ՄԱՄՈՒԼ.ամ
Hay / Հայ | Рус | Eng | Tür
USD 402.56, EUR 440.64, RUB 4.58, GBP 505.01
+20 °C, +17 °C ... +28 °C Vaghy:+28 °C
Hovhannes Tumanyan / Heqiatner (targmanutyunner)
00:14, 24.10.2015
23764 | 0

HVoVHANNES TUMANYAN

1869-1923

Hovhannes Tadevosi Tumanyan : hay mecaguyn grogh u banasteghc, hasarakakan gorcich։ Cnvel e 1869 tvakani phetrvari 7-in, Lorva Dsegh gyughum: hogevorakani yntaniqum։

Naxnakan krtutyuny stacel e hayreni gyughum, aynuhetev Jalaloghlu (ayzhmyan: Stephanavan) dprocum։ 1883 tvakanic sharunakel e usumy Tiflisi Nersisyan Tchemaranum, sakayn nyutakan canr iravitchaki pattcharov 1887t. stipvac eghav toghnel dprocy ev sksec ashxatel Tiflisi hay ekeghecakan dataranum, aynuhetev Hay Hratarakchakan miutyan grasenyakum (minchev 1893t) ։

ANEREVUYT TAGAVVoRUTYUNY

(GERMANAKAN)

Gyughic mi qich cury, saralanjin mi phoqrik tnakum ir cer hor het aprum er jahel Iergy։ Unecac hoghern ughigh enqan er, inchqan vor harkavor er ankarot aprelu hamar։ Henc tan koghqic sksvum er.kaghni u hatchari careri tav u parav antary, isk tan arajin ynkac er mi hin, kotrac jaghacqar։ En hin kotrac jaghacqarin nstoghi achqin sqancheli tesaran er bacvum depi hovity, depi hovitov vazogh gety u depi sarery, vor bardzranum ein geti myus koghmy։ Iergy ir gorcy dashtum verjacneluc heto, irikunnery sirum er nstel es qari vra. armunknery cnknerin tvac u gluxy henac dzernerin: na zhamerov nstum er u andznatur er linum ir cnorqnerin։

Ev vorovhetev gyughi gorcerov el shat cher hetaqrqrvum u grete misht mnum er xaghagh, menak ir mtqeri mej xorasuzvac, gyughaciq el, hegnelov, anuny drel ein Erazogh Ierg։ Na el iski cher neghanum sranic։

Qani mecanum er: enqan arandznanum er u darnum lrakyac, isk erb hern el merav u din kaghnenu tak taghec, nranic heto ho el dzen cher hanum։ Ayzhm arajvanic aveli hatchax er nstum hin kotrac jaghacqarin u nayum er nerqev, hovtin, vorteghic irikvan mshushy bardzranum u meghmik soghum er sarn i ver. hetevum er hetzoete cac ijnogh mutin, cagogh lusnin u irar etevic colacogh astgherin: Nran enpes er tvum, te geti aliqnery ergum ein, skzbum meghm u kamacuk, apa te parz u lseli։ Ergum ein en sareric, vorteghic skizb ein arnum, ergum ein en coveric, voronc cocn ein hosum, u irenc jrerum aprogh haverzhaharsneric։ Sranic heto antarn er sksum aghmkel, miayn te urish tesak, qan te sovorabar aghmkum en antarnery, u shat zarmanali patmutyunner er anum։

Myusneric shat patmutyun giter manavangh careric miny, en parav kaghnin, vori tak taghvac er ir hery։ Astdern el ho, vor colclum ein erknqum, ases te lcvum ein nerqev taphvelu sastik tenchov, uzum ein taphven cac en kanach antarn u en kaputak gety, u enpes ein varvrum u trvrum, karces te el chein karoghanum dimanan nerqevi hrapuranqnerin։ Bayc hreshtaknery, voroncic amen miny kangnac er ir astghi koghqin, sharunak zspum er nranc u asum. «Ay astghikner, ay astghikner, edpes xentutyun mi aneq, ay astghikner։ Duq erexa ho cheq, vor edpes gzhutyunner eq anum, qani-qani hazar tari e aprum eq tiezerqum։ Aveli lav e xaghagh u hangist dzer teghy mnaq...»

Ayo, hrashali er en hovity։ Miayn te es ameny tesnum u lsum er menak Erazogh Iergy։ Isk gyughum aprogh mnacac mardik sovorakan mardik ein, mtqnerovy es tesak baner iski el anc chein kacnum։ Zhamanak ar zhamanak nranq ktrum ein antari hska careric mekn u meky, sghocum, jardum, cghan anum u krakin vra talov asum. «De, ay himi noric karod enq surtch ephel xmel» ։ Geti mej iranc lvacqn ein anum, vor shat mec harmarutyun er nranc hamar։ Astgherin nayelis el, erb vor tesnum ein shat en paycar colum, asum ein. «Es gisher tund curt e linelu, mer kartofily crtatar chlini» ։ Iergn el ete tchgnum er nranc bacatri, te bann ynchumn e, cicaghum ein vren։

Mi angam el, erb Iergy ir sovorutyamb hin jaghacqari vra nstac mitq e anum, te inqy inchqan e menak bovandak ashxarhqum, quny tarav u annkateli qnec։ Erazum tesav, ibrev te erku arcat shghtanerov erknqic mi voski tchotch er ijnum nerqev։ Amen mi shghtayi cery amracac er mi astghic, isk tchotchum nstac er mi geghecik aghjik u enpes bardzr er tchotchum, vor min erknqic getin er hasnum, min el getnic erkinq er trchum։ Amen angam, henc vor tchotchy erknqic erkrin er motenum, aghjiky uraxutyunic caph er talis u mi vard dzgum Iergin։ Bayc hankarc arcati shghtanery ktrecin, u tchotchy aghjka het erkusn el erkinq tran, gnacin ver, ver, minchev vor achqic bolorovin chqacan։

Iergy qnic ver trav, chors koghmy nayec, tesav qari vra, koghqin mi vardi phunj։

Myus ory noric qnec entegh, noric nuyn erazy tesav, u erb vor zartnec, dardzyal koghqin varder ein taphac։

Espes sharunak mi amboghj shabat։ Iergy vtchrec, vor es erazy ete espes nuynutyamb krknvum e, knshanaki sra mej mi tchshmarit ban ka։ Vtchrec, tan dury phakec, banalin grpany drec u gnac en aghjkany voronelu։

Gnac, gnac, erkar tapharec, shat man ekav, verjapes mi erkir tesav, heru, ur ampery hasnum ein minchev getin։ Ashxuyzh, urax araj gnac u mi qich zhamanak heto ynkav mi mec antar։ Hankarc estegh mi harachanqi dzen ynkav akanjovy։ Vazec en koghmy, vorteghic lsvum er dzeny, tesav alexarn moruqov mi patkareli ceruni: getin ynkac erku merkandam aylandak mard el vren choqac: uzum en xeghden։ Iergy chors koghmy nayec, tesni inchov karogh e ognutyan hasni. mi mec kotchgh pokec, vor pokelun pes dardzav, canr tapar։ Es taparov enpes uzhgin hardzakvec charagorcneri vra, vor nranq ognutyun kanchelov cerunun toghin u phaxan։ Iergy ver qashec cerunun, ognec, vor kargi ga, u harcrec, te inchu ein tklor avazaknery xeghdum iren, inch ein uzum։

Ev cerunin patmec, te: es Erazneri ashxarhi tagavorn em, sxalmunqov mi qich heracel ei im terutyan sahmanneric, ynkel ei im amenaoxerim tshnamu: Irakanutyan tagavori terutyuny։ Es bany nkatel er Irakanutyan tagavory, ir caraneric erkusin ghrkel er im dem, nranq el daran mtnelov brnel ein indz uzum ein xeghden...

— Du irakanutyan tagavorin inch vatutyun es arel vor...— harcrec Iergy։

— Voch mi vatutyun, — patasxanec cerunin, — bayc arhasarak na shat anbarisht bnutyun uni, isk indz atelov atum e։

— Bsyyc en mardiky, voronc na ghrkel er qo dem, tklor ein։

— Ha, — patasxanec Erazneri tagavory, — nranq moruc tklor en։ Edpes e Irakanutyan ashxarhqi modan, entegh amenqy, nuynisk irenc tagavory tklor en man galis u iski el chen amachum dranic։ Zarmanali xalx en։ Bayc du vor im kyanqy phrkecir, uzum em eraxtahatuyc linem qez u cuyc tam im ashxarhqy։ Erazneri ashxarhqy amenasqancheli ashxarhqn e, isk eraznery im hpataknern en։

Asav erazneri tagavorn u araj gnac. Iergy hetevec nran։

Erb hasan entegh, vortegh ampery getnin en arnum, tagavory mi tphutum cackac dury cuyc tvec, vor: vov vor chimanar, ankareli ban er, vor gtner u bac aner։

Tagavory dury bac arav, ir ughekcin tarav hing haryur astitchan nerqev, mi paycar, lusavorvac qarandzavov, vor dzgvum er erkar, shat u shat mghonner։ Zarmanali geghecik er en qarandzavy։ El inch ases vor chkar entegh։ Mec ltcheri mej, kghzineri vra, kangnac palatner kayin, u kghzinery hangist loghum ein vtchit jrerum։ Vov uzer en palatneric mekn u meki mej mtni: petq e aphin kangner u kancher.

«Palat, palat, logha dep indz,
Vor hesht mtnem es qo drnic» ։

U palatn iran-iran kloghar depi aphery։ Kayin ev urish dghyakner, vor handart ororvum ein amperi vra։ Petq er miayn asel.

«Dghyak, dghyak, ijir dep indz,
Vor hianam es qo tesqic» ։

U dghyaky handartik getin kijner։ Partezner el kayin, voronq caghikner unein, vor cereknery burum ein anushahot, isk gishernery luys ein talis։ Amenaerphnerang guynerov varvogh havqer kayin, vor heqiatner ein patmum, ev urish shat u shat zarmanahrash baner։ Erazogh Iergy zarmanqic u xndutyunic cher imanum vorin nayi, vory toghni։

— Ari himi qez im npataknery: eraznery cuyc tam, — asav tagavory։— Ereq tesak erazner unem, lav erazner: bari mardkanc hamar, vat erazner: chareri hamar, ev, srancic baci, unem naev xipilik erazner։ Srancov el zanazan xagher em horinum։ Che vor erbemn-erbemn tagavornern el en uzum zvartchanan։

Esteghic tagavory Iergin tarav mi aygi, ur carughinery arcatic ein, acunery voskuc, isk caghiknery angin qareric։ Estegh, zbosnum ein lav eraznery։

Arajiny Iergi achqin ynkav mi dalkadem norati jahel kin, dzerqin xaghaliqnerov liqy mi arkghik։

— Sa vov e։

— Ed kiny amen irikun gnum e mi hivand erexi mot, vori mery norers e merel, — asav Erazneri tagavory։— Cereky vorb erexan misht mnum e menak, isk gishernery sa gnum e hety xaghum u moty mnum minchev luys։ Sakayn, ek, mi qich el gnanq desy։

Gnacin։ Mtan mi urish aygi: liqy bari eraznerov։ Bari eraznery tghamardkanc u kananc, cereri u erexaneri kerparanqnerov, bolorn el bari, zhptun demqerov, amenageghecik zgestnerov։ Shatery dzernerin brnac unein amen tesak lav baner, inch vor miayn karogh e uzel mardu sirty։ Bayc Iergy hankarc kang arav u enpes bardzr tchchac, vor bolor eraznery daran depi na։

— Inch patahec, — harcrec tagavory։

— Aha estegh e im canot aghjiky, vor indz erevum er enqan hatchaxaki u varder er berum indz hamar։

— Iharke, iharke estegh e, — patasxanec tagavory։— Henc na inqn e, vor ka։ Tchshmarit e, che vor qez lav eraz ei ghrkum։ Grete amenalav erazy...

U Iergy vazec depi ir canot aghjiky, vor inchpes misht, ir voske tchotchum nstac tchotchum er։ Na el, henc sran tesav te che, nerqev trav u vagec girkn ynkav։ Irar dzeric brnac nstecin motaka voski atorin u hrtchvanqov anverj krknum ein, te inch lav eghav, vor noric irar patahecin։ Krknum ein u krknum, ev karces misht nor ein asum։

— De, erexeq, heriq e։ Qo tuny heru e, Ierg, erb

petq e hasnes։ Estegh qez chem karogh toghnel, menq qez hamar teghashor chunenq։ Du gites, vor eraznery chen qnum, ayl gishernery gnum en verev: mardkanc mot։ Du el, aghjiks, patrastvir, zhamanakn e, vor tchanaparh ynknes։ Votic glux hagir qo vardaguyn zgestnerd u ek, es qez kasem, te um es erevalu es gisher u inch es anelu։

Erazogh Iergy es vor lsec, enpes mi tghamardutyun ekav vren, vor bnav cher unecel։ Ver kacav u hastatun dzenov espes kanchec.

— Hayr arqa, — asav, — es el chem bazhanvelu im erazic, im taguhuc։ Kam indz petq e toghneq, vor mnam estegh, kam nran petq e toghneq, vor mer ashxarhqy ga indz het։ Aranc sran el chem karogh aprel, enqan em sirum...

U achqery lcvecin xoshor arcunqnerov։

— Bayc, Ierg, — xosec Erazneri tagavory, — petq e imanas, vor sa im amenalav erazn e։ Sakayn du im kyanqy phrkel es, Ierg, togh enpes lini, inchpes du es kamenum։ Ar qo erazy u gna dzer ashxarhqy։ Bayc verev gnaq te che: sra glxi arcate qoghy petq e vercnes u drnic gces nerqev: depi indz։ En zhamanak qo erazy: qo taguhin el mis u aryun karni... kdaona iskakan kin, te che ayzhm na anmarmin eraz e miayn...

Iergy tagavorin srtanc shnorhakalutyun arav u asav.

— Sireli tagavor, qani vor du edqan bari es, hamardzakvum em mi xndirqov el anhangstacnel qez։ Tesnum es arden taguhi unem, bayc tagavorutyun chunem։ Inchpes klini: taguhin aranc tagavorutyan։ Ches karogh ardyoq mi tagavorutyun el tal։ Inchqan uzum e phoqrik lini, miayn te tagavorutyun lini։

— Gites inch ka, Ierg, — patasxanec Erazneri tagavory.— te tesaneli tagavorutyunner es uzum, es chunem, bayc anerevuyt tagavorutyunner unem, ev nrancic miny qez em nvirum, en el amenameceric u amenahoyakapneric miny։

Iergy hetaqrqrvec imana, te inch tesak baner en ed anerevuyt asvac tagavorutyunnery, bayc tagavory nran parzec, te amen ban inqy zhamanakin kimana ev shat kzarmana, erb tesni, te inch lav e u inchqan harmar ed tesak anerevuyt tagavorutyun unenaly։

— Sovorakan, tesaneli tagavorutyunnery shat angam shat hogser u anaxorzhutyunner en unenum, — bacatrec tagavory։— Orinaki hamar. asenq te du tagavor es. min el tesar: aravoty vagh naxarary motecav ankoghnid u asum e.

«Dzerd mecutyun, terutyan kariqneri hamar indz mi hazar rubli e petq» ։ Gandzarany bac en anum, tesnum es: mejy kopek chka։ Inch anes։ Der ayn el karogh e patahel, vor qez paterazm haytnen, haghten, u en tagavory, vor qez haghtel e, psakvi henc qo taguhu het, isk qez mi ashtarakum phaki։ Isk anerevuyt tagavorutyan mej ankareli e, vor ed tesak baner patahen։

— Bayc ete ed tagavorutyuny anerevuyt e u menq chenq tesnelu, dranic inch durs kga, — harcrec Iergy։

— Ay anxelq mard, — bacakanchec tagavory, — axr che vor dzez hamar anerevuyt chi linil, du u qo taguhin ktesneq։ Duq parz ktesneq dzer tagavorutyuny ev palatnery irenc parteznerov, ev margagetinnery, ev antarnery։ Nranc mejy kapreq, kzbosneq, kaneq, inch vor qefnerd kta։ Miayn urishneri hamar klini anerevuyt, urishnery chen tesnil dzer tagavorutyuny։

Iergy sra vra shat uraxacav, vor irenc gyughaciq voch ktesnen, vor inqy taguhi u tagavorutyun uni, voch el naxandzic xet knayen։ Shnorhakalutyunnerov hrazhesht tvec Erazneri tagavorin, ir taguhu het hing haryur astitchan verev bardzracav, nra glxic ver arav arcati qoghy u dzgec nerqev։ Heto uzec storerkrya dury et dni, bayc enqan canr er, vor chkaroghacav pahi, dzericy durs prcav u mi en tesak ahagin dndyun hanec, karces miangamic bazmativ tndanotner vorotacin, u Iergy hankarc ushataph eghav։ Min el ushqi ekav, tesav inqy irenc dran hin jaghacqari vra nstac, koghqin kangnac ir taguhin, miayn voch te eraz, ayl marmin arac, sovorakan kin։

Ir dzericy brnac na phaghaqshum er iren u xosum. «Ay du im azniv, im bari, im himar Ierg, uremn esqan zhamanak sirum eir indz u sirt cheir anum ases... vaxenum eir indzanic...»

Lusiny elav u lusaphaylec gety, aliqnery hnchun cphalov zarkum ein apherin, antary xul aghmkum er, nranq der nstac xosum ein u xosum։ Hankarc lusni vra mi sev ampi patar ekav, es mijocin nranc votneri tak mec tashkinaki pes mi ban ynkav, u noric lusinn sksec phaylel arajva pes paycar։ Nranq tashkinaky ver aran, uzecin bac anen, bayc tesan, vor shat e barak u antiv angam calac, enpes vor erkar tevec, minchev bolor calqery bac arin։

Et bac arin: inch tesnen, ashxarhagrakan qartezi nman mi ban։ Mejteghic mi get e hosum, geti erku koghmy: qaghaqner, antarner u ltcher։ Iskuyn glxi ynkan, vor es en tagavorutyunn e, vor bari Erazneri tagavorn irenc hamar cac e gcum erknqic։ Ev erb et nayecin irenc phoqrik tnakin, tesan dardzel e hoyakap palat, byureghya astitchannerov, marmare tavshacack paterov u bardzr ashtaraknerov, phiruze taniqnerov։ Dzer-dzeri tvac ners mtan u koran caghikneri mej, anushahot burmunqneri, erazhshtutyan, uraxutyan u amen bani liutyan mej։

Myus ory amboghj gyughy drymbum er, te Erazogh Iergy veradardzel e u kin e berel iren hamar։

— Iren nman mi ban klini, eli, — asum ein chors koghmic։

— Esor aravot antar ei gnum, tesa shemqumy kangnac er, — mej mtav mi gyughaci։— Bani nman chi, ka eli, mi lghar, putchur aghjik a։ Haginn u vrinn el ho enpes...

— Ba inch er linelu։ Sa ban chuni, na el sra nman, — nkatec mi urishy։

Enpes ein xosum en txmar mardik, u chein tesnum, vor arajnery kangnacy taguhi er։ Voch el en ein nkatum, vor nranc tnaky shqegh palat e dardzel։ Ev inchpes petq e tesnein։ Iergi hamar amperic ynkac tagavorutyuny anerevuyt tagavorutyun er։ Inqy: Iergn el shat cher hogum, te inch en mtacum ir masin kartchamit u txmar mardik, u iren hamar aprum er ir tagavorutyan mej ir taguhu het urax u baxtavor։

KARMIR CAGhIKY

(RUSAKAN)

Linum e chi linum, mi harust vatcharakan։ Unenum e ereq aghjik, miny myusic geghecik, bayc amenic gegheciky linum e phoqry։ Inqn el voch knik e unenum, voch urish motik mard. voch kyanqn u kayanqy, voch arcatn u voskin achqin chen galis, ir amboghj sery talis e aghjiknerin։ Ereqin el sirum e, bayc amenic shat sirum e phoqrin։ Mi angam es vatcharakany ver e kenum te gna heru ashxarhqner aruturi։ Ereq aghjkann el kanchum e, asum e. «Inch eq uzum, vor dzez hamar berem» ։ Mec aghjikn asum e. «Es mi angin qarerov zardarac voske aparosh em uzum» ։ Mijnekn asum e. «Indz hamar mi maqur u anbic byureghic shinac hayeli ber» ։ Phoqrn el, te: «Indz hamar en Karmir caghiky ber, voric gegheciky el ashxarhqumy voch ka, voch ktcharvi» ։ Phoqr aghjka xosqi vra vatcharakany mtqi tunn e ynknum, asum e. «Du quyrericd aveli dzhar ban uzecir, aghjik jan։ Qo uzac Karmir caghiky gtnely hesht ban chi, ev es inch imanam: nranic gegheciky ashxarhqumy el ka te chka» ։

Ver e kenum gnum ashxarhqic ashxarhq, erkric erkir anc e kenum, arutur e anum, shat gandz u harstutyun e vastakum, berner kapum, tchamphu dnum depi tun։ Mec aghjka uzac angin qarerov zardarac aparoshn el e gtnum, vor gishery cereki nman luys er talis, mijnek aghjka uzac byureghya hayelin el e gtnum, vori mej erevum ein ashxarhqi bolor gegheckutyunnery, mejy nayoghi gegheckutyuny erbeq cher taramum u orecor avelanum er։

Bayc phoqr aghjka uzac Karmir caghiky, voric geghecikn ashxarhqumy chliner: voch mi tegh chi gtnum։ Geghecik caghikner patahum ein, bayc vov karogh er asel, te nrancic gegheciknery el chkayin ashxarhqum։

Veraghardzin, mi xor antarov anc kenalu zhamanak avazaknery hardzakvum en es vatcharakani vra, unecac, chunecac gandzn u harstutyuny koghoptum en, inqy phaxchum e, ynknum antari xorqern, azatvum։ Gnum e, gnum, voch dzen, voch cptun, shunch kendani chka։ Gishery vra e hasnum enqan muty gisher, vor matd mardi achqy koxeir: cher tesnil, bayc mer vatcharakani voti taky enpes lus e linum, vonc vor ory cerekov։ Qani gnum e, enqan lusanum e, qani gnum e, enqan lusanum e, verjy durs e galis mi bacat, bacatum tesnum e arcatic, voskuc u angin qareric shinac mi palat, vor kraki nman ervum e, arevi nman lus talis, isk nersic lsvum en erazhshtutyan nerdashnak draxtakan dzayner։

Bakn e mtnum, bakic ancnum e mtnum palat։ Tesnum e arcatov, voskov, angin qarerov liqy, srbac, ver qaghac, amen ban sarqin kargin, bayc mejy mard chka։ Mi senyak e mtnum: mard chka, myusn e mtnum: mard chka, errordn e mtnum: mard chka։ Voch ter ka mejy, voch tirakan, voch cara ka, voch carayogh, miayn erazhshtutyunn e, vor iren-iren hnchum e u hnchum։ Lav tegh e. bayc aveli lav kliner, ete mi utelu ban el liner, anc e kenum vatcharakani mtqov։ Mtqovn anc kenaln e linum, min el en e tesnum: arajy mi seghan bacvec, mi seghan, vor astcu amen barin mejy liqn e։ Nstum e, utum, xmum, kshtanum, teghicy ver kenum։ Ver e kenum te che, seghann el et noric anhetanum e։ Vatcharakany zarmanum e։ Si senyakic myusn e anc kenum, nayum u hianum։ Erb vor bolor senyaknery man e galis, hognum e, quny tanum e, uzum e qni, arajy mi en tesak spitak, maqur, phaphuk ankoghin e phrvum, vor mejy mtneln u achqy kpcnely mek e linum։

Aravotn achqy bac e anum, tesnum e: shorery darsac, patrastvac, byureghya amannerov vtchit jrery eresy lvanalu hamar arajy drac։ Eresy lvanum e, lusamutic nerqev nayum: palati chors koghmy hrashali ayginer, aygineri mej voskeguyn ptughner en hasnum, chtesnvac geghecik caghikner en caghkum, u sirtn uzum e zbosni en ayginerum։ Marmare u zmruxte sandughqneric nerqev e ijnum, mtnum e kanach ayginery։ Tchemum e u hianum։ Hasun ptughnery kaxkxvel en careric, erphnerang caghiknery phartam caghkum u anmahakan hot en burum, zarmanahrash havqery chors koghmy trtrum u draxtakan erger en ergum, shatrvannery zvart karkachelov verev en caytum irenc vtchit jrery, u xoxojum en byureghanman aghbyurnery։ Man e galis mer vatcharakany, zmaylum։ Min el hankarc tesnum e: mi tmbi vra mi Karmir caghik e caghkum, mi caghik, vor mard ir orumy voch tesel e, voch lsel։ Motenum e. dzern u voty dogh en ynknum, asum e. «Aha henc es e linelu en Karmir caghiky, voric gegheciky el ashxarhqumy voch ka, voch ktcharvi։ Henc es caghikn e linelu, vor uzum er im phoqr aghjiky» ։

Motenum e, caghiky pokum։ Pokum e te che, phaylaky phaylatakum e, kaycaky vorotum e, erkiry dodum e, u, vonc vor te getni takicy durs ga, miny durs e galis vatcharakani arajin kangnum, gazan ases: gazan chi, mard ases: mard chi. mi brdbrdot, zarhureli hresh, u mrnchum e kataghi։

— Es inch arir du։ Inchpes hamardzakvecir pokecir im ayguc im sirac, im nvirakan caghiky։ Es qez hravirac tank hyuri nman im palatn ynduneci, utecri, xmecri, qnecri, isk du im lavutyan phoxareny edpes es et vtcharum։ De himi imacac eghir, vor verjd hasel e։ Qo mahy cuyc petq e tam qez, vor qo achqov tesnes։

Vatcharakany vaxic atam-atam dodum e։ Mtik e anum, vor chors koghmic, amen mi car u tphi aranqic, jri mijic, getni takic: durs en ekel u soghum en depi iren antiv u anhamar aylandak u garsheli araracner։ Eresi vra ynknum e brdbrdot hreshi arjev: xghtchali aghaghakum.

— Vov antari ter, vov anhayt hzor, indz mi spanir im angitun meghqi hamar. voghormutyun ara, hraman tur xosq asem։— U patmum e ir aghjikneri u ir xostumi masin։ Apa sksum e adersel, vor hreshn iren shnorhi Karmir caghiky ir phoqrik aghjkany tanelu hamar։ Phoxareny xostanum e voski ta: vorqan kuzi։

Qah-qah xndum e zarhureli hreshy, antari tery։ Asum e.

— Inch em anum qo gandzn u voskin, im unecacn el chgitem vortegh pahem։ Qez anvnas ktoghnem, vor qo tuny gnas, anhashiv el gandz ktam, Karmir caghikn el ktam, miayn te xosq tas, vor qo aghjikneric mekn u mekin indz mot ugharkes։ Voch mi vat ban chem anil nran, chem vshtacnil, chem viravoril. im palatum kapri enpes, inchpes du aprecir։ Dzandzracel em menakutyunic, uzum em mi ynker unenam։

Vatcharakany es vor lsum e, shat e txrum, nayum e antari hreshi vra, hishum e ir aghjiknerin u lac e linum։ Asum e.

— Es vonc anem, ete im aghjiknery chuzenan qez mot gan։ Ho chem karogh es nranc dzern u voty kapem u zorov ghrkem։ Ev verjapes, inch imanan, inch tchamphov karogh en hasnel qez mot։ Es erku tarum haziv em karoghacel estegh hasnem. en el inch tegherov, inch tchampheqov: es el chem imanum...

— Es struk chem uzum, — patasxanum e antari hreshy։— Qo aghjiknery kamov-kamov te kgan, togh gan te chen gal, en zhamanak du piti et gas, vor qez patzhem charachar mahov։ Isk te inchpes petq e gal indz mot, dra hamar du hogs mi anil. aha im mati matanin, ar. vov es matanin dni ir aj tchkuyty, henc nuyn vayrkyanin durs kga entegh, vortegh uzena։ De gna. qez ereq or, ereq gisher zhamanak...

Inch petq e aner xeghtch vatcharakany։ Mtacum e, mtacum, xosq e talis u matanin arnum։ Matanin aj tchkuytn e dnum te che: durs e galis iren tan arajy։ Tesnum e ir gandzerov u tankagin apranqnerov bernac qaravannern el darpasic nor en ners mtnum, u mnin ereq: arajvanic aveli en berum։

Aghjiknery demn en galis, vzovn en ynknum, hamburum en, grkum, gurgurum en, bayc tesnum en, vor irenc hery shat e txur, sirty chi bacvum, unqamejy et chi gnum։ Sksum en amenqy mi koghmic harcnel, te inchu e txur, karoghutyunn e korcrel, te aroghjutyuny, inch e patahel։

— Aroghjutyuns chem korcrel, — patasxanum e vatcharakany, — voch el karoghutyuns, der mekin ereq-chors el ashxatel em։ Im cavy urish cav e, esor hambereceq, eguc kpatmem: kimanaq։— Patvirum e, snduknery ners en berum, hanum e mec aghjka uzac angin qarerov shinac voski aparoshy iren e talis։ Mijnek aghjka uzac hayelin el iren e talis։ Phoqr aghjka caghikn el voski caghkamanov: iren e talis։

Aravoty vor lusanum e, mec aghjkany kanchum e, inch vor iren het patahel er, patmum e u harcnum: te khozhari gna apri antari tiroj: antchorni hreshi mot u iren azati charachar mahc։ Mec aghjiky hrazharvum e. asum e. «Es inchu em gnum, um hamar Karmir caghiky berel es, togh na gna» ։ Mijnek aghjkann e kanchum, na el e hrazharvum։ Phoqr aghjkann e kanchum, amen ban patmum։ Phoqr aghjiky hor arajy cunki e galis, asum, e. «Es kgnam, hayrik, orhnir u tchanaparh dir indz. es kgnam kaprem antari tiroj: antchorni hreshi het։ Vonc vor du indz hamar Karmir caghiky berel es u ynkel phordzanqi mej, enpes el es petq e azatem qez ed phordzanqic» ։

En orn el e anc kenum, myus orn el, vra ereq gishery vatcharakany petq e bazhanver ir aghjkanic։ Hreshi matanin hanum e, berum aghjka tchkuyty dnum te che, aghjikn iskuyn ir unecac-chunecacn el hety: anhetanum e։

Anhetanum e, min el achqy antari hreshi shqegh aparanqum e bac anum, mi voski mahtchakali vra, phaphuk metaqse ankoghnum։ Gluxy ver e qashum, tesnum e Karmir caghikn el voske caghkamani mej: drac koghqin։ Sirtn uzum e palaty man ga, ver e kenum gnum bolor senyaknery man galis, bolor hrashaliqnery tesnum, hianum։ Heto ir sirac Karmir caghikn arnum e: ijnum aygin։ Aygin e mtnum te che, trchunnery ergum en irenc edemakan ergery, carery, caghiknern u tphery qnqshoren tchotchelov irenc gluxnery xonarhum en arajin։ U gnum e aghjiky, zbosnelis gtnum e henc en tumby, vori vric ir hery Karmir caghiky pokel er։ Uzum e noric tnki ir teghy, bayc inqy caghiky dzerqicy trchum e, kpchum ir bnin u bacvum arajvanic aveli geghecik։ Es hrashqi vra aghjiky shat e zarmanum, shat e uraxanum u et e galis palaty։

Gnum e, palati senyaknerum man e galis, tesnum e: mekum el mi seghan e bac arac, astcu amen barin vren։ Mtqumn asum e. «Antari hreshy erevi indz vra characac chi, bari achqov mtik kani, ter u tirakan klini» ։ Es mtacelu zhamanak min el en e tesnum: marmare tchermak pati vra hreghen tarerov erevacin es xosqery. «Es ter chem qez hamar, es qo hnazand caran em։ Du im tiruhin es, inch vor qo sirtn uzi, kkatarem amenayn sirov» ։ Es xosqery kardum e te che: seghany lcvum e amen tesaki qaghcraveninerov, shaqareghennerov u anush xmichqnerov, u bolory maqur voskeghen amanneri mej։ Urax-urax nstum e: utum, xmum zovanum, erazhshtutyunov zvartchanum, tchasheluc heto el et gnum kanach ayginerum tchemelu, hazar u mi hrashaliqneri vra zmaylelu։ Espes aprum e aghjikn antari tiroj palatum։ Amen or karac-patrastac noranor en tesak tchox zardarun zgestner e stanum, vor voch lezvov patmel klini, voch grchov nkaragrel։ Kamac-kamac sksum e dzeragorcov parapel, voskov, arcatov u margaritov aseghnagorcel։ Ir dzeragorcneric ghrkum e hory nver, isk amenalavy patrastum e antari tiroj hamar, bayc chi imanum inchpes nviri։

Espes bavakan zhamanak anc e kenum։ Jahel aghjiky yntelanum e ir kyanqin, voch mi bani vra zarmanum e, voch el mi banic vaxenum։ Carayum en antesaneli caraner, talis en, arnum en, ir bolor hramannery katarum en։ U aghjiky sksum e orecor aveli u aveli sirel ir tirojy։ Imanum e, vor na el iren e sirum ev na aveli e sirum iren, qan te inqy nran, u shat e uzum mi angam dzeny lsi, hety zruyc ani։ Hetzhete sksum e xndrel, aghachel, bayc antari tery chi anum, vaxenum e ir dzenovy nran vaxecni։

Mi angam el aghjiky aygin e ijnum, gnum ir sirac teghy nstum: chors koghmic terevnerov u caghiknerov shrjapatvac։ Nstum e u dimum anerevuyt antari tirojy.

— Im anush, im bari ter, — asum e, — mi vaxenar, te indz qo dzenov kvaxecnes։ Esqan barutyunic heto es gazani mrnchyunic el chem vaxenal, mi vaxenar, xosir indz het...

Min el hankarc lsum e, vor miny ases te harachec tpheri etevic, apa te lsum e sarsapheli, vayreni, xul u xrpot dzeny, ev en ibrev te shshnjum e։ Aghjiky min cncvum e, min el iren tirum e, cuyc chi talis te vaxec, u kamac-kamac hatchuyqov lsum e nra anush, phaghaqush xosqery, xor u xelaci mtqery, u sirty bacvum e, lcvum e anbun uraxutyunov։ En orvanic kanach aygum linein, mutn antarum te palatum, amen or zruyc ein anum irar het։ Aghjiky henc harcnum e.

— Estegh es ardyoq, im sireli ter։

— Estegh em, im annman tiruhi, es, qo hlu caran, qo havatarim ynkery, — patasxanum e antari tery, antchorni hreshy։

U aghjiky el chi vaxenum nra vayreni, sarsapheli dzenic, u zruyc en anum anverj, anverj...

Shat zhamanak e anc kenum espes te qich: aghjiky srtov cankanum e mi angam el ir achqov tesni antari tirojy, antchorni hreshin, u sksum e xndrel, aghachel, vor iren ereva։

— Che, im annman gedeckuhi, ed mi xndrir indzanic, vor es qez erevam u im zzveli demqy, im aylandak marminy qez cuyc tam։ Indz achqov tesnes te che: kates, achqic kgces, qezanic heru kqshes, isk es, vor qezanic heranam, karotic kmernem։

Espes e patasxanum antari tery, antchorni hreshy, u chi kamenum ereva։ Bayc aghjiky hamarum e ir asaci vra, erdvum e, te ashxarhqum voch mi hreshic iski el chi vaxenum, ev vor nran, ir bari tirojy, chi atil erbeq։

— De lav, — asum e hreshy, — vor edpes e, kkatarem qo cankutyuny, teev hastat gitem, vor dranov petq e im erjankutyuny xortakem u anmuraz mernem։ Irikva aghjamughjin, erb arevy kmtni antari etevy, ari aygin u indz kanchir, asa. haytnvir indz, im havatarim ynker։ Ev ete ktesnes, vor el ches karogh indz mot mnal, es el chem uzil qez gerutyan mej pahem. qo nnjaranum bardzid teskin e im voski matanin, dir aj tchkuytid, iskuyn durs kgas qo hor tany, u erbeq el voch mi ban ches lsil indzanic։

Irikuny aghjamughjin, arevy antari etevy cackvum e te che, aghjiky kanchum e. «Haytnvir indz, im havatarim ynker» ։ U hervum erevum e antari tery, antchorni hreshy։ Tchamphi kisov anc e kenum u korchum e xit tphuti mej։ Aghjiky tesnum e te che, ahic tchchum e u tchamphi mejteghy ushataph ver ynknum։ Soskali tesq uner antari antchornin. dzernery cur–cur, matnery tchankerov, votnery dziu smbakner, arjevi u etevi koghmic ughti sapatner, votic glux brdot, berani erku koghmic durs tnkvac erku varazi zhaniq, qity ker ururi ktuci nman, isk achqery vonc vor bui achqer...

Aghjiky min el entegh e ushqi galis, vor miny koghqin lac e linum u mghktum։

— Indz spanecir, im annman tiruhi, el qo sirun eresy es chem tesnelu... Du el ches lsum indz... Aveli lav e henc espes anmuraz mernem u prcnem։

Aghjiky vor lsum e, xghtchaharvum e, amachum e, vor ir bari, sireli ynkeric enqan vaxecav։ Asum e. «Mi vaxenar, im bari, im anush ter, el qezanic es chem vaxenal, el qezanic es chem heranal, el qo lavutyuny es chem moranal, ayzhm noric ereva...»

