ՄԱՄՈՒԼ.ամ
Hay / Հայ | Рус | Eng | Tür
USD 402.56, EUR 440.64, RUB 4.58, GBP 505.01
+19 °C, +16 °C ... +28 °C Vaghy:+29 °C
Muracan (1854 -1908) /Gevorg Marzpetunin/1
01:31, 24.08.2017
16737 | 0

KENSAGRUTYUN

Muracan
(1854 -1908)


Muracany (iskakan anuny: Grigor Ter-Hovhannisyan) 19-rd dari nshanavor hay grogh e, cnvel e 1854 t. Gharabaghi Shushi qaghaqum։ Qsanchors tarekan hasakum teghaphoxvum e Tiflis ev minchev kyanqi verjy ashxatum vorpes hashvapah։ Bayc nra iskakan kochumy gir u grakanutyunn er։ Na grel ev hratarakel e bazmativ patmvacqner, vipakner, veper։

Grakanakan gorcuneutyuny sksel e 80-akannerin, ev skzbnakan shrjanum ynkel e 19rd dari 80- ev 90-akanneri haykakan burzhuakanutyan sharzhman erku himnakan ughghutyunneri azdecutyan tak:

Pshtpanum er burzhuakan liberalizmy ("Mshak"), tesnelov hay azgi veracnundy "azgayin dramaglxi" zargacman mej: Konservativ-kgherakan ughghutyuny, karchelov ancyalic, varum er anhashteli payqar nahapetakan arzheqneri "maqrutyan" pahpanman hamar, sheshtelov hatkapes krony ev lezun, vorpes azgayin mshakuyti himqer: Ayd qaghaqakan xumby dzgtum er azdel haykakan gyughaciutyan vra, hakadrelov ayn "aylaservogh" haykakan burzhuakanutyany: Nranq chein yndunum nor burzhuakan mshakuyty, ditarkelov ayn vorpes lurj vnas azgin, vori henarany gyughaciutyunn e: Ayd hosqin miacav naev Muracany:

Gyughaciutyany nvirvac steghcagorcutyunnerum Muracany cucaberel e gyughaciakan kyanqi masin xory giteliqner: Muracany, cuyc talov aghqatutyuny, nshum e miayn hay mtavorakanutyan krtasirakan ashxatanqy vorpes payqari mijoc: Bnorosh en nra "Xorhrdavor miandznuhi" romantik vipaky ev "Noyi agrav" realistakan patmvacqy: Verjinum Muracany hakadrum e veracogh gyughaciakan aprelakerpy qaghaqi aprelakerpin, qnnadatum ayn mtavorakannerin, voronq gyughaciakan hasarakutyunic elnelov mejq en tequm gyughin: Hajord ir patmvacqum ("Araqyal", 1902) Muracany stipvac e linum yndunel ir mtacmunqneri verjy:

Muracani xoshor steghcagorcutyunneric harkavor e nshel "Gevorg Marzpetuni" patmakan vepy (1896) ev "Ruzan" patmakan draman (1882):

"Gevorg Marzpetuni" vepi nyuty vercvac e 10-rd dari iradardzutyunneric։ Gevorg Marzpetunin, miavorelov hay ishxannerin, mi sharq haghtanakner e tanum arabneri dem ev ognum Ashot Erkat tagavorin Hayastann azatelu arabakan hrosakneric։

Tramadrec: Mariam Petrosyany:

GEVVoRG MARZPETUNIN

ARAJIN MAS

A

GARNVo AMRVoCVoIM

Haykazn nahapeti ays dastakerty, vor Trdat meci dzerqov aveli shqegh verashinvelov, haytni paterazmneri zhamanak carayel er petutyany ibrev anarik amroc ev te xaghaghutyan mijocin patsparel yur mej arqunakan gandzern u harstutyunnery, inchpes ev vtangneri eresic phaxchogh ishxanakan yntaniqnerin, yndnmin mnalov ev apahov dzmeroc hay zorqeri hamar, — chnayelov apirat Vasaki dzerqic Vardananc orerum krac himnakan avermunqnerin — takavin shen er ev kangun ayn orerum, voroncic sksvum e mer patmutyuny:

Na gtnvum er Ayrarat nahangi Mazaz u Vostan gavarnery mimyancic bazhanogh Gegha leran mi vosti vra, vory verjin darerum, yur cocum gtnvogh S. Geghardi anunov Geghardasar kochvecav:

Bardzradir saravandaky, vori vra karucac er amrocy, shrjapatvac er bnutyan pharahegh ev aharku tesarannerov: — Hskayakerp zhayrer, anhetet hoghazangvacner, ahavor andundner, isk aveli hervic: geghatesil lerner xroxt u kohakavet gagatnerov: cackum ein nra shrjakayqn u handipakac horizony:

Amroci arjevic: phrphradez aliqnery darevandneric gahavizhelov: hosum er Azat geti sryntac mi vtaky, vor saravandakn yndgrkogh dzorakic ancnelov: mianum er Azati erkrord vtaki het ev apa odzaptuyt getahetelov: durs galis Dvno yndardzak dashty: Vostan gavari aygestannerin jur u zovutyun matakararelu:

Hinavurc amrocy, vor yur hing ekeghecinerov, bazmativ shinutyunnerov u pahakanocnerov hangchum er miapaghagh zhayreric u ambartakneric zangvac bardzrutyan vra, patsparvac er amen koghmic te bnutyan ev te arhesti amrutyunnerov: Hyusisayin koghmic: pashtpanum ein nran, baci kisabolor parispnern u ashtaraknery, aylev Geghardasari ayn gahavandnery, voronq astitchanabar bardzranalov: kcvum ein Gegha leran het: Arevelyan ev arevmtyan koghmeric shrjapatum ein hskayakan parispner ev hzor ashtarakner, voronq shinvac ein kophvac u hghkvac xandzaqar zhayreric ev amracrac kaparov u erkatov: Isk haravayin ev masamb arevelyan koghmic: bardzranum ein miaktur qarazhayreri bnakan patneshner, voronq xoradzori mijic hskayakan burgeri nman depi ver dzgvelov, yndgrkum ein amroci ays shrjapaty ev aydpisov dardznum nran aharku ev anmatcheli:

Harav-arevelyan ays bardzrutyan vra, amroci grete cayrin, ibrev zuyg odachu hskaner, kangnac ein arajin arqunakan dghyaky yur mrayl shinutyunnerov u atamnavor ashtaraknerov, ev erkrord: Trdata hoyakap hovanoci qsanchors honiakan bardzrabun syunerov, takavin aneghc ardzannerov ev bardzr u qandakazard dzeghunov, vor hovanavorum er arqayakan dastakerti hrovmeakan arhesti steghcagorcac urish bazmativ zardaranqnery: Nra syunazard ev yndardzak srahic erevum ein, inchpes aphi mej, te amrocy yur bnakarannerov u pahakanocnerov ev te shrjaka lernern u dzorery iranc geghecik kam anhetet tesarannerov. ayspisov, arqayashen saravuyty zvartchali zbosavayr mi lineluc zat, carayum er naev inchpes mi geghecik ditaran te vtangi ev te xaghaghutyan zhamanak:

923 tvakani ashunn er: Geghardasary merkacel er arden ayn aghqatik kanachneric, voronq haziv garnan verjerin hamardzakvum en cackel yur zhayrapat lanjery: Na ayzhm amboghjapes phoxarkvel er qarakarkar tmberi u ambartakneri, voronc xoshoragegh xstutyuny chein meghmum nuynisk Garno geghecik shinutyunnery:

Ory tarazhamel er: Sari krtcheric ancnogh tchanaparhneri vra shnchavor eak cher erevum: Dvno dashtic dardzoghnery vaghuc hasel ein tun ev kam dadarel Ayrivanic xorsherum, ur hogevor hayrery otevan ev kerakur ein talis ushacac hay ancordnerin, tuyl chtalov, vor nranq muty koxelu vra ancnen Garno krtcheric, vorovhetev hagaraci avazakaxmbery hetevum ein aydpisinerin amen tegh:

Ays pattcharov shrjaka dzoreri u andundneri vra tagavorum er aharku lrutyun, vor haziv erbemn yndhatvum er lerneri mej sharachogh ashnanayin qamuc kam darevandneric gahavizhogh Azat geti xoxojneric:

Bazmamard Garno mej angam dadarel er sharzhumy: Ashnanayin xonav u lernayin crtutyuny havaqel er amroci bnakichnerin iranc bnakarannery: Erevum ein miayn mi qani pahapanner, voronq erkate glxanocnerov, canr srery gotineric kaxac ev pghndzapat vahannern u erkar nizaknery dzerqnerin: ancudardz ein anum, vomanq amroci drneri mot kam pahakanocneri araj, ev vomanq dghyaki shurjy, ur ayd zhamanak aprum er Ashot — Erkati amusiny: Sahakanuysh taguhin:

