvecav seghani vra, ev miadzaynutyamb vtchrvecav tchanaparhacaxsi dramy ver arnel vanqi kassayen։ Bayc aha mi nor dzhvarutyun erevan elav։ Gandzapety haytararec vor vanqi kassayin mej phogh chkar։ Mi kartch vitchabanutene etqy, zhoghovy miadzaynutyamb voroshec liazor ishxanutyun tal Vanqi matakararutyan: vorpeszi ir tramadrutyan tak eghac voeve mijocov tchare tchanaparhacaxsi hamar anhrazhesht eghogh gumary։ Zhoghoven heto es ev ynker Sarsaphuni unecanq arandzin xorhrdakcutyun ayd masin։ Vanqn uner erku gomesh, erku kov, mek dzi, mek avanak ev qsan vochxar: Hamadzaynecanq vatcharelu ayd anasunnery ev goyacac gumarov bavararutyun talu ynkerakan zhoghovi voroshumin։ Ynker Shant, Gizh Makar ev erku tgherq handzn arin anasunnery phoxadrel Van, ev phoxadardz kontroli ev hskoghutyan tak vatcharel zanonq։ Vanahayry, vor teev pashtone hrazharecucvac ev mekusacvac e, ev takavin vanqy ky gtnvi, uzec ynddimanal ays vatcharumin, bayc menq cuyc tvinq iren zhoghovi orinavor voroshumy ev ardzanagrutyuny։ Mer tgherqy meknecan anasunnerov miasin ev erku or etqy veradardzan: berelov ynker Sarsaphunii hamar petq eghac tchanaparhacaxsi dramy։ Noqa vatcharumy katarac ein shat npastavor paymannerov։ Bayc aha ayd gorcuneutyuny mi vlvloc haraj berav Vani hetadimakan sharqeru mej։ Erevi mer bareptugh naxkin vanahayrn al: hardi take npastac e ayd vlvloci taracman։ Ayd sheriattchiakan hosanqneru paragluxnery ky dimen arajnordin ev mi sharq stor ambastanutyunner k'ynen mer masin, yselov te menq kamayakan ev aporen kerpov ky vatcharenq vanqi inchqery, te menq vanqy gravac enq mer shahun hamar, te zhoghovurdy hakarak e ayd gravman, te menq iravunq chuninq vanqi anuny phophoxelu evln, evln.։ Erb ayd shshnkocneru lurn hasav mer akanjin, barebaxtabar ynker Sarsaphuni ynkac er tchanaparh, ete voch: karogh er na darnal Van ev teghn u teghy mi lav das tal ayd stor araracnerun։ Bayc ete na meknac er, es ky mnayi hon ev chei krnar antarber ev lur mnal ayd hetin mtqerov eghac zrpartutyunnerun handep։ Anmijapes mi yndardzak pashtonakan grutyun ughgheci arajnordin, voru mej phastaci kerpov cuyc tvi te anasunneru vatcharumi harcy ughghaki hetevanqn er ynkerakan zhoghovi tvac orinavor voroshman, vor ardzanagrvac e atenagrutyan mej ev vaveracvac atenapet ev atenadpri storagrutyunnerov, te vanqayin matakararutyuny cher karogh chhargel zhoghovi tvac voroshumy, te anasunneru vatcharumy katarvac er kontroli drutyamb ev ardyunqy manramasn ardzanagrvac mer arxivneru mej, entarkvac kontroli ev vaveracvac, te ayd vatcharman gorcoghutyan amboghj manramasnutyunnern u hashivnery kontrolayin xist qnnutyunnere ancnele ev Vaspurakani hay zhoghovrdi nerkayacucichin, kusakcutyan yndhanur nerkayacucchin, patasxanatu gandzapetin, hamarakarn, gyughatntesin ev Vana entakomitei liazor qnnichin koghme vaveracvele ev storagrvele etqy: ghrkvac e haravayin byuroyin, vorpeszi pahvi ayd teghi arxivnerun mej։ Hetevabar, arajnordy ete ky kamena tchshmartutyuny imanal, phoxanak stor zrpartutyunneru karevorutyun talu, karogh e ughghaki dimel haravayin byuroyin ev xndrel petq eghac bacatrutyunnery։ Im ays phastaci grutyuny haraj berav apahovich tpavorutyun mer ynkerneru mej։ Ayzhm dzerq arinq vanqi ireghenneru harcy։ Skzbunqov menq arden vorosher enq tankagin ararkanery, hin grchagir aghotamatyannery, arcateghen anot, skih, xach, ashtanak, kantegh evn., inchpes naev shurjar, emiphoron, xuyr, varaguyr, gorg evn. voronq mi inch vor nyutakan arzheq ky nerkayacnen, phoxadrel mi apahov tegh, orinak mer Vana Kedronateghin։ Kontroli drutyuny apahov em vor ku ta hrashali ardyunq kartch zhamanaki mej։ Arden sksac enq qaghel anor ptughnery։

ZhD.