Noric e erevum antari tery, antchorni hreshy, miayn te: inchqan aghjiky kanchum e, chi hamardzakvum motena։ U zbosnum en minchev kesgisher, arajva nman anush, imastali zruycner en anum u aghjikn arden voch mi ah u erkyugh chi zgum։

Myus ory noric e tesnum, bayc es angam arevi lusov, u teev mi qich vaxenum e, bayc cuyc chi talis, mi qani oric heto ed vaxn el e ancnum bolorovin։

U sksum en arajvanic aveli qaghcr zruycner, aveli en motenum irar, sksum en miasin nstel seghani, miasin zbosnel ayginerum u tapharel mtin antarnerum։

Espes el bavakan zhamanak e anc kenum։ Mi angam el aghjiky erazum tesnum e, vor ir hery hivand parkac e, lac e linum, dard anum։ Antari tery, antchorni hreshy aghjka artasuqy vor tesnum e: harcnum e, te inchu hamar e artasuq taphum u dard anum։ Aghjiky ir erazy patmum e u xndrum, vor iravunq ta, gna ir horn u ir quyrerin tesni։

— El iravunq taly vorn e, — asum e hreshy, — im voske matanin qez mot e. dir aj tchkuytd u nuyn vayrkyanin durs kgas qo horanc tany։ Bayc imacac eghir, ete ereq oren vra et chekar: el indz ches tesnil։ Kmernem, vorovhetev qez indzanic aveli em sirum, u aranc qez aprel chem karogh։

Aghjiky xosq e talis, vor ereq oric mi zham el araj kveradarna, hrazhesht e talis, matanin aj tchkuyty dnum u min el achqy horanc tann e bac anum։ Horanc tany patmum e, te inch kyanq u aprust uni antari tiroj, antchorni hreshi tagavorutyan mej։ Quyrery vor imanum en, te irenc phoqr quyry inch anhun gandz u karoghutyun uni, ev inch taguhu iravunq e banecnum ir tiroj vra, naxandzum en։ Arajin ory enpes e anc kenum, vonc vor mi zham, erkrord ory: vonc vor mi vayrkyan, errord orn el motenum e ir verjin։

Es quyrery mi char ban en mtacum։ Mtacum en: enpes anen, vor irenc phoqr quyry xostacac zhamic ushana, antari tery barkana vren։ Berum en qni degh en talis, sra vra canr mraph e galis u mnum e qnac։ Nshanakvac zhamy vor zarkum e, sirty tchmlvum e, mi kerp achqy bac e anum, tesnum e xostacac zhamic mi vayrkyan anc e kacel։ Voski matanin tchkuytn e dnum u iskuyn durs e galis antari tiroj aparanqum։

Voch voq chi galis demy, voch voq chi handipum։

Lrutyun u merelutyun։ Voch ayginerum trchunnern en ergum irenc draxtakan ergery, voch shatrvannern en zvart ver caytum irenc jrery, voch aghbyurnern en xoxojum, voch el erazhshtutyunn e hnchum marmar palatnerum։ Sirty mi vat ban e gushakum։ Vazevaz pttum e amboghj palatn u aygin, kanchum e ir sireli ynkerin, voch mi koghmic voch dzen e galis, voch patasxan։ Vazum e depi en tumby, ur busel u caghkum er ir Karmir caghiky։ Inch e tesnum։ Antari tery, antchorni hreshy erku taterov Karmir caghiky pind grkac u ynkac tmbi vra։

Asum e: erevi indz spasel e, spasel u quny tarel, xory qnel։ Sksum e zguysh zartecnel, tesnum e: chi lsum, zhazh chi galis։ Vercnum e brdot taty, tesnum e: anshunch, merac ynkac e... Achqery mtnum en, cnknery takin calvum en, teghn u teghy choqum e, erku dzerqov antchorni hreshi aylandak gluxy grkum u bardzr dzenov lac linum, tchchum.

— Ver kac, zartnir, im srtakic ynker, es sirum em qez, im siracn es du...

Es xosqern asum e te che, hankarc kaycaky tchaytum e, erkiry sharzhvum e himqic, hreghen laxty zarkum e tmbin, u aghjiky ushataph ynknum e, mnum teghn u teghy ynkac։

Shat e mnum te qich, ed el chi imanum, miayn vor achqy bac e anum, tesnum e: inqy mi palatum, angin qarerov zardarac voske gahi vra nstac e, mi jahel, geghecik eritasard el dzery brnac koghqin kangnac։ Eritasardi glxin tagavorakan tag, hagin voskehur zgest։ Arajin kangnac en hern u quyrery, isk chors koghmy cunki ekac palatakan tiknapahnery, bolory hagac u zugvac voskezoc ev arcatazoc kerpas zgestnerov։

U eritasardy darnum e depi iren.

— Im annman tiruhi, vonc vor im barutyan hamar du sirecir indz hreshi antchorni kerparanqum, ayzhm el sirir mardkayin kerparanqum, eghir im srtov sirac harsnacun։ Char kaxardy im hangucyal tagavor hor vra barkacac, indz goghacel er manuk zhamanakic, dardzrel er antchorni hresh u kapanq er drel vres, vor en soskali u aylandak kerparanqov amenqin u amen araraci ateli mnam, minchev vor mi geghecik aghjik gtnvi, vor indz siri u cankana im kiny linel։ En zhamanak petq e qandver kaxardakan kapanqy։ Eresun tari es mnaci espes kaxardvac, eresun tarvan mej tasnumek aghjik beri im amrocy, isk du eghar tasnerkuerordy։ Nrancic voch miny indz chsirec, voch im phaghaqshanqneri, voch im siro, voch el barutyan hamar։ Miayn du eghar, vor im siro dem ser cuyc tvir indz, dra hamar el du petq e lines im pashteli taguhin։

Estegh el aghjka hern u naxandzot quyrery, palatakannery, caranery, amenqy, amenqy amen koghmic araj en galis, shnorhavorum en noraharsi u noraphesi baxtavorutyunn, u sksum e urax harsaniqi handesy։

TchERMAK ODzY

(GRIMM EGhBAYRNER)

Mezanic shat araj mi imastun tagavor e linum։ Voch mi ban chi mnum nranic cacuk, amenagaghtni baneri masin el karces te qamin nran teghekutyun er talis։ Es tagavory mi tarorinak sovorutyun e unenum, amen tchashi, erb seghany ver en qaghum, caran mi cackac aman e ners berum, u tagavory amany bac chi anum, minchev vor caoan el chi gnum u inqy chi mnum men-menak։

Espes qashum e bavakan zhamanak։ Mi angam el es tanogh carayin enpes mi hetaqrqrutyun e tirum, vor el chi karoghanum inqn iren dimadri, amany arnum e tanum iren senyaky։ Senyaki durn zguysh dnum e, amani xuphy et qashum։ Tesnum e mijin mi ephac tchermak odz։ El chi karenum iren pahi, mi ktor ktrum e dnum berany։ Lezvin e talis te che: hankarc patuhani takicy mi zvart ghyzhvyzhoc e lsvum։ Akanj e dnum, tesnum e tchntchghuknern en, zruyc en anum, zanazan patmutyunner En patmum antarneric u dashteric։ Du mi asil: es mer caran odzi misn utelun pes kendanineri lezun haskanalu shnorhq e stacel։

Enpes e patahum, vor henc ed zhamanak taguhu hrashali matanin korchum e, u kaskacn ynknum e es nuyn havatarim carayi vra, vor amen tegh azat el u mutq uner։ Asum en: ka chka, sa e goghacel matanin։

Tagavory carayin kanchum e ir mot, sparnum, vor ete minchev myus ory goghi anuny chi ta: gluxy ktochi։ Es caran inchqan erdum-krakn e ynknum, te inqn anmegh e, ban chi darnum։ Espes sparnaliqov el bac e toghnum u minchev myus ory zhamanak e talis։

Ah u doghov xeghtchy bakn e ijnum, mitq e anum, te inch ani, vor prcni es phordzanqic։

Gnum e tesnum badery bakum jraphin havaqvac irar koghq ktrac hangstanum en։ Taphak ktucnerov maqrum en pheturnern u mi hetaqrqrakan zruyc en anum։ Patmum en, te esor vory vortegh e voronel aravoty u inch hamov ker e gtel ir hamar։ Miny ver e kalnum, te.

— Isk es agahi nman kul tvi taguhu matanin, vor patuhani tak ynkac er, dranic stamoqss mi tesak canr e, tchnshum e...

Caran teghn u teghy vra e trchum es asogh badi vzicy brnum, vazum xohanoc։ Xoararin asum e.

— Hapa mi es bady morti... bavakan giracel e...

— Ha, tchisht es asum, — patasxanum e xoharary, dzerqin canr u tetev anelov, — utelu hamar tavakan neghutyun e tvel iren։ Xorovac anelu zhamanakn e։

Asum e u vizy trcnum։ Phorn istakelis yhy:, durs e galis taguhu korac matanin։

Iharke sranov el parzvum e havatarim carayi anmeghutyuny։ Bayc vorovhetev tagavorn el uzum er ir meghqy mi tesak qavi, arajarkum e nran mi ban xndri, inch vor sirty kuzi։ Xostanum e: palatakan inch pashton el uzi: ta։

Caran hrazharvum e amen patvic u pashtonic, miayn xndrum e, vor iren mi dzi ta, mi qich caxsi phogh, ev azatutyun, vor gna tchanaparhordi, ashxarhq tesni։

Tagavory hamadzaynvum e, dzi el e talis, tchamphu caxs el. u mer caran tchanaparh e ynknum gnum։

Gnum e, gnum, shat e gnum te qich, ed el astvac giti, mi jri aphic anc kenalis tesnum e: ereq dzuky, vonc e eghel, ynkel en aphi cancaghuty, eghegnuti mej tprtum en u anjur tanjvum։ Tekuzev asac e «anxos dzuky», sakayn mer herosy parz lsum e, te iren tesnelun pes inchpes en xosum en dzknern u gangatvum irenc dary vaxtchani vra։

Es vor lsum e, meghqy galis e։ Dziuc ijnum e, sranc ver arnum et acum jury։ Xeghtch kendaninery urax-urax suzvum en jri taky, apa glxiknery durs en hanum u kanchum. «Menq qo arac lavutyuny chenq morana, azniv tgha. erbevice mi or el menq qez petqy kganq» ։

Eritasardy esteghic ver e kenum gnum։ Mi qich gnum e, min el tvum e, te henc iren votneri takic mi barak, nvaz dzen e galis։ Nerqev e nayum, tesnum e mrjyunneri mi bazmutyun e ghzhvyzhum getni vra, akanj e dnum, vor xeghtchery sarsaphac lac en linum u espes xosum.

— Ax, inch kliner, vor es mardik u kopit kendaninery meznic heru man gayin։ Himi es himar dzin, aranc aphsosalu, ir canr smbaknerov kkoxkrti im mardkanc u mer bnakarannery։

Eritasardi meghqn ekav։ Dziu gluxy crec depi koghqi shavighy, isk mrjyunneri tagavory etevic kanchec. «Shnorhakal em, bari hogi։ Te astvac kta, qo partqi tak chenq mnal menq» ։

En negh shavighn el, vor brnum e tghen, depi antarn er tanum։ Antarn e mtnum, tesnum e: erku parav agrav irenc tchuterin bneric nerqev en taphum u kravum en.

— Henc misht ho menq chenq dzez kerakrelu։ Gnaceq dzez hamar ker tchareceq, apreceq։

Tshvar tchutery xoteri mej taphvac, teverin en anum u xghtchali tchvtchvum.

— Menq xeghtch tchuter, phoqrik dzager,
Urteghic gtnenq mez tegh u ker,
Voch tev unenq, voch bun unenq,
Menq ur gnanq, menq inch anenq...

Eritasardi meghqy galis e. aranc erkar u barak mtacelu unecac-chunecac hacy hanum e, talis agravi tchuterin, vor uten։ «Shnorhakal enq, — kanchum en agravi tchutery։— Qo arac lavutyuny mi or et kvtcharenq» ։

U ver e kenum eritasardy esteghic tchampha e ynknum, gnum։ Gnum e, gnum, hasnum e mi mec qaghaq։ Tesnum e: es qaghaqum zhoghovurdn irarov e ancel, lcvel phoghocnery, mi anaseli-anpatmeli aghmuk-aghaghak, hara-hroc։ Minn el dzin nstac: phoghoce-phoghoc anc e kenum u kanchum.

— Tagavori aghjiky iren hamar phesacu e yntrum։ Vov uzum e nra phesan darna: mi dzhvar gorc petq e katari, te katarec: lav, te, che ho: gluxy ktrchi։

Shatern ein phordzel tagavori aghjka arajarky katarel, miayn irenc kyanqn ein zur xortakel։ Bayc mer eritasardy henc tagavori aghjkany tesnum e te che, enpes e xelqy korcnum nra gegheckutyunic, vor amen phordzanq u amen vtang mtqicy hanum e, glxicy dzerq e qashum, nerkayanum tagavorin, te: qo aghjiky uzum em։

Esteghic tagavori hramanov tghin tanum en covi aphy u mi voski matani gcum covi mej։ Tagavorn asum e.

— Es matanin petq e covi andundic hanes։ Te hanecir, ho im aghjiky qonn e, te che aranc matani lus ashxarhq durs ekar, noric kgcen covy, minchev vor kam hanes, kam xeghdves։

Amenqy aphsosum en geghecik eritasardin, vor menak kangnac er covi aphin։ U covaphin kangnac: na mitq e anum, te: inch anem, ter astvac։ Henc es zhamanak tesnum e aliqneri mej ereq dzuky loghum en dep iren, en ereq dzuky, voronc kyanqy inqy phrkel er mi zhamanak։ Mejteghi dzuky beranum brnac mi xeci e berum, berum e, berum, dnum eritasardi arajin։ Eritasardy vercnum e, tesnum e: voske matanin mejy։ Urax-urax matanin arnum e, tanum talis tagavorin, en husov, te xostacac pargevy piti stana։ Bayc goroz tagavori aghjiky henc vor imanum e, te eritasardy cagumov iren havasary chi: eresy shur e talis u mi nor xndir arajarkum։ Ijnum e aygin u inqn ir dzerqov tasy toprak korek shagh talis, asum e.

— Minchev eguc aravot: arevi cagumy, petq e es koreky havaqes, enpes, vor voch miny chkorchi։ Te havaqecir, ho lav, te che: gluxd ktrchi։

Aygum nstum e u mitq e anum eritasardy, te inch hnar gorc dni, vor karoghana es mi arajarkn el glux beri։ Voch mi tchar u hnar chi gtnum, u txur-trtum nstac spasum e, te hres aravoty lusin kgan ktanen gluxy ktrel talu։

Mitq e anum mitq, minchev tmrum e, quny haghtum e u es mtqi mej el qnum e։ Aravoty achqy bac e anum: vor tasy toprak korek koghq koghqi dimhar tvac arajin sharac en, getnin el mi hatik korek chi mnacel։ Du mi asil: ed gisher mrjyunneri tagavorn ir antiv u anhamar mrjyunnerov ekel e, u eraxtaget mrjyunnery shagh tvac koreky havaqel en, lcrel topraknery: irar koghqi sharel։

Tagavori aghjikn inqn ir votov galis e aygin, ir achqovy tesnum e, vor eritasardy ir es arajarkn el e katarel, zarmanum e, bayc ir gorozutyunic chi kotrvum, asum e.

— Teev erku arajarks el katarecir, bayc du ches karod darnal im amusiny, minchev, indz hamar chberes kyanqi cari xndzory։

Eritasardy ir orumy lsac el chi linum, te inch ban e kyanqi cary kam vortegh e busnum։ Ver e kenum, mi tchampha ynknum, gnum, te: vortegh durs kgam: durs։

Gnum e ashxarhqe-ashxarhq anc e kenum, mi irikun el mtnum e mi antar, hognac mi cari tak nstum e u nnjum։ Hankarc lsum e, vor glxi verevy cari terevnery xshxshum en։ Es xshxshocn u verevic mi voski xndzori ir burn ynknely min e ginum։ Sra het miazhamanak ereq agrav cari cericy trchum ijnum en cnknerin u asum.

— Menq en ereq agravneri dzagern enq, vor du mi zhamanak sovamahic azatecir։ Erb mecacanq u imacanq, vor du kyanqi cari xndzorin es man galis, tranq covern anckacanq, sarern anckacanq, hasanq ashxarhqi cery, ur busnum e kyanqi cary, u es xndzory berinq qez hamar։

Eritasardy uraxanum, ashxarhqov min e linum, xndzorn arnum e u berum talis tagavori aghjkany։ Tagavori aghjiky xndzorn el vor tesnum e, asum e.

— El xosq chunem։

Xndzory kes en anum, miasin utum u estegh aghjka sirty lcvum e sirov depi eritasardy։ Amusnanum en u erjanik, baxtov-taxtov miasin aprum minchev irenc xorin cerutyuny։

MVoXRVoTY

(GRIMM EGhBAYRNER)

Mi harust mardu kin hivandanum e։ Tesnum e mahy motenum e: kanchum e ir minutchar aghjkany, asum e.

— Zavaks, eghir lavn u bari, en zhamanak astvac misht qez klsi, es el erknqic mtik kanem qez u anbazhan qez het klinem։

Asum e u arevy aproghnerin bashxum, mernum։ Aghjikn amen or gnum e mor gerezmani vra lac linum ev mnum e misht lavn u bari։

Dzmery galis e, dzyuny spitak savanov cackum e mor gerezmany, isk garnan arevy shoghalun pes hery etnakin e uzum, aghjka hamar xort mer e terum։ Xort mern hety erku aghjik e berum, drsic sirun u nersic char u sevahogi։ U xort aghjka hamar sksvum en sev orery։

— Mite es kurkurn el mez het miasin petq e tany parap-sarap nsti։ Vov uzum e hac uti, petq e ashxati։— Asum en xort quyrern u tanicy durs en anum, qshum xohanocy։ Lav shorern u koshiknery hagicy hanum en, hin qurcher u phete votnamanner en hagcnum. caph en talis: vren cicaghum.— «Mi es ishxanuhus mtik areq e, teseq: vonc e zugvel, zardarvel...»

Xeghtch aghjikn aravotic minchev irikun petq e xohanocum charcharver։ Aravoty cegin petq e ver kenar jur krer, krak aner, karer, karkater, epher, tapher։ Xort quyrern el sharunak nran vshtacnum ein u viravorum, caghrum ein, yntrac vospn u sisery shagh ein talis, moxirn ein acum, u na noric petq e nster hatik-hatik havaqer։

Irikunnern el, erb vor bany verjacnum er, ankoghin chuner, kraki arajin: moxri vra er parkum։ Dranic el misht moxrot er linum u dra hamar el quyrery aveli anuny drin Moxrot։

Mi angam es Moxroti hery, urish tegh gnalis, xort aghjiknerin harcnum e, te: inch eq uzum, vor dzez hamar berem։ Minn asum e — «Indz hamar sirun shorer ber» ։ Myusn el, te — «Indz hamar margarte manyak ber» ։

----Isk du, Moxrot jan, du inch kuzes, vor qez hamar berem։

Moxrotn el asum e.

— Hayrik, en cari tchyughy, vor veradardzid kdipchi qo glxarkin, en tchyughy ktri u ber indz hamar։

Hery gnum e xort aghjikneri hamar lav shorer e arnum, margarte manyak u tankagin qarer e arnum u tchampha ynknum depi tun։ Veradardzin mi cmakov anc kenalis mi ynkuzenu tchyugh dipchum e glxarkin, glxarky ver gcum։ En tchyughn el ktrum e hety vercnum, vor Moxrotin ta։ Tun e hasnum, xort aghjikneri uzacnern irenc e talis, ynkuzenu tchyughn el talis e Moxrotin։ Moxroty shnorhakal e linum horic, tanum e en ynkuzenu tchyughy mor gerezmani vra tnkum u lac e linum։ Enqan lac e linum, enqan lac e linum, vor artasuqov en tnkac ynkuzenu tchyughy jrum e։ U ynkuzenu tchyughy durs e galis, mecanum, mec car e darnum։

Moxroty ory ereq angam gnum e en cari tak lac e linum u aghotq anum։ Amen angam el mi tchermak trchun galis e en carin ver galis u, Moxrotn inch vor srtov uzum e, en srtov uzacy verevic gcum e nerqev։

Mi angam el tagavory mi handes e sarqum, vor ereq or ereq gisher petq e qasher։ Ir terutyan bolor geghecik aghjiknerin hravirum, havaqum e en handesin, vor ir tghen nranc mijicy iren hamar harsnacu yntri։ Xort quyrery vor imanum en irenq el en hravirvac, uraxanum, ashxarhqov min en linum, Moxrotin dzen en talis.— «Ari, Moxrot, ari, mer mazery sanri, mer koshiknery srbi, mer kotchaknery mer gci, gnum enq tagavori palaty xnjuyqi» ։

Inch vor asum en, amen ban Moxroty katarum e, bayc sirtn uzum e, vor inqn el par ga, inqn el uraxana, xort mory xndrum e, vor iren el hetnery tanen palaty։

— Yh, hoghem gluxd, — tchchum e xort mery, — akas-makas: ed moxrot teghovd henc du eir pakas tagavori palatum։ Voch hagid hagust unes, voch votid votnaman, du el es uzum palatumy par gas, to Moxrot։

Der edpes xndirqy merzhum e, verjn asum e.

— De lav. mi aman vosp em acel moxiry, erku zhamumy te kjokes: hetners qez el ktanenq, te che ho: chenq tanil։

Moxrotn es lsum e te che, etevi drnicy durs e trchum partez u kanchum.

«Im ynkerner, aghunakner,
Erkynqi tak tyrchogh havqer,
Tyreq, ekeq amen koghmic,
Ver qagheceq vospy moxric.
Lavn: amany, vaty: dzez ker,
Im ynkerner, tyrchun havqer» ։

Es aseln e linum։ Min el en e tesnum xohanoci lusamutic erku tchermak aghavni ners ynkan, nranc etevic tatraknery, tatrakneri etevic el mnacac trchunnery։ Clvlalov ijnum en ughigh moxri vra u, kyt-kyt, ktucnerov sksum en vospy moxric ver qaghel, vatern utel, lavern acel amani mej։ Mi zham el chi qashum: bolor vospy jokum, havaqum en, et trchum gnum։ Moxroty amann arnum e, urax-urax tanum talis xort mory, asum e: himi indz el hety ktani։ Xort mern asum e.— «Che, chem tanil, voch hagid hagust unes, voch votid votnaman, inchpes petq e palatumy par gas։ Du xaghq u xaytarak klines, menq el qez het» ։

Moxroty lac e linum։ En zhamanak xort mern asum e.

— De lav: erku aman vospy mi zhamum te moxricy jokecir, hetners ktanenq, te che: ho che։— Mtqumn el asum e: «Es ho iski chi karogh ani» ։

Erku aman vospn acum e moxiry, isk Moxroty etevi drnic partezn e vazum.

«Im ynkerner, aghunakner,
Erkynqi tak tyrchogh havqer,
Tyreq, ekeq amen koghmic,
Ver qagheceq vospy moxric,
Lavn: amany, vaty: dzez ker,
Im ynkerner, tyrchun havqer» ։

Kanchum e te che: xooanoci lusamutic trtralov erku tchermak aghavni en ners ynknum, nranc etevic tatraknery, tatrakneri etevic el mnacac trchunnery։ Clvlalov ijnum en moxri vra u, kyt-kyt, ktucnerov sksum en vospr moxric ver qaghel, vatern utel, lavern acel amani mej։ Mi zham el chi qashum, bolor vospy jokum, havaqum en, et trchum gnum։ Moxroty amann arnum e, urax-urax tanum e talis xort mory, asum e himi anpattchao indz el ktani hety։ Xort mern asum e. - «Inch uzum es ara, min e, qez hetners chenq tanelu, voch hagid hagust unes, voch votid votnaman, inchpes petq e palatum par gas։ Du xaghq u xaytarak klines, menq el qez het» ։ Asum e, eresy shur talis, ir erku goroz aghjiknerin arnum gnum։

Moxroty tany mnum e men-menak։ Ver e kenum gnum mor gerezmani vra, ynkuzenu takin kangnum u kanchum.

«Zhazh ek, im car, dzygir zar-var
Voski-arcat shor indz hamar» ։

Kanchum e te che: tchermak trchnaky cari vricy voskekar u arcatakar mi dzerq shor u votnamanner e gcum nerqev։ Moxrotn iskuyn hagnum e u shtapum palaty։ Arcatakar u voskekar zgesty hagin: enqan geghecik e linum, vor xort mern u quyrery chen tchanachum։ Asum en: vov giti inch tagavori aghjik e։ Moxrotn iski mtqnerovn anc el chi kenum, asum en: himi na, tany nstac, keghtot-keghtot: moxricy vospn e jokum։

Tagavori tghen vor tesnum e, iskuyn demn e galis, dzericy brnum e, hety par e galis u el dzery dzericy bac chi toghnum։

Espes minchev irikun par e galis, irikunn el, vor uzum e tun gna, tagavori tghen asum e.

— Es qez tchanaparh kdnem։

Shat e uzum imana, te vov e en gegheckuhin, inch tanic e, um aghjikn e։ Bayc tchamphin moxroty hankarc trchum e, mtnum ir hor aghavnocy, korchum։ Tagavori tghen spasum e, minchev vor Moxroti hery galis e։ Asum e: en ancanot gegheckuhin qo aghavnocy mtav։

Cerunin mitq e anum.— Chlini te mer Moxrotn e es gegheckuhin...

Aghavnocy qandum en, taknuvra en anum, voch Moxrot ka, voch urish oqmin։

Du mi asil: Moxroty mi koghmic aghavnoci gluxn e bardzracel, myus koghmic nerqev trel u mi akntartum ynkuzenu tak kangnel։ Entegh ir tchox zgestnery hanel e drel mor gerezmani vra u tochnaky et e tarel, isk inqy vazel e xohanoc: noric moxri vra parkel։ Xort mern u aghjiknern el galis en tesnum: inchpes vor toghel en, enpes El: Moxroty, gurchery hagin, moxri vra parkac, koghqin el dziti tchragy mxum e։

Myus ory handesn el et norogvum e։ Hery, xort mern u quyrery dardzyal nor shorer en hagnum u gnum, isk Moxroty shtapum e ir ynkuzenu takn u kanchum։

«Zhazh ek, im car, dzygir zar-var
Voski-arcat shor indz hamar» ։

Tchermak trchnaky arajvanic aveli geghecik mi dzerq shor e gcum nerqev։ Es shorery hagin Moxroty vor chi haytnvum xnjuyqum: shaphaghy palati paterovn e talis, handisakannery mnum en berannery bac։ Du mi asil: tagavori tghi achqn el henc tchamphin e linum։ Tesnum e te che: demn e vazum, dzericy brnum e tanum u mimiayn nra het e parum sharunak։ Urish parekner el vor motenum en, asum e: che, im parynkery sa e, miayn sra het petq e es par gam։

El et muty vor ynknum e: aghjikn uzum e gna irenc tuny։ Tagavori tghen etevicy gnum e, vor achqov pahi, tesni te um tunn e mtnum։ Moxroty vazum e ynknum irenc tan etevi partezy։ Partezum mi tandzeni e linum, liqy hasac, hrashali tandzerov։ Skyuri nman tcharpik en carn e bardzranum u tchyugheri aranqum enpes e korchum, vor tagavori tghen chi el karoghanum nkati, te vortegh taqnvec։ Spasum e, minchev Moxroti hery galis e։ Asum e.

— En ancanot aghjiky el et achqics trav u, karces te: es dzer tandzenun bardzracav...

Hery mitq e anum.— «Chlini te es mer Moxrotn e...» hramayum e, kaciny berum en, tandzenin ktrum en: vren voch voq chka։ Mtnum en xohanocy. tesnum en, inchpes misht, dardzyal moxri vra parkac e։ Du mi asil: cari mi koghmic bardzracel e, myus koghmic ijel, lav shorery tarel e tvel trchnakin, hin gurchy hagel u el et ekel moxri vra parkel։

Errord angamn en taneciq gnum xnjuyq։ Moxrotn el errord angam vazum e mor gerezmani vra, ir ynkuzenu tak kangnum u kanchum.

«Zhazh ek, im car, dzygir zao-var
Voski-arcat shor indz hamar» ։

Es angam tchermak trchnaky mi en tesak tchox u shqegh zgest e gcum nerqev, vor ashxarhqum hogheden mardy voch unecel e, voch kunena, isk votnamannery: zut voskuc։

Es zgesty hagin, zugvac-zardarvac vor handesi mej durs e galis: amenqn el armanqic u zarmanqic qshvum, veranum en։ Isk tagavori tghen sksum e hety parel, sharunak parel, vov vor el motenum e, asum e.

— Che, menak es petq e parem sra het...

El et vor mutn ynknum e, Moxrotn uzum e gna, tagavori tghen el uzum e ughekci, bayc enpes dzerac sahum e u chqanum, vor tghen chi el karoghanum etevicy hasni։ Miayn te tagavori tghen es angam xoramankutyun er banecrel։ Hramayel er, vor palati sandughqnery dzyuten։ Sandughqnery dzyutac en linum u, shtap ijnelu zhamanak, aghjka dzax votnamany kpchum e sandughqin, mnum։

Tagavori tghen votnamany vercnum e u vren zarmanum, te inchqan e phoqrik u inchqan e sirun, en el zut maqur voskuc։

Myus ory ver e kenum, votnamann arnum, gnum Moxroti hor mot։ Asum e: ka te chka, na petq e lini im kiny, um votin es votnamany kga։

Xort quyrery uraxanum en։ Irenq el phoqrik, sirun votner en unenum։ Mec quyrn iskuyn xndmndalov ir senyakn e vazum, mery koghqin kangnum e, inqy votnamany voti vra phordzum e։ Phordzum e, bayc phoqr e galis, inch anum e, chi anum, mec maty voch mi kerp ners chi gnum։ Mery danaky hanum e iren e talis, asum e.

— Ar, mec ptcheghd ktri, vaxil mi, vor taguhi darnas, votov ho ches man galu։

Aghjiky danakn arnum e, mec ptcheghy ktrum, voty koxum e votnamani mej u, mi kerp cavin haghtelov, durs e galis tagavori tghi mot։

Tagavori tghen asum e: im harsnacun sa e, vor ka։ Es aghjkany gavakn e arnum, dzin qshum։ Bayc tchamphin en gerezmani motic anc kenalis: ynkuzenu vric erku tchermak aghavni kanchum en.

Ghu, ghu, tgha, ches nykatum,
Vonc e votic aryun katum.
Phoqr e votin votnamany,
Qu harsnacun mynac tany։

Es tagavori tghen mtik e anum, tesnum e: aghjka votnamanic aryuny corelov gnum e։ Dziu gluxy et e shur talis, es aghjkany et tanum, asum e: sa im harsnacun chi, togh myus quyry phordzi: tesnenq։

Erkrord quyrn e vazum ir senyaky, vor votnamany votin phordzi։ Ptcheghnery lav en gnum, bayc sra el krunkn e mec durs dalis։ Mery danaky hanum e iren talis, asum e.

— Ar, krnkicd mi qich ktri, vaxil mi, vor taguhi darnas: votov ho ches man galu։

Aghjiky krnkic mi qich ktrum e, voty mi kerp votnamani mej e koxum u, cavin zorelov, durs e galis tagavori tghi mot։

Tagavori tghen asum e: himi arden gta, sa e im harsnacun, vor ka։ Dzin nstum e, aghjkany gavakn e arnum u qshum։

Gerezmani koghqic anc kenalis: ynkuzenu vric en erku aghunaknern el et kanchum en.

— Ghu, ghu, tgha, ches nykatum.
Vonc e votic aryun katum.
Phoqr e votin votnamany,
Qu harsnacun mynac tany։

Tagavori tghen mtik e anum, tesnum: aryuny durs e corum aghjka spitak gulpaneri takic u votnamanic katkytum։ Dziu gluxy et e shur talis, keghc harsnacuin el et berum irenc tuny։ Asum e.

— Sa el chi im iskakan voarsnacun։ Duq el urish aghjik chuneq...

Hern asum E.— «Che, el urish aghjik chunenq։ Tchshmarit e, im arajva knka mahic heto mi phoqrik aghjik mnac, vor menq Moxrot enq asum, bayc de na dzez vayel harsnacu chi, vorteghic vortegh...»

Tagavori tghen uzum e anpattchar Moxrotin tesni.

— Che, aman, — asum e xort mery.— na enpes keghtot e, vor vren mtik anel chi linil։

Bayc tagavori tghen kangnum e, te: inch uzum e lini, petq e tesnem, u dzen e talis, Moxrotin kanchum։

Moxroty, eresn u dzernery sharmagh lvacac, durs e galis, glux talis tagavori tghin։ Sa el voski votnamany nran e talis, vor votin chaphi։

Teghn u teghy nstarani vra nstum e, phete kopit votnamannery hanum, voski votnamany hagnum։ Enpes e votin galis, vonc vor halac-taphac։ Vor voti e kangnum u zhptalov tagavori tghi achqeri mejy nayum, tagavori tghen hankarc tchanachum e, tesnum e: sa henc en gegheckuhin e, vori het inqy parum er u vorin man e galis։

— Aha, — asum e, — verjapes gta im iskakan harsnacun։

Xort mern u ir aghjiknery vaxic ver en trchum, naxandzic u cavic qatani pes gunatvum։ Tagavori tghen ir dzin hecnum e, Moxrotin gavakn arnum u trchum depi ir palaty։ Moxroti mor gerezmani motic ancnelis: ynkuzenu vric en erku tchermak aghunaknery mnchum en.

— Ghu, ghu, tgha, ches nykatum,
El aryun chi votic katum.
Votnamany votinn e bun,
Barov tanes qo harsnacun։

Espes mnchum en, heto cac en trchum, miny Moxroti aj usin e bazmum, myusy: dzax usin։ U edpes el mnum en։

Harsaniqi zhamanak Moxroti xort quyrern el en galis, vor irenc vra el kati nra baxticy, u ibrev te uraxanum en։ Psak gnalis mecy Moxroti aj koghmn e kangnum, phoqry dzax koghmy, u aghunaknery meci aj achqn en hanum, phoqri dzax achqy։ Psakic et galis mecy dzax koghmn e ancnum, phoqry aj koghmy։ Es angam el aghunaknery meci dzax achqn en hanum, phoqri aj achqy, u toghnum en։ U espes, erkusn el irenc charutyunic kuranum en u amboghj irenc kyanqum el mnum en kuyr։

KARMRIKY

(GRIMM EGhBAYRNER)

Linum e chi linum: mi phoqrik sirun aghjik e linum։ Vov mi angam tesnum e: sirum e es aghjkany, bayc amenic shat ir tatn e sirum, el chi imanum inch ani, vor toran sirty shahac pahi։

Mi angam el mi karmir glxark e nvirum։ Es karmir glxarkn enqan e saz galis es aghjkany, vor el chi uzum glxin urish glxark dni baci karmric։ Karmir shorer el hagcnum en, votic minchev glux karmrum e, dra hamar el anuny dnum en Karmrik։

Mi angam el mery Karmrikin asum e.

— Ar es gaten u es ginin tar tur tatin, hivandacel e, tulacel e, togh uti, xmi, mi qich uzhi ga։ De, qani ory shog chi, gna, miayn kargin, kamac gna, tchamphic el chcrves, te che ver kynknes shishy kjardes, el tati hamar ban chi mnal։ Tati mot el vor mtnes, chmoranas: tatin bareves։ Entegh el hangist kac, des u den chvazvzes։

— Ha, mayrik, inchpes asum es: enpes kanem, — xosq e talis Karmrikn u gnum։

Tatn aprelis e linum gyughic mi kes zham heru, antari mej։ Karmriky henc antarn e mtnum te che, demy durs e galis mi gel։ Bayc Karmriky chi imanum, te geln inch sarsapheli gazan e, u iski chi el vaxenum։

— Barov, Karmrik, — asum e gely։

— Barov, Gel-axper։

— Espes vagh-vagh ur es gnum, Karmrik։

— Gnum em tatis mot։

— Ed inch es tanum gognocumd։

— Gata u gini em tanum։ Menq erek gata txecinq: tatiks hivandacel e, tulacel e, tanum em, vor gaten uti, ginin el xmi: uzhi ga։

— Qo taty vortegh e aprum։

— Antarum, mi qarord zhami tchampha el ka minchev entegh։ Entegh ereq kaghni car ka, en careri takin e nra tuny, ay en, vor chors koghmn el tkoghni cankapat uni, himi kareli e hishes։

Karmrikn espes xosum e, isk geln iran-iran mitq e anum.

— Es phoqrik, qnqush aghjiky inch anush patar e... sa aveli hamov klini, qan te paravy։ Apa, qez tesnem, mer tgha, bann enpes xelqov brni, vor juxtn el tchankd gces։.

Mi qich Karmriki het gnum e u asum.

— Mi desy mtik ara e, Karmrik, tes inch hianali caghikner en phrvac mer chors koghmy։ Mi ches kangnum u ches hianum srancov։ Mi lsir, tes trchunnern inch urax en ergum։ Henc ughigh qshac, sus u phus gnum es, karces te usumnaran es gnum։ Mi tes, inch uraxutyun e antarum...

Estegh gluxy ver e qashum Karmriky, chors koghmn achq acum, tesnum e careri terevneri aranqic estegh-entegh ners en taphancum u xaghum en arevi shoghqery, isk kanach xoti mej criv bardzranum en guynzguyn anhamar caghiknery։ Mtqumn asum e:

— Tati hamar vor mi phunj caghik el tanem, ho shat kuraxana։ Der zhamanak el ka, khasnem...