Chnayelov vor tagavory der nor er hashtvel yur horeghbor vordi Ashot Brnavori het ev nra het miasin el Dvin mayraqaghaqy noric nvatchelov: aylazgineric maqrel ayn, aysuamenayniv, zhamanaki vattarutyan pattcharov, ankareli er tagavorakan yntaniqy Dvinum pahel, hagaraci brnavornery amen zhamanak karogh ein hardzakvel ayd qaghaqi vra, vor zhamanaki krvacaghikn er: Ev vorovhetev tagavory sharunak zbaghvac er yur terutyan ays u ayn masum brnkogh apstambutyunnery nvatchelov, usti tshnamineri hasac zhamanak tagavorakan yntaniqy karogh er mayraqaghaqum vtangi entarkvel: Aha ayd pattcharov Sahakanuysh taguhin el aprum er Garno amrocum, ev nra het el urish shat azatani kanayq:

Chnayelov eghanaki crtutyan ev orva tarazhamelun, aynuamenayniv taguhin der cher heracel Trdata hovanocic: Verjin mi qani ory na anc er kacnum aydtegh erkar zhamer, grete miaynak, erbemn syunazard srahi mej tchemelov, isk hatchax depi xoradzory nayogh patshgambi vra bazmelov: Aydteghic na lur ev mtaxoh ditum er: mert dzori, mert sharachogh Azati aliqnery, voronq getaphnya ureninery qerelov ev handipakac carery kocelov araj ein vazum, ev mert Gegha leran bardzunqneric ijnogh tchanaparhy, ur amen mi hecyal ancord gravum er nra ushadrutyuny: Taguhin achqery harelov ashxatum er vayrkyan araj ayd ancordi vov kam inch azgic lineln imanal, ev nayum er aynqan, minchev vor verjins Azati xoradzorn ijnelov: xotorum er depi Garno arahety ev achqic cackvum:

Arden lranum er erkrord shabaty, inch taguhin srti andzkutyamb spasum er mekin, bayc na cher erevum: Ayd hangamanqy tanjum er nran sastik ev avelacnum manavand ayn vishty, vor vaghuc i ver krcum er yur sirty:

Kar zhamanak, erb taguhin inqy heranum er mardkancic, voch voqin chtesnelu, erbeq chxoselu ev miayn yur hogetanj mtacmunqnerin andznatur linelu hamar: Ayd zhamanak na minchev isk zayranum er, ete meky hamardzakvum er xangarel yur menavor mtacutyunnery kam hogekan huzmunqneric arajacogh tanjanqnery: Isk ayzhm. ayzhm na hognel, vastakel er haratev txrutyan tanjanqneric, ayzhm na voronum er minchev angam meky, vorin karoghanar yur sirty banal, yur vshtery patmel: Nran tvum er, te ayd mijocy kmeghmi yur cavery... bayc avagh, amboghj dghyakum chkar miny, voch kananc ev voch oriordneri shrjanum, vorin na yur sirtn u gaghtniqy havatal karoghanar: Ev cavalin ayn er, vor ete gtnver isk aydpisin, dardzyal inqy cher haytnil nran vochinch, vorovhetev, cher havatum voch mi knoj ankeghcutyan, manavand, ete ayd kiny ishxanakan ceghic er, ev hetevapes, cagmamb iran havasar: Taguhin havatacac er, vor aydpisinery ete areres isk karekcein iran, aysuamenayniv nerqust kuraxanayin yur tshvarutyan vra, vorovhetev nrancic amen minn uner dra hamar yur srtin motik pattcharner: Na huys uner miayn mi mardu vra, vor, karcum er, voch miayn kvshtakce iran srti ankeghcutyamb, aylev guce kkaroghana tetevacnel ayd vshtery: Aha ayd mardun er spasum taguhin aynqan andzkutyamb, vor, sakayn, hakarak yur xostman ev surhandaki berac teghekutyan, cher erevum takavin:

Bayc, aha, motenum er taguhun tariqavor mi kin mijin hasakov, bari demqov, aghu achqerov, zhpity shrtunqnerin ev karces vaxenalov: te miguce yur motenaly grgre taguhu zayruyty:

Ays knojy haytni ein taguhu cavery, tanjogh vshtery: Na skzbic arden amen ban tesel, qnnel ev stugel er: Na ankeghc srtov vshtacel ev artasvel er mec tiknoj hamar der ayn zhamanak, erb na inqy, tikiny, anteghyak yur dzhbaxtutyany, zvartchanum er arqayakan zbosanqnerov mert Syunyac ev mert Gugarac lernerum: — Ayd kiny seghan er, taguhu gorovagut dayaky, dghyakum eghogh kananc mej amenic barin ev aznvasirty: Nran, Ayo, haytni er amen inch vaghuc, bayc na ayd masin vochinch cher xosel minchev ayzhm taguhu het, ayn parz pattcharov, te erb mard che karogh (takavin iran anhayt) yur dzhbaxtutyan arajn arnel, apa lav e, vor na erbeq ayd dzhbaxtutyuny chimana ev kyanqy izur chdarnacne: Isk ayzhm, erb arden taguhin amen ban giter, Sedan ho karogh er nra het xosel, cavakcel nran kam mxitarel: Che vor na mi or yur katnasunn e eghel, yur grkumn e mecacel:

Ayspes er mtacum Sedan, bayc ev heto iskuyn xelaberum, vor Sahakanuyshy: Gardmana ishxani dustry, aylevs katnasun che, vor na aysor yur taguhin e, vor inqy karogh e miayn nra votqery hamburel, bayc havasar nstel nra het kam vshtakcel nran, iharke chi piti hamardzaker: Ayn oric, erb Sedan imacav, te taguhin canotacel e arden yur dzhbaxtutyany, xeghtch kinn aylevs hangstutyun chuner: Tchshmarit e: sa vochnchov cher karogh ognel yur taguhun, bayc miak xnamqy, vor na karogh er ev partavor er tanel, tanum er: Ayd ayn er, vor na shvaqi pes hetevum er mec tiknojy amen tegh, ev ashxatum kareluyn chaph hatchax xangarel nra menavor mtacutyunnery, vorov, karcum er, te karogh e phoqr i shate pahpanel nra aroghjutyuny:

— Ory tarazhamel e, sireli taguhi, cheir hatchil dghyaky veradarnal, — motenalov patshgambin harcrec dayaky:

— Du aystegh es, Seda, — anhangstutyamb dardzav depi nran taguhin:

— Ayo, mecaphar tikin. eka haytnelu...

— Ev vaghuc es du aystegh, — yndhatec nran taguhin kaskacot eghanakov, vaxenalov, karces, vor dayaky lsac lini yur vshtery matnogh mi voreve xosq kam harachanq:

— Henc vor arevy etevn ancav:

— Isk es patvirel em, vor voch voq im miaynutyuny chxangare:

— Ayo, mecaphar tikin, qo patvery es zanc anel chei hamardzakil, bayc ory tarazhamel er ev qamin bardzracel, du karogh eir mrsel, eka hishecnelu, vor dghyaky veradarnalu zhamanakn e:

— Hishecnel, inch e nshanakum ayd, Seda, — kes zarmacac ev kes barkacac harcrec taguhin:

Bari dayaky shphotvecav: Na iravunq chuner asel taguhun ayn ameny, inch vor inqy tchshmartutyun er hamarum: Na zgac yur sxaly, tchnshvecav, ev yur qaghcr achqery karces taqnvecan arden kkocvac phosikneri mej. mi tetev sharaguyn phaylec yur dalkacac ayteri vra, inchpes dzmerva dzhguyn arshaluys, vor zarkum e dzyunapat zhayrin: Bayc yur anush zhpitov, voric anbazhan ein mayrakan xandn u gorovy, na cackec shutov yur nerqin tchnshman artaqin patkery: Taguhu lurj ev antart hayacqy, vor takavin severac er yur vra ev der, karces, bacatrutyun er pahanjum iranic, yur ayd qaghcr zhpiti shnorhiv hetzhete meghmacav. Sedan hamardzakutyun arav xoselu: Ev irav, che vor na sirum er taguhun ev nra gaghtniqnern imanalu hamar cher, vor hetevum er nran, ayl pahpanelu nra tankagin aroghjutyuny, vori vra doghum er inqy, ibrev vordegorov mayr: Mite, ardar ev, ankeghc siro ays artahaytutyamb na mi hancanq er gorcum: Harkav voch, usti ev hastatun dzaynov patasxanec.