VAN, 3 mart, 1911 (Btchitch gegh: Qraphotqini vanq) Sireli ynkerner, Ev ete kan takavin kamavor kuyrer, anzighj terahavatner, togh gan tesnen, tokumentneru phastaci apacuycnerov, te inch karogh e anel mi kazmakerputyun, ete dzerq zarne vanqeru barekargutyan: phoxadardz kontroli xist himunqi drutyamb։ Haziv mi amis e vor tirel enq Vana Qraphotqini vanqin, ev arden na kerparanaphox egher e։ I harke ayd ameny aranc dzhvarutyan cheghav u menq stipvecanq kataghi payqar mghel anyndhat mut uzheru zrpartutyunnerun dem, bayc, i verjo, tchshmartutyuny erevcav ev menq tarinq haghtanaky։ Bayc, mer skzbunqin hamemat, xosinq shoshapheli iroghutyunneru vra ev voch te erevakayakan porotabanutyunner ynenq։ Vanqi dvarnerun[1] vatcharumen etqy, voru masin arden manramasn greci, hark eghav vanqy maqragorcel hon vorjacac ceceren։ Da hesht gorc cher, bayc mer tgherqy hajoghecan։ Vanqi Orensdir zhoghovy, vorun naxagah-atenapet-qartughar-andamn em es, mi kartch xorhrdakcutene verj, vtchrec durs artaqsel ereq vardapetnery, erku mshaknery, parav kiny ev ir tory, vorq erkar tarinere i ver hon hastatvac, anhashiv u ankontrol, vanqy ky shahagorcein։ Vtchiry, yst nerqin Kanonagri, haghordvecav gorcadir marminin vorun petn e Gizh Makar, vor iskuyn tgherqy gluxy havaqac gorcadrec Orensdir zhoghovi voroshumy, ev ayd portabuyc andzery tarav vec zham heru gtnvogh Phgritch gyughi S. Sahak vanqy, ev yndunel tvav zanonq teghvuyn vanahory։ Ayzhm ayd keghtot araracnery Vana arajnordin ev Polso terterun grer en vor ibr te menq zirenq brni ev aporen kerpov durs haner enq vanqen, inch vor mi stor zrpartutyun e ev petq e dzer koghmen bacardzak kerpov herqvi։ Artaqsumi voroshumy kayacav orinavor zhoghovi vtchrov ev gorcadrvecav orinavor paymanneru tak։ Zhoghovi atenagrutyunn u vtchiry ardzanagrvac en tomarneru mej ev vaveracvac naxagahi, atenapeti ev qartughari koghme. nuyn isk pattcheny haghordac enq Hyusis-Arevmtyan byuroyin, vorpeszi xnamov pahvi arxivnerun mej։ Inchpes ky tesneq, voch mi kamayakan ararq, voch mi kontrolayin terutyun ka katarvac gorcoghutyan mej։ Noqa vor brni uzhi ev aporinutyan xosq k'ynen, togh phastaci apacuyc mejtegh beren։ Menq patrast enq tramadrelu mer ardzanagrutyunnery։ Maqragorcumi ayd arajin qaylen etqy, sksanq lurj gorcuneutyan։ Vanqi mej kayacav yndhanur zhoghov ev sa erku harcery drinq seghani vra։ A. Inch petq er anel vanqi mej gtnvac arzheqavor nyuteghennery, zanonq lavaguyn kerpov pahpanelu kam gorcacelu hamar։ B. Inch petq er anel mshakakan gorciqnery, xoph, aror, mangagh, bah, brich evn. voronq mshakneru artaqsumovy ky darnayin anpetqacu ararkaner։ Arajin harci masin zhoghovy vtchrec vatcharel bolor aghotamatyannery, ekeghecakan anotnery, vardapetakan zgestnery, xach, gavazan, skih evn., ev goyacac gumary hatkacnel Vsapurakani kulturakan gorcin, font karot ynkerneru hamar, font prophakanti hamar, font azhanagin tetrakneru hratarakman hamar, font yntercaran-teyaranneru himnarkutyan hamar, font hraparakaxosakan akumbneru hastatutyan hamar evn evn.