Asum e, tchamphic durs e galis antarn ynknum u sksum caghik qaghel։ Miny pokum e, tesnum e nra koghqin aveli geghecikn e caghkum, himi el en koghmn e vazum, espisov el aveli u aveli heru, antari xorqn e mtnum։

Isk es zhamanak gely kartch tchamphov tati tunn e hasnum u dury cecum։

— Ed vov e։

— Karmrikn em, qez hamar gini u gata em berel, dury bac ara։

— Dran phakichin hup tur, kbacvi, — nersic dzen e talis taty։— Es tuyl em, chem karogh ver kenal։

Gely dran phakin hup e talis, dury et e bacvum։ Lur hardzakvum e ankoghni vra u paravin voghj-oghj kul talis։ Heto nra shorery hagnum e, nra glxakapichy kapum, ankoghnum parkum u vermaky qashum vren։

Isk Karmrikn entegh mi caghkic myus caghikn e vazum, u erb vor enqan shat-shat caghik e qaghum, vor tesnum e el chi karogh tani, nor taty mitn e ynknum, dardzyal ynknum e tchamphen, vazum deepi tati tuny։

Vor hasnum e tati tuny: zarmanum e, te durn inchu e krnki vra bac։

Ners e mtnum, sirty mi vax e ynknum։ Asum e: «Ter astvac, misht im tati mot enpes lav er, esor inchu em espes vaxenum...» Mtqumn espes e asum u dzen e talis.

— Bari luys, tati jan։

Patasxan chka։ Motenum e tati ankoghnin, vermaky et e qashum։ Tesnum e taty parkac e, bayc chi imanum inchu: glxakapichy nerqev e qashel u enpes tarorinak e nayum, vor...

— Vay, — asum e, — tati, ed inch ahagin akanjner unes...

— Es nra hamar e, vor qez lav lsem, baliks...

— Va y, tati, ed inch ahagin achqer unes...

— Es nra hamar e, vor qez lav tesnem, baliks...

— Vay, tati, ed inch ahagin dzerner unes...

— Es nra hamar e, vor qez aveli lav grkem, baliks...

— Bayc, tati, ed i nch sarsapheli mec beran unes...

— Isk es nra hamar e, vor qez shutov utem...

Asum e geln u teghic nerqev trchum, dzerac kul e talis xeghtch Karmrikin։

Sran el kul e talis, kshtanum e u noric ankoghnum parkum, xrmphacnelov qnum։ Henc es zhamanak, du mi asil, mi vorskan ed paravi tan motic anc e kenum։ Asum e.

— Es paravn inchu e espes xrmphacnum, mi tesnem, chlini te hety ban e patahel...

Ners e mtnum, mahtchakalin motenum, tesnum e paravi teghy parkac gely։

— Hy, verjapes tchanks ynkar, anicvac, vaghuc ei qez man galis։

Asum e vorskann u min uzum e hracanov zarki, min el mtacum e, te kareli e paravin kul e tvel u kareli e der nran phrkel։ El voracanov chi zarkum, danaky arnum e u sksum e phory tchghel։ Mi qich tchghum e te che: mi karmir glxark e erevum, mi qich el tchghum e: Karmriky kendani-kendani durs e trchum u kanchum.

— Vay, inchqan vaxeca... inch mut er geli phorumy...

Nra etevic el tatn e durs galis, na el er der kendani, bayc dzhvar er shunch qashum։

Estegh Karmriky shtapov mec-mec qarer e havaqum, en qarerov berum en geli phory lcnum։ Gely zartnum e, uzum e teghicy trchi, durs phaxchi, bayc qareric aynqan canracel er, vor teghn u teghy ver e ynknum, getnovy dipchum, satkum։

Amenqn el enpes uraxanum en, enpes uraxanum en, vor el lezvov asel chi lini։ Vorskany gili mortin pokum e, ver kalnum gnum, paravy nstum e, sksum e Karmriki berac gaten utel, ginin xmel u qich-qich uzhi gal, isk Karmriky mtacum e.

— Che, es miny bavakan er, el erbeq tchamphic durs chem gal u menak antarn ynknil, erb vor mayriky chi toghnum։

Asum en sranic ety: mi angam el Karmriky erb vor ir tati hamar txvacq e eghel tanelis, mi urish gel e uzecel nran hamozi, vor tchamphicy durs ga։ Bayc Karmrikn zgushacel e u ir tchamphen e gnacel։ Erb vor tati mot e hasel: patmel e, te hapa: espes mi gel patahec indz tchamphin, barevec, bayc enpes char achqov er nayum, vor te tchamphi mej chlineinq, havata, te indz uter... Tatn asel e.

— Vay, Karmrik jan, kac dury phakenq, vor chlini te ed gely ga hankarc։

Mi qich kenum en, tesnum en gely dury cecum e u dzen e talis.

— Tati, dury bac ara, es Karmrikn em, qez hamar gata em berel...

Tatn u Karmriky voch patasxan en talis, voch dury tac en anum։ Sranic ety gely mi qani angam el tan chors koghmovy ptuyt e galis u bardzranum ktury։ Entegh spasum e, te erb petq e irikuny Karmriky durs ga irenc tuny gnalu, vor brni uti։ Taty glxi e ynknum nra mtqiny։

Drany, henc tan pati takin mi mec kot e linum jrov.

Karmrikin asum e.

— Karmrik jan, estegh msi xashu ka, ver kal es xashun, tar aca koti mejy։

Karmriky msi xashun tanum e acum dran mec koti mejy, enqan, vor koty prnge-prung lcvum e։

Es xashvi hoty ver e bardzranum ynknum gili qity։ Gely phnchacnum e, verevic sksum e cikrakel, taqun nayel depi nerqev, vizy dzgum, e dzgum e, enqan dzgum e, vor el chi karoghanum iran pahi, tyr՚mph, ynknum e ughigh koti mejy: xeghdvum: Karmrikn el urax-urax ver e kenum gnum irenc tuny. En e linum en, el tchamphin voch voq dzerq chi talis nran։

HENZELN U GRETELY

(GRIMM EGhBAYRNER)

Mi mec antari beranum aprum ein mi aghqat phaytahat u ir kiny։ Erku erexa unein, tghi anuny Henzel er, aghjkany: Gretel։

Aranc en el pakasutyan mej en linum, tankutyunn el, vor ynknum e en koghmerum, irenc orva hacn el chen karoghanum tcharen։ Mi or el, teghumy parkac, phaytahaty des e mtacum, den e mtacum, dardic mi koghqic myus koghqi vra e shurumur galis, verjy knojn asum e.

— Es inchpes petq e anenq, ay knik, iski ban chunenq, inchov piti pahenq es erexanerin։

— Gites, ay mard, — patasxanum e kiny, — ari aravoty cegin erexanerin tanenq antari xorqy, krak anenq, mi-mi ktor hac tanq dzernern u entegh toghnenq, menq et ganq mer gorcin։ Tchamphen chen gtnil, vor et gan tun, u menq el kazatvenq։

— Che, ay knik, — patasxanum e phaytahaty, — es edpes ban chem anil, im sirty chi tanil, vor es im dzerqov im erexanerin tanem toghnem antarum, verjapes gazannery khardzakven u kpataroten nranc։

— Yh, himar, — asum e kiny, — espes te enpes chorss el sovamah korchelu enq, en zhamanak gna u dagaghneri hamar taxtak tashi...— U hangist chi tali mardun, minchev vor chi hamadzaynvum iren het։

— Bayc eli meghqs galis e xeghtch erexaneri vra, — asum e phaytahaty, knoj het hamadzaynveluc heto։

Isk erexaneri quny sovic chi tanum, lsum en amen ban, inch vor xort mery asum e irenc hory։

Aghi-aghi lac e linum Gretely u darnum Henzelin.

— Menq koranq, Henzel։

— Sus kac, Gretel jan, — asum e Henzely, — dard mi anil, es sra tchary gitem։

Ev aha mecery qnum en te che, Henzely ver e kenum, ir shorery hagnum, dury bac e anum u clkum phoghoc։ Lusiny paycar lusavorum er u irenc tan arjevy crvac spitak laphuknery arcati phoghi nman shoghshoghum ein։ Henzely kranum e, u grpann inchqan tanum e, ed qarerov lcnum e։ Heto veradarnum e tun։ Gretelin asum e.

— Hangist kac, quyrik jan։ Qnir, astvac mez chi korcnil։— U noric parkum e ir ankoghnum։

Aravoty cegum e te che, arevacagic araj, xort mery galis e erexanerin zartnecnum։

— De, shut areq, ver kaceq, cuyler, patrastveceq gnanq antary phayt berelu։— Heto amen mekin mi-mi ktor hac e talis u patvirum.

— Aha es dzez talis em tchashi hamar. teseq, minchev tchashy chuteq, te che, mievnuyn e, heto el vochinch cheq stanalu։

Gretely hacy dnum e grpany, vorovhetev Henzeli grpannery berne-beran liqn ein qarerov։ Heto ver en kenum u tchanaparh en ynknum depi antary։

Mi qich vor anc e kenum, Henzely kang e arnum u nayum e et: depi irenc xrtchity, u sharunak edpes et e mnum։ Hern asum e.

— Henzel, inch es du sharunak et mtik talis u et mnum, horanjelu zhamanak chi, votnerd zhazh tur։

— Hayrik, es mer spitak katvin em mtik tali, ay, entegh ktery nstel e, karces te mez verjin «mnas barovn» e asum։

Xort mery estegh xosqy ktrum e.

— Apush, iski el en mer katun chi, en kturi vri siptak cxneluyzn e, vor phaylum e arevi tak։

Isk Henzely kturi vra nayelu masin iski cher el mtacum, na et ynknelov ir zrpani spitak qarern er canum tchamphin։

Henc vor hasnum en antari xorqy, Hern asum e.

— De, erexeq, phet havaqeceq, dzez hamar krak anem, vor chmrseq։— Dzerac Hengeln u Gretely jax en havaqum, berum kitum։ Zaxy varum en, bocy ver e bardzranum։ Xort mery asum e.

— De erexeq, duq kraki koghqin parkeceq u hangstaceq, isk menq gnanq mi qich heru phet anenq, prcnenq te che, kganq dzez el kvercnenq, miasin kgnanq tun։

Henzeln u Gretely kraki koghqin nstum en, tchashelu zhamanakn el vor galis e, amenqn irenc haci ktorn utum en։ Ev vorovhetev kacni dzen ein lsum, havatacac ein, vor irenc hery motik mi vorevice tegh e։ Bayc vor trxkacnum er, en kaciny cher, mi kotchgh er, vor phaytahaty kapel er mi chor cari, qamuc gnum er galis, zarkum cari bnin u trxkacnum։ U espes, erexeqy erkar-erkar nstum en, achqnery hognacutyunic phakvum en iranc-iranc, u xory qnum en։

Min el ver en kenum, tesnum en: arden mut gisher e։

— Vonc petq e es antaric durs ganq, Henzel։ Henzely sirt e talis.

— Mi qich kac, hres lusnyaky durs kga, tchanaparhy kgtnenq։

Henc vor lusiny durs e galis, Henzely qroj dzerqy brnum e u gnum ir canac qarerov, voronq arcati phogheri nman pspghum ein u cuyc talis tchanaparhy։

Amboghj gishery espes minchev luys gnum en u lusabacin hasnum en irenc tuny։ Dury cecum en. xort mery tac e anum, u teev shat e zarmanum, vor tesnum e Henzeln u Greteln en, bayc asum e.

— Ay duq char erexeq, esqan zhamanak inch eq antarum qnel u mnacel, menq El karcum einq: el cheq uzum mez mot veradarnaq։

Isk hern uraxanum e, vorovhetev nra sirty cavum er, vor ir erexanerin menak antarum er toghel։

Mi qich zhamanak anc kenaluc ety, noric sov e ynknum amen tegh, u noric erexanery lsum en, te inchpes irenc xort mery gishery horn asum e.

— El et inch uneinq-chuneinq keranq։ Menak mi kes hac e mnacel, en el vor keranq, mer bany prcac e։ Petq e es erexancy heracnenq։ Tanenq antarn, es angam aveli xory, vor el chkaroghanan tchampha gtnen u et gan, te che el mez phrkutyun chka։

Es bany qari nman tchnshum e hor sirty, u mitq e anum.

— Aveli lav e en mnacac verjin patarn el bazhani ir erexaneri het։

Bayc inch vor asum e, kiny voch mi ban chi uzum lsi. henc mi glux hayhoyum e u naxatum։ De vov vor aybn asel e, benn el petq e asi։ Phaytahatn el, vor mi angam arden knoj het hamadzaynel er, erkrord angam el petq e hamadzayner։

Isk erexanery du mi asil qnac chen, u es bolory lsum en։ Mecery qnum en te che, Henzely teghic ver e kenum, uzum e arajva nman eli durs gna pashari hamar grpany laphuknerov lcni, xort mery dury phakac e linum, chi karoghanum durs gna, bayc eli qrojn amen kerp sirt e talis.

— Lac mi linir, Gretel jan, du hangist qnir qez hamar։ Astvac voghormac e, mez chi korcnil։

Aravoty cegin xort mery galis e tedneric ver kacnum։ Amen mekin mi ktor hac e talis, haci ktorn el arajva tvacicn aveli phoqr։ Ev aha antary gnalis tchamphin Henzely grpanum sharunak manrum e ir haci ktory, shut-shut et mnum u canum etevneric։ Hern asum e.

— Henzel, du qani kangnes u chors koghmi vra horanjes. tchamphed gna eli։

—Hayrik, es mer spitak aghavnun em mtik talis, vor hren ha mer taniqin nstac: karces te indz barev e ghrkum։

— Himar, — kanchum e mery, — en iski el qo aghavnin chi, en spitak cxneluyzn e arevi tak spitakin talis։

Isk Henzeln ed zhamanak haci phshranqnery henc gcum e u gcum irenc tchamphin։

Erexanerin tanum en antary, enpes mi xory tegh, vor irenc orum chein eghac, entegh el krak en anum, u xort mern asum e.

— Erexeq, duq estegh nsteceq, u, te qunnerd ktani, qneceq. isk menq mi qich aveli xor gnanq, phet havaqenq, heto, irikuny, erb vor gorcners kverjacnenq, kganq dzez el karnenq u kertanq tun։

Tchashi zhamanaky vor hasnum e, Gretely ir haci ktory bazhanum e Henzeli het, vorovhetev Henzeln ir hacy tchanaparhin phshrel er։ Heto nnjum en. irikunn el vra e hasnum, bayc voch voq chi galis xeghtch erexaneri etevic։ Zartnum en kesgisherin։ Henzely sksum e sirt tal ir qrojy.

—Gretel jan, spasir minchev lusiny durs ga, en zhamanak kerevan haci phshranqnery, vor es tchamphin shagh em tvel. nrancov kgtnenq mer tchamphen u kgnanq tun:

Lusiny durs e galis te che, erexeqy tchampha en ynknum et depi tun, bayc voch mi phshranq chen gtnum, vorovhetev dashteri u antarneri hazaravor trchunnery ver ein qaghel: Isk Henzely sharunak Gretelin asum e.

— Inchpes vor lini, menq kgtnenq tchanaparhy...

Bayc tchanaparh gtnel chen karoghanum։ Tapharum en gishery minchev luys, heto amboghj ory aravotic minchev irikun, voch mi kerp chen karoghanum antaric durs gan. hetn el sovum en, vorovhetev utelu voch mi ban chen unenum, baci mi qani morin, vor estegh-entegh karmrin ein talis xoterum։ Verjapes, erb vor enqan hognum en, vor erkusi votnern el tmrum en, mi cari taki parkum en qnum։ Bacvum e errord orva aravoty, inch vor erexeqy toghel ein irenc horakan tuny։ Noric tchanaparh en ynknum depi tun, bayc amen mi qaylaphoxov miayn antari xorqn en mtnum aveli u aveli xory, ev ete shutov ognutyun chhstner, anpattchar petq e korchein։

Kesorin tesnum en mi cari tchyughin mi spitak sirun trchun։ Es spitak sirun trchuny enpes lav e ergum, vor erexeqn akamayic marum en teghnern u akanj en dnum nran։ Lrum e te che, tevin e anum, erexanc koghqic trchum nstum myus carin, erexanern el nra etevic espes gnum en, gnum, minchev vor hasnum en mi tnaki։ Es tnaki taniqin trchuny ijnum e։ Erexeqy tnakin motenum en, tesnum en, inqy tuny amboghjovin hacic e shinac, ktury gatic, isk lusamutnery taphancik shaqaric։

— Aha, henc sranic el ksksenq, — asum e Henzely.— mi lav qef anenq։ Es taniqic mi ktor kutem, du es lusamutic ker, Gretel. vov giti inch anush e, che։

U Henzely dzgvum e depi verev, taniqic mi phoqrik ktor e ktrum, Greteln el kranum e, sksum e lusamuti apakin utel։ Henc es zhamanak, nersic mi barak dzen e galis.

— Kyrc, kyrc, kyrc, xyz, xyz, xyz,

Es vov e krcum tunys։

Erexeqy patasxanum en.

Es qamin e anum xist,
Charatchytchin anhangist։

U aranc sranic shphotvelu sharunakum en utel։ Henzelin taniqn enqan dur er ekel, vor mec ktor ktrec, isk Gretely lusamutic hanec mi amboghj apaki, teghn u teghy nstec u anush-anush utum er։

Min el hankarc drnery et en bacvum, u ir gavazanin henvac durs e galis mi parav-parav kin։ Henzeln u Gretely enqan en vaxenum, enqan en vaxenum, vor patarnery dzerneric ver en gcum։ Isk paravy gluxy sharzhelov araj e galis.

— Vuy, erexeq jan, ed vov berec dzez estegh։ Ners ekeq, ekeq indz mot kaceq, mi vaxenaq, voch mekid vnas chem tal։

Asum e, tatnericy brnum u ners tanum։ Tanum e lav naxatchash e talis, el katy, shaqarahac, el xndzor, el ynkuyz։ Heto erku tegh e gcum maqur, tchermak։ Henzeln u Gretely parkum en: enpes e tvum, te draxtn ynkan։

Du mi asil: paravy espes bari phaghaqush e dzevanum, bayc iskapes mi char kaxard e eghel, amen kerp hetevum e erexanerin ev ditmamb el tuny hacic e shinel, vor nranc hesht gravi depi iren։ Vov tchankn e ynknum, spanum e, ephum, laphum, ed nra hamar mi uraxutyun e։

Kaxardneri achqery sovorabar karmir en linum u heru chen tesnum, bayc zarmanali sur hotarutyun en unenum, tchisht gishatich gazanneri pes։ Anc kenogh mardu hoty hervic en imanum։ Erb vor Henzeln u Gretely nra tnaki moterqy tapharelis en linum, na hervic arden nranc hotn arnum e, charaxndac cicaghum u krnchum։

— E, sranq arden tchankums en... sranq el indzanic chen prcnil...

Aravoty cegin, erexaneric araj, char kaxardy mi shutov teghicy ver e trchum u erb tesnum e nranc enpes xaghagh qnac, liqy, vardaguyn tsherov, iren-iren mrmrum e.

— Uxay, inch anush patarner en...

Henzelin brnum e ir voskrot dzernerov, qarsh e talis, tanum havanocy gcum, vandakavor dury phakum u toghnum entegh gora, hnchqan sirty kuzi։ Inchqan el gora: el inch petq e ani։ Heto gnum e Greteli etevic, hrum u tchyztchzum.

— De, shut, ver kac, cuyl aghjik։ Gna jur ber, eghbord hamar mi voreve hamov ban ephir։ Hren havanocum phakel em, petq e nran kerakrel, vor mi lav chaghana indz hamar... Petq e chaghana, vor utem...

Greteln uzum e lac lini, bayc ed bolory zur ein. mnum e sus u phus paravi hramannery katarel։ U sksum e Henzeli hamar hamov kerakurner ephel, isk iren, Gretelin baci chor voskorneric ban cher talis։

Amen aravot paravy gnum e havanoci dury ktrum u kanchum.

— Henzel, matd desy meknir, tesnem chaghacel es te che։

Henzely mati teghak misht mi voskor e durs meknum, paravn el vor lav chi tesnum, chi karoghanum joki, mtacum e, vor es Henzeli matn e, u zarmanum e, te inchpes e, vor Henzeln iski chi chaghanum։

Espes chors shabaty anc e kenum, Henzely eli mnum e nihar, paravi hamberutyuny hatnum e u el chi uzum spasi։

— De, hayde, Gretel jan, gna jur ber. chagh lini te nihar, mievnuyn e, eguc Henzelin mortelu em, ephem utem։

Inchqan e dard anum xeghtch Gretely, inchqan e dard anum jur berelis, artasuqy en jri nman achqicy taphvum e։

— Voghormac astvac, du mez ognutyan hasnes, — kanchum e na։— Erani te antarumy mez gazannery patarotein, gone es u Henzely miasin klineinq։

— Zur sirtd mi mashir, — asum e paravy, — mievnuyn e, el voch mi ban chi ogni։

Aravoty vagh Gretely petq e ver kenar, pghindzy krakin dner, jrov lcner u takin krak aner։

— Amenic araj der mi txvacq anenq, es arden phury varel em u xmory huncel։

Asum e paravn u tanum e xeghtch Gretelin phran arajr kangnecnum, hrum e depi bocavar phran berany։

— Mtir, — asum e, — gna tes, phetery lav en darsac, lav en ervum, xmory gndelu zhamanakn e: te che։

Uzum e Gretely krana te che, boti, gci phury, cackocy dni, vor Gretely phrumy xorovvi, heto hani uti։ Bayc Gretely glxi e ynknum, te paravi mtqumy inch ka, asum e.

— Es chem imanum inchpes anem, vor mtnem mejy...

— Himar anasun, — barkanum e paravy, — ches tesnum ahagin phran berany. yhy, mtik ara, qich e mnum es el mtnem mejy...

U tchisht vor, tmbtmbalov motenum e phrany, minchev angam gluxn el phran beranic ners e koxum։ Estegh Gretely hankarc etevic enpes e ners botum paravin, vor ynknum e phran mejy, iskuyn etevicy cackocy amur dnum e u phakichy etevic gcum։

Paravy vornum e, vonc e vornum... Bayc Gretely et e vazum, u anxightch vhukn el enpes ervum e prcnum։

Gretely iskuyn vazum e Henzeli mot, havanoci dury bac e anum u aghaghakum.

— Henzel, Henzel, menq azatvecinq, char paravy korcanvec...

Dury bacvum e te che, trchuni nman, vor vandakum phakvac klini u dury tac kanen, Henzely durs e trchum։ Vonc en uraxanum erkusov, vonc en uraxanum... irar tchtov en ynknum, trchkotum en, hamburvum en, ev vorovhetev voch voqic vax chunein, gnum en mtnum paravi tnaky, isk paravi tnaki bolor ankyunnerum darsvac en linum margaritov u angin qarov liqy snduknery։

— Es mer dran laphukneric ho aveli lavn en, — asum e Henzeln u grpannery inchqan vor ktanein: lcnum e, isk Greteln asum e.

— Es el em uzum mi ban tanem tun, — u na el gognocn e lcnum prnke-prunk։

— De himi gnanq herananq esteghic, — asum e Henzely։— Qani luys e: petq e durs ganq es kaxardvac antaric...

Mi qich vor tchanaparh en ktrum, hasnum en mi getaki։ — Menq inchpes ancnenq es getn, — asum e Henzely։— Voch anc uni, voch kamurj։

— Gone mi navak el chka, — vra e berum Gretely։— Aha mi spitak badik e loghum, ari xndrem, guce mez ogni anc kacni...— u kanchum e.

Badik, badik, sirun badik,
Logh tur dep mez, ari motik.
Shvarel enq Henzeln u es,
Ar qo mejqin, anc kacru mez։

Badiky motenum e aphin, Henzely nstum e badiki mejqin u qrojy kanchum e, vor na el ga gavakin nsti։

— Che, — patasxanum e Gretely, — badiky chi karogh erkusis el miasin tani, canr klini։ Jok-jok ktani։

Edpes el anum e bari trchuny։

Jury vor anc e kenum u mi qich tchanaparh en gnum, antary hetzhete canot e tvum, u, verjapes, nkatum en irenc horakan tuny։ Estegh sksum en vazel inchqan votnerumy uzh unein, ners en taphvum u ynknum en irenc hor vzovy։

Hern el mi hangist zham cher unecel en orvanic, inch erexancy toghel er antarum, isk xort mery arden merel er։

Gretely ir gognocy bac e toghnum u miji eghacy hor arajin shur talis, enpes vor margaritnery u angin qarery shagh en ancnum tanovy min, isk myus koghmic el Henzeln e burne-bury hanum u taphum ir grpanic։

Estegh el amen cav u hogs verjanum en, u aprum en miasin urax u anhog...

GVoRTY

(GRIMM EGhBAYRNER)

Zhamanakov mi tagavor e linum։ Es tagavory mi qani aghjik e unenum: miny myusic geghecik, bayc amenic gegheciky linum e phoqry. enqan sirun, enqan sharmagh, vor el chutes, chxmes, kangnes u mtik anes։

Tagavori palati koghqin mi antar e linum, antarum, mi hin lorenu tak mi jrhor։ Es sirun aghjiky sovorutyun e unenum: amen or gnum e en vohov teghy, jrhori mot xagh e anum, ir voski gndaky verev gcum u brnum։ Mi or el xaghalis shat bardzr e gcum, chi karoghanum brni, u gndakn ynknum e jrhory։ Verevic mtik e anum: jrhory achqin tvum e antak։ Sksum e aghi-aghi lac linel։ Es laci zhamanak hankarc miny dzen e talis.

— Inch e patahel, tagavori aghjik, inchi hamar es edpes aghi-aghi lac linum։

Mtik ta aghjikn inch tesni, mi ahagin gort jrhori prnkin nstac: mardu nman xosum e։ Zarmanum e։ Asum e.

— Xaghalis gndaks jrhory gceci, gort axper, nra hamar em lac linum։

— Ih, — xndum e gorty, — ed inch ban e, vor dra hamar lac es linum։ Inch ktas, vor gndaky hanem։

— Amen, amen ban ktam, — sksum e aghachel aghjiky.— im bolor zardery ktam, im angin qarery ktam, im voske tagy ktam, miayn te im sirun gndaky hanes։

Gorty te.

— Inchis en petq qo zardery, qo angin qarery, margaritnern u voske tagy։ Chem uzum։ Ay urish ban e: ete indz sireir, u enpes sireir, vor amen banum qo anbazhan ynkery linei, qez het miasin seghan nsteinq, mi amanov uteinq, mi bazhakov xmeinq u mi ankoghnum qneinq։ Ay ete xostanayir, en zhamanak kcatkei jrhorn u hatakicy khanei qo voske gndaky։

— Lav, lav, inch vor uzum es ed ameny xostanum em, miayn te im gndaky beres, — xosq e talis tagavori aghjikn u hetn el mtqumn asum e.— sran mtik tur, e, txmar krkran, mi tes te incher e uzum։ Gna jrhorum tchpexvi u krkracru, qo inch bann e mardun ynker darnas։

Gorty henc vor es xostumy lsum e: suzvum e jri voa֊ taky, gndaky gcum e kanach xoti mej։ Aghjiky vra e trchum gndaky haphshtakum, urax-urax, trchkotalov vazum depi tun։ Gorty kanchum e.

— Kac, kac, indz el tar hetd... axar es qez pes vazel chem karogh...

Aghjiky et el chi nayum, vazum e ynknum hor palatn u gorty mticy hanum։ Gorty etevic nayum e nayum u el et mtnum e jrhory։

Myus ory henc vor tagavori aghjikn ir hor u palatakanneri het miasin seghan e bazmum u sksum e utel ir voske amanov, chylyph, chylyph, miny marmar sandughqnerov bardzranum e, dury tchankrotum u kanchum.

— Tagavori phoqrik aghjik, bac ara...

Tagavori aghjiky vazevaz gnum e tesni: vov e kanchum iren։ Gury bac e anum, tesnum: arajin kangnac gorty։ Iskuyn dury et e zarkum u vaxecac galis e ir teghy nstum։

— Ed inch er, aghjiks, inchic edpes vaxecir։ Chlini te dev ka kangnac dran etevy: uzum e qez phaxcni, — harcnum e tagavory։

— Voch, mayrik, dev chi, mi antchorni gort e։

— Gortn inch e uzum qeznic։

— Gites, mayrik... Erek antarum jrhori mot xagh ei anum, hankarc im voske gndakn ynkav jrhory... Es lac ei linum... Gorty hanec indz tvec im voske gndaky... Ev vorovhetev na dra phoxaren uzum er, vor es anpattchar ir xaghynkery darnayi, es el xostaca... Bayc iski mtqovs cher ancnum, te: tchisht vor, na kkarenar ir jrhory toghnel... Aha himi ekel e, kangnac entegh dran etevy, uzum e ga indz mot։

Ayninch gorty tchankrotum e durn u kanchum.

— Tagavori phoqyr aghjik,
Ek dury tac du kargin,
Mitd e erek inch xosq tyvir
Pagh jrhori ezerqin...
Tagavori phoqr aghjik,
Ek dury bac du kargin։

Tagavorn aghjkann asum e.

— Xosq es tvel, petq e katares։ Gna dury bac ara։ Aghjiky gnum e dury bac e anum։ Gorty etevic ners e catkum, hop, hop, catkelov hasnum e atorin u kanchum e.

— De indz bardzracru dir qez mot։

Aghjiky ir mejy shat e neghanum, tatamsum e, bayc tagavory patvirum e, vor gortn inch vor asum e: lsi։ Aghjiky gortin bardzracnum e dnum ir atorin։ Atorin dnum e te che: himi el uzum e seghany bardzrana։ Dnum e seghanin։ Himi el asum e: mot qashir qo voske amany, vor miasin utenq, inch aner xeghtch aghjiky։ Es mi kamqn el e katarum։ Utum e prcnum, himi el te: kshtaca, quns tanum e, indz tar qo senyaky, metaqse ankoghind shini, vor qez het miasin qnenq։ Estegh arden aghjikn sksum e lac linel։ Sarn u lprcun gortin dipcheluc el zzvum er u zarzandum, himi petq e taner ir geghecik u maqur ankoghnum ir het qnecner։ Chi uzum, bayc hery arajvanic aveli e zayranum։ Asum e: ayzhm chpetq e arhamarhes nran, vov vor phordzanqi zhamanak tank er qez hamar։ Inch vor xostacel es petq e katares։

Tcharahatvac aghjiky erku matov gorti mejqic brnum e, tanum ir nnjarann u dnum ankyunum։ Bayc ari tes, vor gorty sranic eli chi xratvum։ Aghjiky henc ankoghin e mtnum te che: catkelov motenum e, hatakin kangnum u tchyztalov xosum.

— Hy, ed inch e... es el em hognac... es el em uzum qnem... indz el parkecru qez het...

Enpes e asum, vor es aghjka sirty sharzhvum e, zhptalov vercnum e dnum ir ankoghni vra։ Dnum e ir ankoghni vra te che min el en e tesnum: es gorti kashin traqec, u mijicy durs ekav mi geghecik eritasard, koghqin nstec։ Koghqin nstum e u patmum zarmacac aghjkany, te inqy mi tagavori tgha e eghel, char kaxardy dardzrel e gort, ayzhm aghjiky iren hanec jrhoric u veradardzrec ir mardkayin kerparanqy։

Esteghic urax-urax ver en kenum gnum tagavori mot, patmum en amen ban։ Enpes el duq uraxanaq, inchpes vor tagavorn uraxanum e. mec harsaniq e sarqum u nranc psakum irar het։

Harsaniqic heto norapsaknery piti gnayin tagavori tghi hayreniqy։ Aravoty vagh galis e drany kangnum ut dziani karqy, dzianqy spitak, jaylami spitak, bardzr pheturnery glxnerin, voghj sarqery voskeghen, isk karqi etevy: kangnac tagavori tghi hin caran: havatarim Ohany։ U espes ir dzavatarim Ohany tikunqic, jahel kiny koghqin, tagavori tghen slanum e depi hayreniq։

Shat e gnum te qich, min el hankarc tchanaparhin akanjovy mi dzen e ynknum, tvum e, te karqi etevy mi ban kotrec։ Et e darnum kanchum.

— Inch e, Ohan, karqy kotrec։

— Voch, voch, im ter, karqy cher es.

Es im srti kapn er erkat,
or tanjum er indz anyndhat
En orvanic, inch du horum
Aprum eir gorti orum։

Gnum en։ Tchanaparhin mi erku angam el ed tesak dzayner en ynknum tagavori tghi akanjovy u amen angam el enpes e tvum, te karqy kotrec, bayc iskapes Ohani srti canr erkati kapanqnern ein xortakvum u ynknum։ En orvanic, inch vor ir tery gort er dardzel, havatarim Ohany sastik txrel er u ereq pat erkati kapov kapel er ir sirty, vor txrutyunic chpatrer։ Ayzhm ed karqy ekel er, vor ir eritasard tirojy hayreniq tani։ Havatarim Ohany erkusin el nstecrel er karqi mejy: inqy kangnel nranc tikunqin, ev, tesnelov ir eritasard tirojy kaxardanqic azatvac u baxtavor, uraxutyunic sirty oxty gaz bac er eghel, u irar etevic xortakvum ynknum ein srti canr kapanqnery։

ZARMANALI AShUGhY

(GRIMM EGhBAYRNER)

Mi ashugh e linum։ Oreric mi or es ashughy menak ver e kenum gnum antary։ Antarum des e mtacum, den e mtacum, minchev vor mtacelu bany hatnum e։ Vor mtacelu bany usanum e: «O f, asum e, inch erkar u dzandzrali e zhamanaky estegh։ Petq e mi lav ynker gtnem indz hamar...»

Asum e, jutakn usic ver e berum u nvagum։ Jutaki dzeny hnchum e antarum։ Es dzeni vra antari xorqic vazevaz durs e galis mi gel։

— Ax, gely...— harachum e ashughy։— Bayc es sran chei uzum... Es geli het inch anem...

Isk gely mot e galis u sksum e xosel։

— Ed i nch lav es nvagum, varpet։ Inch klini indz el sovorecnes։

— Sra sovorecneln inch ban e vor, — patasxanum e ashughy։— Ksovorecnem, miayn te inch vor asem, petq e lses։

— Achqis vra, — xosq e talis gely։— enpes lsem, inchpes ashakerty varpetin klsi։

— De vor edpes e: etevics ari։

Gnum en։ Gnum en, gnum, tesnum en tchanaparhin mi parav kaghni, mejy phuch, inqy tchghvac։

— De himi lsir, tes inch em asum, — darnum e ashughy gelin։ — Ete tchshmarit srtov uzum es nvagel sovores, amenic araj petq e arjevi taterd es cari tcheghqumy dnes։

Gely lsum e varpetin, arjevi tatery dnum e cari tcheghqum։ Varpety dzerac koghqi mec qary vercnum e enpes uzhov zarkum ashakerti juxt taterin u enpes xory mxum cari mej, vor xeghtchy teghn u teghy nstum e u mnum e geri en carin։

— Estegh kac, minchev min el et kgam, — asum e varpetn u gnum։ Mi qich vor gnum e, dardzyal sksum e inqn iren het xosel.

— Of, inch erkar u dzandzrali e zhamanakn estegh... Petq e mi lav ynker gtnem indz hamar...

Asum e, jutakn usic ver e berum u nvagum։ Min el tesnum e careri aranqic durs ekav aghvesy։

— Himi el aghvesy... bayc es sran el chem uzum... Aghvesi het inch anem, — harachum e ashughy, isk aghvesy galis e arajy ktrum։

— Ed inch lav es nvagum, varpet։ Inch klini indz el sovorecnes։

— Inchu che, ksovorecnem, — patasxanum e ashughy, — miayn te inch vor asem, petq e lses։

— Achqis vra, — xosq e talis aghvesy։— enpes lsem, inchpes ashakerty varpetin klsi։

— De vor edpes e: etevics ari։

Aghvesn urax-urax ynknum e varpeti etevic u gnum en։ Gnum en, gnum, mtnum en mi negh kacan, erku koghmic bardzr tpher։ Varpetn estegh kang e arnum, tchamphi mi koghmic mi phoqrik ynkuyzi cari cer e kracnum depi getin u voty dnum vren, myus koghmic el mi urish car u kanchum e aghvesin։

— Hapa de ek, sirelis, ete uzum es ban sovores: desy ber arjevi dzax tatd։

Aghvesy lsum e, taty meknum e։ Varpety bonum e kapum dzax cari katarin։

— De himi el ajy ber։

Ajn el kapum e aj koghmi cari katarin։ Heto mtik e, anum: amur en kapvac te che, u bac e toghnum careri katarnery։ Carery et en gnum, verev en trcnum aghvesin u sksum en tchotchel odi mej։

— Estegh kac, minchev min el et kgam, — asum e varpetn u sharunakum ir tchamphen։

Mi qich vor anc e kenum, noric sksum e inqn iren xosel.

— Of, inch erkar u dzandzrali e zhamanakn estegh... Petq e mi lav ynker gtnem indz hamar...— Asum e, jutakn usic ver e berum u nvagum։ Vostostalov araj e elnum mi napastak։

— Hameceq. himi el napastaky... bayc es sran el chem uzum... Es napastaki het inch anem, — harachum e ashughy, isk napastaky mot e gali։

— Ed inch lav es nvagum, varpet։ Inch klini indz el sovorecnes։

— Inchu che, kareli e, ev hesht el ksovores։ Miayn te inch vor asem, petq e lses։

— Achqis vra, — xosq e talis napastaky։— Enpes lsem, inchpes ashakerty varpetin klsi։

— De vor edpes e: etevics ari։

Gnum en։ Gnum en, gnum, durs en galis antari mej mi bacat։ Bacati mejteghy kangnac e linum mi bardi։ Varpety mi tok e hanum, toki mi cery caric e kapum, myus cery napastaki vzic u kanchum e.