— Eka hishecnelu, vor curt e, ev taguhin karogh e mrsel:

— Ayd es inqs karogh ei imanal, — nkatec taguhin:

— Voch taguhi, erb du ynkghmum es txur mtacmunqneri mej, aylevs ches zgum, te inch e katarvum qo shurjy...

— Seda, mayr Seda, du zarancum es, -yndhatec taguhin zarmacmamb:

— Aydpes e, im sireli taguhi, -krknec Sedan aveli hastat dzaynov, — ancyal ory sastik teghataraphi zhamanak amenqy qashvel ein tun, nuynisk dghyaki araj voch mi pahnord cher erevum, isk du dardzyal tchemum eir aystegh, karces garnan orer linen, ev du: mer Gardmana draxtnerum...

Taguhin mi anhangist sharzhum arav. nran tvac, te dayaky kshtambum e iran: anogut gaghtnapahutyan hamar, te na ayd anum e guce hakarakord ishxanuhineric mekin hatchoyanalu mtqov, te uremn yur dzhbaxtutyuny haytnvel e arden bolorin ev naxandzot hakarakorduhinern sksum en anargel iran, viravorelov yur dshxoyakan hpartutyuny yur isk storadryalneri dzerqov:

Ays mtqery vayrkenapes vrdovecin taguhu sirty, bayc na yur huzmunqy cackelov meghm dzaynov harcrec.

— Seda, vov asac qez, te taguhin ynkghmum e txur mtacmunqneri mej, ev te aydpisi zhamanaknery na che imanum, te inch e katarvum yur shurjy:

— Voch voq, im sireli tikin, ayd es inqs em tesnum: Sedan petq e kuyr lini, vor yur tiruhu demqi mshtakan taxicy ev nra tchakati txur kntchirnery chtesne... Vaghuc, vaghuc gitei, te inch visht e krcum qo azniv u bari sirty, bayc vochinch chei hamardzakvum asel qez, vorovhetev gitei, vor qo caveri masin xoselov: miayn qnqush sirtd piti vshtacnei, aranc sakayn im taguhun mi ogut tal karoghanalu:

Taguhu sirty sharzhvecav: Naxkin kaskacot mtacmunqnery teghi tvin hankarc mi vstahutyan, vor karces henc nuyn ropein cnvec yur mej depi bari dayaky, nra dzayni mej na aynqan ankeghcutyun u gorov gtav, vor nran tvac, te ira het xosoghy harazat mayrn e ev voch yur stntun:

Bayc ev aynpes vochinch chpatasxanec, ayl lur ev mtaxoh bardzracav bazmocic ev ughghvelov yur seg u vayeluch hasaki amboghj vehutyamb, nayec dayaki vra qaghcr ev vstahutyamb li achqerov: Ayd ropein na kcankanar lsel nranic ameny, inch vor na giter yur vshteri masin, kcankanar stugel noric ayn bolory, inch vor vaghuc ev aveli stugutyamb haytni er iran: Bayc yur dshxoyakan hpartutyuny cher nerum iran ayd tulutyuny. na minchev ayzhm voch voqi het cher xosel ayd masin, uremn ev dayaki het cher xosil, bayc kcankanar, vor sa inqy skser xosel, aranc iranic hraman arnelu:

Sedan chhaskacav taguhu lur ev mtaxoh hayacqi nshanakutyuny, nran tvac, te yur hamardzak xosqeric vshtacel e na arden. usti ev taguhu hayacqic xusaphelu hamar shtapec vercnel ev dzgel nra userin pertch samurenin, vor taguhu bardzranalu zhamanak sahel, ynkel er bazmoci vra:

— Dra hamar du arden ancel es tariqd, mayr Seda, ur en im nazhishtnery... — harcrec taguhin meghmutyamb:

— O, tuyl tur, vor miayn es carayem qez, im qaghcr, im annman taguhi, mite Sedan paravel e aynqan, vor aylevs voch mi bani pitani linel chi karogh:

— Mayr Seda, ayd chei kamenum asel...

— Te im nerkayutyuny hatcheli che taguhun:

— Seda, du indz yndhatum es...

— Kam guce anzguysh xosqer artasaneci, voronq vshtacrin im taguhun:

— Voch, voch, im Seda, qo nerkayutyuny misht hatcheli e indz, apacuyc, vor es im menavor zbosanqneri zhamanak voch voqin tuyl chem talis linel indz het, bayc du misht kas ev, amen angam, erb kamenum es, xangarum es indz, aranc nayelu, te taguhin cankanum e ayd, te voch:

— Aydpes el piti anem, mecaphar tikin, barkacir indz vra, ete hatcheli e qez, bayc tuyl tal, vor zhamerov txur mtacmunqneri mej xorasuzves, chem karogh, ayd kvnase qo tankagin aroghjutyany:

— "Tankagin"... ayo, guce qez hamar, im bari Seda. miayn qez hamar... — shshnjac taguhin inqn iran ev apa dayakin darnalov harec.— iravunq unis, mayr Seda, es qez vra chem barkanum... Bayc es ardarev erkar mnaci bacotya, ur en nazhishtners:

— Du hramayel es, vor nranq cherevan, minchev kochi dzayn charnen:

— Kanchir uremn, togh gahavoraks beren:

Ays aselov taguhin arajacav depi hovanoci ankyuny ev syunashari mot kangnelov sksav ditel sharaguyn lusiny, vor kamac-kamac bardzranum er handipakac lerneri etevic: Tepet curtn arden zgali er, ev qamin phchum er hatchax, bayc erkinqy vtchit er ev anamp, astghern sksel Ein phaylel, ev lusni skavaraky, vor karces kaxvac er leran gagatin ibr mogakan mi lapter, sksum er lusavorel parexavor lernern u blurnery: Darevandneric gahavizhogh Azat geti phrphraxarn aliqnery tegh-tegh phaylphlum Ein inchpes arcati sahanq:

Taguhin gravvecav lusnka erekoyi gegheckutyamb ev krkin xorasuzvec mtacutyunneri mej: Phoqr mi evs ev na noren depi patshgamby piti darnar ev bazmoci vra ynknelov andznatur liner erevakayutyan tanjogh trichqnerin, bayc nazhishtneri dzayny ev luysy jaheri, vor dghyaki spasavornery dzerqnerin berum Ein, staphecrin nran:

Taguhin et nayec: Nazhishtneri ev dayaki het miasin galis er naev tikin Gohar, Marzpetuni ishxanuhin, vor harajanalov: aknacutyamb glux xonarhec taguhun ev hatchoyakan xosqerov trtunj haytnec nran yur chaphazanc menasirutyan hamar:

— Aystegh nstac ditum em Gegha leran tchanaparhy, vorpeszi Gevorg ishxani galstyan lurn amenic araj haghordem qez, — patasxanec taguhin anush zhptalov:

— Shnorhapart klinem, ete miayn urax lur bere na mez, — harec Gohar ishxanuhin ev dzerqy tvav taguhun ognelu nran hovanoci astitchanneric ijnelu:

— Isk ete urax lur chbere, -harcrec taguhin:

— Ayd zhamanak kcankanayi, vor amroci drnery chbanayin nra araj, — katakec ishxanuhin:

Taguhin zhptac ev vochinch aylevs chxosec:

Hovanoci araj kangnac ein chors huzhku spasavorner, dzernerin brnac taguhu voskezoc gahavoraky, zardarvac caghkankar metaqsov ev vosketel phnjerov:

Nazhishtneri ognutyamb taguhin bazmec nra vra: Jahynkal spasavornery lusavorecin tchanaparhy, vori taracutyuny minchev dghyaky haziv mi qani tasnyak qayl er: Gahavorakn araj ancav ishxanuhu ev nazhishtneri ynkerakcutyamb:

Dghyaki laynakamar dran araj nuynpes varvum ein dambarner, ev mi xumb zrahavor pahapanner ancudardz ein anum aydtegh: Erb taguhu gahavoraky motecav, nranq iskuyn sharvecan kargov ev i nshan hpatakutyan, nizaknery xonarhecin aynqan, vor nranc tegery kpan getnin:

— Dzer hisnapety, — harcrec taguhin, motenalov pahapannerin:

— Aystegh em, mecaphar tikin, — ays xosqerov motecav taguhun mi bardzrahasak ev geghadem eritasard, vor myusneric zanazanvum er yur zenqeri phaylunutyamb ev glxanoci vra cacanogh ccunqov:

— Berdakalic lur...

— Ter berdakaly patvirec haytnel, vor agheghnavornern u geghardavornery zrkvac en martkocnery, berdapahnery hskum en patneshnery, pahakaxmbery gtnvum en ashtaraknerum:

— Amroci banalinery...