։ Erkrord harci masin: erkar vitchabanutyunnere etqy: zhoghovy hasav nuyn ezrakacutyan, aysinqn te mshakakan gorciqnery hark er vatcharel, qani vor noqa voch mi ogtakarutyun unein aylevs։ Es arajarkeci vor ayd vatcharumnery katarvin kontrolayin xist hskoghutyan tak, ev mer ynkernery miadzayn havanutyun tvin։ Anmijapes dzernarkecinq gorci։ Patrastecinq manramasn cucak vanqi bolor ireghennerun, mi ar mi nshanakelov ararkaneru tesaky, laynutyunn u erkaynutyuny, ir ardi vitchaky, qanakutyuny, kshirqy evn.։ Cucaky entarkvecav xist kontroli ev vaveracvecav zhoghovi koghme, ev mi-mi orinak ghrkvecav Haravayin ev Hyusisayin byuronerun, isk nyuteghennery ghrkvecan Karin, mer hskoghutyan ev kontroli tak vatcharvelu hamar։ Cucaki orinaky, ete hark ylla, ky ghrkvh naev dzez։ Kareli e asel: vanqapatkan ireghenneru masin: erbeq ayspisi kontrolayin xist drutyamb vatcharum cher katarvac։ Da mer nermucac sistemn e, vor arden achqi phush eghac e myus vanqeru ankontrol vanahayrerun։ Ayspes uremn, nerka֊yis: Vana Qraphotqini vanqy, bolor trqahay vanqerun mej, ky nerkayacne mi ezakan tipar erevuyt։ Na chuni aylevs hnadaryan vanqeru phtac apakanutyuny, hon goyutyun chunin portabuyc, cuyl vanakanner u mshakner, zhoghovrdi u gyughacu krnaken kshtacogh anogut beranner։ Chkan ev ekeghecakan zardarun zgestner, aghotamatyan, jah u kantegh, qshoc u varaguyr, dvar u grast, xoph ev aror, bayc i phoxaren kan: zinvorakan kargapahutyun, amenaxistkontrol, varchakan, matakararakan gorcadir marminner, ishxanutyan ev ashxatutyan bazhanum u anpayman hskoghutyun։ Chmornam aselu vor ayd vatcharumneren menq ogtvecanq mimiayn orinavorutyan sahmani mej, ver arnelov goyacac gumaren, inch vor anhrazhesht harkavor er im ev ynkernerus orystoreakan petqerun ev mi pahesti font, anaknkal patahmunqneru hamar, mnacac gumary ky gorcacvi ir npatakin։ Aoaj tanelov vanqi barekargutyan gorcy, harc bardzracav mer ynkerneru mej te inch petq er anel vanqi kic partezin mej gtnvac mi haryuri chaph caoery, anptugh ev ptghatu, kaghni, tosax, ynkuzeni, tteni, xndzoreni, saloreni evn.։ Mer ynkerneren mi masy k'arajarker ayd caoery pahel inchpes vor en, isk mecamasnutyuny k'uzer zanonq ktrel u phayty vatcharel ev partezy veracel mi marzarani ur tgherqy karenayin marmnamarzakan varzhutyunner ynel։ Harcy bavakan karevor u miangamayn kntchrot er ev kareli cher tetevoren voroshum tal, manavand da ky liner kamayakan mi ban ev bolorovin hakarak mer nor hastatac kanonnerun ev kargapahutyan. usti vorosheci hravirel yndh. zhoghov, xndiry entarkel lurj vitchabanutyan ev hasun xorhrdakcutene etqy dimel dzayneru mecamasnutyun։ Minchev vor ayd arkax harcery verjnakan kerpov chkargadrvin, kareli che himnakan gorceru dzernarkel, isk es petq e atchaparem, qani vor aprili verjery ka gam Polis: dzer hrahangnerun hamemat։ Ar ayzhm cy։ (VERJ «YNKER PhANTVoINI I VASPVoIRAKAN» –I)
  • Dvar - tavar, xoshor eghjeravor anasun։
Nyuty hraparakvel e Mamuli xosnaki shrjanaknerum:
Kisvir ays nyutov:
Armenak Avetisyan
21:16, 07.01.2018
13416 | 0
21:11, 07.01.2018
17993 | 0
21:02, 07.01.2018
8344 | 0
20:49, 07.01.2018
12825 | 0
18:57, 07.01.2018
18116 | 0
18:54, 07.01.2018
18967 | 0
18:51, 07.01.2018
11777 | 0
18:48, 07.01.2018
10223 | 0
18:42, 07.01.2018
9157 | 0
18:34, 07.01.2018
6885 | 0
18:32, 07.01.2018
11332 | 0
18:31, 07.01.2018
6895 | 0
18:27, 07.01.2018
13007 | 0
18:22, 07.01.2018
7063 | 0
18:20, 07.01.2018
7632 | 0
17:38, 07.01.2018
7599 | 0
17:34, 07.01.2018
12294 | 0
depi ver