— Hapa, im xlushik, de mi qsan angam es cari bolorqov ptut ari, tesnem qo tcharpkutyuny։

Napastaky lsum e. qsan angam ptut e gali cari bolorqov։ Toky phatatvum e carin, xeghtchy mnum e carin kpac u qani dzig e talis, qashum, qashqshum, enqan toky vizy ktrum e։

— Estegh kac, minchev min el et kgam, — asum e varpetn u ir tchamphen sharunakum։

Varpeti gnaluc ety des e dzig tali, den e dzig tali gely, qarn e krcum, carn e krcum, enqan anum e, minchev tatery hanum e kaghnu tcheghqic։ Hanum e u, te chors votn uner: chorsn el phox e arnum, kataghac, gazazac ynknum e varpeti etevic, vor hasni patar-patar ani։ Odum tchotchvogh aghvesy hervic azat gelin tesnum e te che: sksum e lac linel u aghaghakel.

— Gel axper, gel axper, hasir ognir indz, en varpety indz xabec։

Gely hasnum e. carery kracnum, tokery krcotum, ktratum, aghvesin azatum, u erkusov miasin ynknum en varpeti etevic, vor irenc vrezhy hanen։

Gnum en, gnum, tchamphin patahum en carin phatatvac napastakin։ Sran el estegh en azatum u ereqov miasin larvum en yndhanur tshnamu: varpeti etevic։

Varpety sharunakum e ir tchanaparhn antarum։ Mi angam el nvagum e, u es angam baxty banum e։ Jutaki dzeny lsum e mi aghqat phaytahat, gorcy toghnum e, kaciny dnum e krnatakin: galis e kangnum ergy lselu։

— Verjapes ekav im ynkery, — bacakanchum e varpety։— Es mard ei voronum, voch te vayreni gazanner։— U sksum e nvagel enqan srtaruch, enqan hrashali, vor phaytahaty zmaylvum e, sirty krcqum uraxutyunic xaghs e linum։

Henc es zhamanak vra en hasnum gely, aghvesn u napastaky։ Phaytahaty nkatum e, vor nranc mtqum char ban ka varpeti dem, iskuyn araj e ancnum, bardzracnum ir sur kacinn u asum.

— Vov sra vra ga, imacac kena, vor indz het e gorc unenalu։

Gazannery es vor tesnum en: sarsaphum en u, puk, et en phaxchum depi antari xorqery։ Varpety phaytahatin shnorhakalutyun anelu hamar mi erg el nvagum e u gnum։ Gnum e hasnum e ir tuny, jutaky patin kaxum u parkum։ Gishery galis e. uzum e qni, quny chi, tanum։ Sharunak gely, aghvesn u napastakn en mtqi mijin։ Min el hankarc gisherva mi zhamanaky henc lusamuti takin geln u aghvesy sksum en dzen dzeni tal u vornal, isk napastaky nranc etevic cvcvum e.

— Tchyzy, vyzy, qaj varpet,
Es inch arir du mez het.
Mez tanjel eir uzum dun,
Tanjvir himi de zartun.
Minchev lusy menq espes
Hangist qun chenq talu qez...
Tchyzy, vyzy, qaj varpet,
Es inch arir du mez het...

Ergum en, ergum en anasunnery։ Jutakn el pati vricn e sksum iren-iren nvagel nranc het, u enpes aghektur, enpes voghbali, vor xeghtch varpety chi imanum ur korchi en ergi u erazhshtutyan dzenic։ Amboghj gishery chi karoghanum achqy kpcni, tanjvum e u tanjvum։

Cerern asum en, te ibrev varpety en orvanic ety inchqan aprec ashxarhqum: amen gisher nra lusamati tak hnchum er es txur, srtatchmlik ergy.

Tchyzy, vyzy, qaj varpet,
Es inch arir du mez het...

U jutaky voghbum er hety։ Amen gisher, amen gisher minchev lusy, minchev ir mahy։

SAGARAC AGhJIKY

(GRIMM EGhBAYRNER)

Linum e chi linum mi parav, shat parav kin։ Es paravn ir sageri het aprelis e linum anmardabnak lerneri mej: mi phoqrik tnakum։ Bnakateghn el chors koghmic shrjapatvac e linum antarov, u paravn amen or ir dzeryaphayty vercnum e, dzernaphetin henvac tmbtmbalov gnum antary։ Gnum e sageri hamar xot e anum, ptugh e qaghum, havaqum e: inchi vor dzerqy hasnum e u shalakum e berum tun։ Tesnoghn asum e: himi vortegh vor e, xeghtch paravn ir beran takin ktchkri, bayc misht el hajoghak tun e hascnum։ Tchamphin el, ban e, ete mard e patahum, urax-urax barevum e.

— Bari or, axper jan։ Tesnum es esor eghanakn inch lav e։ Hy, chlini te zarmanum es, vor parav teghovs esqan shalaky tanum em։ Inch anenq, amen mard petq e iren bery kri։

Sakayn mardik chein uzum nran patahen։ Patahelis el tchamphanery crum ein, hervic anc kenum։ Isk ete her u vordi miasin koghqovn anc kenalis ein linum: hery vordun kamac zgushacnum er. «Tesnum es sran, sranic heru kac, ha sa kaxard e...»

Mi aravot el es antarov mi geghecik eritasard e linum anc kenalis։ Arevy var u paycar lusavorum e, trchunnery clvlum, ergum en, zov hovy zlzlum e, slslum e terevnerum։ U ancnum e eritasardn urax, zvart։ Tchamphin ins–jins, mard chi patahum։ Min el tesnum e mi parav, careri takin choqac, mangaghov xot e anum։ Gognocy liqy xotn u erku zambyughn el koghqin drac։

— Ed vonc es edqany tanelu, nani, — harcnum e eritasardy։

— Uzem-chuzem petq e tanem, vordi jan. inch anem, harustnern, iharke, karogh en espes ban chanen, bayc gyughacu hamar asvac e.

«Et mi nayil nor,
Mejqd vagh e kor...»

U, erb tesnum e eritasardy mnac koghqin kangnac, asum e.

— Hy, guce kkamenas indz ognel։ Mejqd der ughigh e, cnknerd aroghj, qez hamar mec ban chi sa։ Im tnakn el esteghic enqan heru chi. ay, es sari etevi hovtumn e։ Dzerac khasnenq։

Eritasardy meghqanum e paravin։

— Teev, — asum e, — im hery gyughaci chi, harust ishxani vordi em, bayc qo shalaky kvercnem, vor cuyc tam, te menak gyughacin chi yndunak canr bery krelu։

— De ari ver kal, henc apres։ Eghac-cheghacy mi zhamva tchanaparh e, qez hamar datark ban e։ Ha, chmoranas, es xndzorn u tandzn el hety։

Eritasard ishxany «mi zhamva tchanaparhi» anuny vor |sum e, sksum e tatanvel, bayc paravn odziqy bac chi toghnum։ Xoti kapocy shalakn e tali, tandz u xndzori zambyughnern el dzery։

— Tesnum es: inch tetev e։

— Vorteghic e tetev, — tnqum e eritasardy։— Kapocd enqan canr e, vor karces te qar lini mejy lcrac, isk tandz u xndzori zambyughnery artchtchi nman krners pokum en... Shunchs ktrum e...

Uzum e ver gci: paravy chi toghnum, hegnum e, asum e.

— Teseq, teseq, es im parav teghovy misht menak tanum em, sa jahel mard e: chi karoghanum... edpes e. bany vor lezvi ga: ktritch eq, isk gorci galis: et-et eq gnum։ El inch es kangnel։ Votnerd zhazh tur gnanq։ Mievnuyn e, ed bern el vochov qo dzericn arnelu chi։

Qani der hart tchamphov en gnum, eli vochinch, bayc vor dem en ynknum sarerin, qarern el voti takicy durs en prcnum: irar etevic nerqev trchum, tesnum e vor es arden uzhicy ver e։ Qrtinqy tchakaty koxum e, u, min sary, min taq: mejqic hosum։

Aghachum e, asum e.

— Nani, el chem karoghanum gnam, petq e mi qich shunch arnem։

— Vochinch, — patasxanum e paravy, — erb vor tegh khasnes, khangstanas։ Vov giti, kareli e mi or sranic qez hamar mi lav ban e durs gali... Gna...

— Du iski xghtchmtanq ches unecel, ay parav, — barkanum e eritasardy ev uzum e shalaky mejqic gci, bayc vorteghic, kapocn enpes e mejqin kpel, vonc vor te hety cnvac lini։ Des e shur galis, den e pttvum, iren taphaharum, chi linum, chi azatvum։ Isk paravy vren cicaghum e u, ir ker dzernaphayty dzerin, es koghmn, en koghmn e trchkotum։

— Inchu es edpes barkanum, tgha jan. henc karmrel es: kases hnduhav lines։ Hangist berd tar, mi tun hasnenq, es gitem: qez inchpes kvardzatrem։

Inch petq e aner xeghtch eritasardy։ Uzer-chuzer petq e hnazandver ir tchakatagrin u qarsh gar paravi etevic։

Paravn el: qani gnum en: enqan zhranum e u araganum, isk ir bern aveli u aveli canranum։ Verjy mi tegh el hankarc es paravy trchum e kapoci vra u pind nstum eritasardi shalakin։ Inqn el teev chor chophi nman, bayc mi hast u kopit gyughaci knkanic aveli canr e linum։ Eritasardi cnknery doghdoghum en, bayc henc kangnum e te che: paravy tchipotov kam eghinjov sksum e votnerin zarkel u zarkel։ Ax u oxov, taranch qashelov minchev sarn e bardzranum, enteghic el hasnum paravi tuny, qich e mnum teghn u teghn ynkni, hogin ta։

Sagery vor paravin tesnum en, tevery taphaharelov, shlinqnery erkaracrac, urax-urax aghmkelov vazum en demy, isk sageri etevic tchipoty dzerin mi parav kin e galis, inqy pndakazm u bardzrahasak, bayc sastik aylandak u antchorni։

Galis e u.— mayrik, — asum e, — inch patahec qez, vor esqan ushacar։

— Vochinch, aghjiks, — patasxanum e paravy, — indz voch mi vat ban chi patahel։ Yndhakaraky, antarum pataheci es eritasard paronin, vor im teghak im bery shalakec berec։ Ed heriq cher, erb vor es hogneci, indz el zorov shalakn arav։ Tchamphen el enqan kartch tvac, vor chimacanq inchpes ekanq։ Sharunak cicaghum einq u irar het hanaqner einq anum։

Verjapes paravn es tghi shalakic ijnum e, mejqic kapocn arnum, dzerqeric zambyughnery u phaghaqush vren nayelov asum.

— De himi nstir estegh shemqum, hangstacir։ Du qo ashxatanqov pargevi arzhanacar u ed pargevy es qez ktam։

Heto darnum e sagarac aghjkany.

— Du gna tun, aghjiks, jahel tghi mot kangnel es, lav chi։ Kraki vra yugh chen acil։ Parony hankarc vred ksiraharvi։

Parony es vor lsum e: chi imanum inch ani, lac lini te cicaghi։ Mtqumn asum e.

— Ay qez gegheckuhi. sa tekuz eresun tarov el jahelana, dardzyal chi karogh im sirty sharzhel, ur mnac himi։

Ayninch paravy phayphayum, phayphayum er ir sagerin, vonc vor te ir erexeqy linein, u heto aghjka het mtnum en tnaky։

Hognac eritasardy dzgvum e vayri xndzorenu taki nstarani vra։ Ody jerm u buravet։ Chors koghmy taracvum e yndardzak dalar margagetiny: liqy kapuyt u deghin caghiknerov։ Margagetni mijov, arevi tak arcati pes pspghalov, vazum e vtchit arvaky, mejy gnum en galis tchermak sagery u tchghphum, loghanum։

— I nch lav tegh e, — bacakanchum e eritasardy։— Bayc enqan hognel em, vor achqers kul en gnum։ Parkem achqs mi qich kpcnem, en el chlini te qnac teghs qamin votners tani, enpes uzhic ynkel en, karces bambakic linen։

Mi qich qnum e, paravy galis e, hrum zartecnum։ Asum e.

— Ver kac, chi kareli, vor du estegh mnas։ Tchshmarit e, es qez bavakan charchareci, bayc ho eli kas u kendani es։ Himi qez kvardzatrem։ Ete phogh tam qez kam mi urish gandz, voch phoghi kariq unes, voch urish gandzi, dra hamar el qez mi ban ktam, vor phoghic el e tank, gandzic el։

Asum e u dzery talis mi phoqrik arkgh: amboghjy zmruxtic։

— Ar, pahir qo achqi lusi pes, ev sa qez erjankutyun kberi։

Eritasard ishxany hankarc iren uzhegh u kaytar e zgum, teghic ver e kenum, nvern arnum, shnorhakalutyun e anum paravin u tchanaparh e ynknum aranc mtik talu paravi aghjka vra։ Tchanaparhic bavakan ktrel er, der etevic lsvum er sageri urax tchghtchghocy։

Ereq or amayutyan mej molorvac taphareluc heto eritasardy durs e galis mi mec qaghaq։ Inqy qaghaqin ancanot, qaghaqn iren։ Ancanot norekin arnum en tanum ed qaghaqi tagavori palaty։ Palatum eritasardy cnki e galis, erkrpagutyun e anum tagavorin, apa te grpanic hanum e paravi tvac zmruxtya arkghikn u dnum e taguhu votneri tak։ Taguhin hramayum e ver kena: ir dzerqovy ta tankagin nvery։ Taguhin bac e anum arkghiky, mejy nayum, nayeln u ushataph getnovy dipchely min e linum։ Palatakannern iskuyn vra en taphum eritasardin brnum en, vor banty tanen, taguhin achqy bac e anum, ushqi e galis, hramayum e azat toghnen u irenq bolory durs gnan, vor inqy uzum e nra het menak xosi։

Menak en mnum te che, taguhin sksum e lac linel u lac linelov espes e xosum eritasardi het.

— Inchis hamar en es pharqn u phayly, erb amen aravot ver em kenum artasuqov u amen irikun parkum em artasuqov։ Es ereq aghjik unei։ Phoqr aghjiks enqan er sirun, vor tesnoghn asum er: aghjik chi sa hrashq e։ Dzyuni tchermakn u xndzori caghki karmirn irar ein xarnvac, nra ayterin, isk mazery phaylum ein arevi tcharagaytneri nman։ Artasvelis achqeric artasuqi teghak akn u margarit er taphum։ Tasnuhing tarin vor lracav: hery ereq aghjkann el kanchec iren mot։ Tesnelu ban er, te inchpes amenqn el hiacmunqic achqnery chrecin, erb ners mtav phoqr aghjiks։ Henc imanas erknqic arev durs ekav։

— Zavakners, — asav tagavory, — chem imanum, te erb kam inch zhamanak khasni im verjin ory, dra hamar el uzum em henc esorvanic voroshel, te inch bazhin eq stanalu amen mekd im mahic heto։ Gitem, vor amenqd el sirum eq indz, bayc dzezanic vorn aveli shat e sirum, na el amenic mec bazhiny kstana։ Asaceq tesnem, amen mekd inchqan eq sirum indz, vor dzer xosqerov karoghanam dzer sery chaphel։ Mecn asav.

— Es qez sirum em amenaqaghcr shaqari chaph։ Mijnekn asav.

— Es qez sirum em im amenalav zgesti chaph։ Phoqry lur er։

— Isk du, im amenasireli aghjiks, du inchqan es sirum indz։

— Chgitem, hayrik, — patasxanec aghjiky, — voch mi bani het chem karoghanum hamematel im sery։

Bayc hern stipec, vor na mi ban asi. en zhamanak aghjikn asav.

— Amenalav kerakurn el indz hamar ham chuni aranc aghi. es qez sirum em aghi chaph։

Tagavorn es vor lsec: kataghutyuny brnec u gorac.

— Edpes... ete du indz aghi chaph es sirum, qo siro vardzatrutyunn el klini agh։

Ir tagavorutyuny bazhanec erku mec aghjikneri mej, isk hramayec phoqri mejqin mi toprak agh kapen u tvec erku carayi, vor tanen bac toghnen mi vayreni xor antarum։ Amenqs nra hamar xndrecinq, aghachecinq, paghatecinq, bayc cheghav, chkaroghacanq meghmel tagavori casumy։

Ax, ete tesneiq, te inchpes er lac linum mezanic bazhanvelis։ Amboghj tchanaparhy shagh er ancac en margaritnerov, vor arcunqi teghak taphvum ein nra achqeric։ Sranic heto shutov tagavory zghjac ir xstasrtutyan vra, barkutyuny ancav, phoxvec guti u xghtchaharutyan, hramayec amen tegh voronen, gtnen mer dzhbaxt erexayin, bayc vochok chkaroghacav gtni։ Amen angam, erb mtqovs anc e kenum, te nran kerac klinen vayreni gazannery, cavic u vshtic teghs korcnum em, chem imanum, te vortegh em։ Shat angam el indz mxitarum em en husov, te na kendani e der ev taqnvel e mi voreve qarandzavum kam apastan e gtel gtasirt mardkanc mot։ Himi bac em anum dzer tvac zmruxtya arkghikn u hankarc tesnum em nra mejy en margaritneric, vor arcunqi teghak taphvum ein im aghjka achqeric...

Duq petq e indz patmeq: es margarity vorteghic e ynkel dzer dzerqy։

Eritasardy patmum e, te: es margaritn stacel em mi es tesak paravic, vor anshusht kaxard piti liner, u indz el shat charcharec, bayc edpes mi aghjik voch tesel em, voch el dra masin mi voreve ban em lsac։

Estegh tagavorn u taguhin vtchrum en: inch uzum e lini: gtnen paravin։ Asum e: vortegh es margarity gtnvel e, entegh el kareli e mi teghekutyun imanal irenc aghjkanic։

Sranc toghnenq irenc tchamphen gnan, menq darnanq paravin u ir aghjkany։

Paravn ir tnaki lrutyan mej nstac ilik er manum։ Mutn ynkel er, ojaxi koghqin ervogh marxy marelu vra er։ Hankarc dursy aghmuk bardzracav, sagery handic tun ein veradarnum, u hervic lsvum er nranc xul tchghtchghocy։ Mi qich anc: ners mtav paravi aghjiky։ Mery mi tetev glxov arav։ Aghjiky mor koghqin nstec, ilikn arav u sksec tel manel, enpes ashxuyzh, inchpes mi jahel aghjik։ Espes lur mi erku zham nstecin: aranc miny kam myusy lezun prunkovy talu։ Verjapes lusamutic mi shrshyun lsvec u mtnic ners nayecin mi zuyg krakot achqer։ Mi parav bu er, vor ereq angam kanchec bu-bol, bu-bol, bu-bu u korav։

Paravy gluxy mi phoqr bardzracrec u asav. «Zhamn ekav, aghjiks, gna ara, inch vor anelu es» ։

Aghjiky lur ver kacav durs gnac։ Gnac, gnac, durs ekav mi hovit u hasav mi jrhori, vori koghqin ereq kaghni car ein kangnac։

Lracac ahagin lusinn el durs ekav sareri glxin u enpes luys arav, vor asegh liner korac, mard knkater։ Lusni luysi tak aghjiky hanec ir hagi xorxy, jrhori vra kracav u sksec lvacvel։ Heto xorxy jury qashec u phrec vor spitaki lusni luysi tak։ Ev miangamic inchpes phoxvec en aylandak aghjiky։ Durs ekav kangnec mi antes-annman gegheckuhi, vor voch utes, voch xmes, kangnes u tamasha anes։ Tchermak mazery glxicn ynkan te che: nranc takic tchox voske mazery enpes verevic nerqev taphvecin, vonc vor xrdzov arevi shoghqery taphven, u marminy patecin։ Mazeri takic achqery phaylum ein juxt astghi nman u aytery varvum ein karmir xndzori caghki pes։

Bayc inqy txur-txur։ Getin ynkav u sksec aghi-aghi lac linel։ Achqeric artasuqnern irar etevic taphvum ein getin։ Espes nstac lac er linum, u erkar kmnar es drutyan mej, ete hankarc motaka careric mi xshxshoc chlsver u hetn el mi chrtkoc։ Hracani dzen lsac eghniki nman teghicy clung eghav, iskuyn mtav ir hin xorxi mej u mi akntartum chqacav, teghn u teghy hangav, vonc vor tchragin phches: hangchi։ Terevi nman doghalov hasav irenc tnaky։ Tesav mery shemqum kangnac spasum e։ Uzec patmi, paravy meghmoren asav.

-— Lav, lav aghjiks, es amen ban gitem։— Asav, ners tarav, marxy varec u manacy toghac: aveln arav, sksec tnakn avlel։

— Amen ban istak u maqur petq e lini։

— Nani, es gisherva kesin inchu es tuny ver qaghum։ Mard petq e ga, i nch e։

— Gites vor zhamn e, aghjiks, — harcrec paravy։

— Der gisherva kesy chka, bayc motik e։

— Isk mtqovd chancav, vor sranic ereq tari araj min el esor es ekel du indz mot։ Himi es gisher zhamanaky lracav, u menq el miasin aprel chenq karogh։

Aghjikn gunatvac harcrec.

— Nani jan, mite uzum es indz durs anes qo tanic։ Ur gnam es։ Voch barekam unem, voch tegh, um mot gnam։ Inch asum es: anum em, du el goh es indzanic, el inchu es durs anum...

Paravy cher uzum amen ban parzi, te inch e patahel aghjka het, u xosqy phoxec։

— El es xrtchitum chem aprelu, uzum em heranam u heranalis maqur toghnem, togh srbem։ Qez hamar el dard mi ani, el et kgtnes qo horakan ojaxy, u goh klines en vardzov, vor es ktam։

— Bayc, nani, inch e patahelu indz het, — krkin harcrec aghjiky։

— Min el em asum, indz mi xangari, togh srbem։ Anxos gna qo senyaky, xorxd hanir u hagir qo en metaqse zgesty, vor hagid er, erb arajin angam ekar indz mot։ Hagir u spasir qo senyakum, minchev kkanchem։

Himi tagavoric u taguhuc tanq teghekutyuny։

Tagavorn u taguhin eritasard ishxanin hetnery arnum en u tchanaparh en ynknum, gnum en paravin gtnen։

Eritasardy mi antarum nrancic et e mnum u petq e tchanaparoy menak sharunaker։ Myus ory nran tvum e, te ughigh tchanaparhn e durs ekel։ Gnum e, gnum e, mi tegh muty vra e hasnum, bardzranum e mi cari, uzum e cari vra gisheri, aravoty ver kena el et ir tchamphen sharunaki։ Gisherva mi zhamin lracac lusnyaky vor durs e gali, nkatum e, vor mi parav lerneric ijnum e cac։ Nkatum e, vor tchipoty dzerin chi, bayc es en sagarac aghjikn e, vor tesel er paravi tnakum։

— Oho, — bacakanchum e inqn iren.— aha miny ekav։ Es miny vor dzers ynkav, en myusn el chi prcnil indzanic։

Bayc inchqan e zarmanum, erb aylandak kiny motenum e jrhorin, xorxy hanum e, lvacvum, voske mazery taphvum en userin, u arjevy kangnum e mi gegheckuhi, vor ir orumy voch tesel er, voch lsel։ Shunchn iren pahac, gluxy tchyugheri aranqic hanum e u achqery voharac nayum e aghjkany։ Shat e linum depi araj hakvac te inch, cari mi tchyughy kotrum e. vor kotrum e, aghjikn iskuyn el et mtnum e ir xorxy u eghniki nman trchum, korchum։

Aghjiky heranum e te che, eritasardn el caric ijnum e, ynknum etevic։ Shat e gnum te qich, min el tesnum e: mi tegh arajin erku stver en tapharum։ Du mi asi: tagavorn u taguhin en։ Hervic paravi marxi luysy nshmarel en, en luysi vra gnum en։ Eritasardy patmum e nranc jrhori mot achqov tesac hrashqy, u el voch mi kaskac chi mnum, vor en aghjiky irenc voronac aghjiky piti lini։ Erkusy darnum en ereq u gnum։ Gnum en, gnum, hasnum en paravi tnakin։ Tesnum en sagery paravi tnaki chors koghmy brnac, gluxnery teveri taky koxac qnac en։ Voch miny voch sharzhvum e, voch dzen e hanum։ Lusamuticy ners en nayum, tesnum en: nersy paravy nstac iren hamar ilik e manum։ Tunn el enqan maqur srbac, ver qaghac, henc imanas mejy huri-pheriner ein aprum, vor chgiten aghbn u phoshin inch ban e։ Es ameny tesnum en, bayc irenc aghjkany chen tesnum։ Chka։ Miarzhamanak espes mtik en anum, verjy srtnery pndacnum en, lusamuty kamac cecum en։ Paravy karces te henc sranc spaselis liner, teghicy ver e kenum u qaghcr dzen tali.

— Ekeq, ners ekeq, es dzez tchanachum em։

Ners en mtnum te che: asum e.

— Tagavorn aprac kena, duq ho esor stipvac cheiq linil esqan erkar tchanaparh ktrelu, ete ereq tari araj dzer sirun u bari aghjkany, chgitem inchi hamar, enqan anirav kerpov durs chaneiq dzer tanic։ En el en aghjkany, vor enqan sirum er dzez։ Asenq dranic nran voch mi vnas chhasav։ Es ereq tarin, tchshmarit e, na sag er aracacnum, bayc voch mi vat ban chi sovorel u ir maqur sirty pahel e anarat։ Bayc duq dzer arzhani patizhn araq henc en ah u doghov, vorov aprum eiq es ereq tarin։

Apa motenum e koghqi ghrann u kanchum.

— Durs ari, aghjik jan։

Dury et e bacvum, metaqse zgesty hagin haytnvum e tagavori aghjiky, voski mazery ardzak taphvac userin u tikunqin, achqery colun astgher u inqy amboghj karces te hreshtak er, vor erkir ijav։

Durs e galis, vazum e ynknum horn u mor vzovy u sksum e hamburel։ Hern u mery uraxutyunic lac en linum, isk eritasard ishxany mnum e apshac kangnac nranc koghqin։ Aghjiky nran nkatum e te che, inqn el chi imanum inchu, karmrum e, karmir vard e ktrum։ Tagavorn asum e.

— Aghjik jan, im tagavorutyuny arden bazhanel em, himi inch tam qez։

— Sran voch mi ban chi harkavor, — aghjka teghak patasxanum e paravy։— Es dzez em nvirum sra en artasuqnery, vor taphel e dzez hamar, sranq maqur margaritner en, aveli maqur u tank, qan en margaritnery, vor hanum en coveric, ev aveli arzhen, qan dzer amboghj tagavorutyuny։ Isk iren, indz arac carayutyan hamar, nvirum em im tnaky։

Paravi es aseln u anhetanaly min e linum։ Min el en en tesnum: tnaki patery tchrtchracin, nayum en: tnaky dardzel e mi shqegh palat, tagavoravayel seghannery bac arac, bazmativ caranery vazum en des u den, u tchermakazgest jahel aghjiknery shrjapatel en irenc։

Durs e galis, vor paravy voch te mi char kaxard e eghel, ayl bari vogi։ Na e tvel tagavori aghjkann en shnorhqy, vor artasuqnery margarit darnan, u na e nran pahel dzhbaxtutyan orerum։ Na e pahel ev en bolor kaxardvac u dzhbaxtacac aghjiknerin, vor dardzel ein sager, ayzhm noric aran irenc mardkayin kerparanqy։ Verjapes na e arajnordel bari eritasard ishxanin depi tagavori anmegh halacvac aghjiky։

Es boloric heto amusnanum en nranq, moranum en irenc anckacrac canr orery, ev aprum en urax u erjanik, bari vogu pargevac en geghecik palatum, vor araj mi aghqatik tnak er։


LUSERESN U VARDERESY

(GRIMM EGhBAYRNER)

Linum e chi linum mi aghqat vorbevayri kin։ Aprelis e linum mi phoqrik tnakum։ Tnaki arjev mi partez e unenum, partezi mej erku vardi tuph, miny spitak vardi, myusy karmir։ En vardi tpheri nman el erku phoqrik aghjik e unenum, meki anuny Luseres, myusiny: Varderes։ Erkusn el enqan lavn u bari, enqan srtov maqur u ashxataser, vor karces te henc en erkusn ein enpes, vor kayin bovandak ashxarhqum։ Miayn te Luseresn aveli hangist er u qnqush, isk Varderesn aveli kaytar u ashxuyzh։

Varderesy shat er sirum handerum u margerum trchkotel, caghik qaghel u trchun brnel, isk Luseresy nstum er tany, tntesutyan mej ognum er mory, kam te che, ete gorc chkar, nra hamar girq er kardum։ Erku quyrn el enqan ein irar sirum, vor henc tev tevi tvac man ein gali, u erb Luseresn asum er.

— Menq erbeq chpetq e bazhanvenq iraric, — Varderesy patasxanum er.

— Erbeq, qani kendani enq։

Isk mern avelacnum er.

— Mekd inch vor kunenaq petq e kiseq myusid het։

Erkusov hatchax gnum vazvzum ein antarnerum u ptugh ein qaghum, u voch mi kendani vnas cher talis, amenqy vstah galis motenum ein nranc։ Napastaky henc nranc dzerqic arnum vorotchum er kaghambi tertiknery, eghnikn aracum er nranc koghqin, eghjerun anhog u zvart ancnum er nranc motic, isk trchunnery hangist usnerin tarac ergum ein, inchpes karogh ein ergel ev inch vor gitein։ Ete ban e ushanum ein antarum u gishery vra er hasnum, miasin parkum ein mamuri vra u qnum minchev lusabac։ Irenc mern el giter u anhangist cher linum։

Mi angam el, erb antarum gisherum en u lusabacin zartnum en, tesnum en koghqnerin kangnac tchermak u phaylun shorerov mi sirun erexa։ Es erexan ver e kenum, zhptalov nranc nayum u, aranc mi xosq aselu, heranum, mtnum antari xorqn, anhetanum։ Estegh erexeqy mtik en talis chors koghmery, tesnum en, vor irikuny mtnov ekel en qnel mi andundi ezerqin u ete mtnumy mi erku qayl el arac linein, petq e andundy linein glorvac։ Galis en irenc mory patmum։ Mern asum e.

— Es anpattchar pahapan hreshtakn inqn e eghel, vor misht pahpanum e bari erexanc։

Luseresn u Varderesn irenc mor tnakn enpes istak u maqur ein pahum, vor mtik anelis mardu dur er galis։

Amary glxavorapes Varderesn er tan bany shinum u amen aravot, mor zartneluc araj ankoghni koghqin mi phunj caghik er dnum, phnji mej el erku vard: miny spitak, myusy karmir։ Dzmery Luseresn er krak anum u pghindzy dnum krakin։ Pghindzn el enpes maqur srbac er linum, vor vosku nman pspghum er։ Irikunnern el, erb dursy dzyuny phatil-phatil brdum er, mern asum er.— Lusik jan, gna dran phaky gcir։— Heto nstum ein buxaru arjev։ Mery girq er kardum aghjikneri hamar, isk aghjiknery lsum ein u manum։ Koghqnerin parkac er linum irenc gary, etevnery tari vra qnac spitak aghavnin, gluxy koxac tevi taky։

Mi irikun el, erb espes nstac en linum, miny dury cecum e։ Mern asum e.

— Vardush jan, shut ver kac dury bac ara, anotevan tchamphord klini, dury cecum e։

Varderesy gnum e dran phaky et gcum, hamozvac, vor dury cecoghy mi xeghtch mard petq e lini, min el inch tesni: dran etevy kangnac e mi ahagin arj, vor dury bacvelun pes ners e koxum ir hast gluxy։ Varderesy vaxic tchchum e u et trchum, garn sksum e mayel, aghavnin tevern e taphaharum, isk Luseresy mtnum e mor mahtchakali etevy։ Ayninch arjy lezu e linum u xosum։ Asum e.

— Inchu eq vaxum, indzanic mi vaxenaq, es dzez vnas chem tal։ Qich er mnum crtic sarchei, eka mi qich taqanam։

— Vay, xeghtch im arj axper, — bacakanchum e mayry։— De ari, ari krakic motik parkir, miayn te zguysh kac, burdd chmrki... Aghjkerq, Vardush jan, Lusik jan, durs ekeq, ekeq estegh, arj axpery dzez dzerq chi tal, arj axpery bari e։

Aghjiknery durs en galis, kamac-kamac motenum en arjin, garn el, aghavnin el, u shutov amen ah u erkyugh veranum e mejteghic։ Arjn el asum e.

— Erexeq jan, te karaq: es im brdi dzyuny mi taph tveq։

Aghjiknery vazum en avely berum: arji burdy maqur srbum en, u arjy bavakanutyunic mrnchalov meknvum e kraki arjev։ Aghjkerqy dzerac yntelanum ns irenc antchorni hyurin u sksum en hety hanaqner anel։ Brdi het en xaghum, akanjneric en qashum, mejqin en kangnum, hatakin des u den en glorum, tchipotov xphum en, isk ete sksum e vrnchal: cicaghic tulanum en։ Arji iren qefn el e galis։ Bayc erb shat en neghacnum: vrchum e.

— Mi tanjeq indz, mi spaneq, ay aghjkerq,
Ay Luseres, ay Varderes,
Dzer sireli phesan em es։

Qnelu zhamanaky vor galis e u aghjiknery gnum en qnen, mern arjin asum e.

— De du el ojaxi arashy parkir, arj axper, ham taq klini teghd, ham qamuc patspar։

Ory bacvum e te che, arjy el et dzni mej qarsh galov gnum e depi antari xorqy։ En orvanic es arjy sovorutyun e shinum, amen irikun mievnuyn zhamin galis e sranc mot։ Parkum e ojaxi arjevn u toghnum e hety xaghan, inchqan kuzen։ Sranq el enpes en sovorum, vor irikunnery, minchev arjy tun chi galis, dury phakum chen։

Dzmern anc e kenum, garunqn e ynknum, erkiry dalarum, u mi or el arjy Luseresin asum e.

— De himi arden zhamanakn e, vor dzezanic heranam, amboghj amary el indz cheq tesnil։

— Ur es gnum, arj axper, — harcnum e Luseresy։

— Petq e antary gnam, im gandzern u harstutyunnery char tzukneric pashtpanem։ Dzmery getni sarac zhamanaky nranq anhetanum en irenc mtin ayrerum, bayc arevy erkiry taqacnum e te che: ed gogh anpitannery lus ashxarhq en durs galis u: inch vor achqnery tesnum e: el tirojn ogut chi anum, goghanum en tanum։

Arjic bazhanvelu hamar shat e txrum Luseresiky, isk erb durn arajin bac e anum vor gna: hankarc arjn ynknum e dran phakin, brdicy mi phunj mnum e phaki vren u brdi takic vosku pes mi ban e pspghum։ Erevi achqis tvac, mtacum e aghjikn u mtqicy hanum e es bany։ Arjn el shtapum e depi antarn u anhetanum e careri etevy։

Mi or el mern aghjiknerin antarn e ghrkum, vor gnan cax u max havaqen beren։ Gnum en aghjiknery, man en galis man, min el tesnum en antarum ynkac mi car, u es cari vra, xoteri mijin mi ban es koghmn e trchum, en koghmn e trchum, bayc inch ban e: glxi chen ynknum։ Motenum en, tesnum en mi tzuk, demqy paravkotac, miruqn el spitak u erkar-erkar։ En, vor asum en: inqy tizukes, miruqy gazukes, henc en inqn e, vor ka։ Mirqi cery mnacel e cari tcheghqum, des u den e ynknum, u chi imanum, te vonc hani։ Aghjkerancy vor tesnum e: arnot achqery vranery chrum e u gorum.

— Inch eq tnkvel edtegh։ Cheq karogh mot gal u ognel։

— Ed inch e patahel, gatchatch qeri, — harcnum e Varderesy։

— Apush, anasun, harcnum e: inch e patahel... Inch petq e pataher, uzum ei cary tchghem, manr tasheghner anem mer xozanoci hamar, te che mec pheteric ervum en mer kerakurnery, menq ho enqan shat chenq utum, inchqan duq, ed kopit u ankshtum xalxd, sepy zarkeci, hankarc durs trav, cari tcheghqn el enpes arag phakvec, vor vra chhascri mirqis cery mijicy hanem։ Mirqis cery mnac cari tcheghqi mejn, u aha espes charcharvum em, chem karum hanem, isk duq kangnel eq, berannerd bac eq arel u hrhrum eq, apushner, lpstacner... tu, zahles inchpes e gnum...

Aghjiknery vra en gali, uzh en anum, qashum en, qashum en, chen karoghanum tzuki miruqy cari tcheghqic hanen։

— Kaceq, es gnam mardik kanchem, — asum e Varderesy։

— Himari glux, — vra e prcnum tzuky.— inch em anum mardiky։ Duq heriq cheq, vor zahles gna, der urishnerin el kancheceq։ Karogh eq mi urish ban el hnareceq...

Luseresn asum e.

— Mi qich hamberir, es tchary gta։— Asum e, grpanic mkraty hanum u tzuki mirqi cericy ktrum։ Tzukn azatvum e te che, iskuyn shalakn e gcum ir voskov liqy topraky, vor cari phchakumy pahel er, u gnum e qti takin phntphntalov.

— Ay qez antash xalx... ekan es pharavor mirqis cery ktrecin toghin։ Getiny mtneq duq, getiny...

espes mrtmrtalov topraky shalakum e, aranc et mtik talu gnum։

Es depqi vra mi qani zhamanakner anc e kenum, mi or el aghjiknery gnum en dzuky brnelu։ Getaphin motenum en, tesnum en cghridi nman mi tan estegh et u araj e trchkotum, u qich e mnum jurn ynkni։ Mot en vazum, tesnum en iren canot tzuky։

— Ed inch es anum edtegh, gatchatch qeri, — harcnum e Varderesy։

— Apushner, cheq tesnum inch em anum... Cheq tesnum anicac dzukn indz uzum e jury qashi...