— Spasum en taguhu hramanin phakanqnery dnelu hamar:

— Inchu aysqan ush. arden mtnel e:

— Ayrivanqic banber ekav ev haytnec, vor ays gisher Vehy piti zhamane aystegh: Ter berdakaly cankanum e imanal, te ardyoq banalinery yur mot piti mnan minchev Vehi galy:

— Haytnir berdakalin, vor phakanqnery dne ev shtape indz mot:

Hisnapety gluxy xonarhec ev ughghvecav depi avag dran phoghocy:

Hasnelov dghyaki drany, taguhin ijav gahavorakic ev ners mtav kamarakap srahy: Sa mi yndardzak ev bolorshi senyak er, hamak qarashen: Nra aj u dzax koghmEric bacvum Ein chors phoqrik ev xorshavor drner, voroncic amen miny tanum er depi dghyaki nerqin harkeri zanazan bazhanmunqnery kam cackarannery: Drneri mejteghic bardzranum er vordzaqare laynadir sanduxt, vor yur verin masum bazhanvum er erku tchyugheri drancic miny hanum er mijin harky, ur ishxanazun tiknanc ev oriordneri kacarannern Ein, isk myusy: depi verin dstikonnery, ur aprum er taguhin yur nazhishtnerov: Sanduxtnery veric i vayr cackvac Ein syunakan gorgerov ev lusavorvac kamarneric kaxac pghndze kanteghnerov:

Taguhin nazhishtneri ognutyamb sksav sanduxtnery bardzranal ev xotorelov depi aj, hasav vernasrahin, vor lusavorvac er krkin ashtanaknerov: Sa mi geghecik ev gmbetarg shinutyun er, zardarvac vormnasyunerov, xorshavor ankyunnerov, qandakazard dzeghunov ev myusion qareric kertac hatakov: Sra vra nuynpes bacvum Ein kamarakap drner, voronq hanum Ein depi ayd harki zanazan bazhanmunqnery:

Amenic mec drnov mtnelov taguhin ancav erku phoqrik senyakner, voronc patery shinvac Ein apakebur guynzguyn aghyusneric ev geghecik kerpov phaylphlum Ein arcate kanteghneri lusi araj: Ayd senyaknery zardarvac gorgerov u otocnerov carayum Ein senekapan nazhishtnerin:

Aydteghic taguhin ancav mi yndardzak zardarun dahlitch, vor lusavorvac er mecamec arcate tchragarannerov: Dahlitchi patern amboghjapes shinvac Ein nrbatash, spitak qareric, gardarvac harust drvagnerov ev karmraqare vormnasyunerov u gotinerov: Dzeghuny nuynpes qarashen er ev qandakazard: Nra chors ankyunnery patchutchac Ein guynzguyn qareri gogavor ev urucik myusionnerov, isk mijavayry, ur lusancqn er gtnvum, bardzranum er gmbetadzev, gotevor shrjaknerov u nuynpes zardarvac guynzguyn ev xorshavor myusionnerov: Dahlitchi hatakn amboghjapes cackvac er gorgerov, pateri tak sharvac ein bazmocner u taxter, vranery cackac dipake bardzer u metaqsya otocner:

Taguhin bazmec dahlitchi tchakatin drvac dipakazard bazmoci vra, ev nazhishtneric miny xonarhelov: drav nra votqeri tak metaqsya phnjazard bardzy:

B

ANHATchVo NVoRUTYUN

— Ardyoq taguhin che gushakum Vehi gisher zhamanak mer amrocy galu pattchary, -harcrec Marzpetuni ishxanuhin, kamenalov karces yndardzak dahlitchi noreknerin shrjapatogh anhatcho lrutyunn yndhatel ev apa iskuyn el nstelov tavshapat erotanu vra, vor gtnvum er taguhu bazmoci handep, ushadir achqery harec taguhu vra, spaselov nra patasxanin:

— Anshusht artaqo kargi mi norutyun uni hogevor hayry mez haghordelu, — patasxanecy taguhin tarakusakan eghanakov:

— Te taguhun aycelutyan e galis:

— Dra hamar, kariq chkar gisheranc elnel vanqic. pharq astuco, Ayrivanqy heru che mezanic:

— Chaphazanc anhangstacnum e indz ays lury:

— Isk indz anhangstacnum e Gevorg ishxani ushanaly: Arden erku shabaty lracav, inch na heracel e mezanic: Ete katoghikosi galy kap uni mi nor dzhbaxtutyan het, apa uremn ishxani bacakayutyuny krknaki vtangi mej e dnum mez:

— Mite du, mecaphar tikin, kaskacum es tagavori hajoghutyan vra:

— Utiqi kusakalin nvatchely mec gorc che, bayc hajoghutyuny astvac e talis: Ete tagavory handipac chliner anhajoghutyan, apa Gevorg ishxann aystegh kliner kam gone surhandaky lur kberer, te Clik-Amramy haghtvac kam gerevac e:

— Anhajoghutyan... Voh, mi asir, sireli taguhi: Astvac chane, vor tagavory Clik-Amrami het unecac yndharman mej anhajoghutyan handipe. ayd arden mec naxatinq e te tagavori ev te zorqeri hamar:

— Amenic araj ayn ishxanneri, voronq anognakan en toghel tagavorin ev zbaghvac en miayn sephakan amrocnery pahpanelu hogserov, — darnutyamb nkatec taguhin:

— Harkav, amrocneri pahpanutyuny nuynisk kananc karogh ein handznel, -harec ishxanuhin, cankanalov ughghel yur sxaly:

— Uremn hajoghutyan spaselu iravunq chuninq:

— Bayc ete astcun hatcheli lini...

— Ayo, ete miayn hatcheli lini...-hegnakan zhpitov yndhatec taguhin:

Ayd mijocin ners mtav senekapan spasuhin ev haytnec taguhun, vor berdakaly tuyltvutyun e xndrum nerkayanalu:

— Togh ners ga, -hramayec taguhin: Mi qani ropeic ners mtav berdakaly: Da mi tariqavor, bardzrahasak, lurj u patkareli demqov ev alexarn mazerov tghamard er, gotepind hagnvac, arcatapat sury azdrin ev pghndze saghavarty dzerin: Na hamachaph u hastatun qaylerov motecav taguhun ev xor glux talov xndrec yndunel amroci banalinery, vor yur het ekogh spasavory nerkayacnum er arcate skuteghi vra:

Taguhin vercrec banalinery ev handznec dayakin, vor kangnac er iranic phoqr inch heru: Verjins arnelov ayn, tarav taguhu arandznarany:

Sa mi ces er, vor katarvum er amen ereko mievnuyn kargov:

Qani Marzpetuni ishxany: Ashot tagavori havatarimy, gtnvum er Garno mej, berdakalakan pashtony varum er na andzamb ev amroci banalinery gtnvum ein nra dzerin: Bayc ayn oric, vor na taguhu hramanov gnac Utiq: Ashot tagavori arshavanqi masin teghekutyun arnelu, ev, ete kariq kar, ognakan zorq hascnelu, ayd oric taguhin berdakalutyan pashtony handznec Mushegh anunov ays hinavurc zorakanin: Na ishxanakan cagumic cher, bayc tagavorakan tan bazmamya ev havatarim carayoghneric minn er: Taguhin tepet karogh er amroci banalinern yndmisht havatal nran, ibrev berdakali, bayc vorovhetev zhamanaky char er, ev sharunak lurer ein hasnum, te ays u ayn berdy gravvel e tshnamuc berdakali tulutyamb kam pahnordneri matnutyamb, usti taguhin, vorqan el vor mec havat uner Musheghi vra (or henc yur havatarmutyan shnorhiv el arzhanacel er ayd bardzr pashtonin), aynuamenayniv, vorpeszi gishery hangist qun vayele, kargadrel er, vor amroci drnery phakeluc heto banalinery dghyak berven:

— Du kamenum eir, vor minchev Vehi galy banalinery qez mot linein, — harcrec taguhin berdakalin:

— Ayo, mecaphar tikin:

— Inchu:

— Vorpeszi gisheranc banalinern stanalu pattcharov taguhu quny chxangarei:

— Isk du chgites, vor berdi drnery bacvelis taguhin qnac linel che karogh:

— Aydpes e, mecaphar tikin, nerir qo carayi miamtutyuny:

— Miamtutyuny hancanq che, im bari Mushegh, bayc tulutyun e: Isk menq char zhamanaknerum enq aprum ev amen mi qaylernis zgushutyamb piti phoxenq: Vor zhamin piti ga Vehy.