Du mi asil: tzuky getaphin nstac: kartov dzuky brnelis e linum, hankarc qamin phchum e u miruqy phatatum karti telin։ Henc ed xarnvac zhamanaky mi mec dzukn e ynknum karti mejn u tzukin zor e anum, qashum e depi ners։ Sa getaphi tpheric u xoteric e kpchum, bayc ban chi darnum, dzuky tanum e։ Aghjiknery zhamanakin vra en hasnum, iren pind brnum en u ashxatum en miruqy telic bazhanen, chen karoghanum, enpes xtchtchvac e linum irar։ El urish tchar chi mnum, mkraty hanum en dardzyal mirqicy ktrum, iren azatum։ Azatvum e, tesnum e mirqicy eli ktrel en: sksum e vranery tchghtchghal.

— Ay duq anasunner, es mite karg e, hy։ Duq hamardzakveq im eresn espes aylandakel... Heriq cher en ory mirqis cery ktreciq, himi el amenalav masy taraq, hy... Es himi inchpes meronc erevam... Ay getiny mtneq duq, getiny... Vercnum e ir margaritov liqy topraky, vor taqcrel er eghegnutum, usovn e dzgum u anhaytanum motik qari etevy։ Sranic mi qani or ety mern ir aghjiknerin motaka qaghaqn e ugharkum: tel, asegh, matnoc ev urish es tesak manruq arnelu։ Mi qarqarot dashtov anc kenalis es aghjiknery nkatum en, vor mi mec trchun odum ptut ekav, ptut ekav u neti nman nerqev slacav, zarkec mi qari taki։ Trchuni zarkelun pes mi srtatchmlik aghaghak e bardzranum, u es dzeni vra aghjiknery vazum en, tesnum en irenc hin canot tzuky, arcivy tchankel e, uzum e tani։ Baresirt aghjiknery iskuyn brnum en tzukic u kax ynknum, u enqan en arcvi het es koghmn, en koghmn ynknum, enqan en kriv talis, minchev vor arcivy vorsy toghnum e: trchum gnum։ Arajin sarsaphn anc e kenum te che: es tzuky noric ir tchghtchghan dzenov aghjiknerin vra e prcnum.

— Es inch ariq, cheiq karogh aveli qnqush zhazh gal, hy... barak shorers pataroteciq toghiq... antchorni anpitanner...

Tchghtchghum e, angin qarerov liqy topraky usy gcum u ancnum qareri etevy, korchum gnum ir qarandzavy։ Aghjiknern arden sovor en linum nra aperaxtutyany, sharunakum en irenc tchamphen, qaghaqum irenc aruturn en anum u et veradarnum։ Veradardzin galis en dardzyal patahum handum mi tegh nstac tzukin։ Tesnum en mi istak tegh ir topraky shur e tvel, taphel, kitel angin qarery, mtacelov, te enpes ush el anc kenogh u tesnogh chi lini։ Verjaluysi shoghqern ynkel en phaylun qareri vra, u guynzguyn qarern enpes en varvum, shoghshoghum, hurhratin talis, vor aghjiknery tedghnery marum en, mnum hayil–mayil ktrac: mtik anelis։

— Inch eq berannerd bac arel kangnel, — gorum e tzuky, u nra gorsh demqy phoxvum e cirani guyni։ Uzum e, inchqan vor karogh er, mi hayhoyi, min el hankarc mi mrnchoc e lsvum, u antaric mi arj e durs vazum, hardzakvum vren։ Sarsaphahar tzuky teghicy ver e catkum, bayc minchev vra khascner mtni ir xorshy: arjy brnum e։ Zarhurac sksum e aghachel.

— Im sireli, im ter arjuk, ar, aha qez linen im bolor gandzery, miayn te xnayir indz։ Mtik tur, mi tes, te inch shqegh angin qarer en estegh taphvac։ Indz bashxir im kyanqy։ Inch ogut es tanelu, ete spanes indz, espes mi phoqrik, vtit araraci։ Atamid takin iski chem el ereval։ Ay te uzum es utes: en anoren aghjiknerin ker, haskanum em. lori pes ger u txlik, anush patar en... sranc ker, qez anush lini...

Arjy akanj el chi dnum, te inch e asum tzuky, canr taty et e tanum u vor mi zark e hascnum: tzuks teghn u teghy hangchum e։ Aghjiknery leghapatar sksum en phaxchel։ Arjy etevneric kanchum e.

— Lusik, Vardush, mi vaxenaq, spaseceq, es el em dzez het galis։

Aghjiknery tchanachum en, vor es irenc sireli arji dzenn e, kangnum en։ Arjy motenum e nranc, u hankarc mortin vricy ynknum e, takicy durs e galis mi geghecik patani: voticy glux vosku mej korac։

— Es tagavori tgha em, — asum e na։— es ansirt tzuky indz kaxardel, gazan er shinel u haphshtakel im bolor gandzery։ Ev es datapartvac ei antarnerum tapharelu minchev sra mahy։ Aha verjapes sa arav iren arzhani patizhy, isk es: im arajvan patkery։

Estedic gnum arnum en anhun gandzery, vor dizel er tzuky ir mtin qarandzavum։ Apa te tagavori tghen amusnanum e Luseresi het, isk eghbayry: Varderesi։ Hetnern arnum en ev aghjikneri parav mory, gnum et irenc ashxarhqy, aprum en urax u erjanik։ U srancic meki lusamuti tak spitak vardi tuphn e caghkum, myusi lusamuti tak: karmir vardi tuphy։

ANGIN QARY

(ARABAKAN)

Mi amarva shog or er. bayc chnayac antaneli shogin u tezh arevin, Baghdadi phoghocnery liqn ein zhoghovrdov։ Harun Al Rashid tagavory mi pharavor haghtutyunic heto petq e veradarnar ir mayraqaghaqy։ Aghqat zhoghovurdy havaqvel er tamasha anelu։ Mardik anhamber spasum u govum ein tagavorin, pharabanum ein nra qajutyuny, xelqy, mecahogutyuny, imastutyuny, ardaradatutyuny ev shat urish bardzr araqinutyunnery։

Es zhamanak bazmutyan mijic durs ekav Sayid anunov mi aghqat u sksec amenaxist xosqerov hayhoyel tagavoorn։

Amboxy sastik vrdovvec, chors koghmic vra daran, vor votnatak tan Sayidin, erb mej mtav mi ancanot։

— Kangneceq, — asav, — vov azniv mardik, u dzer ushadrutyan akanjnery miarzhamanak kax areq im mtqi tchyugherin։

Amboxy kang arav։

— Inch lav e xosum, e, — dzen tvec miny.— xosir, xosir, lsum enq։

— Duq uzum eq sran ceceq, — harcrec ancanoty։

— Ha, anpattchar petq e cecenq։

— Bayc petq e xeloq ceceq։

— Inchpes te xeloq ceceq... el xeloq cecely vorn e... koghqery kphshrenq, prcav gnac։

— Che, edpes chi. spaseceq u indz akanj areq։ Duq uzum eq sra koghqery phshreq։ Shat lav։ Asenq te teghn e u ardaraci։ Bayc karogh e patahel, vor harkavor e sra erku koghqy phshrel, isk duq miayn mi koghqy kphshreq։ Edpesov el kvarveq ev anardar, ev anxelq։

— Lav es asum, es im astvacy, — dzen tvin amen koghmic։— Hapa inch anenq, nerenq en viravoranqy, vor sa hascrel e mer amenaimastun, amenageraguyn, amenaherates, amenasrates tagavorin, ashxarhqi kentronin, astcu stverin, astgheri astghin, aregakneri aregakin...

— Che, es ho chem asum: nerenq, es asum em: mi harcnenq u lsenq, — te inch e asum es mardy, inchpes e ardaranum։

— Es ardaranalu ban chunem, — xosec Sayidy։— Meghavornern en ardaranum, isk es voch mi meghq chem arel։ Es miayn en petq e asem, inch vor indz arel en։ Ev asem te che, duq dzerqerov kcackeq dzer eresnery, bayc ed el cheq karogh anel, vorovhetev dzer eresneri amotic u barkutyan taqutyunic dzer dzerqery kerven։

— Vah, es inch e patahel։ Inchpes erevum e, shat hetaqrqrakan ban petq e lini։ Patmir, patmir, — goracin amen koghmic։

— Voch te hetaqrqrakan, ayl mi cavali u anirav gorc, — patasxanec Sayidy։— Akanj areq, patmem teseq։

«Es mi geghecik, xeloq u ashxataser kin unei u erku karmratshik, aroghj, ashxuyzh erexa։ Indz hamar erjanik aprum ei, u iski margarei xostacac draxtn el cher petqs...»

— Teseq, teseq: incher e hachum։ Ay lirb hayhoyich... henc dra hamar el ed baxtin es arzhanacel...— yndhatec meky։

— Baxty vor ka: cnvelis e grvum mardu tchakatin, nranic prcnum chka, — mej mtav mi urishy։

— De lav, xelqnerid zor mi taq, togh areq patmi։

U Sayidy sharunakec։

«Qani tari espes aprecinq, amen mi tarin, amen mi amisy, shabaty, ory, zhamn u vayrkyany ancan liqy erjankutyunnerov։ Bayc char naxandzy, vor ashxarhqum korcanum e amen ban, verjy im erjankutyunn el korcanec։ Im koghqin aprum er mer qaghaqi datavor Ibrahimy։ Naxandzec im baxtin, knojs u erexaneris xlec indzanic։ Knojs iren hartch arav, erexaneris struk tvec urishnerin։ U espes nranq ynkan krknaki gerutyan mej։ Geri mor sirty ir erexaneri mot er u nranc het el krknaki geri, erexaneri ushqn u mitqn el irenc mor mot er u nra het krknaki geri...»

— Ay ed lavn er։ Inch sirun asir: krknaki geri...

«espes mnaci menak, u kyanqy mahic el aveli antaneli dardzav indz hamar։

Ev aha tesnum eq, antun, anter tapharum em, u chem imanum: ashxarhqum el inch e mnum indz hamar» ։ Amenqi sirty sharzhvec։

— El erkar u barak mtacelu inch ka estegh, hres tagavory galis e, gna gangat ara, eli, — xorhurd tvnc aghqatneric miny։

— Gangat ara... lav es asum, bayc tagavory shrjapatvac klini iren motikneri u mecamecneri en tesak bazmutyunov, vor ari u motecir։ Ha kmotenan harustnery, bayc es inchpes motenam։ Duq asum eq: na mez hamar aregak e, bayc aregaki nman el heru e mezanic։

— Vaxil mi, — sirt tvin myus aghqatnery.— menq kmotenanq։ Inqn el enpes bnavorutyun chuni, amenqin mot e toghnum։ Voch mi aghqat der nra shemqic et chi darel aranc barerarvelu։

Es xosqumn ein, vor amboxy taknuvra eghav, alekocvec, amen mard tegh brnec, u amenqi achqery dardzan depi qaghaqi darpasnery tanogh glxavor phoghocy։ Verjapes erevac arqayakan taphory։ Aha ev Harun Al Rashidn inqy: tchox u phaylun shqaxmbov։ Taphory kang arav glxavor hraparakum, palati arjev։ Tagavory dziuc ijav, bazmec mecamecnerov shrjapatvac amphovanu tak drac gahin u iravunq tvec, vor cankacoghnery nerkayanan iren։ Araj ekan nshanavor harustnery, tankagin nverner tvin։ Araj ekan vatcharakannery, canragni shaler, metaqsi u kerpasi ktorner tvin։ Araj ekan arhestavornery, sqancheli nurb banvacqner u dzeragorcner tvin։ Tagavorn urax u goh yndunec amenqin u amen mekin mi voreve qaghcr xosq asav։ Min el hankarc amboxi mijic mi patarotvac, hyucvac aghqat durs ekav, glxin mi ahagin qar, u motecav tagavorin։

— Tagavorn aprac kena, aha es el im nvery։ Tagavory zarmacav, mtnec u xstutyamb harcrec.

— Es inch knshanaki... es inch es talis du indz...

— Tagavorn aprac kena, — patasxanec aghqaty, — tagavorin nver tvoghy petq e ir srticy ta... im srtumn el es qarn e canracac, es el es em qez nvirum։

Tagavory zhptac, apa te mtqi tunn ynkav։

— Anund inch e։

— Erb der erexa ei: hers u mers indz asum ein Jan Sayid։ Erb hasak ara, harevanners asum ein Ashxataser Sayid։ Erb amusnaca, kins asum er Lav Sayid. canotners u barekamners asum ein Azniv Sayid. isk ayzhm asum en: xeghtch, anbaxt, Aghqat Sayid։

— Vortegh es aprum։

— Entegh, vortegh trchunnern en trchum, vortegh qamin e sulum։

— De, lav, — xosec Harun Al Rashid tagavory.— im terutyan mej voch mi char gorc chi xusaphil im hayacqic: vor andndum kuzi taqnvi։ Gna aghotir astcun, vov giti, guce mi or el ga, vor qez asen Baxtavor Sayid։

Sayidy gnac։

Es depqi vra mi qani or anc kacav։ Harun Al Rashidy manramasn imacav Sayidi patmutyuny, hamozvec tchshmartutyany u kamecav datel ardarn u meghavory։

Mi or el xnjuyqi hravirec, havaqec ir bolor mecamecnerin։ Mecamecnern ekan havaqvecin marmar avazannerov u shatrvannerov liqn ayginery, caghikneri mej, careri takin xalichaneri vra bazmecin, sksecin ghalian qashel, utel, xmel, qef u zruyc anel։

Qefi tund zhamanaky tagavory hramayec hravirel ir heqiataxosin, vor haytni er ir shitak u ankeghc bnavorutyamb։ Heqiataxosn ekav, barev tvec, barev arav, nstec, sksec dalian cxel u patmutyun anel։

— «Ashxarhqum shat gandzer kan, — asav na, — bayc amenatank gandzy lav anunn e։ Lav anunov mardy miazhamanak aprum e hazar u mi tegh, hazar u mi mardu srtum։ Lav anunov mardy enpes tegher e hasnum, vor chi karogh hasnel voch dziov, voch ughtov ev voch urish mijocov։ Lav anunov mardy chi mernum։ Na mahic heto el antesaneli aprum e mer mijum, inchpes vogi։ Misht mer mitn e galis, mer sirtn e hosum ir geghecik hatkutyunnery։ Lav ban e lav anuny։

«Mi gandz el ka: harstutyunn e։

«Harstutyunov mard hazar dzern e unenum, hazar voty, hazar lezu ev hazar dzevov karogh e ՚hazar lav gorc katarel։ Lav ban e harstutyuny։

«Mi gandz el ka: ed el xelqn e։

«Xeloq mardy germard e darnum։ Xelqov: tkarn uzhegh e, aghqaty: harust, vaxkoty: anah։ Nranic e, vor anlseli shshnjyunov asac xosqy vorotum e u ancnum ashxarhqi mi ceric myus cery։ Lav ban e xelqy։

«Bayc mi gandz el ka, vor lav anunic el, harstutyunic el xelqic el ver e։ Aranc nran es bolory hamarya te sarsapheli u korcanarar klinein mardu hamar։ Aranc nran ashxarhqy ktaramer u kamayanar։ Es gandzy: xghtchmtanqn e։

«Es gandzy arden mec mardikn en unenum, ev sra hamar el nranq, inch el vor unenan, erjanik chen linum։ Inchqan harstutyun mtqovd kancni, tur nranc, vor nranq bazhanen mardkanc u bareraren, dardzyal qich e nranc hamar։ Isk es tchanachum ei mi aghqati, vor ereq gandz uner ev iren hamarum er erjanik u sharunak pharabanum er astcun։ Ev hpartutyuny mtav nra sirty, te inqn er dzerq berel en erjankutyuny u voch voq el cher karogh xlel ir dzerqic։ Es bann imacav char vogin u hascrec astcun։ Astvac anicec char vogun u irenic et mghec, ghrkec ed erjanik mardu aprac qaghaqi datavori sirty։ Datavory hankarc zgac, vor ir nersy mi nor, ancanot u tunavor ban e sharzhvum։ Srti mej sksec eral mi charutyun, u mitqy mtnec xavar mshushic։ Inqn el lav chimacav, te inch er patahel iren, ver kacav durs ekav vor hovin ta iren, u erjanik aghqati tan motic ancnelis: sksec nran naxandzel։ Bayc inch er aghqati unecac-chunecac gandzn u erjankutyuny։ Mi jrhor, erku armaveni car։ Jrhoric sary jur er xmum, isk erku armavenin amboghj tarin nran qaghcr ptughner ein talis u hov stver։ Sary jury xmum er, qaghcr ptughn utum u shvaqum nstum, pharabanum astcun։ Datavorin shat tvacin es gandzery aghqati hamar, vtchrec nranic xli, u xlec։ En orvanic aghqaty tapharum e drnic dur, nra harachanqic xavarum en astghery, nra taphac artasuqneric karitchner en cnvum u ashxarhqy lcvum» ։

Amenqi sirtn el xory sharzhvec es patmutyunic, amenqn el zayracan anirav datavori vra, amenqn el gtan, vor na arzhani e xist patzhi։

— Isk du inch es asum, Ibrahim, — harcrec Harun Al Rashid tagavory ir mecamecneric mekin, Baghdadi datavorin։— Inch petq e anel Haphshtakogh datavorin։

— Tagavorn aprac kena, — patasxanec Ibrahimy, — ed mi tesak en votchirn e, vorin arzhani patizh es gtnel chem karoghanum։

— Ibrahim, — gochec tagavory, — ed votchragorcy du es։ Du es aghqat Sayidic xlel nra kiny, ed erjankutyan aghbyury mer kyanqum։ Du es xlel nra zavaknery, vor mardkanc kyanqi qaghcr ptughnern en u irenc cnoghnerin shvaq en anum cerutyan orerum։

Ibrahimy xortakvec, getin ynkav u xndrec, vor iren neri tagavory։

— Es chem qo datavory, — xosec Harun Al Rashidy.— qo datavorn ayzhm na e, um vor tshvaracrel es du։

U hramayec ners kanchel Aayidin։

— Aayid, — asav, — aha qo dzerqn em talis qo tshnamun։

— Tagavorn aprac kena, im dzerqn es talis, es inch anem, — patasxanec Sayidy։

— Hapa inch es uzum։

— Es dranic ban chem uzum։ Togh im knojn u erexanerin veradardzni, es arajva nman erjanik klinem։

Es mecahogutyuny sharzhec tagavorin, nra achqery lcvecin artasuqov։ Bolor mecamecnern el sksecin artasvel;

— Lav, ed qo datastany, — dardzav tagavory Sayidin.— ayzhm im datastany lsir։ Du, Ibrahim, qo kalvacqneri chors bazhnic ereq bazhiny ktas Sayidin, dra het el en qary, vor Sayidn indz pargev berec, en qari qashovy min voski։

Tagavori vtchiry vtchir er։ Inch vor vtchrec: Ibrahimy tvec Sayidin։ U Sayidy ir knoj u erexaneri het miasin stacav ahagin harstutyun։ Bayc harstutyunic chgorozacav Sayidy։ Dardzyal arajva nman hamest kyanq er varum u ashxatum er aravotic minchev irikun։ Erb ynkernery harcnum ein, te: inchu ches ogtvum qo harstutyunic u phartam aprum, asum er: harstutyuny phchacnum e mardu sirty, xnjuyqnern u tchox tchashery hognecnum, mashum en mardu zgacmunqnery, isk es uzum em mnam misht tarm u bari։

U ir amboghj karoghutyuny Sayidy sparec, drec bari gorceri vra։ Usumnaranner bac arav, hivandanocner shinec, jrhorner phorel tvec anjur anapatnerum u amen mi jrhori qari vra ardzanagrel tvec, «Vov mard, xmir u hishir nranc, voronq caravic tanjvum en ashxarhqum» ։

Harun Al Rashid tagavory Sayidi nvirac qary Angin qar anvanec u amen angam, datastan tesnelis, dnum er seghanin, ir arjevy, enpes er datastan tesnum։ Avandutyunn asum e, te nra nman ein varvum nra hajordnery: arabakan myus tagavornery։

GEGhECKUHI VASILISAN

(RUSAKAN)

Linum e chi linum mi vatcharakan, tasnerku tarva psakvac e linum, unenum e miayn mi aghjik, anuny Gegheckuhi Vasilisa։ Vasilisayi ut tarin lracac mery mernum e։ Mernelis aghjkany kanchum e, asum e.

— Lsir, Vasilisa, mitd pahir u katarir im verjin xosqy։ Aha es mernum em u im mayrakan orhnutyan het es tiknikn em toghnum qez։ Misht motd u hetd kpahes es tikniky, voch voqi cuyc ches tal, isk mi cav kam visht unecac zhamanakd kerakur ktas iren, kkerakres u xorhurd kharcnes։ Kuti u qez kasi, te inch tchar u hnar anes qo cavin։

Asum e, aghjkany hamburum u mernum։

Knoj mahic heto, inchpes sovorutyun e, vatcharakany suz e pahum, heto sksum e mtacel, vor noric amusnana։ U amusnanum e mi mec ayri knoj het։ Es ayrin el inqy hasakn arac kin e linum, hamarya te Vasilisayin hasakakic el erku aghjik e unenum։

Vasilisan irenc teghi arajin gegheckuhin e linum։ Xort mern u ir aghjiknery naxandzum en nra gegheckutyan vra u shat bani dnelov charcharum en, vor ashxatanqic nihari, arevic u qamuc sevana։ Mi xosqov: or chen tali։

Vasilisan es ameny tanum e antrtunj u, yndhakaraky, orn-ori vra lcvum, lavanum e. ayninch xort mern u ir aghjiknery irenc nersi charutyunic halvum en, mashvum u niharum, teev amboghj ory dzernery calac, aghjik-paronneri nman tany nstac en linum։

Voch voq el chi imanum sra gaghtniqy։ Chen imanum, te es bolory Vasilisayi mor toghac tiknikn e anum։

Bazhin ktayin, Vasilisan amenalav patary kpaher ir tikniki hamar։ Irikuny, erb amenqy kparkein qnelu, na ir nkughum kphakver u tikniki het kxoser.

— Tiknik jan, ar, anush ara,
Im sev dardin akanj ara։
Hors ojaxumy aprum em es
Misht anxndum u lur espes։
Im xort mery xatun-xanum
Indz ashxarhqic durs e anum։
Asa, hogis, es cavi dem
Es inch anem, es vonc anem։

Tikniky kuter, xorhurdner ktar, kmxitarer, aravotn el nra ban u gorcn el inqy kaner։ Vasilisan iren hamar dinj u hangist knster careri shvaqnerum, caghik kqagher, rւ min el en ktesner, vor ir margery qaghhanac en, banjaregheny jrac, jury berac, krakn arac։

Espes mi qani tari anc e kenum։ Vasilisan mecanum e, hasnum, darnum harsnacu։ Amen koghmic phesacunery xnamaxosner en ghrkum nran uzelu, isk xort mor aghjiknerin harcnogh chka։ Char kiny aveli e kataghum, u bolor ekoghnerin mi beran en e patasxanum: te meceric araj phoqrin chem karogh mardu tal։ Xnamaxosnerin espes tchamphu e dnum u brnum Vasilisayin cecum, jardum, jigry nranic e hanum։

Mi angam el es vatcharakany arevtrakan gorcerov urish ashxarh e gnum։ Xort mern urish tun e phoxvum։

Isk es nor tan koghqin mi mutn antar e linum, en antarum el bnakvelis e linum mi Kaxard parav, vor voch voqi mot chi toghnum, mardkanc enpes e utum, vonc vor havi tchuter։ Xort mery amen mi datark bani hamar sharunak antarn e ghrkum ir achqi phush Vasilisayin, te inch e: Kaxardi tchankn ynkni։ Bayc tikniky misht Vasilisayin tchampha e sovorecnum, chi toghnum Kaxardi vorjin motena, u amen angam el Vasilisan voghj-aroghj veradarnum e tun։

Espesov hasnum en ashunqy։ Mi ashunqva irikun mery ereq aghjka dzerqn el gorc e tali, en el: das։ Miny petq e zhanyak gorcer, myusy gulpa aner, Vasilisan el petq e maner։ Es kaxardy tan bolor tchragnery hangcnum e, menak mi mom e toghnum varac u inqy parkum e qni։

Aghjiknery banum en։ Banelu zhamanak vor momi patruygn ervum e, xort mor aghjikneric miny maghashn (uneliqy) arnum e: ibrev te momi qity ktri, ughghi։ Ughghelu phoxaren, ibrev te hankarc, luysy hangcnum e։ Du mi asil: mern e sovorecrel, vor edpes ani։

— Himi inch anenq, — asum en aghjiknery։— Luys chka, dasners el kisat en։

— Inch petq e anenq, petq e mins u mins gnanq Kaxard paravic krak berenq։

— Indz im dzeri aseghnern el en luys talis, krakn inch em anum, inch uzum e lini, es chem gnal, — asum e zhanyak gorcogh aghjikn u teghy pind nstum։

— Es el chem gnal, — en koghmic vra e berum myus quyry, vor gulpa er gorcum, — indz im mileri luysn el e bavakan։

— De ver kac du gna, — miadzayn kanchum en erkusn el u durs en hrum Vasilisayin։— Gna Kaxard paravic krak ar ber։

Vasilisan ver e kenum gnum ir nkughy, pahac yntriqy dnum e tikniki arajn u asum.

— Tiknik jan, ar, anush ara,
Im sev dardin akanj ara։
Indz ghyrkum en krak berem char paravic,
Char paravy kuti ho indz...
Asa, hogis, es cavi dem
Es inch anem, es vonc anem։

Tikniky vor utum e prcnum, achqery juxt momi pes varvum en, asum e.

— Mi vaxenar, Vasilisa. ur vor ghrkum en: gna, miayn te indz hetd pahir։ Es vor hetd linem, paravy qez ban chi anil։

Vasilisan ver e kenum, tikniky grpann e dnum u tchampha ynknum depi mutn antary։ Gnum e, bayc voch merac e, voch kendani, hety gnum e, hety doghum։ Min el en e tesnum: mi spitak dziavor colac u ancav, inqy spitak, haginy spitak, dziu sarqy spitak, u sksec cegel։

Mi qich el gnum e, tesnum: himi el mi karmir dziavor ancav, inqy karmir, haginy karmir, takiny karmir, estegh el arevy bacvec.

Or u gisher gnum e Vasilisan, min el myus orva irikuny durs e galis en bacaty, vortegh kangnac e linum Kaxard paravi xrtchity։ Xrtchiti chors koghmi cankapaty mardkayin voskorneric ev estegh-entegh vren cic hanac mardkayin ganger։ Darpasi syuneri phoxaren mardkayin votner, phakichi teghy: dzerner, koghpeqi teghak: atamnery vren cnotner։

Sarsaphic marum e Vasilisan u teghn u teghy qaranum mnum։ Ev aha dardzyal mi dziavor, inqy sev, haginy sev, takinr sev. qshac galis e u Kaxardi drany chqvum, teghn u teghy anhetanum։ U vra e hasnum gishery։ Bayc cankapati vra cic hanac gangeri achqery luys en tali mtnum, u bacatn enpes e lusavorvum, vonc vor te cerek liner։ Vasilisan ahic u sarsaphic doghum e, bayc chi imanum vor koghmy phaxchi, mnum e mexvac։

Hankarc antaric mi zarhureli aghmuk e taracvum, carery tchrtchrum en, xashamy xshxshum e. du mi asil: Kaxard paravn e, antaric durs e galis։

Galis e sandi mej mtac, takov takelov, jardelov u halacelov, avlov hetqy srbelov։ Galis e drany kangnum, chors koghmi vra hototum u iren-iren vrchum.

— Tuh, tuh, tuh, mard-mardahot e galis... vov ka estegh...

Vasilisan en koghmic ah u doghov motenum e, xory glux e talis u asum.

— Es em, nani jan, im xort mor aghjiknern indz ghrkel en qez mot kraki։

— Lav, lav, — asum e Kaxardy, — tchanachum em inch ptughner en։ De indz mot kaci u ashxati։ Vor indz mot kenas u ashxates, krak ktam nranc hamar, te che: qez el kutem։

Heto darnum e ir darpasin u tchchum.

— Hey bacveceq, amur phaker, et gnaceq, len darpasner...

Drnery iskuyn bacvum en։ Kaxardy sulelov ners e mtnum, Vasilisan el etevic, u bolory noric phakvum en։

Ners en mtnum te che, Kaxard paravy ir taxti vra dzgvum e u Vasilisayin asum.

— Hapa mi estegh ber kraki koghqin inch vor ka, sovac em, uzum em hac utem։

Vasilisan cankapati gangeric marxy varum e u irar hetevic berum uteliqnery paravi arajy sharum։ Uteliqn enqan e linum, vor tasy voogi utein heriq kaner։ Nerqnatnic el gini, aragh e berum, u paravy nstum e yntriqi։ Bolorn utum e, xmum, Vasilisayin termacqic mi qich ban e toghnum u vrchalov parkum e qni։ Qneluc araj gluxy ver e qashum, Vasilisayin asum.

— Lav mtik ara ha, aravoty vor es kertam, dury ksrbes, xrtchity kavles, tchashy kephes, lvacqy kanes, heto kertas horic mi taghar coren khanes, kyntres, sev tritchy kjokes։ Miayn te tes, amen ban arac lini enpes, inchpes asum em, te che: qez kutem։

Patvirum e u qnum։ Vasilisan paravi termacqy tanum e dnum e ir tikniki arjev, hetn artasuq e taphum, hetn asum.

— Ker, tiknik jan, anush ara,
Im sev dardin akanj ara։
Char paravy im uzhic ver
Tvel e indz canyr gorcer.
Anem: enqan es uzh chunem,
Chanem: kuti, es inch anem...
Tikniky patasxanum e.

— Mi vaxenar, sirun Vasilisa։ Hac ker, aghotir u qnir։ Luysy kga: barin hety։

Aravoty cegin zartnum e Vasilisan, tesnum e paravn arden ver e kacel, lusamutic durs e nayum, u gangeri achqery hetzhete marum en։ Aha colac ev spitak dziavorn u luysy bacvec։ Paravy durs elav, sulec, haytnvecin sandy, takn u votnavely, colac karmir dziavory: arevy cagec։ U paravy mtav sandi mej, trav gnac, takov takelov, jardelov, phshrelov u qshelov, votnavlov hetqy srbelov u avlelov։

Vasilisan el et mnum e menak։ Man e galis paravi tuny, achq e acum amen ankyun u mnum e zarmacac amen bani liutyan vra։ Apa sksum e mitq anel, te inchpes ani, vor paravi patvery katari։ Min el tesnum e amen ban katarac, patrast, u tikniky coreni miji verjin terephuknern e jokum։

— Qez miayn en e mnum, vor kerakurn ephes, Vasilisa, — asum e tikniky u mtnum grpany։

Iriknademin Vasilisan seghany bac e anum u spasum e paravin։ Sksum e mtnazhorel։ Darpasi arjev sevin e talis sev dziavorn u aknakir muty koxum e getiny։ Miayn gangeri achqern en, vor varvum en xavarum։

Apa antarn sksum e tchrtchral u xashamy xshxshal. paravy galis e։ Vasilisan durs e gali demy։

— Hy, amen ban patrast e, te che։

— Patrast e, nani jan, ari qo achqovy tes, — patasxanum e Vasilisan։

Paravy ners e mtnum tesnum amen ban patrast u kataghum e, vor barkanalu ban chka։ Asum e.

— De lav, — u tchchum e.— im ynkerner, im aj dzerner, ekeq, tareq, im aghunn aghaceq։

Es dzeni vra ereq juxt dzerqer en haytnvum, corenn arnum tanum։

Paravn utum, e kshtanum, sksum e parkel u Vasilisayin nor hramanner e talis, asum e.

— Eguc el en kanes, inch vor esor arel eir, u baci dran: horicy mi taghar xashxashi sermy khanes u hoghy kjokes hatik-hatik։ Chem imanum, te vov e hghghn u xashxashn irar xarnel։

Asum e, eresy patin anum u xrmphacnum։

Vasilisan gnum e dardzyal tiknikin utecnum u harcnum.

— Aghotir u qnir, Vasilisa, — patasxanum e tikniky.— luysy kga: barin hety։ Amen ban patrast klini vaghy։

Aravotn el et ir sandn e mtnum paravn u gnum, isk Vasilisan ir tikniki het amen ban anum en verjacnum։ Paravn irikuny veradarnum e, mtik e talis u kanchum.

— Im aj dzerner, im ynkerner, ekeq, tareq, xashxashic yugh haneceq indz hamar։

Iskuyn haytnvum en ereq juxt dzerner, xashxashn arnum en tanum։

Apa paravy yntriqi e nstum, isk Vasilisan lur kangnac e arajin։

— Inchu ches xosum, — harcnum e Kaxardy, — enpes lur u munj kangnel es, karces te beranumd lezu chka։

— Chem hamardzakvum xosel, nani jan, — patasxanum e Vasilisan.— isk ete du hraman es tali xoselu, mi ban kharcnem։

— Harcru, miayn te imacac eghir: lav chi, vor amen ban imanas, shat imanas: shut kparaves։

— Es en ei uzum qez harcnem, nani jan, inch vor achqov tesel em։ Estegh galis tchamphin mi dziavor ynkav achqovs: inqy siptak, haginy siptak, takiny siptak, en vov e en dziavory, nani jan։

— En im paycar orn e, — patasxanum e Kaxardy։

— Heto tesa mi urish dziavor: inqy karmir, haginy karmir, takiny karmir, en vov e։

— En el im karmir arevn e։

— Isk en sev dziavorn vov e, vor qo darpasi drany vra hasav. inqy sev, haginy sev, takiny sev։

— En el im muty gishern e։ Ereqn el im havatarim caranern en։

Vasilisan estegh hishum e ereq juxt dzernern u lrum։

— El inchu ches ban harcum։

— Es el heriq er, nani jan։ Che du inqd asir: te vor shat imanam, shut kparavem։

— Lav es anum, vor en es harcnum: inch vor dursn es tesel, en ches harcnum, inch vor nersn es tesel։ Es chem sirum, vor im tan aghbn u keghty durs en hanum, u shat hetaqrqirnerin utum em։ De kac, himi el es qez harcmunq anem։ Du ed inchpes es karoghanum anel u hascnel esqan gorcy, vor es qez handznararum em։

— Im mor orhnanqn indz ognum e, nani jan, — patasxanum e Vasilisan։

— Vonc te... du orhnac es, ha... De esteghic durs gna kori du, orhnvac aghjik։ Orhnvacnern indz petq chen estegh։

Asum e u xrtchitic durs qshum, darpasic durs hrum, cankapati vra varvogh achqerov gangeric minn el mi dzoghi cern e anc kacnum dzery tali, te:

— Es el qez krak: qu xort mor u ir aghjikneri hamar։ Che vor nranq qez kraki en ghrkel indz mot, vor irenc hamar krak tanes։

U vazum e Vasilisan, vazum e depi tun։ Dzerqi gangy tchamphin luys e tali minchev cegy u cegin hangchum։ Myus orn irikuny verjapes tun e hasnum։ Vor hasnum e, uzum e dzerqi gangy den gci, mtqumn asum e: minchev himi erevi arden krak klinen arac։ Es mtqi mej: min el hankarc gangic mi xul dzen e gali, «indz den mi gcil, tar qo xort mor mot» ...

Tann el mtik e talis, tesnum e muty, krak chi erevum, gangy hety ners e tanum։

Xort mern u ir aghjiknery Vasilisayin vor tesnum en: skzbum urax handipum en, patmum en, te en orvanic, inch du gnacel es: mer tany der krak chi varvel։ Menq chenq karoghacel krak anenq, harevanneric el inchqan berel enq, tun enq hascrel te che: hangel e։

— Himi qo kraky var kmna, — asum e xort mery։ Gangy ners en tanum te che: achqern enpes en nayum xort morn u ir aghjiknerin, vor erum en, krakum։ Uzum en taqchen, bayc ur vor taqchum en, achqery amen tegh hetevum u nayum en nranc, erum, krakum en nranc։

U lusademin xort mern u ir aghjiknern arden ervel, acux ein ktrel, miayn Vasilisayin er, vor vochinch cher eghel։

Aravoty Vasilisan gangy hoghum taghum e, tan durn amur koghpum, inqy gnum e qaghaq, mi anordi paravi xndrum e, vor moty kena, minchev, iren hery otarutyunic ga։ Paravy sirov yndunum e ir aghjka nman, Vasilisan el nran sirum, patvum e ir mor pes, moty aprum e u spasum։ Paraputyunic vor hognum e, mi or el paravin asum e.

— Espes parap-sarap nsteluc hognum em, nani jan, inch klini gnas vush arnes beres, manac anem։

Paravy gnum e, vush e arnum berum։ Vasilisan nstum e manac anum, enqan barak u nurb, vonc vor maz։ Manacn anum e prcnum, himi petq e gorci։ Bayc en tesak torq chi gtnvum, vor en manacin ga, vochov el chi karoghanum shini։ Vasilisan el et ir tiknikin e xndrum։ Tiknikn asum e.

— Gna indz hamar mi hin torq ber u mi maqoq, min el mi qich dziu dzar, es qez voamar amen ban shinem։

Vasilisan gnum e gtnum inch vor harkavor e, talis e tiknikin, inqy qnum։ Aravoty ver e kenum, tesnum tikniky mi hianali torq e shinel։

Vasilisan ktavy hinum e, nstum e gorcum u dzmerva verjy arden patrast e linum mi ktav, vor aseghi cakovn anc kkenar։ Garunqy ktavy tchermakacnum en, u Vasilisan paravin asum e.

— Nani jan, tar es ktavy caxi, phoghy ber: qez lini։

Paravy ktavin mtik e anum: mnum e berany bac։ Asum e.

— Aghjik jan, es ktavy tagavorin vayel ktav e։ Ari tanem palaty: tesnem։

Es ktavn arnum e paravy, gnum tagavori palati moterqy pttvum։ Tagavory nkatum e, vor mi parav ir palati moterqy pttvum e, asum e.

— Inch es uzum, ay nani։

Paravy te: tagavorn aprac kena, es qez vayel mi en tesak apranq em berel, vor uzum em du tesnes։

Tagavory hramayum e paravin ners beren։ Paravin vor ners en berum, tagavory ktavy tesnum e: estegh el sra berann e mnum bac։ Asum e.

— Inch e sra giny, ay nani։

Te.— Sran gin chuni, tagavorn aprac kena, qez nver em berel։

Tagavory shnorhakalutyun e anum, inqn el ir koghmic paravin e nverner talis u ardzakum։

Uzum en ktavicy tagavori hamar shapik karen. berum en dzevum, bayc enpes karogh chen gtnum, vor kari։ Man en galis man, verjy tagavorn el et en paravin e kanchum, te:

— Ay nani, vonc vor es ktavy gorcel es, enpes el petq e kares, te che urish karogh chka։

Paravn asum e.

— Tagavorn aprac kena, voch es em manel u gorcel es ktavy, voch el es karogh em karel։ Mi vordegruhi unem tany, es nra dzeri gorcn e։

— Lav, vordegruhid lini։ Tar tur nran, togh na kari։

Paravy veradarnum e tunVasilisayin patmum inch vor pataheler։

— Es el gitei, vor es gorcy, verjy indz er hasnelu, —asum e Vasilisan։ Phakvum e ir senyakum u sksum e karel։ Gisher-cerek e anum, karum, patrastum, talis e paravin, te: tar tur tagavorin։

Paravy shapikn arnum e tanum palaty, talis tagavorin, isk Vasilisan eresy lvanum e, gluxy sanrum, hagnvum, zugvum, nstum lusamuti arajn u spasum։ Spasum e te tesni inch petq e lini։

Min el en e tesnum, vor tagavori mardiky galis en depi paravi tuny։ Galis en, ners en mtnum u haytnum, te vov e karel tagavori shapiky, tagavorn uzum e nran tesni u inqy ir dzerqov vardzatri։

Vasilisan ver e kenum, gnum tagavori arajin kangnum։ Tagavori tesneln u siraharvely min e linum։

— El es qezanic dzery qashoghy chem, sirun Vasilisa, — asum e tagavory։— esorvanic du imn es, es el qony, esorvanic im kyanqi ynkern u im ashxarhqi taguhin es du...

Asum e, dzericy brnum, bardzracnum, nstecnum ir koghqin u sksvum e harsaniqy։ Vasilisayi hern el vra e hasnum, aghjka baxtavorutyuny vor tesnum e, uraxanum, ashxarhqovy min e linum, u en mnaln e, vor mnum e aghjka mot։ Ir meracu paravin el chi moranum Vasilisan. berum e palat, pahum e iren mot, isk tiknikic chi bazhanvum minchev mahy u misht, amen tegh pahum e ir grpanum։

KAXARDI TNAKY

(IRLANDAKAN)

Linum en, chen linum, linum en mi parav mard u knik, unenum en ereq aghjik։ Oreric mi or mardy mernum e, arevy dzez e bashxum, mnum e kniky։ Es kniky gitenum e, vor ir mardy voskov u arcatov liqy mi mec qsak e toghel, u mtqumy mxitarvum E, asum e. «Hernery merav, gone aghjikners qaghcac chen mnal» ։ Bayc inchpes kargn u orenqn e: merely der hoghavorac, taghac chen linum, vor aghqati kerp mtac mi kaxard galis e, ibrev te voghormutyun e xndrum, ajoghecnum e: qsaky dzerq e gcum u clkum, enpes vor chen el karoghanum imanan, te vor koghmic ekav u vor koghmy chqacav։

Espes xeghtch kniky ereq vorb aghjkanov aghqatanum e u, tchary ktrac, or u gisher e anum, ashxatum, vor karoghana ir erexancy pahi, mecacni։

Zhamanak e ancnum, es aghjiknery mecanum en, u mi or el mec aghjikn asum e.

— Ay mer, es es e mecacel, mec aghjik em dardzel, amot e indz hamar espes anban u angorc tany nstem։ Mi baghatch txir, tur indz, gnam ashxarhqe-ashxarhq man gam, im baxty gtnem։

Mery berum e mi baghatch e txum u adjkany harcnum, te inchpes e uzum, kes baghatchn e uzum mor orhnanqs hety, te amboghjn e uzum: aranc mor orhnanqi։ Aghjiky amboghjn e uzum: aranc mor orhnanqi։

Baghatchn arnum e tchampha ynknum։ Asum e. «Mi taruc u mi oric ety te eka eka, te ho cheka, imaceq, vor voghj u aroghj em u im baxty gtel em» ։

Gnum e, gnum e, durs e zalis mi ancanot erkir։ Mi tchamphi vra mi tnak e linum։

Es tnakin motenum e, tesnum e shemqumy nstac mi parav-zaram kaxard knik։ Es kaxardy harcnum e, te: ur es gnum։ Te: gnum em baxts gtnelu։

— Indz el henc edpes mi carayogh e harkavor, ari indz mot mna, — arajarkum e kaxardy։

— Vor qez mot mnam: inch petq e anem։

— Petq e dzeris jur aces, shorers hagcnes, avles, srbes, vararany vares, bayc vayn ekel e qez tarel, ete cxneluyzi mejy nayel es։

Aghjikn asum e: hamadzayn em։

Aravoty kaxardy vor ver e kenum, es aghjiky dzerin jur e acum, shorery hagcnum, kaxardi durs gnaluc heto el vararany srbum e, bayc srbelis mtqovn anc e kenum, te: inch petq e lini, mi mec ban ho chi linelu, ete mi achqi pochov cxneluyzi mej nayem։ Nayum e, inch e tesnum, tesnum e ir moric goghacac voskov u arcatov liqy qsaky hres cxneluyzi mejy kax arac։ Iskuyn hanum e, usy gcum u trchum depi tun։

Tchamphin mi dzi e patahum, arajy ktrum e u xndrum, asum e.

— Aghchi jan, aghchi, inch klini indz qores. es oxty tari e: vochov indz qorel chi։

Aghjiky dzeri phetovy dziun talis e, tchamphicy denn e anum u anc kenum, gnum։

Arajn e galis mi vochxar։ Asum e.

— Aghchi jan, aghchi, inch klini indz xuzes, es oxty tari e: vochov indz xuzel chi։

Aghjiky sran el e zarkum, tchamphicy denn anum u anc kenum։

Mi qich el gnum e, tesnum e mi origac ec։ Es origac ecn aghachum e, asum e.

— Aghchi jan, aghchi, inch klini indz teghphox anes։ Es oxty tari e: indz teghphox chen arel։

Aghjikn ici vra qar e shprtum u ir tchamphen sharunakum։

Gnum e patahum mi xaphan jaghaci։ Es xaphan jaghacy xndrum e, asum e.

— Aghchi jan, aghchi, inch klini ban gces indz. Es oxty tari e xaphan em, vochov indz ban chi gcum։

Aghjiky sran el chi lsum, ners e mtnum, dran etevy dzgvum, qnum։

Kaxardy veradarnum e tun, tesnum e aghjiky phaxel e։ Akn e tali cxneluyzin, tesnum e entegh el qsaky chka։ Kataghum e, ynknum e aghjka etevic։

Tchamphin patahum e dziun։

— Ay dzi, — asum e, — voskov u arcatov liqy qsaky dzerin im adaxnin ardyoq ches tesel։

— Henc nor esteghic phaxac anc kacav, — patasxanum e dzin։

Kaxardy vazum e։ Patahum e vochxary։

— Ay vochxar, — asum e, — voskov u arcatov liqy qsaky dzerin im aghaxnin ardyoq ches tesel։

— Tesel em, — patasxanum e vochxary։— Mi qich araj desy vagelov anc kacav։

Gnum ev patahum e icin։

— Ay ec, — asum e, — voskov u arcatov liqy qsaky dzerin im aghaxnin ardyoq ches tesel։

— Inchpes che, — tesel em, — patasxanum e ecy.— henc nor desy anckacav, depi en xaphan jaghacy։

Gnum e xaphan jaghaci mot։

— Ay xaphan jaghac, voskov u arcatov liqy qsaky dzerin im aghaxnin ardyoq ches tesel։

— Inchpes chem tesel, ners ari, hres im dran etevy qnac e, — patasxanum e xaphan jaghacy։

Kaxardy ners e mtnum, tesnum e aghjiky hres: qsaky glxi takin: dran etevy qnac։ Dzerqi kaxardakan gavazanov zarkum e qnac aghjkany, dardznum e qar, ir voskov u arcatov liqy qsakn arnum, et gnum ir tuny։

Sra vra mi tarin u mi orn anc e kenum, mijnak aghjiky tesnum e, vor quyry et chekav, morn asum e.

— Inchpes erevum e, quyrs baxtavorvel e u lav e aprum, amot chi, vor henc es tany nstem parap-sarap։ Mi baghatch txir tur indz, gnam ashxarhqe-ashxarhq man gam, im baxty gtnem։

Mery harcnum e, te: vorn es uzum, baghatchi kesn es uzum im orhnanqi het, te amboghj baghatchn es uzum aranc im orhnanqi։

— Amboghj baghatchn em uzum: aranc qo orhnanqi, — patasxanum e aghjiky, amboghj baghatchn arnum e u tchampha ynknum, asum e.— Mi taruc u mi oric ety te eka eka, te ho cheka, imaceq, vor voghj u aroghj em u im baxty gtel em։

Gnum e։ Sa el mec qroj nman e varvum u nra baxtin arzhananum։

Mi tarin u mi orn anc en kenum, et chi galis։ Phoqr aghjikn asum e.

— Im quyrern arden hasan irenc murazin, mite henc es petq e mnam espes anban u angorc nstac, anpetq indz hamar el, urishneri hamar el։ Mi baghatch txir, mayrik, es el gnam im baxti etevic man gam։

Mery harcnum e, te: vorn es uzum, kes baghatchn es uzum im orhnanqi het, te amboghj baghatchn: aranc im orhnanqi։

Phoqr aghjiky, te: kes baghatchn em uzum, qo orhnanqy hety։

Mery kes baghatchy talis e iren, orhnum u tchanaparh dnum։

Ir quyreri nman sa el erkar des u den taphareluc heto galis e hasnum kaxardi kacaranin u aghaxin e mtnum nra mot։ U henc nranc pes sa el mi or cxneluyzi mej nkatum e voskov u arcatov liqy qsaky, arnum e u durs prcnum depi irenc tuny։

Tchamphin pataoum e dziun։ Dzin aghachum e.

— Aghchi jan, aghchi, inch klini indz qores, oxty tari e: indz qorel chen։

— Vay, xeghtch dzi, — asum e aghjiky, qsaky mi koghmn e dnum u qorichov qorum e dziun։

Mi qich anc e kenum, vochxarn e xndrum.

— Aghchi jan, aghchi, inch klini indz xuzes, es oxty tari e: indz xuzel chen։

— Vay, xeghtch vochxar, — asum e aghjiky, hanum e mkratn u xuzum e vochxarin։

Mi qich el gnum e, origac ecn e kanchum.

— Aghchi jan, aghchi, inch klini teghphox anes indz. es oxty tari e mi tegh origac em, vochov indz teghphox chi anum։

— Vay, xeghtch ec, — asum e aghjiky u teghphox e anum sovac icin։

Verjy hasnum e xaphan jaghacin։

— Aghchi jan, aghchi, inch klini ban gces indz, — xndrum e xaphan jaghacy.— es oxty tari e espes kangnac em, vochov ban chi gcum indz։

— Vay, xeghtch jaghac, — kanchum e aghjiky, jury bac e toghnum, u jaghacy grrum e։

Ev vorovhetev ory hatel er, mutn ynknum er, mtnum e jaghacn u dran etevy parkum qnum։

Kaxardy veradarnum e tun, tesnum e aghjiky chka։ Cxneluyzn akn e talis, tesnum e qsakn el chka։ Kataghum, phrphrum e, ynknum e aghjka etevic։

Hasnum e dziun, dziun harcnum e.

— Ay dzi, — asum e, — voskov u arcatov liqy qsaky dzerin im adaxnin ches tesel։

— Dun el ohenc imanum es: es el ban u gorc chunem, ban u gorcs en e, qo aghaxinnerin hskem, — patasxanum e dzin։— Es inch gitem: vortegh e qo aghaxiny, gna, man ari, gtir։

Gnum e hertov hasnum e vochxarin, icin, nranq el nuyn patasxann en talis։ Verjy hasnum e jaghacin։

— Ay jaghac, — asum e, — voskov u arcatov liqy qsaky dzerin im aghaxnin ches tesel։

— Inch es asum, es grroci mej lav chem lsum, — patasxanum e jaghacy.— motik ari, akanjums asa։

Kaxardy motenum e jaghacin, vor jaghaci akanjumn asi, jaghacy sran brnum e, pttum, kolorum, takovn anum, shinum alur-aghcan u shprtum, crum des u den։

Kaxardy ver ynknelis dzerqi gavazany ver gcac e lianum։ Jaghacn adjkann asum e. «Ed gavazany vercru, dranov zarkir dran taki erku qarin» ։ Aghjiky kaxardakan gavazanov zarkum e dran taki erku qarin, min el tesnum e: arajy kangnecin ir erku korac quyrery։ Phatatvum en irar, hamburvum, u voskov, arcatov liqy qsakn arnum, tchampha ynknum depi tun, irenc parav mor mot։ Tany parav mery ir aghjiknerin korac er hamarum u nstac sug anelis e linum, vor hankarc ners en mtnum ereqn el, voghj u aroghj, hetnern el voskov u arcatov liqy qsaky, uraxanum, ashxarhqov min en linum, u en orvanic aprum en urax u apahov։

MARDAKERI AGhJIKN U XVoRHRDAVVoR VARPETY

(ITALAKAN)

Linum e chi linum, linum e mi tagavor, unenum e erku vordi, miny bari, myusy char։ Barin linum e mecn u zharaVogy։ es bany dur chi gaph chtr eghbory, mtacum e: mi kerpov azatvi bari eghboric, vor zhamanakin inqy tagavor darna։ Mi or asum e.

— Ari gnanq vorsi։ Te: gnanq։

Gnum en։ Mtnum en antari xorqy։ Vor mtnum en antari xorqy, tiknapahnery et en ynknum u erku eghbayr mnum en menak։ Vor mnum en menak, es char eghbayry sury hanum e, xrum e bari eghbor tikunqy u, karcelov te arden spanec, veradarnum e palaty, ibrev te ban chi patւshel։ dzery harcnum e.

— Eghbayrd inch eghav։

— Ax, — asum e, — dzerd mecutyun, enpes mi dzhbaxtutyun patahec vor... gazannery eghbors keran...

Xeghtch hery aghi artasuq e taphum, lac u sug e anum, dardic hivandanum e mernum, u char vordin teghy nstum e tagavor։

Sranc estegh toghnenq, gnanq himi tesnenq: inch eghav bari eghbayry։

Bari eghbayry antari xorqum ushqi e gali, sksum taranchel u ognutyun kanchel։

— Ogneceq, vov astvac siroghner... ogneceq... tchyughery jardotelov, xotery xshxshacnelov, miny araj e gali, taracum e erkar tchankerov mazot dzerqery, ver e qashum tagavori tghin u hety phshphshot lezvov mejqi aryuny lizum e, hety xul mrmrum.

— Of, inch hamov e... of, inch hamov e...

Es xrpot dzenic tagavori tghi hogin marum e։ «Vay indz, — asum e, — mardakeri tchankn em ynkel» ։ Du mi asil, tchshmarit vor, ynkac e linum mardakeri tchanky։

Mardakery sran mi boxchi nman krnatakn e anum u tchampha ynknum depi ir qarandzavy։

Loq-loq anelov mi qani ropeum hasnum e qarandzavi durn u cecum.

— Dury bac ara, aghjik jan, dury bac ara, tes qez hamar inch em berel...

Aghjiky vor dury bac e anum, vor tesnum e ushataphvac u aryunatatax tagavori tghin, xghtchaharvum e, asum e.

— Estegh inch lav ban ka vor... Ches tesnum arden merac e... togh tanem den gcem...

— Asenq tchshmarit es asum, arden diak e... Tar den gcir, isk es eli kgnam voronelu, — asum e hresh hern u dzerac anhetanum։

— U... u...— miayn mrnchyunn e lsvum hervic։

Hery heranum e te che, aghjiky vazum e, paharanic mi degh e hanum, berum e qsum tghi verqin։ Tghen achqy bac e anum, asum e.

— Of, es inch shat em qnel։

U tesnelov koghqin kangnac aghjkany: harcnum e.

— Du vov es, sirun aghjik։

— Es mardakeri aghjikn em, bayc indzanic mi vaxenar... isk du vov es...

Tagavori tghen nor hishum e u glxi ynknum, te vortegh e ynkel, haytnum e, te inqn vov e, patmum e ir glxin ekacy u xndrum e aghjkany, vor toghni iren: gna ir hor mot։

— Qez u qo hory sarer u dzorer en bazhanum, — patasxanum e aghjiky։— Ches karogh nran hasnes։ Tchamphin kbrni im hery, erku patar kani, kuti qez։ Estedic anphordzanq durs galu gnalu hamar petq e unenal im hor mati kaxardakan matanin։ Es nra matic qnac zhamanaky khanem en kaxardakan matanin, miayn mi paymanov, vor xosq tas miasin phaxchenq u amusnanas indz het։

Tagavori tghen xosq e talis։

En zhamanak lsvum e mardakeri mrnchyuny: u... u...

Vorsy anhajogh er ancel, barkacac veradarnum er tun։

— Shut ara, mtir es qunjy, taqnvir, te che vor tesav, qez kuti...

Aghjiky taqcnum e tghin u miamit nstum։ Hery ners e mtnum te che, hototum e u kanchum.

— Of, inch lav mardahot e gali...

— Ed qez e edpes tvum, — asum e aghjiky։— Mardn estegh vov e tvel... hognac es, ari mi lav hac ker u parki qni։

Mardakery mrtmrtalov mi xorovac ezan kisan e klanum u meknvum։ Aghjkann asum e.

— Ari gluxs qori, vor qnem։

Aghjiky mi dzerqov gluxy qorum e, myusov kamac ashxatum e mataniqy maticy hani։

— Ed inch es anum, aghjik jan, — kes qun, kes artun mrmrum e mardakery։

Aghjiky vaxecac dzery et e qashum u ed ory el chi hamardzakvum matanin hanelu phordz anel։

Iriknapahin mardakery noric vorsi e gnum, mnum en aghjikn u tagavori tghen։

Aghjiky qunjic durs e berum tagavori tghin u nra xndranqov man e acum irenc senyaknery։

Mi durn e bac anum: tghen zarmanqic mnum e apshac: mi mec dahlitch e: liqn u zardarvac voskov u arcatov, tankagin qarerov u marmarov, bayc hatakin ested-entegh taphvac krcotac voskorner։

— Es inch voskorner en, — harcnum e tagavori tghen։

— Voskorner en eli, — patasxanum e mardakeri aghjikn u myus durn e bac anum։ Mtnum en hetevyal senyaky։ Arajinic aveli phartam u shqegh։ Patery maqur arcatic, voskuc u margaritic, hrashali kah-karasiqov, voskenkar–oskephunj metaqsi varaguyrnerov zardarac։ Bayc estegh el taphvac en nuyn krcac voskornery...

— Es inch voskorner en, — dardzyal voarcnum e tagavori tden։

— Dranc inch es nayum, —krkin xosqy kturn e gcum mardakeri aghjiky, — du voske paterin mtik tur, arcate u margarite dzeghunnerin nayir...

U araj e gnum։

Tagavori tden glxi e ynknum, vor ed voskornery en xeghtch mardkanc voskornern en, voronc laphel er mardakery։

— Isk es inch senyak e, — cuyc e talis tagavori tghen mi dran vra, vori erku koghmy hskum ein erku vishapner։

— Es im hor gandzarann e։ Es senyaky chi kareli mtnel aranc im hor mati kaxardakan mataniqi, te che: iskuyn kpataroten es pahapan vishapnery։

— U... U...

Lsvum e mardakeri ahreli vornocy։

— Shut ara, shut, taqnvir, u shunchd chhanes min el minchev irikun, hers galis e, — asum e aghjikn u krkin taqcnum tagavori tghin։

Isk mardakern arden dury cecum e.

— Bac ara dury, aghjiks, bac ara, qez hamar tes inch em berel։

Apa te tagavori tghen ir taqnvac teghic lsum e goroci u laci dzen, hetn el berani clphoc։

Mardakern ir yntriqn anum e u parkum e qni, aghjkan patvirum e gluxy qori։

Aghjikn es angam karoghanum e hor matic hanel kaxardakan matanin, apa tghi het miasin arnum en mardakeri gandzern u phaxchum։ Shat en gnum te qich, shatn u qichy astvac giti, hasnum en mi ashxarhq, es ashxarhqum tagavori tghen imanum e, vor ir hery merel e, u nra teghy ir axpern e nstel tagavor։ Inchpes xosq er tvel, enpes el amusnanum e mardakeri aghjka het u mnum e es ashxarhqum։

Shat en kenum te qich, mi qani erexa en unenum, shat sirov el aprum en irar het, miayn kiny erbemn gishern anhetanum e u cegin e veradarnum shrtunqnery aryunot։ Harcnum e, te:

— Ed inch es kerel։ Te:

— Vochinch, hav u garn em kerel, berans el der hala chem srbel...

Mi angam el enpes e patahum, vor es tagavori tghen erexaneri het gnum e urish tegh, mutn ynknum e u mnum en tchanaparhin։ Gisherva mi zhamanaky mi gazan goghuni motenum e u hardzakvum qnac erexaneri vra։ Tagavori tghen sury hanum e zarkum, gazany mardu dzenov tchchum e.

— Vay, mera...

Dzenn el canot dzen։ Mtik ta: inch tesni: srov zarkac, arajn ynkac ir kiny։ Gisherov durs e ekel vors voronelu, mtnumy chi nkatel, qich e mnacel ir erexanerin uti։

— Aha te inch knshanaki linel mardakeri aghjik...

U mnum e xeghtch mardy shvarac, husahatvac kangnac mejteghy։ Mi koghmy ynkac arnashaghax kiny, myus koghmy: cvatac erexanery։

Chgiti inch ani, inch chani։

Es drutyan mej hankarc lsum e qnqush dzen.

— Inch e patahel, inchu es lac linum, tagavori vordi։ Gluxy ver e qashum, tesnum e arajr katchgnac tchermak shorerov mi gegheckuhi։

— Ax, — asum e, — annman aghjik, ognir indz, tesnum, es, kins, erexaners։

— Es karogh em qez ognel miayn mi paymanov, — xosum e gegheckuhin։

— Inch vor ases: hozhar em։

— Lav, de lsir։ Es gitem: inch e berel qo gluxy eghbayrd, gitem: inchpes es ynkel mardakeri tchanky, vonc es nranic azatvel u amusnacel nra aghjka het, mi xosqov: ameny gitem... Bayc ete uzum es qez ognem, petq e neres eghbord...

— Eghbors... O, erbeq։ Es bolori pattchary na e... Chem karogh, chem karogh nran nerel...

— Ches karogh... Deh, mnas baryav։

Xozhorvum e gegheckuhin u shur e gali, vor herana։

— Kac, kangnir, knerem, — kanchum e tghen, — miayn te ognir։

— De lsir, —։ Xosum e vogin։— Qo kiny arden merav, erexanerd el amenqy piti mernen, vorovhetev mardu mis en kerel, baci amenaphoqry, cckery։

Kaxardakan matanu uzhov amen gisher qez qnecnum er qo kiny u inqy gnum mardi vorsi, u vorsi msic utecnum er ev ir erexanerin, inchpes gishaker trchuny kam gazany ir arac vorsic utecnum e ir dzagerin։ Miayn cckern e, vor mardi mis chi kerel, ev miayn na kapri u ktagavori apagayum, ete miayn du neres eghbord...

— Nerum em, — asum e tagavori tghen։

— De himi nayir, — sharunakum e hrashali kiny։ Meknum e dzerqi kaxardakan gavazany, irar etevic tetev zarkum e erexanerin, u irar etevic erexanery darnum en hyusni gorciqner, taphvum en getnin: tak, uneliq, sghoc, dur, isk amenaphoqry, cckery: shaghaph։

Ahic u zarmanqic teghn u teghy qar e ktrum xeghtch hery։

— Mi vaxenar u mi husahatvir, — xosum e vogin։— Es orvanic du klines varpet-hyusn, isk sranq: qo gorciqnery։ Cereky qez hamar gorciqner klinen, isk gishery henc kaxardakan mataniqov zarkes, kdarnan qo erexanery։

Ayzhm havaqir es gorciqnery, gna qo eghbor qaghaqy, mi hamest xanut vardzir u mejn ashxatir, inchpes hasarak ashxatavor, banvor hyusn։ Nranic heto inch vor kpatahi: heto ktesnes։

Asum e u chqanum chqnagh kiny։

Tagavori tghen henc entegh taghum e ir knojy, hetn arnum e taky, uneliqy, sghocy, durn u shaghaphy, vor chi imanum ir zavaknern en te gorciqnery, u tchanaparh e ynknum depi char eghbor qaghaqy։

Char eghbor qaghaqum mi hamest xanut e vardzum u ashxatum։

Shat qich e vastakum, bayc aprum e tchox u arat։ Harevannery zarmanum en. chen haskanum, te es vorteghic e sa espes harust aprum։

— Amot chlini harcnely, varpet, edqan qich ashxatanqov inchpes es karoghanum espes lav aprel...

Varpety patasxani phoxaren brnoti e qashum u usern e ver qashum։

Ari u sranic ban haskacir։

Mi xosqov: voch voq chi haskanum sra gaghtniqn, u anuny dnum en «Xorhrdavor varpet» ։

Min el tesar Xorhrdavor varpety msagorci xanuty mtav։

— Inch arzhe sukin։

— Sukin qez hamar chi, varpet, sukin tagavori hamar e։

— Inchu, im phorn el tagavori phori nman phor chi, inch e...

Mardik cicaghum en.

— Kecces, varpet, kecces, lav asir։ Gnum e dzknavatchari mot։

— Xaviarn inch arzhe։

— Xaviary qez hamar chi, varpet, xaviary tagavori hamar enq pahel։

— Vah, inchu, im axorzhakn el tagavori axorzhaki pes axorzhak chi, inch e...

Zarmacac harc e talis Xorhrdavor varpety, u noric xalxy cicaghum en.

— Kecces, varpet, kecces, tchisht nkatecir։

U inch el vor arnum e: mseghen, dzkneghen, kanacheghen, yndeghen te mrgeghen, arnum e arat-arat u amenayntiry։ es u en harcnum en.

— Ed vov petq e uti, varpet։

— Es u im erexeqy։

— Shat erexa unes։

— Inchpes che. Taky, Sghocy, Uneliqy, Shaghaphy։ Xalxy cicaghum en.

— Anush lini qez u erexanerid, va rpet։

— Shnorhakal em։

Veradarnum e xanut, zambyughov uteliqy dnum ankyunum u sksum banel minchev irikun։

— Hapa tchashd, inchpes petq e lini, varpet։

— Tchashs entegh xohanocum kephen։

Gisherva kesin xanuty koghpum e, dury etnaphak e tali, u iskuyn nersy aphsenery shrxkshrxkum en, bazhaknery zrngzrngum en, danak pataraqaghnery chxkchxkum, karces te bazmativ caraner xanutum mec seghan en bac anum։ Apa te lsvum e urax caph u cicaghy, mej ynd mej el Xorhrdavor varpeti sastogh dzeny.

— Sghoc, kargin...

— Tak, zguysh, shishy chkotres...

— Xeloq kaceq, charutyun mi aneq...

Harevannery lsum en u apshum։ Aravoty camaqac galis en։

— Hy, varpet, irikuny lav yntreciq։ Bayc dzer erexeqy bavakan charutyun en anum...

— Che, enqan el char chen, teseq, inch xeloq sharvac en։ Patasxanum e varpety u cuyc e talis pati koghmy, isk pasharegheni zambyughy, tchshmarit vor, datark e։

Harevannery gluxnery traqecnum en, hazar u mi entadrutyunner en anum, voch mi kerp chen karoghanum imanal Xorhrdavor varpeti gaghtniqy։

Cerekov mtik en anum: mi xeghtch mard e, mi phoqrik negh xanutum, gluxy kax ir bani vra։ Vorteghic e sa esqan phogh ashxatum, esqan uteliq arnum, ev ur e gnum es ameny... inch e nshanakum es aghmukn u shrxkocy, vor lsvum e gishernery։

Mtacum en: drany mi cak shinen, vor enteghic guce mi ban tesnen, en el chen karoghanum։ Dury, vor tvum er te phtac taxtakic e, voch mi burghu chi mot toghnum։

Zarmacac harcnum en.

— Varpet, qo durn inchic e shinvac։

— Panric։

— Hapa inchu ches utum։

— Es panir chem sirum։

— E varpet, inchu es mez xabum։

Isk varpety ir brnotin e qashum u xndum։

Verjapes xabary gnum e hasnum iren: tagavorin։

Tagavory barkanum e։

— Ha, vonc te im phorn el tagavori phori nman phor e... hramayum e, vor mteravatcharnery amenavat mterqnery tan handugn varpetin։ U tagavori hramany durs ekac oric varpety petq e en tesak mis uter, vor shunn el cher util. hotac dzuky, vordnac panir u phtac ptughner։

— Hy, goh es te che, varpet, — caghrelov harcnum en vatcharoghnery։

— Es goh em, bayc enpesnery kan, vor iski chen karogh goh linel...

— Inchu։

— Endur։

Asum e, brnotin qashum u gnum ir xanuty։

Du mi asil: henc ed orn el tagavory ir mecamecnerin hravirac e linum handisavor tchashkeruyti։

Seghanin mis en berum: leshi hot e gali, panir en dnum: enqan vordnac, vor iren-iren seghani vra man e gali, ptughnery tchitchvot, ttu, kanachegheny phtac...

— Es inch ban e, — gorum e tagavory.— estegh kancheceq ed lirb xohararin։

Xeghtch xoharary erdum-krakn e ynknum, te amenayntir mterqn e arel, sran-nran vka e berum, te bolor uteliqnery hrashali burum ein xohanocum...

Inch petq e anen։ Tagavorn el ir mecamecnern el chor hacy jrum trjum en utum, vor sovamah chlinen։

— Ka te chka es Xorhrdavor varpeti sarqac xaghn e, vor xaghum e mer glxin, — karciq e haytnum tagavori xorhrdakanneric miny։— Kaceq, es mi gnam dra mot։

Shorery phoxum e, hin, mashvac shorer e hagnum u gnum։

— Bari ajoghum, varpet։

— Astcu barin qez։

— Varpet, mi neghutyun qashi: es snduky norogi։

— Shat lav։ Estegh dir։

— Qez mot es inch lav kerakuri hot e gali, varpet։

— Ha, erevi en ankyuni tchashi krtchonqi hotn e... Xorhrdakany en koghmn e nayum, tesnum e hianali dzukn u xorovun, berni jury vazum e։

— Es hianali uteliqnery vortegh eq arel, varpet։

— Entegh, vortegh caxum en: shukayum։

— Bayc inchqan indz haytni e, tagavory hramayel e. vor qez vra lav uteliq chcaxen, es inchpes e, vor...

Varpety patasxani phoxaren brnoti e qashum, usery ver qashum u qti takin cicaghum։

Estedic xorhrdakany vazum e tagavori mot։ Tagavori mot mecamecnery xorhrdi en havaqvum, xorhurd en anum u vtchrum en, vor Xorhrdavor varpety anpattchar mi kaxard e vor ka, u nranic petq e xlel ir gorciqnery: taky, sghocy, uneliqy, durn u shaghaphy, mi xosqov: ameny, inch vor uni։

Inchpes vor vtchrum en, enpes el anum en։

Xorhrdavor varpeti gorciqnery berum en tagavori nnjaranin kic senyakum phakum։ Phakum en, banalin talis tagavorin։ Tagavorn el, apahovutyan hamar, banalin kaxum e ir gotuc։

Min el kesgisherin es phakac senyakum mi aghmuk, taky takum e: tyxk ha tyxk, uneliqy qashum e: chyxk Ha chyxk, sghocy sghocum e: xyr ha xyr, shaghaphy cakum e: vyr ha vyr, apa te miasin tchchum en.

— Hac enq uzum, hac enq uzum...

Tagavory vazum e, dury bac e anum, tesnum e bolor gorciqnery hangist irenc teghern ynkac en։ Bayc dury phakum e te che, noric lsvum e lacn u tchichy.

— Hac enq uzum, hac enq uzum...

Es tagavorn amboghj gishery chi karum achqy kpcni։ Erkrord gishery: aveli tund։

Xorhrdakannern asum en.

— Tagavorn aprac kena, ber uteliqner dnenq ed senyakum, tesnenq inch durs kga։

Berum en uteliqner en dnum ed senyakum u el ed phakum։

Akanj en dnum։

Aphsenery shxkshxkum en, danaknern u pataraqaghnery chxkchxkum, bazhaknery zrngum։ Caph, cicagh, tchich, aghmuk։ Hetn el miny, te:

— Sghoc, du indz botum es։

Myusy, te:

— Shaghaph, mazers mi qashi։

Errordy, te:

— Dur, es inch arir, shoreris vra taphecir...

Es tagavorn u ir xorhrdakannery zarmanqic mnum en qaracac։

Hrashq, vor hrashq։ El inch xosq, vor xorhrdavor varpety kaxard e։

Tagavory hramayum e, vor varpetin ir moty beren։ Berum en։ Asum e.

— Varpet, es inch ban e, vor qo gorciqnern utum en u xosum։ Es inch knshanaki...

Varpety patasxani phoxaren brnoti e qashum u usery ver qashum։ Ev voch mi xosq։

Tagavory kataghum e։ Asum e.

— Ete iskuyn es gaghtniqy im arjev bac ches anil, gluxd ktrchi։

— Inch gaghtniq, dzerd mecutyun, im erexanern en, aha bolor gaghtniqy։

— Hapa inchu qo erexanern es tesak tarorinak kerparanq en arel, vor iski nman chi mer kerparanqin։

— Nra hamar, vor indz ognen, hac ashxatenq, aprust anenq։

Tagavory havatum e varpeti xosqin u hramayum e, vor veradardznen gorciqnery։ Miayn te hetn el patvirum e.

— Bayc zguysh kac, varpet, myus angam el chases: im phorn el enpes phor e, inchpes tagavori phory ev kam te: im axorzhakn el enpes axorzhak e, inchpes tagavoriny։ Te che heto shat kzghjas։

Varpety gnum e, noric sksum e ir gorcy։ Bayc hetzhete hatchaxordnery pakasum en։ Mardik vaxenum en nra het gorc unenaluc։ Izur e na phoghocnery tapharum u amen mi hing qayli vra kanchum.

— Aha varpety... varpety ekav, um e shinelu ban harkavor... aha varpety...

El voch voq gorc chi talis։

Es u en harcnum en.

— Varpet, himi vonc es aprelu։

Varpety patasxani phoxaren usery totvum e u brnoti e qashum։

Es tagavory unenum e vec erexa, ereq aghjik, ereq tgha, miny myusic aroghj u sirun։ Es erexeqn irar etevic hivandanum en u mernum։

Bzhishk, heqim, degh, tchar: voch mi ban chi ognum։ Irar etevic mernum en։

Mec aghjiky mernum e։ Tanum en taghelu։ Min el tesnum en: Xorordavor varpetn el en koghmic e gali: usin mi dagagh։

— Ed vov e merel dzer tany, varpet։

— Im Takn e merel, im Taky... tanum em taghem։ Myus angam tagavori tghin en tanum taghelu, dardzyal, handipum e varpety: usin mi urish dagagh։

— Ed vov e merel, varpet։

— Im Durn e merel, tanum em taghem։

Espes kargov, qani tagavori erexaneric mekin tanum en taghelu, varpetn el taghum e ir gorciqneric meknumeky։

Tagavori xorhrdakany shat xoramank mard e linum։ Tagavorin asum e.

— Dzerd mecutyun, tesnum eq, vor amen angam dzer erexanery taghelis: varpetn el ir gorciqneric meky kam myusn e taghum։ Sra mej mi xorhurd ka։ Ev ete cheq uzum, vor dzer bolor erexanery mernen, kancheq Xorordavor varpetin u mi dzevov nra sirtn areq։

Tagavorin el menak mi aghjik e linum mnacac, amenaphoqry, en el verjin shnchumn e linum։

Tcharahatvac kanchum e varpetin, aghachanq, paghatanq e anum.

— Varpet, astcu sirun, erknqi sirun, qo erexanc gerezmani sirun, xndrum em, azatir aghjkans։

Varpetn el te.

— Dzerd mecutyun, xndrum em azateceq im Shaghaphin։

Tagavory te.

— Inchpes azatem։

Varpety te.

— Dra hamar miayn mi tchar u tchanaparh ka. amusnacnel es erkusin irar het։

Tagavorn aghjka siruc hozharum e, bayc mtqumn asum e: togh mi es phordzanqn anc kena, es heto sran cuyc ktam։ Sra vra tagavori aghjiky lavanum e։ Tagavory varpetin asum e.

— Ur e qo Shaghaphy, de ber psakenq im aghjka het։

Varpetn asum e.