— Patviraky zhamy choroshec, ayl haytnec miayn, vor piti hatchi zhamanel ays gisher ev xndrec, vor amroci drnery banalu patrast gtnvinq:

— Isk du ches karoghanum nra galstyan pattchary gushakel:

— Anshusht na galis e taguhun aycelelu:

— Bayc inchu gisheranc:

— Norin srbutyuny shat anpharaser e. na phaxust e talis handisavor yndunelutyunic ev zhoghovrdyan cuyceric:

Ays mijocin krkin ners mtav senekapany ev haytnec, vor Gor ishxany cankanum e nerkayanal taguhun:

— Togh ga, — asac taguhin zhptalov, ev nra demqn urax artahaytutyun stacav:

Marzpetuni ishxanuhin sksav cicaghadem depi dury nayel: Zvart artahaytutyun stacan naev oriord nazhishtneri ev dayaki eresnery: Erevum er, vor ners mtnoghy bolorin el sireli mi andznavorutyun er:

Ev, aha, ners ekav qsanamya mi patani, bardzrahasak, gegheckadem, varvrun achqerov, hamak zrahazgest, voskezard sury mejqin, nuynpisi bazpanner u srnapanner hagac, ev phaylun saghavarty dzerin:

Zhptalov na motecav taguhun ev hamburec nra dzery: Apa motecav yur mory: Marzpetuni ishxanuhun, hamburec nuynpes nra ajy ev kangnec berdakali koghqin:

— Amen angam, erb qez tesnum em, Gor, indz tvum e, te kam paterazm es gnum, kam tchakatamartic veradarnum: Inchu misht zrahazgest es, -harcrec taguhin zhptadem:

— Aydpes patvirel e indz im hayry, mayr-taguhi:

— Bayc ays zhamin... phakvac amrocum, taguhu dghyaki mej... Mite kariq ka:

— Amen vayrkyan patrast piti linem dimagravelu: Vov gite, guce henc aystegh, dghyaki dstikonneric minum, taqchogh mi apirati het petq e linum menamartel:

— O, vtangavor mard es du, Gor ishxan, — nkatec taguhin:

— Im taguhu ev tagavori tshnamineri hamar:

— Voronc erevi du ches tchanachum:

— Ev voronc erbeq chei kamenal tesnel ays dghyakum:

Marzpetuni ishxanuhin, vor mayrakan xandov lcvac nayum er vordun, nra verjin xosqic hrtchvecav isk taguhin urax-urax cicaghec:

— Bayc gites, sirelis, vor aydpisi mi tshnami gtnvum e ayzhm mer dghyakum, — asac taguhin keghc lrjutyamb:

— Anuny, — erandov harcrec Gory:

— Vor taqnvac nerqin xuceric minum, anshusht harmar ariti e spasum mez vnaselu...

— Bayc vov e da, — anhamberutyamb harcrec patanin:

— Oriord Shahanduxty:

Ishxaniky zhptac ev sharagunec, bayc taguhin u ishxanuhin sksan cicaghel:

— Isk ayzhm vorteghic es galis, urax lur ches berel mez, — harcrec krkin taguhin:

— Ayo, txur lur che haghordeliqs, — patasxanec ishxaniky: — Vehic erkrord patgamavor ekav, vor haytnum e, te hayrapetn aylevs che galis mer amrocy:

— Ev pattchary:

— Pattchary chhaytnec patgamavory. vorovhetev amroci dury phak er, es ashtaraki patuhanic ei xosum nra het:

Taguhu urax tramadrutyuny krkin xangarvec, na ynkav mtacutyan mej: "Ardyoq inch tarorinak ev guce txrarit norutyun er patahel, vor katoghikosy gisheranc galis er Garni ev ayzhm inchn e stipum nran: yur mtadrutyuny toghnelu, — mtacum er na inqn iran, — ardyoq Utiqic mi txur lur arav, te tshnamineri motalut hardzakman masin mi ban e lsel"...

— Bayc inchu hamar asacir, te txur lur che haghordeliqd: mite Vehi galustn anhatcho e qez, — harcrec taguhin:

— Ayo, taguhi, -ktruk patasxanec ishxaniky:

— Zarmanum em... — asac taguhin ev mi tarakusakan hayacq dzgec patanu vra:

Isk berdakaly demqy xozhorec, karces vaxenalov Gori nor aseliqneric, voronq karogh ein yur ar katoghikosn unecac srbazan zgacmunqy viravorel, hraman xndrec taguhuc ev voghjunelov nran heracav dahlitchic:

Marzpetuni ishxanuhin ayd nkatec ev vshtanalov vordu anhamest patasxani vra, shtapov harcrec nran.

— Inchu katoghikosi galusty anhatcho e qez:

— Ete mayr-taguhin khramaye indz ankeghcoren xosel...

— Xosir, amen hancanqneric tetevy ankeghcoren xoseln e, — asac taguhin:

— Txrum em, vorovhetev na galis e mer amrocy voch mayr-taguhun aycelelu ev voch mez orhnelu...

— Gor, zgushutyamb xosir, -yndhatec mayry vordun: hankarcakan huzmunqic sharagunelov:

— Gohar ishxanuhi, togh vor na yur mitqn azatoren haytne, — nkatec taguhin canrutyamb:

— Ankeghcoren xoselu hamar chpetq e zgushutyan ush dardznel mayrik, es xosum em im taguhu ev mor araj: Ayo, krknum em, katoghikosy galis e voch te mez orhnelu, ayl Garnium amranalu:

— Inchpes te amranalu, -harcrec taguhin:

— Anshusht na lsel e, vor hardzakum e patrastvum mer lerneri vra, ev aha apastanum e Garniin:

— Ete na lsel e aydpisi ban, apa uremn xohemutyun e anum mer amrocy galov, — nkatec ishxanuhin:

— Voch, mayrik, na chpetq e yur miabannerin anhuys u anognakan dzge Ayrivanqum ev miayn yur andzi phrkutyan hamar hoga:

— Isk du aydpisi mi ban lsel es, -harcrec taguhin anhangstutyamb:

— Voch, taguhi, es aydpes entadrum em:

— Bayc petq e xosel apacuycneri ev voch te entadrutyunneri vra himnvac, — canrutyamb nkatec ishxanuhin:

— Mayr-taguhi, khramayeq indz patasxanel, — dardzav Gory taguhun:

— Xosir, — patasxanec verjins:

— Apacuycn ayn e, mayrik, vor Vehy Yusuphi teghakalic, mi voreve Nsyric vaxenalov, anter e toghel Gvini katoghikosarany ev apastanel Ayrivanqi corcornerin: Isk Nsyry vagh te ush kmtne Dvin ev kgrave te katoghikosarany ev te nra kalvacnery:

— Ete vostikany ktire mayraqaghaqin, vori pashtpany bacaka tagavorn e, inch ka zarmanalu, ete na grave naev katoghikosarany, vori pashtpany mi anzen hogevorakan e, — huzvac xosec ishxanuhin, aranc mtacelu, vor ayd xosqerov vshtacnum e taguhun:

Isk verjins voch miayn xocvec ishxanuhu xosqeric, aylev nerqin vrdovmunqic grete aylagunec: Bayc chkamenalov erevan hanel yur huzmunqy kamac-kamac bardzracav bazmocic ev anushadir depi ishxanuhin: meghm dzaynov asac dayakin:

— Mayr Seda, es hognac em. patrast e ardyoq hangstarans:

— Ayo, sireli taguhi, — patasxanec dayaky:

Taguhin mi brnazbosik zhpitov voghjunec ishxanuhun ev ishxanikin ev bari gisher maghtelov nranc ughghvecav depi arandznarany: Sedan ev nazhishtnery hetevecin nran.

— Inch arir du ayd, mayr im, indz eir zgushacnum azat xoseluc, isk du sur ccecir taguhu sirty, -vrdovvac bacakanchec Gory:

Gohar ishxanuhin, vor yur patasxany tvel er miayn yur vordu hamardzakaxosutyunic grgrvac ev voch te taguhun vshtacnelu mtqov, hishec noric yur xosqery ev mnac karces shantahar:

— Es chei kamenum nran viravorel ... es chmtaceci... hankarc durs tran im xosqery... -yndhatelov ev nvaghac dzaynov patasxanec vordun Gohary ev sastik txrec:

Ishxaniky barkacac ancudardz er anum dahlitchi mej: Hankarc na kang arav ev dimelov mory: harcrec.

— Mayrik, bolor kanayq morackot en qez pes:

— Inchu hamar es harcnum:

— Inchu hamar... Hishum es. hayrs yur hrazheshti zhamin xndrec qez ev dghyaki myus kananc: ashxatel urax pahel taguhun. asac, vor na canr vshter uni ev te petq e moracnel tal nran ayd vshtery... Es canot chem taguhu vshterin, vorovhetev aydyoq cackum en indzanic. bayc du ev qo barekamnery, anshusht, canot eq, du chpetq e meghancheir voch taguhu hangstutyan ev voch hors patveri dem:

— Du eir hancavory, Gor. inchpes karoghacar lok entadrutyan vra himnvac, taguhu nerkayutyamb asel te katoghikosy phaxchum e Ayrivanqic ...