— Tagavorn aprac kena, im Shaghaphy arayzhm cerekov mnalu e iskakan shaghaph ev miayn gishern e tgha darnalu, inchpes vor naxasahmanvac e nra hamar։

— Ed arayzhm, isk heto։

— Heto el heto ktesnenq, inch vor astvac kkamena։

— Uremn, arayzhm amusnutyan masin chi karogh xosq linel։

— Dzerd mecutyuny inchpes vor kkamena։

Espes mi qani tari anc e kenum։ Tagavory shat e uraxanum, vor ir aghjka u Shaghaphi amusnutyuny misht hetadzgvum e։ Ev sirum e varpetin dzerq arnel։

— Hy, vonc es, xnami varpet, axar baci shaghaphic el qez gorciq chi mnacel. vonc es ashxatum, vonc es aprum։ Inqd lav aprusti sovor, manavand phord el nuyn phorn e, inch vor...

— Inch aprust, inch ashxatanq, dzerd mecutyun, amboghj ory nstac tghis heqiat em patmum։ Himi es em shinel im ban u gorcy։ Erek el mi shat lavy patmeci։ Ardyoq dzerd mecutyuny heqiat chi sirum, cher kamena mi lavy patmem: lser։

— Inchu che. hameceq, patmir, klsem։

— Dzerd mecutyun, zhukov-zhamanakov eghel e chi eghel, eghel e dzez nman mi tagavor, unecel e erku vordi, miny bari myusy char։ Barin eghel e mecy u gahi zharangy ev hor mahic heto na piti nster tagavor։ Es bany dur chi gali char eghbory...

Tagavorn estegh mraylvum e u varpeti xosqy ktrum e.

— Varpet, qo heqiaty indz dur chi gali։

— Der lseceq, dzerd mecutyun, amenahetaqrqrakan masy himi ksksvi։ Ha, en ei asum, char eghbory dur chi gali, vor hor mahic heto barin piti tagavori, ir mejy vtchrum e gorcy shur ta enpes, inchpes inqn e uzum։ U mi or eghborn asum e.

— Ari gnanq vorsi։ Gnum en։ Antari xorqum tiknapahnery et en mnum։ Vor tiknapahnery et en mnum: sa sury hanum e, xrum bari eghbor tikunqy...

Tagavorn estegh aveli takn u vra e linum u varpeti vra gorum e.

— Es asi, vor qo heqiaty indz dur chi gali, varpet...

— Mi qich el lseceq, himi amenahetaqrqrakan teghy kga, dzerd mecutyun, mi qich el lseceq։ Char eghbayry vor zarkum e, karcum e, te bari eghborn spanec, xotov-xashamov cackum e u gnum։ Gnum e tany horn asum, te eghbors antarum gazannery keran...

Estegh tagavory teghic ver e trchum, aghaghakum.

— Uremn du im eghbayrn es... nerir, nerir indz, eghbayrs...

Aghaghakum e u doghdodalov ynknum Xorhrdavor varpeti votnery։ Asum e.

— Indz mi patzhi, eghbayrs, indz mi patzhi... Aha qo tagy, ar, nstir mer hor gahin u tagavorir։

— Voch es petq e tagavorem, voch du, — patasxanum e Xorhrdavor varpety.— im Shaghaphy klini tagavor, qo aghjiky taguhi։ Mer zhamanakn anc e kacel, ayzhm nrancn e zhamanaky, vor nranq piti tagavoren։

Berum en varpetin hagcnum en ir arajvan ishxanakan zgestnery u gnum en Shaghaphi etevic։ Bayc Shaghaphn el, shaghaph cher arden, kerparanaphoxvel, dardzel er mi sirun patani։

Estegh erku eghbayr grkum en irar, irar nerum u sirum en, isk Shaghaphn u tagavori gegheckuhi aghjiky amusnanum en u tagavorum urax u baxtavor։

ASTGhERIC IJAC KINY

(HNDKAKAN)

Hin zhamanaknery, erb der Hndkastanum chein erevacel spitak mardik irenc hracannerov, erb der nra tchox u yndardzak hovitnerum xaghagh aracum ein gomeshneri eramaknery, erb der astghern el mot ein erkrin u chqnagh, kendani araracner ein, ev hatchax ijnum ein mardkanc mot, aha en zhamanakneric em patmum։

En zhamanaknery kovi geti aphin aprum er mi jahel vorskan։ Na sirum er karmir caghiknern u kapuyt erkinqy։ Ev minchder urishnery kashve batchkonnerov ein vorsi gnum, na karmir hulunqnerov zardarac koshikner er hagnum, eresy naxshum er karmir sherterov u shrjanaknerov, inqn el enpes var u naxshun zugvum-zardarvum, inchpes var u naxshun zugvac en erkinqn u erkiry։ Mazeri mej el misht krum er karmir karapi phetur, dra hamar el nran kanchum ein Bardzr phetravor։

Mi angam ir net u agheghov zinvac Bardzr phetravory gnum er antarov։ Mi kanach bacatum nkatec mi hetq: manr votnategher, vor erbeq cher tesel ir kyanqum։ «Inch ararac e sa ardyoq, vorteghic e ekel ev ur e gnacel», — zarmacac harc tvec jahel vorskany։ En hetqy brnec u gnac։ Aveli zarmanqy mecacav, erb tesav hetqy shrjan anelov ekav eli entegh, vorteghic sksel er u gnacel։

— Inch uzum e lini, petq e imanam inch ararac e sa, — vtchrec u parkec en shrjani mej bardzr xoterum u caghiknerum ev mtacum er anhayt araraci u nra votnategheri vra: hayacqov xorasuzvac kapuyt erknqi mej։

Min el nkatec: henc ir verevum, erknqi xorqum, mi phoqrik ket։ Skzbum arcvi tegh yndunec, bayc hetzhete ijnelov mecacav, mecacav kety, u min el tesav: mi zambyugh ijav erknqic։ Tpheri etevic nayec, zambyughic durs ekan tasnerku hreghen-phareghen aghjikner: hagac erknakapuyt cphcphun taphancik hagustner։ Zambyughic durs ekan miny myusi etevic ev dalari u caghikneri mej sksecin parel u ergel, ergel en tesak hrashali erger, vor Bardzr phetravory ir orum erbeq cher lsel։

Estegh Bardzr phetravory el chkarac hamberi, ir taqstic durs trav, ynkav nranc shrjany u bacakanchec.

— Togheq, togheq, es el ergem u parem dzez het... Aghjiknery vaxic tchchacin, vazecin depi irenc zambyughy, irar etevic tran zambyughi mej, u zambyughy aragutyamb veracav depi erknqi xorqy u hetzhete phoqranalov, anhetacav, korav eritasard vorskani achqic։

Eritasardy veradardzav irenc xrtchity։ Mery nra hamar gomeshi mis er xorovel, bayc chkarac uti, ushq u mitqy en tasnerku aghjikneri het gnacel er depi erkinq։

Shat xndrec mery, vor patme, te inch e patahel։ Skzbum cher uzum, bayc verjy patmec amen ban u haytnec, vor chi hangstanal, minchev en aghjikneric miny kin chberi iren։

— Dranq anpattchar astghabnikneric en, — asav vorskani mery, vor nshanavor kaxard er։— Du aveli lav kanes mezanic mi hndik aghjik uzes qez hamar kin։ El mi mtacir astghabnak aghjikneri vra, te che glxid mi phordzanq kberes։

— Voch mi dzhbaxtutyun u voch mi dzhvarutyun indz chen vaxecnum, miayn te karenam Astghabnak adjkany indz kin arnem, — patasxanec vordin։— Ev es petq e hasnem nran, tekuz ed qashi minchev ashxarhqi verjy։

— Ete hastat edpes es vtchrel, togh qo asacy lini, — asav mery u myus aravoty mi ktor arjamkan morti karec tghi glxi pheturin, xrat tvec u enpes tchanaparh drec depi kaxardakan shrjany։

Shrjany mtnelun pes eritasardy dardzav arjamukn u xoteri mej tap arav, spasec։

Mi zhamanak dardzyal nkatec nuyn kety erknqi xorqum։ Hetzhete mecacav kety, ijav-ijav u verjapes ijav getnin, eli nuyn teghy։

Aghjikneric mecy ushadrutyamb ditec chors koghmy: arevelq, arevmutq, hyusis u harav։

— Karces esor estegh mard chka, — asav na u bolory zambyughic durs tran։ Henc uzum ein sksen irenc pary, vor phoqr aghjiky arjamkany nkatec u cuyc tvec mecin։

— Shut, shut, phaxeq estedic, — tchchac mecy.— hasarak arjamuky erbeq cher hamardzakvi mtnel mer nvirakan shrjany։ Arjamkan kerparanqi tak anshusht mi kaxard e taqnvac։

Bardzr phetravory vra chhascrec gone mi xosq asi kam irenic dzgi arjamkan mortin, vor zambyughn arden trchum er erknqum։

Eritasardy tun veradardzav sastik txur u kotrvac։

— Mi husahatvir, vordis, — asav mery։— Mseghen mi util, ed shat e vnasum mez u phchacnum e mer hmayqnery։ Gna, ete sov zgas, mori ker miayn։

Apa te mi mkan beghi cer karec vordu glxi karmir pheturin u tchanaparh drec։

Sovac, tchanaparhin mori utelov hasav u kaxardakan shrjany mtav eritasardy։ Mtav te che, muk dardzav, barekamacav mi mkan yntaniqi het u ijav nranc buny։ Mkneri mery xostacav amen banum ognel nran։

Aha noric erknqic ijav xorhrdavor zambyughy։ Mec quyry dardzyal durs meknvec zambyughic u sksec ditel chors koghmy. Harav nayec, hyusis nayec, arevelq nayec, arevmutq nayec, nerqev: getnin nayec։

— Estegh, mard chka, — asav. —arjamukn el chem tesnum, bayc dardzyal piti zguysh linenq։

Ev aha durs ekan nranq amenqy, par brnecin u sksecin ergel u zarkel phoqrik tmbuknery, vor odzi kashvic ein shinac։ Espesov hasan henc mkan bnin, mec quyry dzerqy ver bardzracrec, bolory miasin kang aran u shunchnery pahecin։ Apa te votov getnin zarkec, akanj drec u asav.

— Estegh arajva nman xul chi hnchum։ Erevi esor otar hyur ka mkneri mot։— Noric getiny dophec u kanchec.

— Durs ekeq, erevaceq duq, phoqrik davatchanner, te che dzer buny kqandenq։

Bayc mer muky arden ancq er phorel, vor durs er galis ughigh henc shrjanagci myus koghmy։ Ev minchder aghjiknery nran shrjani nersn ein voronum, na ir tchuterov arden phaxchum er shrjanic durs margerum։

Aghjiknery vazecin etevneric, vor spanen mknerin, amenqy vazecin, baci phoqry, vor cher karogh spanel: inch uzum er liner։ Es zhamanak Bardzr phetravory durs ekav mkan bnic, arav ir mardkayin kerparanqy, motecav aghjkany, brnec nra erku dzerqic u asav.

— Ari gnanq mer tuny, sirun aghjik, u eghir im kiny։ Entegh par kbrnes hndik aghjikneri het, es vors kanem, kberem qez hamar, mers kephi u tuny kkaravari, ev du mez mot aveli erjanik klines, qan entegh: erknqum։

Aghjiky kamavorvum er։

Erknayin aghjiknery ekan havaqvecin, shrjapatecin irenc qrojy, sksecin aghachel, vor enpes ban chani, noric irenc het gna verev erkinq: irenc tuny, bayc na nayec, nayec eritasardin u asav.

— Kgam qez het, gnanq, ur vor uzum es։

Mnacac quyrery cavali lacov u sugov bardzracan depi erkinq, anhetacan kaputak erknqum, isk Bardzr phetravory ir Astgh-knojy berec irenc vrany Kovi geti apherin։ Ir erknayin harsin tesnelov, shat uraxacav eritasard vorskani mery, bayc vordu akanjin shshnjac.

— Erbeq chheranas qo knojic, ete uzum es dran pahes, ur vor gnas, hetd tar anbazhan։

Enpes el arav eritasard vorskany։ Ir knoj hamar el net u aghegh shinec u misht hety vorsi er tanum, bayc kiny erbeq cher hozharum net ardzakelu, erbeq cher uzum spani, inch shunch kendani uzum er liner, ev erbeq vorsi mis cher utum, ete spanum ein urishnery։ Na antarnerum u margagetinnerum miayn mor, mori, hagharj ev urish ptughner er qaghum utum, min el brindz։ Espes er aprum։

Mi angam el, erb kiny zbaghvac er ir dzeragorcov ev pheturneric asgharur astgher er shinum ir tonakan zgesti vra, isk vorskani mery gyughi myus cerin zruyc er anum ir canotneri vranum, vorteghic vor er ners trav mi phoqrik deghin trchnak, ver ekav Bardzr phetravori usin u akanjin clvlac.

— Dzer motik ltchi vra ver e ekel vayri karapneri eramy։ Ete chushanas, shut hasnes ev zguysh motenas, karogh es nrancic brnel, te che: ur vor e ktrchen։ Miayn knojd chimacnes։ Karmir karapnery kananc tanel chen karogh։ Dzerac hoty karnen, tekuz mi mghoni vra, u ktrchen։

Bardzr phetravory voch te karmir karap cher tesel ir orum, ayl cher el lsel, te karmir karap klini։ Ir glxi karapi karmir pheturn el inqn e nerkel։ Mtik arav, tesav kiny zbaghvac e ir dzeragorcov u gluxy qash arac astgher e aseghnagorcum, kamac durs sahec, mtacelov, te enpes shut kveradarna, vor na iski chi imanal, te erb gnac, erb ekav։ Bayc durs gnac te che, vrany ners trav en deghin trchnaky, tar eghav knoj usin u akanji takin sksec ergel mi hrashali erg, te inchpes en aprum nra quyrern entegh erknqum։ U chqnagh kiny, vor mi zhamanak astgheri vra er aprel, hishec erknayin kyanqn u ir ancac erjankutyunnery, moracav erkrayin amen ban, ver kacav, qamu nman trav depi nvirakan shrjany, henc entegh hasav, vor quyrery ijnum ein erkiry։ Tesnelov irenc qrojy: shrjapatecin u sksecin aghachel, vor irenc het veradarna erkinq — tun։

— Bayc Bardzr phetravory lav mard e u indz shat e sirum, inchpes toghnem nran, — asav aghjiky։

Mec quyry tesnelov, vor phoqry dzhvaranum e toghnel amusnun, asav.

— De mna, ete ches karogh bazhanvel nranic, bayc xndrum em, gone mi zhamov mez het erkinq bardzracir mer hory tesutyan։ En orvanic inch du heracel-ijel es erkir, na sharunak dard e anum։

Cher kamenum gnal phoqr quyry, bayc enqan er hory karotel, vor anuny lselun pes mtav xorhrdavor zambyughy mi angam el nran tesnelu hamar։ Her u aghjik vor irar tesan, erkusn el shat uraxacan u xosecin, xosecin, enqan xosecin, vor kaputak erkinqy mtnazhorec, u aghjiky hishec, vor ushacel er, petq e noric ijner erkir, ir amusnu mot։

— Ed erbeq chi lini, — asav hern aghjkany. phakec nran mi mec spitak ampi mej u haytnec, te durs chi toghnelu en ampic, minchev chi xostana, vor el chi veradarnal erkir։ Aghachec, paghatec aghjiky, bayc izur։ Apa te lac eghav, u sksec artasvel, artasuq taphel enqan arat, vor spitak ampn el mtnec u sksec artasuq taphel nra het։ Hery tesav, vor ete sharunaki phakac pahel, aghjikn artasuqov koghoghi erkiry, bac toghec։

— Inch anem, — asav, — vor mnas mez mot u erjanik apres։

— Im amusnun el ber erkinq, — patasxanec aghjiky։

U erkir ijecrec nvirakan zambyughy erknayin cerunin։

Bayc inch eghav Bardzr phetravory։

Ltchi aphy gnac Bardzr phetravory, tesav karmir-karmir karapneri mi geghecik bazmutyun։ Erkusin spanec, mnacacy phaxan։ Spanac karapnern arav, shtapec vrany։ Ekav tesav dzeragorcy kisat ynkac u kiny chka։ Sksec kanchel, patasxan chka։ Spanac karmir karapnern usov gcac vranic durs vazec depi xorhrdavor shrjany: entegh el chkar։

Vtchrec henc entegh el mnal u spasel nra veradardzin, tekuz minchev ashxarhi verjy։ Ynkav getin, xoteri mej parkec u hayacqy astgherin severac nayec, nayec minchev hognec, quny tarav։

Aravoty vagh achqy bac arav, xoteri mej lsec mi shrshyun, mtik tvec: koghqin canot zambyughy։ Ver trav u xenti nman, spanac karapnern el usin, ynkav zambyughy։ Tesav zambyughy datark, mejy voch voq chka, u minchev uzec durs ga, arden ancel hasel er erknqi u erkri mejteghy u arag slanum er depi ver։ Slacav, slacav, verjapes hasav Astgheri ashxarhqy, vortegh spasum er iren sireli kiny։ Knoj hery nranc mi sqancheli kapuyt vran nvirec։ En kapuyt vranum nranq aprum ein erjanik։ Bardzr phetravory miarzhamanak, harbac erknayin vayelqnerov u hreghen knoj sirov, katarelapes erjanik er, bayc kamac-kamac sksec dzandzranal ampeghen ptughneric, voroncov snvum ein Astgheri ashxarhqum nranc bnakichnery, sksec karotel hastatun kanach dashterin, vorserin, u taxandzec knoj hory, vor bac toghni iren ir knoj het miasin noric depi erkir։

— Voch, ankareli e, — patasxanec knoj hery, — te toghnem, el erbeq chem tesnil nran։ Du el mna mez mot u shutov kmoranas dzer txur erkiry։

Eritasard vorskany patasxani phoxaren hagav ir spanac karmir karapneric meki zuyg tevery, myusi zuyg tevern el knojy tvec u var tchaxrecin Astgheri ashxarhqic depi cac, noric ijan erkir, irenc dashtery, irenc vrany, ur Bardzr phetravori parav mery voghbum er irenc korusty։

Erb tesav veradardzan, ansahman uraxacav parav mery, uraxacan amenqy gyughum, mec xnjuyq sarqecin, uraxutyun arin u erkar, erkar ergecin u parecin։

Vorskani Astgh-kinn el verjacrec ir patrastac asteghazard tonakan zgesty, hagav, mtav hndikneri sharqy ev parum, ergum er nranc het։ El erbeq chveradardzav en shrjany, ur ijnum ein ir hreghen quyrery։ Aprum er ptughnerov u hacahatiknerov, vorovhetev cher sirum spanel, baci mekic, en phoqrik deghin trchnakic։

Mi angam el, erb urish koghm er Bardzr phetravori ushqy, noric ners trav en phoqrik deghin trchnaky, tarec knoj userin u sksec shshnjal, bayc kiny brnec, nra vizy volorec։ En er u en, en orvanic el chekav, cherevac tevavor phordzichy։ Ev en tchox hovtum, Kovi geti aphin irenc xaghagh vranum, anbazhan u erjanik irar het aprum ein jahel vorskann u astgheric ijac kiny։

LEZUN KTRAC CITIKY

(TchAPVoNAKAN)

Vaghuc patahac ban e... Asum en: mi char parav uzum e tchermakegheny oslayi, mi qich osla e dnum amani mej։

Harevani dzernasovor city gnum e oslan ktcaharum։ Paravy vra e hasnum։

— Ay du anpitan ararac...— barkanum e vren u brnum e lezun ktrum։

Citiky trchum e gnum։ Harevanuhin lsum e, vor ir sireli citiki lezun ktrel en։ Sastik vshtanum e. ver e kenum ir mardu het tchampha e brnum, sar u dzor ynknum, vor imana, te vor koghmy trav ir citiky։

Mard u knik gnum en u dzen tali.

— Vortegh e lezun ktrac citiky։ Lezun ktrac citiky vortegh e kenum։

Verjapes gtnum en citiki tuny։

Citiky vor tesnum e ir hin tern u tiruhin iren tes en ekel, uraxanum, ashxarhqov min e linum։ Ners e hravirum, shnorhakalutyun e anum arajva tesac lavutyunneri hamar u pativ e tali։ Seghan e bac anum, enqan dzukn u gini e lcnum, vor el datark tegh chi mnum։ Kiny, vordiqn u tornern el voti vra carayum en։

Verjy inqn el bazhaky mi koghmn e shprtum u ver kenum ctavari par gali։ U edpes urax anc en kacnum amboghj ory։ Irikuny vor ynknum e, paravnery xosq en bac anum, te irenc tun gnalu zhamanakn e։ Estegh citiky gnum e erku uri zambyugh e berum, asum e.

— Ay, es erku zambyughy, miny tetev, myusy canr, vory kuzeq: yntreceq dzez hamar։

Hyurery, te:

— Menq parav mardik enq. ber mez tetevy tur, aveli lav e, hesht ktanenq, canrn inch enq anum։

Arnum en tetev zambyughn u veradarnum tun։ Tany asum en.

— Ber mi bac anenq, tesnenq inch ka mejy։

Bac en anum inch en tesnum: el voski, el arcat, el angin qar, el topherov metaqseghen... en tesak mi ban, vor irenc orum iski mtqnerovn el chen anckacrel։ Qani hanum en, enqan aveli shat e mnum mejy։

Anverj-anhatnum։

U miangamic harstanum en։

Es bany lsum e citiki lezun ktrogh char paravy։ Naxandzum e harevanneri baxtin։ Harc u phordz e anum, te vortegh e kenum lezun ktrac citiky, teghn u tchamphen sovorum e։

— Es el kertam citiki mot, — asum e u tchampha ynknum։

Gnum e gtnum։ Dardzyal citiky erku zambyugh e berum u asum.

— Aha erku zambyugh, miny canr, myusy tetev, vorn uzum es, joki qez hamar։

Paravy mitq e anum: vor miji gandzn inchqan shat lini, zambyughn el enqan canr klini, asum e: ber canr zambyughy tur indz։

Shalakum e canr zambyughn u tchampha ynknum ghepi tun։

Zambyughy qari pes canr e linum, tanely dzhvar։ Tnqalov tanum e։

Citiknery etevic mtik en anum u cicaghum։

Tanum e tun։ Tanum e, agah-agah bac e anum։

Bac e anum te che: aghmukov durs en taphum aylandak–antchorni char voginery, teghn u teghy xeghdum char paravin։

VoRVoT TAGAVVoRY

(ITALAKAN)

Zhamanakov mi tagavor e linum, enqan uzhegh, enqan bardzr dzen e unenum, vor hazar versti vra lsvum e։ Meki het, henc enpes, zruyc anelis: hervic karcum en, te vorotn e tndum։ Dra hamar el anuny dnum en Vorot Tagavor։

Palatakannern u naxararnery, voronq amen or xoselis en linum tagavori het, kartch zhamanakum amenqn el xlanum en։ Ev kataryal patizh u patuhas e darnum erkri hamar։ Zhoghovurdy amen koghmic galis e ardaradatutyun gtnelu, galis en xeghtchery enqan kanchum, enqan gorum, vor uzhic ynknum en, bayc xul palatakannern u naxararnery chen lsum։ Terutyan mej gorcern araj chen gnum։ Mardik trtnjum en, ev voch voq chi hamardzakvum tagavorin asi.

— Dzerd mecutyun, duq xlacrel eq bolor naxararnerin։

Tagavorin tvum er, te inqn el enpes e xosum, inchpes myusnery։ Ev erb xlacac naxararnery minchev angam iren dzenn el chen lsum, barkanum e, qacov u bruncqov enpes e durs qshum palatic, vor gluxkonci talov sandughqneric glorvum en։

Naxararnery qani vor nor en linum, arajin orery gorcery lav en gnum։ Miayn tagavory nkatum e, vor ir xoselu zhamanak nranq dzerqerov irenc akanjnery phakum en։

— Inch eq anum, — harcnum e neghacac.— es gzri pes ho chem gorum։

— O, voch, dzerd mecutyun, — patasxanum en vaxecac naxararnery։— Akanjneris... etevn urel e։

Ev bolor nor naxararneri akanjneri etevn urac e linum։ Tagavorn el arandznapes anhangist chi linum, gitenum e, vor ed sovorakan u anvtang hivandutyun e։ Miayn verjy hramayum e, vor amen miny vov patrastvum e naxarar darnalu, arajuc ir akanji urucqy bzhshki։

Xeghtchery bzhshkvum en palatakan bzhishkneri mot, amen tesak degh u darman dnum en irenc aroghj akanjnerin u, namusic xeghdvac, tanum amen cav u tanjanq։

Tagavorn el min-min galis e nranc tesutyan, ibrev hivandneri, ev aroghjutyunnery harcnelis karcelov, vor akanji urucqic lav chen lsil, dzeny aveli e bardzracnum.

— Hey, vonc eq... vonc...

Dzenic patern u otchorqy doghum en։

— Lav enq, dzerd mecutyun, shat lav enq։

Tagavory erevakayum e, vor ir tagavorutyan mej gorcery hianali en gnum։ Voch voq nran chi nerkayanum, voch voq moty gangati chi galis, amenqn el xlanaluc vaxenum en ev mi kerp hamberum en։

Bayc mi angam mi gyughaci e galis palaty u nerkayanum tagavorin։ Tagavory tesnum e sra erku akanjn el xcan e koxac: zarmanum e։

— Ed inch knshanaki, inchu es akanjnerd xcan koxel, — harcnum e gyughacun։

— Inch anem, tagavorn aprac kena, — patasxanum e gyughacin.— du enpes bardzr dzen unes, vor xoselis qo dzenicy mardik xlanum en։ Ampi nman vorotum es, nra hamar el anund drel en Vorot Tagavor։

Tagavorn skzbum sastik vrdovvum e։ Havataly chi galis, te inqy karogh er ed tesak zarhureli dzen unenal։ Bayc erb amen ban parzvum e ir hamar u hamozvum e, barkanum e ir naxararneri vra, hramayum e nranc amenqi dzern u votn el kapotel u bantarkel, isk gyughacun shinum e ir glxavor u miak xorhrdatun։ Miayn iravunq e talis, vor akanjnery xcanov phaki։

Du mi asil: tagavory vaghuc cankutyun e unenum amusnana u shat el xnamaxosner e ghrkel es u en tagavori aghjkann uzelu, bayc amenqn el merzhel en։ Himi nor e glxi ynknum, te inchu en merzhel iren, vaxecel en, te xlanan։

Vtchrum e haytararel ir terutyan mej, te vov e karogh iren bzhshki, ev teghn u teghy inchqan dzenumy dzen ka, gorum e.

— Hey, vov e karogh indz bzhshki, vov bzhshki: ir qashovy min voski ktam։

Dzeny vorotalov u drymbdrymbalov gnum e hasnum amen koghmi vra hazar verst։ Es dghrdocic ampery zhazh en gali, takn u vra en linum, ev erku shabat sharunak amboghj terutyan vra andzrev e gali։ Amenaheravor ankyunnerum el imanum en tagavori haytararutyuny, bayc amisner en anc kenum, u voch mi bzhishk, voch mi heqim chi erevum։

Xeghtch tagavorn sksum e husahatvel. henc ed mijocis heru ashxarhqic haytnvum e mi kaxard, nerkayanum e tagavorin, asum e.

— Tagavorn aprac kena, mi kaxardakan maz unes glxid, en kaxardakan mazn e qo hivandutyan pattchary։

Tagavorn uraxanum, ashxarhqovy min e linum։ «Inch mec ban e, asum e ir mtqumy, gluxs ver kanem, prcanq gnac։ Es lav er, es voeqimin el mi ban ktam kgna, el inchu em iren qashovy min voski tali, mi ban vor arajuc cavis gaghtniqy haytnec» ։

Henc estegh heqimn avelacnum e.

— Miayn mi payman ka, vor petq e imanas, tagavor։ Petq e miangamic gtnel u pokel en kaxardvac mazy։ Ete min sxalvecir, nranic etev el tchar u hnar chi lini qo cavin։ Ev miak mardy, vor karogh e ed anel, Anlezu aghjikn e։

— Isk na vortegh e, — harcnum e tagavory։

— Na aprum e Atchutch Patchutchneri ashxarhqum։ Nran asum en Anlezu, vorovhetev tchshmarit el lezu chuni։ Es orvan oric ughigh mi tari, mi amis u mi or anc: du nran ktesnes estegh, ete qo tvac xosqy katares, im qashovy min voski tas indz, qo xorhrdakanin el, ibrev despan, indz het miasin ugharkes Anlezu aghjka mot։

Tagavory teev ir mejy shat e cavum, bayc inch aner. tchar chuner, ancanot heqimin qashovy min voski e talis u ir xorordakani het miasin tchanaparh e dnum depi Atchutch Patchutchneri erkiry: Anlezu aghjka mot։

Es depqic mi qani amis anc e kenum, tagavory min el tesnum e ir xorhrdakany et ekav։

— Hapa kaxard heqimn u Anlezu aghjikn ur en։— Te: kaxard heqimy votov-glxov anhetacav, korav, isk Anlezu aghjkanic teghekutyun chunem։ Asum en: gnacel e iren hamar arhestakan lezu shinel ta, ur, um mot kam qani zhamanakov, vochov chgiti։ Miayn kaxardy anhetanalis espes kanchec.

— Voroneceq, kgtneq։ Sra mejn e tagavori baxtavorutyuny։

— Lav, menq el koronenq, — asum e tagavory։

Ev aranc gorcy et gcelu durs e galis ir palati patshgambn u noric bardzr gorum։

— Hey, vov kara gtni Anlezu aghjkany։ Vov gtni, ir qashovy min voski ktam։

Karces te tchisht vor amp e vorotum։ Dzeny minchev vortegh hasnum e :amen tegh el shabatnerov andzrev e galis։

Sranic ety el mi qani amis anc e kenum, dardzyal Anlezu aghjkanic voch mi lur։

Tagavorn sksum e husahatvel։ Ev phoxanak lur iren hamar nstelu, amboghj ory ampi nman vorotum e u vorotum։ Hpatakneri mi masi akanjnery canranum en, myus masiny bolorovin xlanum e։ Ev vorovoetev vomanq vat en lsum, vomanq bolorovin chen lsum, sranic hazar u mi tyurimacutyunner en araj galis, isk tyurimacutyunneric zanazan turudmbocner en patahum։ Vostikanutyuny miangamic gluxy korcnum e, hay des e vazum, hay den e vazum։ Ev vorovhetev, tagavorutyan mot linelov, terutyan mej amenaxul mardikn el vostikannern ein, tchshmartutyuny chen karoghanum lsel, misht meghavorneri koghmn en pahum u ardarnerin brnum, bantern en lcnum։

Tagavory qani gorum e:

— Ardaradat egheq, ardaradat egheq, — enqan aveli u aveli en nranq xlanum u aveli mec aniravutyunner en anum:

Mi angam tagavori palati arjev kang e arnum mi jahel ancanot u gorum e.

— Dzeni degh em caxum, dzeni degh em caxum։ Vov dzen uni: kyktri, vov chuni: kgtni։ Ay dzeni degh, ay lav dzeni degh...

Vorot tagavory vor lsum e, karcum e te iren caghrum en, hramayum e brnen moty beren en lrbin։

Erb brnum en, ners en berum palaty: barkacac vorotum e.

— Ed inch eir gorum du im palati arjev։ Inch dzeni degh es caxum... Cuyc tur hapa: tesnem vorn e qo dzeni deghy...

— Aha im dzeni deghy, tagavorn aprac kena։ Hameceq phordzir, tes: tchshmarit em asum te che։

Asum e ancanotn u ir arkghic mi tesak manr haber e hanum, dnum tagavori seghani vra։

Tagavory nayum e sran, votic-glux chaphum։ Shorerin e nayum: tgha e, bayc demqy, sharzhmunqy, dzenn u qnqshutyuny miangamayn kanaci en։

— Anund inch e։

— Anuns Anlezu e։ Iharke, tesnum es, tagavor, vor mi qich sxal anun en tvel indz։ Guce aveli patshatch er, vor erkar lezvani kochein, bayc eghacy eghac e...

Ev aranc qashvelu, vor inqy gtnvum e voch te phoghocum, ayl tagavori palatum, sksum e kokordovy min goral.

— Ay dzeni degh, lav dzeni degh, vov uni: kktri, vov chuni: kgtni...

Tagavori cicaghy prcnum e։

— Hapa, — asum e, —ed qo dzeni deghy ber, mi phordzem tesnem։

Arnum e miny kul tali, ev vov zarmanq, dzeni kesy korchum e։ Sranic ety te karogh es, de brni Vorot Tagavorin։ Vonc vor sovac havy kutin vra ynkni, vra e ynknum es haberin u kul e talis irar etevic։ Kul e talis verjacnum։ Et e darnum vor mi ban asi, chors koghmi kangnacnery dzeny chen lsum, enqan ktrac e linum։ Chen karoghanum lsel, minchev akanjnery bernin chen motecnum։

Tagavory uraxutyunic hramayum e, vor ir amboghj terutyan mej ton kataren, xagher u hravaoutyunner sarqen, uteliqner u gini bazhanen zhoghovrdin։

— Isk du inch es uzum, hrashali ancanot, — dimum e tagavory iren bzhshkogh eritasardin։— Inch vor uzes, petq e stanas, tekuz tagavorutyans kesy։

— Es en em uzum, vor qo palatum mi senyak tas indz ev hac u jur, vor aprem, vochov el indz mot chmtni, nuynisk du, tagavor։ Aha im bolor uzacy։

— Edqan, — zarmanum e tagavory։— Shat qich e։ Bayc togh edpes lini, inchpes uzum es։

Sranic heto el tagavori dzeny enqan e nvazum, palatakannery chen karoghanum lsel, manavand vor xul en linum։ Hetzhete nranc akanjnern el bzhshkvum en, ev amenqn el sksum en xosel enpes, inchpes tagavorn e xosum: haziv lseli shshukov, ev kartch mijocum es terutyan mej shshuky darnum e xoselu yndunvac dzevy։

Menak tagavori palatum aprogh ancanotn er, vor hesht er lsum tagavorin u menak na er, vor cher shshnjum, cher ijecnum ir hnchun dzeny xoselu zhamanak, um het el liner։

Zhoghovurdy sksum e hetaqrqrvel, te ardyoq nra lezun el irenc lezvi nman lezu e, te che։ Es hetaqrqrutyuny mecanum e manavand mi depqic heto, erb miny ancanotin xndrum e, te:

— Hapa mi qo lezun cuyc tur, tesnenq ynchic e shinac։

Es aseln e linum։ Ancanoty barkanum e, lac e linum, phaxchum e u mtnum ir senyaky, phakvum u haytnum e, te el erbeq durs chi gal, vor myus angam el chasen, te: lezud cuyc tur։

Es depqi masin teghekacnum en naxararin։ Naxarary gnum e ancanoti mot, asum e.

— Inchu es barkanum, inchu es edpes anum։ Uzum en lezud tesnen, du el hanir cuyc tur, aha espes։

U lezun hanum e։

Ancanoty akamayic krknum e nuyn bany, hankarc lezun beranic ver e ynknum, ktor-ktor linum, jardvum, vonc vor te kavic liner shinac։

Naxarary zarmanqic miarzhamanak mnum e teghy qar ktrac։ Apa ushqi galov dzerqov zarkum e tchakatin u glxapatar vazum e tagavori mot։

— Tagavorn aprac kena, ba ches asil, vor Anlezu aghjiky haytnvel e։ Henc esor lranum e mi tarin, mi amisn u mi ory, vor gushakec kaxard heqimy, na haytnvel e:

Palaty takn u vra e linum։ Mardik xrnvum en Anlezu aghjka senyaki dran arjev, uzum en anpattchar ners mtnen u tesnen irenc achqov։ Zur e tagavory kanchum

— Chi kareli mtnel nra mot։ Minchev angam es el chem karogh, xosq em tvel...

Bayc himi el vov er karoghanum lsel tagavori dzeny։ Tesnum en: vonc e shrtunqnery sharzhum, dzerin-otin anum, isk te inch e asum, chen imanum։

Estegh hankarc drnery bacvum en, u amenqy mnum en hiacac։ Senyaki mejteghy, margartakar u goharazard zgestov, tchox mazern ardzak, vosku dezi vra hangist tinky tvac mi jahel gegheckuhi, hovhary dzerin iren hov e anum։

Vosku dezy nuyn mecutyan, inch vor tagavory tvel er kaxard heqimin։

Tagavorn ynknum e gegheckuhu votqery u gluxy xonarhum cnknerin։ Gegheckuhin tagavori glxic hanum e kaxardakan mazy, vor hanelun pes ervum e matneri mej։

— Shnorhakal em, anush aghjik։ Shnorhakal em, im taguhi, — kanchum e tagavory mi en tesak durekan dzenov, vor minchev en ory vochov cher lsac kyanqum։

— Es el em shnorhakal, Vorot Tagavor, im angin amusin, — patasxanum e aghjiky։

Ev henc vor tagavory bzhshkvum e, nuyn ropein ynknum e ev en kaxardanqy, vor geghecik aghjkany zrkel er lezvic։ Ev amen ban katarvum e enpes, inchpes gushakac e linum Anlezu aghjkany arhestakan lezu tvogh kaxardy։

Estegh mej e mtnum tagavori xorhrdakan erbemni gyughacin։ Asum e.

— Aha es er dzer tchakatagiry։ Duq petq e amusinner darnayiq u sirov kapveiq։ Ayzhm zhamanak e, vor es heranam...

— Che... inchu... inchu...— kanchum e tagavory։

Bayc chnayelov tagavori kanchelun, xorhrdakany darnum e mi pstlik kaytar tzuk, trchum ynknum e vosku dezi mejn u anhetanum։

Banic durs e galis, vor na el kaxardneri ognakann e eghel։

Urax u goh Vorot Tagavorn u geghecik aghjiky mec harsaniq en sarqum, amusnanum en irar het։ Tagavory nerum e ir naxararnerin u veradardznum e irenc naxkin pashtonnery։

Amenqn el uraxanum en, manavand el xlanalu vtang chkar։ Teev mardik shshnjum ein.