— Entadrutyan vra chei himnvac, mayrik, ayl iskutyan, -yndhatec Gory:

— Iskutyan. inchpes:

— Ayo, tchshmartutyuny es cackeci taguhuc, vorovhetev chei kamenum anhangstacnel nran:

— Inch tchshmartutyun:

— Ayn, vor shutov mer lerneri vra hardzakum klini:

— Inch es asum, Gor, ev vov piti hardzakvi:

— Inqy Nsyry: Na arden durs e ekel Naxijevanic ev galis e Dvin:

— Astvac im, inch asacir, — bacakanchec ishxanuhin:

— Ayo, ev ayd patahum e henc ayn zhamanak, erb bacaka en Vostanic te tagavory ev te zorqery:

— Inch piti anenq uremn:

— Du piti cackes taguhuc ays norutyuny ev urish vochinch. isk menq kanenq ayn, inch vor partavor enq: Ayzhm es gnum em berdakali mot:

Sa aselov ishxaniky voghjunec mory ev shtap qaylerov durs gnac dahlitchic:

Gohar ishxanuhin shvarac ev mtamolor ughghvecav depi yur kacarany:

DAYAKI ZRUYCNERY

Dahlitchic heranalov: taguhin mtav yur arandznarany hogepes huzvac: Arastaghic kaxac arcate kanteghi luysy tkar u dzhguyn tvac nran, tepet yur hramanovn er, vor miayn mi tchrag er varvum yur qnaranum: Urish angam aydpisi terutyun na cher nshmaril aydtegh. bayc ayzhm chkaroghacav hashtvel phoqrik tchragi het:

— Luys tveq, aranc ayn el sirts mtapat e, — bacakanchec taguhin ev dimec depi negh, kamarakap patuhany, vor nayum er lusni lusov lusavorvac Gegha leran bardzunqnerin, ev vorteghic hov er arnum senyaky:

Kang arnelov aydtegh, na sksav anhagabar shnchel tarm ody, karces kamenalov meghmel nra zovutyamb yur sirty varogh kraki tapy:

Nazhishtneric miny ners berav iskuyn voskezoc hngtchyughyan tchragarany ev drav ynkuzenuc shinac ev sadaphov u phghoskrov zardarac nguyri (bolorshi seghan) vra:

Senyaky lusavorvelov: erevan hanec hinavurc arhesti nrbatchashak zardaranqnery, voroncov gegharvestaser Trdaty darer araj patchutchel er tvel yur sirarzhan qer, hayoc tagacin oriordi ev, haverzhakan kusi gisherayin hangstarany: Dghyaky urish shat senyakneri nman qarashen er ev ays arandznarany, miayn ayn zanazanutyamb, vor sa kertvac er yntir, guynzguyn qareric: Pateric yuraqanchyury bazhanvum er chors kamaramasi, hngakan zuyg vormnasyunerov, voronq hastatvac ein gotezard patvandanneri vra: Nranc honiakan xoyaknery miavorum ein chors kisabolor kamarner: Pateri hart u voghork masery shinvac ein spitak, syunern u kamarnery deghnaguyn qaric, isk patvandannern u xoyaknery hrashek porphyuric: Vormnasyunerov bazhanvac maserum mejyndmej shinvac ein kamarazard xorsher, voronc nersy kertvac er haxtchapakya guynzguyn aghyusneric, isk ezerqy zardarac ciranaqari manekadzev gotinerov: Yuraqanchyur erku xorsheri mejteghy gtnvogh hart taracutyan vra qandakvac ein drasangner u caghkankarner:

Senyaki dzeghuny gmbetard er, zardarvac sev u karmir qareri caghkadzev sharvacnerov. isk arastaghy pateri het miavorogh qarankyunnery ptchnvac xorshxorshya voskezoc myusionnerov:

Pateric erkusi vra shinvac ein erk-erku negh, bayc erkar u kamaravor patuhanner, ezervac porphyurya manekadzev gotinerov:

Hamak qarashen ayd senyaki het geghecik hakadrutyun er kazmum taguhu qnarany, vor brnac er senyaki aj ankyuny sqoghvac metaqsya ciraneguyn aragastnerov ev zardarvac voske tel coperov u phnjerov: Dayaky motenalov mahtchin bacav nra canr aragastnery ev erevan hanec harust dipakneric u nrbahyus behezneric patrastvac ankoghiny, ggvac parskakan tavshya caghkankar bardzerov: Apa darnalov taguhun: meghm dzaynov harcrec.

— Kkamenayir, mecaphar, ayzhmen isk hangstanal:

— Ayo, ayzhmen isk, sastik hognac em, — patasxanec taguhin ev eresy patuhanic dardznelov, hramayec nazhishtnerin yur handerdzy hanel:

Bayc nra eresn ayd mijocin artahaytum er voch te hognacutyun, ayl nerqin, hogekan huzmunq, vor sakayn mi gravich phayl er talis nra geghani demqin, lusalir achqerin, nazeli hasakin ev dshxoyakan sigatchem sharzhmany:

Erku nazhishtnery miazhamanak motecan nran: Hanecin nax taguhu sovorakan zardery, voronq ein: yur byuzandakan canragin aparanjannern u gindery, apa voskehur manyaky, vor grkum er nra phghoskrya paranocy, goharazard gotin, vor seghmum er nazik irany metaqse nurb patmutchani mej, ev dzax usi vra phaylogh hakinte tcharmandy, vorov kotchkvac er yur harust kurcqn sqoghogh voskenkar batchkonaky: Ardzakecin nuynpes margartya varsakaly, vor amphophum er nra mazery hunakan tarazov: Harust hyusery voske kaperic azatvelov alecacan sphrvecan nra kisamerk useri ev krcqi vra:

Kisov chaph hanvelov, taguhin nstec mahtchi vra ev pahanjec yur saghmosarany:

Nazhishtneric miny motecav qnarani snarin ev aydtegh drvac phoqrik darakic hanelov voskekazm ev akunqnerov zardarac mi girq, hamburec ayn ev tvav taguhun, yndnmin motecnelov nran tchragarany:

— Ayzhm arden goh em, gnaceq ev hangstaceq, ays gisher indz mot kmna Sedan, — asac taguhin nazhishtnerin:

— Bayc mite cheir kamenal mi ban tchashakel, — gorovalic dzaynov ev hogatar eghanakov harcrec Sedan, motenalov taguhun:

— Tchashakel... Voch:

— Kam ympel mi gavat osharak:

— Lav. bereq indz zovacucich mi ban, — asac tagauhin, karces kamenalov shnorh anel dayakin:

Nazhishtnery durs gnacin taguhu hramany katarelu:

Arandznarani mej lrutyun tirec: Taguhin bacav saghmosarany: ibr te kardalu hamar, bayc nra achqery xaghum ein drvacqi vra meqenayabar, na vochinch cher kardum, ayl miayn aydpisov kamenum er heracnel yur achqery Sedayic, vorpeszi minchev nazhishtneri galn u veradarnaly voch mi zruyc chskse nra het: Bayc na shnchum er anhangist ev yur kurcqy, photorkelu motecac aliqi nman, anyndhat bardzranum ev ijnum er:

Verjapes veradardzan nazhishtnery, berelov iranc het arcate skuteghi vra voske gavatov zovacucich osharak, vor patrastvac e mrgeri huzic u meghrajric, aylev Araratyan aygineri yntir ptughner:

— Ayzhm azat eq, — asac taguhin nazhishtnerin, erb nranq beracnery drin seghani vra:

Nazhishtnery glux xonarhecin taguhun ev "hangist ninj" maghtelov nran heracan:

Taguhin xory shunch qashec, vorpes te mi tchnshogh canrutyunic azatvac: Apa girqy dnelov nguyri vra ev eresy dardznelov depi Sedan, vor dzerqery xachac kangnac er yur snari mot, harcrec.

— Seda, du lsecir inch asac Gohar ishxanuhin:

— Ayo, tikin, lseci:

— Bayc haskacar ayn aknarkutyuny, vor qo tagavorin er veraberum:

— Ayn, vor asac, te "bacakayum e Dvinic":

— Ev te: "sharunak shrjum e Utiqum":

— Voch, taguhi, na Utiqi masin vochinch chasac:

— Inchpes te chasac, uremn es sxal lseci:

— Nra bolor xosqery mi ar mi karogh em krknel: Na Utiqi anuny chtvav:

— Inch es xosum. ay kin, uremn es... bayc ankareli e, es hishum em, vor na Utiqi masin el aknarkec: Mite du chtesar, te inchpes aylaylveca es:

— Ayo, sireli taguhi, es tesa te "tagavori bacakayutyan" masin ishxanuhu arac aknarkutyunn inchpes taknuvra arav qez: Bayc Utiqi masin xosq che eghel: Erevi ishxanuhu aknarkutyunic du ayn es ezrakacrel, te ibr na asum e: "tagavory bacakayum e mayraqaghaqic", vorovhetev "cankanum e Utiqum linel...": Ev aha ayzhm qez tvum e, te verjin xosqy nuynpes lsel es nranic, bayc es lav hishum em, vor na ayd xosqy chartasanec:

Dayaki ditoghutyuny lusavorec taguhu mitqy, nra hishoghutyuny bacvecav, na zgastacav ev mievnuyn zhamanak sastik amachec, tesnelov, te vor astitchan inqn andznatur e eghel yur erevakayutyan:

Baci ayd, na mtaberec hankarc, vor inqy Sedayi het der vochinch chuni xosac yur vshteri masin, uremn inchu Utiqi verabermamb xosum e ayzhm aynpes azat, vor karces te nranic cacuk vochinch chuni aylevs: Ayd hangamanqy tchnshec nran skzbum: Bayc heto mtacelov, vor bazhakn arden lcvel e ev vor aysuhetev gaghtni kerpov tanjvely voch mi ogut chi berelu iran, harcrec hankarc dayakin.

— Seda, du inch gites Utiqi masin:

Sedan nayec taguhu achqerin mi hayacqov, vor te zarmanq ev te anvstahutyun er artahaytum, ev vochinch chpatasxanec:

— Seda, qez harcnum e taguhin, inchu es lrum:

— Utiqi masin, sireli taguhi, es shat ban gitem, es amen ban gitem...

— Ayo, hishum em, mi erku zham araj hovanocumn el nuyny asacir... Asacir, te vaghuc haytni e qez, te inch visht e krcum im sirty, bayc te ches hamardzakvel ayd masin xosel indz het, vorovhetev havatacac es eghel, vor dranov miayn im verqery piti noroges, aranc indz mi ogut tal karoghanalu... Aydpes chasacir, Seda:

— Ayo, im sireli taguhi, aydpes asaci:

— Eh, xosir ayzhm hamardzak, qo xosqerov du aylevs ches norogil im cavery, ayl guce ev meghmes nranc:

— Isk ete...

— Voch, asum em qez. ayzhm es karotum em mi havatarim barekami, mi ynkeruhu, vorin sirts banal karoghanam. du eghir ayd barekamy, mayr Seda, es arden hognel, tulacel em im vshters miaynak taneluc:

— Bayc che vor amen inch haytni e qez arden. inchu indzanic es kamenum qo caveri patmutyuny lsel:

— Inchu, ayd mi harcnir, mayr Seda, kamenum em lsel noric ayn bolory, inch vor inqs gitem. aylev ayn: inch vor minchev ayzhm cackvac e mnacel indzanic:

— Bayc... chgitem te vorteghic sksem:

— Skzbic. bolorovin skzbic: Gishery erkar e. es chpiti karoghanam qnel:

— Bayc... inch asem... ayd bolor patmutyuny kareli e amphophel mi qani bareri mej: "Tagavory sirum e Clik-Amrami knojy...". ays che bolory:

Taguhin ropeapes cncvecav: Mi gaghtni huzmunq ancav nra srtic inchpes mi kaycak, ev nra hogin xrovvecav nman covaphya jrin, vori mej hankarc glorvum e leran koghmeric pokvac mi qarazhayr: Mi tetev, vardaguyn nra aytery cackec ev tchakaty tamkacav annshmareli coghov: Yst erevuytin na cher spasum dayaki ays kartch ev amen inch merkacnogh patasxanin: Na kamenum er, Ayo, lsel nranic bolory, bayc aysqan shut, aysqan merkaparanoc... Che vor yur akanjnery der sovor chein ayd banin... Hankarc mi dayak hamardzakvi yur nerkayutyamb anpatshatch xosqer asel yur tagavor amusnu masin, mite ayd hnaravor er, mite taguhin ayd karogh er lsel...

— Lrir, Seda, vochinch mi xosir, — hankarc hramayec na, inqn el chimanalov, te inchu hamar e lrecnum xeghtch knojy:

Dayaky mnac apshac: Na erkyughagin u antart achqerov nayum er taguhun, aranc nra barkutyan pattchary gushakel karoghanalu:

Bayc taguhin lur er: Na glxakor ev achqery xozhorac nayum er hatakin:

Ancan mi qani vayrkyanner: Huzmunqy teghi tvav aroghj datoghutyan: Taguhin bardzracrec achqery ev nayec Sedayin, vori erkchot hayacqy ev aylaylvac demqy tchnshecin yur qnqush sirty:

"Arzhe mite nra pattcharov viravorel ays xeghtchin: Inchu keghcutyan qoghy aysqan hamarutyamb seghmel im eresin...", mtacec inqn iran taguhin ev dzerqy parzelov depi dayaky, gorovalic dzaynov asac.

— Seda, motecir, tur indz qo dzerqy:

Sedan motecav brnazbosik qaylerov, bayc dzerqy taguhun tal chhamardzakvecav:

— Motecir, asum em, ev tur indz qo dzerqy:

Sedan motecav ev yur phaphuk u spitak ajy parzec depi taguhin:

Verjins brnec ayn qnqshutyamb ev siralir hayacqov nayelov dayaki achqerin, asac.

— Mayr Seda, es qez vshtacri, nerir indz, — ev ays aselov jermutyamb hamburec nra dzerqy, bayc aynpes arag, vor dayakn argelel chkaroghacav:

— Im taguhi, im mecaphar tikin, inch es anum, — aylaylvac bacakanchec Sedan ev xonarhelov taguhu araj, pharec nra cnknerov ev sastik huzmunqic sksec artasvel:

— Mayr Seda, mi huzvir, mi vrdovvir. es hambureci ayn dzerqy, vor shat angam hamburel em mankutyans zhamanak, vor aynqan shat ggvel, grkel u pahpanel e indz, hambureci ayn knoj dzerqy, vor indz kat e jambel, indz erkrord mayr e eghel... Ver kac, Seda, grkir qo Sahanuyshin, hishum es, vor asum eir, te Sahakanuyshy xist erkar e. du Sahanuysh piti anvanes... Voh, inchpes andarnali ancan mankakan ayd qaghcr orery. ev vorqan phoqrik erjankutyunner koran anhishatak... Ayd boloric miayn du mnacir indz, im bari Seda, ver kac, grkir ev hamburir indz...

Sedan bardzracav ev bazuknery taracelov, yur girkn arav taguhu geghecik gluxy ev sksav hambuyrnerov cackel nra shushan tchakaty ev marmarioni pes spitak usery, voronq kisov chaph sqoghvum ein yur harust, alecacan mazerov:

— Ax, ayspes uremn, qaghcr en mayrakan hambuyrnery...-shshnjac taguhin ev jermutyamb pharelov dayakin: "es mayr chunim, Seda, du indz mayr eghir", — asac na ev, hekekac:

— Mi lar, im angin Sahanuysh, es qo mayrn em, qo aghaxinn em, qo strukn em, mi lar, im annman taguhi...

Erkar nranq grkaxarnvac mnacin ev hord artasuqnerov irar kurcqy trjecin: Apa dayaky arajiny heranalov, motecav seghani vra drac osharakin ev voske ympanakn arnelov, lcrav u berav taguhun:

— Xmir ays jric mi bazhak, sa khangstacne qo huzmunqy, — xndrec na taguhun:

Bayc na, karces osharaky chtesnelov ev nuynisk Sedayin chlselov, sksav xosel nra het mi tesak inqnamoracutyan mej.

— Lsir, Seda, mite es aveli baxtavor chei lini, ete mi hovvi kin linei...

— Inch es asum, taguhi, -harcrec Sedan tarakusac:

— Ayo, ayn zhamanak mer ishxannery kcaghrein Sahak Sevadayin. kasein te: Gardmana hzor ishxany yur dustry tvel e lernerum aprogh mi hovvi. aynpes che ... Ayo, ev ayn zhamanak es, hayoc taguhin, Ashot-Erkati amusiny chei linil. indz chein shrjapati ays hoyakap zardaranqnery, ays vosketchamuk dipaknery, ays arcate u phghoskrya karasinery... ayo, ev zoraxmbery chein xonarhil im araj iranc droshn u nizaknery... Bayc hovvakan xrtchiti mej im hogin xaghagh ev sirts hangist kliner... im hayrn u sireli eghbayry achqeri lusic chein zrkvi, ev es sharunak gaghtni harachanqnerov, taqun artasuqnerov chei voghbal meki cerutyuny ev myusi caghik hasaky ... Ev ays bolory mi anzgami, mi nvast azgi knoj hamar... Oh, xelqs trchum e, erb sksum em mtacel...