— Mi vaxenaq, nranq misht el xul kmnan։ Kaprenq, ktesnenq։

VoSKI QAGhAQY

(HNDKAKAN)

1

zhukov-zhamanakov Hndkastani Benares qaghaqum tirelis e linum Uqana tagavory։ Oreric mi or mernum e nra sireli kiny։ Dzhbaxt tagavory chi karoghanum mxitarvi voch mi banov, iren vorsordutyan e tali։ Mi angam el, erb vorsi e durs gali, antarum mi geghecik phoqrik aghjik e gtnum։ Uraxanum, ashxarhqov min e linum, arnum tun e berum, vordegrum, anuny dnum Qanaqara։

2

Mecanum e Qanaqaran, darnum e txur tagavori miak mxitaranqy։ Erb hasnum E amusnutyan zhamanaky, tagavory hravirum-havaqum e ir erkri eritasard arqayazunnerin u ishxanazunnerin, vor nranc mijic yntrutyun ani Qanaqaran։ Bayc aghjiky durs chi galis ir senyakic։

— Hayrik, — asum e, — gishers mors hogin eraz ekav indz։ Asav. Qanaqara, shat-shatery kxndren qu dzerqy, chxabves voch gegheckutyan, voch qajutyan, voch harstutyan, vorovhetev anbaxt klines, vorin el yntres qez amusin, yntri miayn nran, vov ir kyanqum gone mi angam eghac klini Voski qaghaqum։

— Shat lav, aghjiks, — asum e bari cerunin.— imastun en eraznery, u mord hogin qo erjankutyan hamar e xosum։ Es edpes el khaytnem havaqvac phesacunerin, inchpes azdel e erazy u inchpes qu sirtn e uzum։ Nranq ashxarhq tesac mardik en, ev anshusht nranc mej kgtnven enpesnery, vor irenc kyanqum gone mi angam eghac en Voski qaghaqum։

Espes el haytnum e tagavory havaqvac arqayazunnerin u ishxanazunnerin։ Erb Voski qaghaqi anuny lsum en, amenqy nayum en irar eresi u zarmanqov ver en qashum usery։

— Edpes qaghaq menq chenq el lsel mer orum, ur te tesel...

Nstum en dzianqy u irar etevic heranum, crvum irenc ashxarhqnery։

3

Benaresum mi eritasard e linum Divana anunov։ Mi shrayl, zvartchaser eritasard e linum Divanan։ Ir karoghutyuny xnjuyqnerum u qeferum vatnac, datark, dzandzracac kyanqic u ashxarhqic։ Henc vor tagavori aghjka voroshumy lsum e, mtacum e.

— Ay qez lav depq: ashxarhqum mi qich el zvartchanalu, miangamic ev kharstanas, ev geghecik kin kunenas։ Ev inchpes voch voqi mtqov chi ancel gna asi: tesel e Voski qaghaqy u amusnana hety։

Ver e kenum, shitak gnum Uqana tagavori palaty։

— Haytneceq chqnagh Qanaqarayin, vor es, eritasard Divanas, eghel em Voski qaghaqum։

Amboghj palaty tndum e cncutyunic, verjapes ekav spasac herosy։

— Ners hameceq, — xndrum en draniknery u ners en tanum eritasardin geghecik Qanaqarayi mot։ Qanaqaran xndrum e nran, vor patmi, te inch ban e Voski qaghaqy։ U Divanan sksum e ir sut patmutyuny.

— Voski qaghaqy... el mi asi, tiruhi, te inch zarmanali tan e ed Voski qaghaqy, vor es ynka mejy... Arevtrakan gorcerov ancnum ei ashxarhqic ashxarhq, hazar u mi ashxarh ynka, hazar u mi qaghaq tesa: hazar u mi hrashaliqnerov liqy... Mi angam el, mi ashxarhqum, vori anuny lezvis cerin e ev himi kasem vortegh vor e, tesnem hervum mi ahagin taracutyun varvum e arevi tak, inchpes mi hskayakan hrdeh։

— Es inch hrashq e, — harcnum em ynkerneris։

— Voski qaghaqn e, — asum en indz։

Tchshmarit vor Voski qaghaq... Motenum enq, inch tesnenq: tnery voski, carery voski, phoghocnery voski... Mardik el voch ashxatum en, voch charcharvum en, nstac utum-՚xmum en...

— Durs areq es anamot staxosin, — barkacac kanchum e Qanaqaran։

Vzin talov durs en anum eritasard Divanayin ev palaty noric ynkghmvum e txrutyan mej...

4

Bayc en orvanic, inch eritasard Divanan tesnum e geghecik Qanaqarayin, siraharvum, phoxvum, darnum e bolorovin urish mard։ Quny phaxchum e nra achqeric, gisher-cerek miayn en e mtacum, vor gna, gna, gna, gtni Voski qaghaqy, ur uzum e lini, u ga patmi Qanaqarayin։ Toghnum e tun u tegh, hern u mer, gluxy pheshn e dnum: gnum, vortegh es, Voski qaghaq, qez em gali։ Gnum e, gnum, amen patahoghi harc u phordz e anum, vochov chi el lsel Voski qaghaqi anuny, ur mnac te teghn aser։

5

Mi or el Divanan hognac, txur anc e kenum mi xor antarov։ Tesnum e mi cari vra nstac mi mec arciv։ Netn u agheghy patrastum e vor zarki, min el astcu hramanov arcivy lezu e arnum, asum.

— Inchu es indz spanum, vov bari mard, aranc en el viravorvac em es։ Vorskani nety mtel e tevis taky, antaneli cav e tali u aryunaqam e anum indz։ Ete gtas, nety hanes u aroghjacnes indz, es qez en lavutyuny kanem, inch vor miayn arcivy karod e anel։

Zarmanum e eritasard Divanan, te inchpes e anlezu havqy xosum mardkayin lezvov, apa ushabervelov mot e gnum, zguysh caricy ver e berum viravor arcvin, nety hanum e tevi takic u tanum antarum mi xrtchit, sksum e bzhshkel։

Arcivy aroghjanum e u dimum e Divanayin.

— Es xosq tvi, te qez en lavutyuny kanem, inch vor miayn arcivy karogh e anel։ Xosq em tvel u xosqs xosq e, petq e katarem: inch el vor sirtd uzi, lezud asi։ Asa tesnem: inch es uzum։

U nstum e eritasardy, patmum arcvin ir patmutyuny, aghachum, vor iren tani Voski qaghaqy։

— Dzhar ban uzecir, bayc arcvi hamar chi dzhary։ Dua miayn amur kac im mejqin, der tchragnery chvarac qez ver kberem Voski qaghaqum, — asum e arcivy u ver trcnum eritasardin։

Bac e anum ir hskayakan tevery, bardzranum e minchev ampery, slanum heru depi arevlus։ Erkyughic u aragutyunic grete shnchaspar e linum, ushqic gnum e Divanan։ Min el entegh e ushqi gali, vor arcivy cghrtum e.

— Aha Voski qaghaqy, — u ijecnum e getin։

6

Achqy bac e anum Divanan։ Aojevy, kanach aygineri mej taghvac, taracvum e mi qaghaq։ Kapuyt gety volorvelov ancnum e nra mijic։ Hervic shat canot qaghaqneri nman mi qaghaq ev en el phoqrik qaghaq։ Araj e gnum։ Chors koghmy barelic ayginer, zmruxt kanach, hazaraguni caghikner։ Ody liqn e tarmutyunov u burmunqov, trchunneri clvlocov u jreri karkachov, ev nranc het miaxarnvelov hnchum en margerum u ayginerum ashxatoghneri ergery.

Ax, inch len e ashxarhqn azat
Es kyanqi hamar, amenqi hamar.
Inchqan liqn e, inchqan arat
Es kyanqi hamar, amenqi hamar։

Ax, inch lavn e ashxatanqy,
Aroghj dzerqov, xaghagh hogov,
Inch anush e hosum kyanqy
Liqy sirov, caghkov, ergov։

«Erjanik mardik», mtacum E Divanan u dimum e nranc.

— Asaceq, aghachum em, vov erjanik mardik, inch e es qaghaqi anuny:

— Voski qaghaqn e sa, bari otarakan։

— Isk duq caraner eq, vor banum eq dzer tereri ayginerum, te...

— Menq ter u cara chgitenq։

— Isk dzez vov e karavarum։

— Gohar taguhin։

— Shat zoregh taguhi e erevi։

— Ayo, na giti erjankacnelu gaghtniqy։

— Ardyoq kareli e nran tesnel։

— Nra dury bac e amenqi arjev, isk otarakannerin misht nra mot en tanum, ev qez el khraviren anshusht։

7

Tchshmarit vor, ners e mtnum qaghaqy te che, Divanayin xndrum en Gohar taguhu aparanqy։ Aparanqum erb kerakrvum e, kazdurvum u hangstanum, hravirum en taguhu mot։ Taguhin mi shat bari u azniv kin e linum ev enqan chqnagh, vor hreghen-phareghen mi ararac e tvum Divanayin։ Kaxard vor kaxard, henc mi tesnelov kaxardum e nran։

— Inchn e qez berel mer ashxarhqy, eritasard otarakan, — harcmunq e anum Divanayin.— vishtn e qez halacum, te baxtn e arajnordum, ev inchov karod enq ogtakar linel qez։

Taguhu aznvutyunic u harcmunqic vogevorvac, Divanan srtabac patmum e mi ar mi, te vov e inqy, inch e ekel ir gluxy u inchpes e hasel Voski qaghaqy։

— Misht lav e, — asum e taguhin, — erb mardik toghnum en irenc vat sovorutyunnern u krqery, lcvum en bardzr karotov u dzgtum en, gnum en hasnelu mi bardzr npataki: Te khasnen, lav, te chen hasni, dardzyal misht lav e u lav, vorovhetev kyanqy voch ayl inch e, ete voch dzgtumn u tchanaparh։

— Isk erjankutyuny...

— Ashxatel lav tchanaparhi vra u goh linel ir unecacov։

— Ed e erjankutyuny.

— Urish vochinch։

— Isk es karcum ei: dzer qaghaqy liqn e voskov, ev nranic e, vor goh u erjanik en dzer mardiky, — haytararum e zarmacac Divanan։

— Voski, — qmcicagh e tali Gohar taguhin.— Voskin metagh e, vor hoghic e durs gali, erjankutyuny zgacmunq e, vor srtic e bxum։ Inch kap ka nranc mej։

— Isk es karcum ei: ahreli banak uneq ev zenqi uzhov eq pahpanum dzer erkri sqancheli kargn ev xaghaghutyuny, — sharunakum e Divanan։

— O, erbeq։ Ahn u sparnaliqy ev xaghaghutyuny irar chen tesel ev miasin chen aprum։

— Isk es karcum ei, te duq hazaravor voskegmbet tatcharner uneq, nranc mej andadar aghotum en dzer hogevor hayrery u astcu achqy qaghcr en pahum dzez vra։

— Voch, barekam, menq bnutyan yndardzakutyan mej enq pashtum nran ev mijnordner chenq tchanachum mer hogu u nra mej։

— Sqancheli erkir, — bacakanchum e Divanan, hishum e ir hayreni erkirn u ynknum e mtqi tuny։

Apa te tanum e kaxard taguhin, man acum Divanayin ir aparanqi srahnery։ Srahneric mekum Divanan tesnum e paticy kaxac mi aghjka patker։

— Vah, inchqan nman e, — bacakanchum e u mnum e arajy qaracac։

— Um nman e։

— Nra...

— Vov e na։

— Qanaqaran... im Qanaqaran...

— Bayc vov e Qanaqaran։

— Qanaqaran, taguhi, henc en aghjikn e, vori masin qez patmeci։ Nra hamar em es heracel im hayreni erkric, ynkel ashxarhqic ashxarhq u arcvi tevov hasel Voski qaghaqy ev krkin petq e veradarnam nra mot։

— Inchu es veradarnum, azniv Divana, — xosum e geghecik taguhin;— Mi veradarna, Divana, mna mez mot. apri mez het։ Mite aveli phartam che Voski qaghaqy, mite hoyakap chen es aparanqnery, mite hrashali chen es kaxardakan ayginery...

— Voch, taguhi, chem karogh։

— Mite geghecik chem es...

— Voch, chi linelu vor chi linelu։

En zhamanak taguhin patvirum e, nav en patrastum u tchanaparh en dnum Divanayin depi ir hayreni erkiry, depi Qanaqaran։

8

Tchanaparhin covum sastik alekocutyun e ver kenum, navy gcum e mi kghzi։ Mi kanach kghzi: liqn amen bariqov u amen gegheckutyunov։ Bayc amenic gegheciky linum e nra jahel tiruhin, vor Divanayin arajarkum e amusnana ir dzet, tagavori en azat u arat ashxarhum։

— Chem karod, nazeli tiruhi, — hrazharvum e Divanan։— Es dardzyal im tchanaparhn em sharunakelu, inch uzum e lini, depi im hayreni tuny, depi im Qanaqaran, vor chem phoxelu voch voqi ev voch mi tagavorutyan het։

Es aselu het henc achqy tchpum e Divanan, min el bac e anum, kghzum tiruhu phoxaren arajy kangnac e Gohar taguhin։

— Mi vaxena, Divana, u mi zarmana, — anush zhptalov xosum e na։ — Tesnum es, Voski qaghaqi taguhin em es: kaxard Gohary։ Im aghjikn e Qanaqaran։ Manuk hasakum Sev devy nran haphshtakec u tarav։ En orvanic amen ekvori indz mot ei hravirum, harc u phordz ei anum, patkern ei cuyc tali, bayc voch voq cher imanum, te ur e ynkel na։ Ev aha du ekar nra sirov vogevorvac u veradarnum es, krkin nra mot։ Qo sery phordzelu hamar er, vor es qez ari en amen arajarknern im qaghaqum։ Ev dardzyal qez phordzelu hamar er: es ara urish kerparanq, qez phordzelu hamar steghceci es phordzanqn u es vayelchutyunnery, vor lok erevuyt en miayn։ Ayzhm es havatum em qez, havatum em qo serin u qo barutyany։ Du, hiravi, ayzhm erjanik kanes ev im Qanaqarayin, ev amen mardu։ Verjapes ayzhm du gites erjankutyan gaghtniqy։

Es xosqi het mi phetur e krakum kaxard taguhin ev, sev ampi nman, hakintavor tevery phrac haytnvum e mi mec arciv։

— Tar, — bacakanchum e kiny, u amen ban chqanum e Divanayi achqic, ayninch odi mej hnchum e ergy.

Goh ashxarhqic, goh ir kyanqic,
Simurgh havqi zmruxt tevin,
Erjankutyan hayreniqic
Gnum e na, gnum krkin։

Gnum e na veracnvac
Maqur sirov, bari srtov,
Depi erkirn ir naxaharc:
Caveri tun, arcunqi cov։

Tanum e na uzhy vogu,
Anverj sery, anhat barin,
Erjankutyunn amen mardu,
Xaghaghutyun voghj ashxarhin։

9

Hogu vra e linum Uqana tagavory, vor arcivy cghrtum u ver e dnum Divanayin ir hayreni qaghaqi sahmanum։ Qaghaqn e mtnum Divanan u gnum ughigh tagavori aparanqy։

— Haytneceq geghecik Qanaqarayin, vor es, eritasard Divanan, galis em Voski qaghaqic։

Yndunum en ners։ Demqy tesnelun pes Qanaqaran barkanum e ir caraneri vra։

— Mite cheq tchanachum sran, vor ners eq toghel noric։ Mite en srikan chi sa, vor mi angam phordzec indz xabi ev aha noric handgnum e, uzum e hin xaghy xagha։ Durs areq iskuyn։

— Apasi, chqnagh Qanaqara, — xndrum e Divanan։— Hiravi, es na ei, bayc el na chem։ Es ayzhm Voski qaghaqic em gali, qo kaxard mor: Gohar taguhu, aparanqicn em veradarnum, qo mankutyan nnjaranum em eghel, ur der kax e arac qo sirun patkery... Es ayzhm gitem: inch ban e Voski qaghaqy, inch e voskin ev inch e erjankutyuny։ Es ayzhm gitem erjankutyan gaghtniqy։— Ev amen ban nstum patmum e miarmi։

— Ayzhm es qonn em, — bacakanchum e Qanaqaran, u ashxarhqov min e linum uraxutyunic։

Uqana tagavorn el shnchi e gali, oxtn or, oxty gisher amboghj erkiry katarum e nranc harsaniqy։ Amenqn uraxanum en u lianum։ Es uraxutyuny tesneluc heto cer tagavorn el kyanqn u arevy bashxum e aproghnerin u mernum։ Nra teghy tagavor e nstum Divanan u sksum e ir erkiry karavarel en kargov, inch vor tesel er Voski qaghaqum։ Voski chkar nra erkrum, bayc mardik aprum ein ardar ashxatanqov, goh u erjanik irenc unecacov։ Ev en zhoghovurdy, vor mi zhamanak trtnjum er, te ashxarhqy negh e u cavov liqy, hima ergum er amen tegh.

Inchqan len e ashxarqn azat
Es kyanqi hamar, amenqi hamar.
Inchqan liqn e, inchqan arat
Es kyanqi hamar, amenqi hamar։

Inch azniv e ashxatanqy
Aroghj dzerqov, xaghagh hogov,
Inch tetev e ancnum kyanqy
Liqy sirov, urax ergov։

(TchAPVoNAKAN)

Shat-shat tari araj tchaponakan covi aphin mi jahel dzknors e linum, anuny Urashima։ Mi lav u bari tgha e linum Urashiman ev hmut urkan u kart gcogh։

Mi angam gnum e dzuk brnelu։ Dzkan tegh jric hanum e inch eq karcum, inch... Mi mec, ahagin kria։ Bayc estegh dzez der mi ban piti asem, vor guce duq chgiteq, ed en e, vor krianery aprum en minchev hazar tari։

Urashiman iren-iren mitq e anum, te: aveli lav er sra teghy mi dzuky brnei, gone tchashin kutei։ Isk sran inch anem, inchu spanem es xeghtch kendanun, inchu argelem der iny haryur innsuniny tari el aprelu։ ChE, Edpes xstasirt chem linil։ Es gitem, ed im morn el chi dur gal։

U krian krkin gcum E covy։

Sranic heto Urashiman qnum E ir navakum։ Orn el amarva en taq oreric e linum, erb amen mard uzum e tchashic heto mi qich qni։ Qnac zhamanak covi andundic durs e galis mi sirun aghjik, mtnum e navakn u asum,

— Lsi, Urashima. es covi tagavori aghjikn em, im hor het aprum em covi hatakin, vishapneri aparanqum։ Voch te kria er qo brnacy, ayl es ei։ Im hayry, covi astvacy, ugharkel er indz phordzov imanalu: du bari es te che։ Menq ayzhm gitenq, vor du mi lav u bari tgha es, vor erbeq xstasirt ches karogh linel, ev aoa es ekel em qo etevic։ Ete kuzes: ek amusnacir indz het u hazar tarov baxtavor aprenq kapuyt covi hatakin, vishapneri aparanqum։

Estegh tiakn arav Urashiman, myus tiakn aoav covi tagavori aghjikn u erkar tiavarum ein, minchev hasan covi taki vishapneri aparanqy, ur bnakvum er covi astvacn u ishxum er vishapneri, krianeri u dzkneri vra։

Ax, inch lav er entegh։ Patery marjanic ein, careri terevnery: zmruxtic, ptughnery: hakintic, dzkneri tephery: arcatic, vishapneri tytnery maqur voskuc։ U ed ameny patkanum ein Urashimayin, vorovhetev na covi astcu phesan er, chqnagh Sen-Ninii amusinn er։ U aprum ein anhog, erjanik։ Miayn hayreni erkri u harazatneri karoty mtel er Urashimayi sirty ev zoranum er orecor։

Ancav ereq tari։ Mi aravot el Urashiman asav.

— Es shat em baxtavor estegh, es hrashali draxtum, qez het, im annman Aen-Nini, bayc srtov uzum em mer tuny gnam, tesnem vonc en im anognakan, ceracac hern u mery, im quyrern u eghbayrnery... el et veradarnam qez mot։

— Es teev hakarak em qo cankutyany, bayc chem karogh uzhov brnel, erb uzum es heranas, — asav Sen-Ninin։— Gna, bayc hetd vercru es tuphy ev zguysh kac, bac chanes։ Ete bac anes, imacir, vor el erbeq, erbeq ches karogh veradarnal indz mot։

U mi geghecik tuph tvec Urashimayin։

Urashiman xostacav bac chani, inch uzum e lini։ Apa Sen-Ninin mi qun berav nra vra. min el achqy bac arav: tesav ir hayreniqi ezerqin։

Bayc inch er patahel ir bacakayutyany։ Vortegh e ir horakan tuny։

Vortegh er irenc gyughy։ Tchisht e, sarern irenc teghn ein, bayc nranc antarnery chkayin։ Hosum er ev irenc tan moti vtaky, sakayn el arajva nman kanayq lvacq chein anum nra mej։ Zarmanali er tvum, te mi voreve ereq tarum inchpes ein ed ameny edqan phoxvel։

Es mtacmunqi mej Urashiman patahec mi ancord cerunu։

— Asa xndrum em, bari ceruni, ur e phoxadrvel Urashimayi tuny, vor kangnac er estegh։

Cerunin hishec u patmec, te manuk zhamanak lsel e, vor haryuravor tariner araj mi Urashima e eghel, gnacel e covy dzuk vorsalu u el et chi ekel։ Nra cnoghnery, eghbayrnery, nranc vordiqn u tornery vaghuc, vaghuc en merel, isk tuny avervel, ancel e hoghi het gnacel։

Estegh glxi ynkav Urashiman, vor covi astcu aparanqy marjani paterov, hakinti ptughnerov u vosketutn vishapnerov kaxardakan ashxarhn e eghel, vor entegh anckacrac mi ory havasar e eghel erkri mi tarun։

U heracav ir hayreniqic, qani vor merel ein ir bolor harazatnery ev minchev angam iren canot carern el chkayin։

Sastik cankacav veradarnal noric covi hataky, chnashxarhik Sen-Ninii mot, bayc inchpes, inch tchanaparhov։ Voch mi kerpov chkaroghacav gtni ev chkar meky, vor arajnorder nran krkin entegh: kaxardakan ashxarhqy։

Kangnec mitq arav Urashiman։

— Ete bac anem es tuphy, vor tvel e Sen-Ninin, guce te gtnem tchanaparhy, vor tanum e nra mot։

U bac arav tuphy։ Ev inch durs ekav mijic։ Mi ktor tetev ampik, vor veracav, cux dardzav, gnac depi ovkianos, kaxardakan ashxarhqi koghmy։ Urashiman nor hishec knoj xosqy, vor bac chpiti aner tuphy, aghersec, vor kangni, vazec etevic, cavic lac eghav, bolorn izur, ampiky cndec, crvec, veracav, heracav andardz, anhet։

U estegh el teghnuteghy hatav Urashimayi uzhy, el voch vazel karoghacav, voch kanchel։ Hankarc mazery tchermakecin dzyuni pes, eresy kntchrotec, mejqy koracav zaramac cerunu mejqi nman, shunchy ktrec u merac ynkav covaphin։

Xeghtch Urashima. chimacav, vor jahelutyan gaghtniqn er amphophvac kaxardakan tuphi mej, vor tvel er iren haverzhahars geghecik Sen-Ninin։ Tetevamit anhamberutlunic bac arav u korcrec։ Zrkvec jahel, erkar kyanqic u erjanik aprelu vayelqic։ Bayc na sirogh, azniv sirt uner ev gnac ir srti etevic։ Ed e pattchary, vor minchev ors Tchaponiayum chen moracel Urashimayin u nra xorhrdavor patmutyuny։ Ev shat tegherum pashtum en nran nra hamar, vor nuynisk astvacneri anhog ashxarhum, Sen-Ninii siro mej el chmoracav ir harazatnerin u ir aghqat cnndavayry։

EREQ ARJI HEQIATY

(LEV TVoLSTVoY)

1

Mi aghjik e linum, es aghjiky mi angam durs e galis irenc tnic u gnum ynknum antary։ Antarum molorvum e, tchamphi e man galis: tchampha chi gtnum, u galis e dem arnum mi tnaki։

Dury bac e linum։ Nayum e, tesnum e tany voch voq chka։

Ners e mtnum։ Du mi asil: es tnakum ereq arj en aprum: hery, mery ev iranc qototy։ Ed zhamanak gnacac en linum antary man galu։ Tnaky unenum e erku senyak: miny seghanatun, myusy nnjaran։

Es aghjiky seghanatunn e mtnum, tesnum e seghani vra drac ereq aman apur։ Arajiny: hor amany, mec e linum, erkrordy: mor amany, mijak, errordy: qototi amany, phoqrik։ Amen mi amani mot el mi-mi gdal e linum drac: mec, mijak u phoqr։

Aghjiky arnum e mec gdaly, utum e mec amanic, anham e linum։

Heto vercnum e mijak gdaly, utum e mijak amanic, dur chi gali։

Heto vercnum e phoqr gdaly, utum e phoqr amanic։ Tesnum e phoqr amani apury hamov e։

Uzum e nsti: tesnum e ereq ator: miny mec, myusy mijak, errordy phoqr։ Bardzranum e mec atorin: ver e ynknum։ Nstum e mijak atorin: tesnum e anharmar e։ Nstum e phoqr atorin, qefy galis e, enqan lavn e linum։ Vercnum e phoqr amany, dnum e cnknerin u sksum e phoqr gdalov utel։

Utum e kshtanum u sksum e ororvel atori vra։ Atory kotrvum e, aghjiky ver e ynknum։

Ver e kenum, atory et bardzracnum u mtnum myus senyaky։

Myus senyakum ereq mahtchakal e linum, miny mec, myusy mijak, errordy phoqr։

Parkum e mec mahtchakali vra: tesnum e shat e len։ Mijaki vra e parkum: tesnum e shat e bardzr։ Phoqri vra parkum, tesnum e henc irenn e vor ka, u qnum e։

Arjery qaghcac galis en, vor tchashen։ Hery motenum e ir amanin, mtik anum u zarhureli gorum.

— Es vov e kerel im amanic։

Mery mtik e anum ir amanin u phntphntum.

— Es vov e kerel im amanic։

Qototn el, vor tesnum e ir datark amany, cymyrum e.

— Es vov e kerel im apury։

Hery nayum e ir atorin u gorum.

— Es vov e nstel im atorin u teghic zhazh tvel։ Mern e nayum ir atorin u phntphntum.

— Es vov e nstel im atorin u teghic zhazh tvel։ Qototn e nayum ir kotrac atorin u cymyrum e.

— Es vov e nstel im atorin u kotrel։ Mtnum en myus senyaky։

Hery nayum e ir mahtchakalin u zarhureli gorum.

— Es vov e parkel im ankoghnin u trorel։ Mery nayum e ir mahtchakalin u phntphntum.

— Es vov e parkel im ankoghni vra u trorel։ Qototn e nayum ir ankoghnin u cymyrum.

— Es vov e parkel im ankoghnum։

Hankarc aghjkany nkatum e u enpes tchghghum, karces te mortum ein iren։

— Es vov e... gtel em... hres brneceq... vay... vay... brneceq։

Ev uzum e aghjkany kci։ Aghjiky vaxic ver e trchum, achqery bac anum, tesnum e: parkac e irenc tany, ir nnjaranum։ U es bolory eraz e eghel։

ANTARI TNAKY

(GRIMM EGhBAYRNER)

Mi xor antari beranum mi xrtchit e linum։ En xrtchitum knka u ereq aghjikneri het aprelis e linum mi aghqat phaytahat։

Mi aravot, gorci gnalis, knkann asum e.— Ay knik, esor bans minchev kesor chem verjacnil. mer mec aghjka het indz hamar tchash kugharkes antary։ Es el hets mi toprak korek kvercnem, shagh talov kertam, vor en nshanovy ga u tchamphen chkorcni։

Tchash e darnum te che: mec aghjiky kerakurn arnum e, tchampha ynknum։ Bayc ctery, artuytnery, sareknern u deghdzaniknery shagh tvac korekn arden ver qaghac en linum, u aghjiky chi karoghanum hor hetqy gtni։ Gnum e, gnum, minchev arevy mer e mtnum u muty vra e hasnum antarum։ Carery shrshum en xavarum, buery kanchum, krnchum, u aghjiky sksum e vaxenal։

Min el tesnum e: hervum, careri aranqic mi krak e phaylphlum։

— Entegh erevi mardik en aprum, gnam nranc mot mnam es gisher, — mtacum e aghjikn u gnum en kraki vra։

Gnum e hasnum mi tnaki, dury cecum e։

— Vov es, ners ari, — kanchum e nersic mi dzayn։ Aghjiky ners e mtnum, tesnum: hres nstac mi alevor mard, gluxy kax arac, spitak miruqy aliqadzev, ijnum e minchev getin։ Isk en koghmy mi chal kov, mi hav u mi aqlor։

Aghjiky patmum e cerin, te inchpes e inqy molorvel antarum, u xndrum e, vor tegh tan gishery mnalu։

Cerunin dimum e ir kendaninerin.

— Sirun havik, im lavik,
Chal u naxshun im kovik,
Ev du, aqlor phahlevan,
Inch eq asum duq syran։

Kendaninery miasin patasxanum en.— Lav։

En zhamanak cerunin aghjkann asum e.

— Hameceq, mer achqi vra, sirun aghjik, mer dury bac e, tuny liqy։ Hameceq, motecir ojaxin, kerakur shini mez hamar el, qez hamar el։

Aghjiky mtnum e xohanoc ev, tchisht vor, amen ban gtnum e arat-arat։ Mi lav yntriq e patrastum, berum e cerunu araj liqy seghan e bac anum, inqn el nra het nstum, utum, xmum, kshtanum։ Vor kshtanum e prcnum.— Ba es hognac em, — asum e, — himi vortegh qnem։— Estegh kovy, havn u aqlory patasxanum en։

— Voghj dra het du kerar
U xymecir, inch vor kar,
Mytik charir iski mez.
Gyna, qyni ur kuzes։

En zhamanak cerunin asum e.

— Bardzraci, sandughqi glxin mi senyak ka։ En senyakum erku ankoghin ka. ankoghinnery patrasti, es el kgam, kqnenq։

Aghjiky verev e bardzranum, ankoghinnery gcum, u el cerunun chi spasum, inqy parkum e qnum։ Mi qich heto cerunin galis e, momi lusov nayum e aghjkany u gluxy zhazh e tali։ Gisherva mi zhamanak, erb tesnum e xory qnac e, mahtchakali takin mi gaghtni durn e linum, bac e anum, aghjkany toghnum cac u krkin phakum։

Phaytahaty irikuny tun e gali, barkanum e knka vra, vor iren amboghj ory sovac e toghel։

— Es inch anem, — patasxanum e kiny, — tchashy tvel em mer mec adjkany: ghrkel, inchpes erevum e, tchamphen korcrel e, chi gtel, inqn el et chi ekel der։

Phaytaoaty myus orn el aravotyan vagh ver e kenum gnum antary։ Patvirum e, vor es angam mijnek aghjiky tani tchashy։

— Esor hets vosp kvercnem, — asum e, — vor tchamphin shagh tam։ Vospy korekic xoshor e, aghjiks hesht ktesni u tchamphen chi korcnil։

Kesorin mijnek aghjiky tchashn arnum e tchampha ynknum։ Gnum e, gnum, voch mi tegh vosp chi gtnum։ Du mi asil: dardzyal trchunnery kerel en, mi hat el chen toghel։

Aghjikn antarum tapharum e, tapharum, gishery ynknum eli nuyn cerunu mot, hac u qnelu tegh e xndrum։ Cerunin dimum e kovin, havin u aqlorin.

— Sirun havik, im lavik,
Chal u naxshun im kovik,
Ev du, aqlor phahlevan,
Inch eq asum duq syran։

— Lav, — patasxanum en kendaninery։ Mijnek quyrn el, mec qroj nman yntriq e patrastum, ceri het utum, xmum-kshtanum. kendanineri vra ushq el chi dardznum։ Erb harcnum e, te: vortegh piti qnem, kendaninery patasxanum en.

— Voghj dra het du kerar,
U xymecir, inch vor kar,
Mytik charir iski mez,
Gyna, qyni ur kuzes։

Henc na el gnum e te che, etevic gnum e cerunin, gluxy taphaharum u dardzyal toghnum e nerqev։

Errord aravoty phaytahaty knkann asum e.

— Esor mer phoqrik aghjka dzerqov ghrki tchashy։ Na bari e u akanjov։ Na tchamphen kgtni, ir quyreri nman chi, vor desuden ynkni։

Mayry chi uzum errord aghjkann el antary ghrki։ Lac e linum, asum e.

— Achqis sev u spitaky sa e mnacel, inchu es uzum sran el korcnes meceri nman։

— Du hangist kac, — asum e phaytahaty, — sa korchil chi, sa enpes xeloq e vor... es el esor hets siser ktanem tchamphin shagh talu։ Sisery vosp ho chi, nranov anpattchar tchamphen kgtni։

Bayc erb aghjiky tchashn arac antarn e mtnum, trchunnern arden sisery kerac en linum։ Aghjiky mnum e tarakusac, chi imanum: vor koghmy gna։ Mtacum e, dard e anum, te himi hayry ksovi, mayry lac klini...

Man e gali man, hory chi gtnum։ Erb muty ynknum e, hervic tesnum e antari tnaki luysn u gnum e en luysi vra։ Mtnum e ners, tegh e xndrum, u aleher cerunin dardzyal dimum e ir kendaninerin։

— Sirun havik, im lavik,
Chal u naxshun im kovik,
Ev du, aqlor phahlevan,
Inch eq asum duq syran։

— Lav...— patasxanum en kendaninery։ En zhamanak aghjiky motenum e, gurgurum havin u aqlorin, kovi tchakaty qorum։ Ceri patverov yntriq e patrastum, dnum e seghanin u asum.

— Inchu es petq e utem, es bari kendaninery qaghcac nayen։

Gnum e, kut berum acum havi u aqlori arjev, kovi hamar el mi xorom xot։

— Kereq, — asum e, — im sireliq, ay himi jur el kberem։— Gnum e mi duyl jur el berum dnum arajnery։

Amenqin kshtacnum e, nor inqn e nstum utum, inch vor toghel er cerunin։ Isk erb qnelu zhamanaky galis e, asum e.

— zhamanaky chi ardyoq, vor amenqs el hangstananq...

Sirun havik, im lavik,
Chal u naxshun im kovik,
Ev du, aqlor phahlevan,
Inch eq asum duq syran։

— La v, — patasxanum en kendaninery.

— Mez het kerar du miasin
U hogacir mer masin,
Bari gisher qez, bari,
Murazd astvac katari։

Estegh aghjiky bardzranum e verev, ankoghinnery patrastum։ Cerunin galis e qnum։ Inqn el myus mahtchakalin e parkum u qun mtnum hangist։

Gisherva mi zhamanak tuny hankarc dghrdum e, karces qandvum u takn u vra e linum։ Aghjiky vaxecac zartnum e, bayc aghmukn ancnum e, inqn el qnum e noric։

Aravoty achqy bac e anum: inch e tesnum։ Tesnum e parkac mi mec, shqegh zardarac u kahavorvac dahlitchum, shurjy tavish u voski, haravayin phartam buyser u caghikner ayrvum varvum en aravotyan arevi tcharagaytneri tak։ Tesnum e, bayc achqerin chi havatum, asum e: erazi mej em erevi։ Espes mtacelis ners en mtnum ereq tchox hagnvac caraner, xonarh glux en tali u harcnum.

— Inch khramayeq, tiruhi։

— Lav, lav, gnaceq, — patasxanum e qnatatax aghjiky, — himi ver kkenam, cerunu hamar kerakur kpatrastem, kovin, havin u aqlorin khogam։

Karcum e, te cerunin el arden ver e kacel։ Nayum e nra ankoghnin, tesnum e: cerunin chka, teghy parkac e mi otar jahel u geghecik eritasard...

Ev aha eritasardy achqery bac e anum u espes xosum zarmacac aghjka het.

— Lsi, sirun aghjik։ Es es erkri tagavori vordin em։ Char vhuky kaxardel er indz u datapartel, vor es ceri kerparanqov aprei antarum, voch voq el chliner indz het, baci im ereq caranery, nranq el kovi, havi u aqlori kerparanqov։

Ev edpes petq e mnayinq, minchev haytnver en bari aghjiky, en qnqush sirty, vor voch miayn mardkanc, aylev kendaninerin liner sirogh u karekic...

En aghjiky du eghar։

Qo shnorhiv es gisher kesgisherin, menq amenqs azatvecinq kaxardanqic u im palaty, vor dardzel er antari mi hin tnak, noric dardzav arajvan palaty։

U kanchum e tagavorn ir caranerin, vor gnan aghjka cnoghnerin beren harsaniqin։

— Bayc vortegh en im quyrery, — harcnum e aghjiky։

— Nranc es phakel em nerqnaharkum, — patasxanum e eritasardy։— Eguc kugharkem antary, entegh acxarari mot carayen u enqan mnan, minchev vor darnan aveli bari u sovoren mtacel kendanineri masin։

Nyuty hraparakvel e Mamuli xosnaki shrjanaknerum:
Kisvir ays nyutov:
Niderlandakan Oragir Grakan ej
18:40, 18.08.2021
6271 | 0
02:40, 11.05.2020
6883 | 0
01:54, 29.11.2019
12443 | 0
05:28, 08.01.2018
12412 | 0
03:29, 22.12.2017
13099 | 0
01:01, 08.12.2017
29975 | 0
16:32, 06.12.2017
11551 | 0
16:11, 06.12.2017
16372 | 0
02:42, 05.09.2017
17583 | 0
23:45, 27.08.2017
21729 | 0
depi ver