— Taguhi, du dardzyal vrdovvum es. xmir ays bazhaky, aghachum em, na khangstacne sirtd, — xndrec Sedan, osharaki bazhaky motecnelov nran:

Taguhin bazhaky vercrav ev xmec mianvag: Zovarar ympeliqy meghmacrec nra srtum varvogh kraky: Na lrec mi vayrkyan: Sedan hangamanqic ogtvelov, yntrec nazhishtneri berac mrgeri ciraneguyn xaghoghi mi geghecik voghkuyz ev berav taguhun:

— Ays nuynpes khangstacne sirtd. tchashakir mi qani hat, — xndrec na taguhun:

— Lav. bayc nstir du aystegh, im araj, ev patmir bolory, inch vor gites, -hramayec taguhin:

Sedan hnazandvecav, ev motecnelov taguhu mahtchakalin mi erotani ator, nstec nra vra:

— Aydpes. ayzhm sksir:

— Du huzvac es, im sireli taguhi. aveli lav kliner, ete menq caveric chxoseinq... — hogatar eghanakov aghachec Sedan:

— Es kamenum em anpattchar imanal, te vorqan ban giten urishnery im caveri masin. ayd anhrazhesht e. ayd karogh e ognel gorcin, ev henc ayd pattcharov du piti patmes indz voch miayn qo gitecacnery, aylev lsacnerd:

— Ete ayd karogh e ognel gorcin...

— Ayo, anpattchar kogne, — asac taguhin aynpisi mi eghanakov, vori mej nkatvum er nra andarnali hramany: chkrknel tal iran aylevs mievnuyn patvery:

Sedan gluxy xonarhec ev sksav mtacel: Yst erevuytin na veradarnum er depi ancyaly ev ashxatum er zartecnel yur mej hin hishoghutyunnery: Dra hamar, iharke, zhamanak cher harkavor. ayn, inch vor na piti patmer, katarvel er yndameny chors kam hing tarva yntacqum. uremn, haziv te Sedan mi voreve depq moracac liner: Bayc nran tanjum er ayn mitqy, te ardyoq patme taguhun ayn ameny, inch vor inqy gite, te miayn ayn, inch vor karogh e gohacnel nra hetaqrqrutyuny, aranc, sakayn, nra sirty xrovelu:

Taguhin gushakec Sedayi tarakusanqy ev dimelov nran: txur zhptalov asac.

— Gitem, im bari Seda, te inchu hamar es dzhvaranum xosel: Ayo, ches kamenum indz vrdovel, aynpes che. bayc cacuk verqn aveli cav u tanjanq e pattcharum, qan haytnin: Xosir azat ev ankeghcoren: Dranov du aveli tetevutyun kberes im srtin. ev es xostanum em lsel qez sarnasrtutyamb:

— Ayo, im mecaphar taguhi, indz pasharel e ayn erkyughy, te guce im patmacnerov vrdovmunq pattcharem qo srtin: Ayzhm: vorovhetev du ayd gushakecir ev xostanum es sarnasrtutyamb lsel indz, apa uremn kpatmem qez gitecacners, aranc voreve mi ban taqcnelu, manavand vor asum es, te im tvac teghekutyunnery ogut piti beren gorcin:

Ays aselov Sedan ughghec yur dirqy, cnkneri vra berav kapuyt ptchghnavori qghancqnery ev achqery mi qani vayrkyan getnin hareluc heto noric bardzracrec nranc ev taguhu spasogh hayacqin ughghelov: sksav meghm ev hangist dzaynov sharunakel:

D

TE ERB VoRVoShVEC SAHANUYShI BAXTY

— Ayn, inch vor piti patmem, sireli taguhi, shat tarva baner chen. nrancic shatery guce ev hishum es du, — ayspes sharunakec Sedan yur zruycy: — Tepet ancyaly norogely shah chuni qez hamar, bayc qo vshteri armaty nra mej e taqnvac, usti ete kamenum enq ayd vishty meghmel, petq e vor mi phoqr ancyalov zbaghvenq:

— Ayo, Seda, ancyalic piti skses, vorovhetev im nerkan merel e ayd ancyalov... Guce qo patmacneri mej es gtnem apacuycner, voronq ardaracnen nran im araj... Oh, inchpes kkamenayi vor na ardar liner...

— Tagavori hamar e xosqd, aynpes che:

— Zruycd sharunakir, Seda, ayd masin heto...

— ... Ayo, ayn zhamanak du der norati aghjik eir ev aprum eir hord aparanqum urax u anhog, inchpes garnan aravoti norasteghc mi titernik... Hangucyal mayrd sirum er qez katogin, isk Gardmana ishxany yur amenaqnqush ggvanqnery miayn qez hamar er pahum: Du eir naev eghbarcd hrtchvanqi miak ararkan: Inch zvartchutyunnerov ases chein shrjapatum nranq qez: Sahak Sevadayi aparanqy mi zard uner miayn, ayd geghani Sahanuyshn er. amboghj Aghvanqy mi astgh uner, ayd Gardmani oriordn er:

Hishum es du ayn xnjuyqnern u handesnery, vor hatchax arvum ein qo hor aparanqum, ayn dziarshavnern u zinaxaghery, vor katarvum ein mec berdi araj... Dranq bolory patrastvum ein miayn qo pattcharov:

— Inchu im pattcharov, mayr Seda, hayrs zbosaser er i bne:

— Voch, im sireli. aydpes hamarum ein nran urishnery:

Nuynisk draci ishxannery bambasum ein hord anteghi zbosasirutyanc hamar: Bayc Gardmana tery voch vatnogh er ev voch zbosaser: Yndhakaraky, na miak ishxann er hayoc erkri mej, vor xohemutyan, chaphavorutyan ev qajutyan het miasin uner naev usumnaser vogi, vor yur tan mej dproc hastatec, dprapetner kargec ev Gardmana vanqerum usumy caghkecuc. dranq ho qaj haytni en qez:

— Anshusht:

— Bayc mievnuyn zhamanak na hyuramecar ev shqadir mard er: Hatchax nran aycelum Ein Arcaxu, Syunyac, Vaspurakani ev urish shat tegheri aznvatohm ishxanner, nuynpes ev Vostani arqayazunq: Gardmana tery cher karogh chyndunel nranc yur anvan u hrchakin vayel shuqov: Manavand vor drancic shatery nra geghani dster phesayutyan parcanqy vastakelu npatakov ein hatchaxum Gardman: Cnoghnerd ev es ays masin vochinch cheinq haytnum qez. bayc teghi unecogh handesnery, zinaxaghern u dziarshavnery patrastvum ein nra hamar, vor du mijoc unenas mrcogh ishxanazunneri mijic qo srti sirelin ev qo siruyn arzhani phesacun yntrelu:

Hayrd cher kamenum xtir dnel iran nerkayacogh ev qo dzery xndrogh eritasardneri mej, vorovhetev nranq bolorn el qaj, bolorn el geghecik, harust ev hambavavor ishxanner ein: Mekin yndunelov ev myusin merzhelov na karogh er naxandzi ev tshnamutyan grgir harucanel ayd qajeri mej, hetevapes ev vtangi entarkel te yur ev te nranc erkrneri xaghaghutyuny: Na tesnum er, vor mer ashxarhi korcanich xrovutyan mecaguyn masy nmanorinak chnchin pattcharneric e arajacac:

Ayd isk pattcharov payman er drel, ev, amenqin el parz asum er, te "im Sahakanuyshy hars klini ayn ishxanin, vorin na inqy khavane": Ays paymanin naxapes ev antrtunj hamadzaynvum er amen mi ishxan:

Bayc du, hishum es, chhavanecir voch Syunyac Smbat ishxanin, voch arqaeghbayr Gurgen Arcrunun, voch qaj Atom Andzevacun, voch mokac ter Grigorin ev voch aghvanakan zarmi voreve mi sepuhi:

— Hishum em, ayo. chhavaneci ev voch mekin... Es hpart ei ayd zhamanak, inchpes leran krcqin busac bardzrabun kaghnin, vor arhamarhum e yur koghqery qerogh sghoxnern u qamin, bayc vorin verjapes korcanum e bqaber hoghmy... Oh, inchpes charachar patzhveca es im hpartutyan hamar...

— Taguhi, ete du vrdovvum es, apa hraman tur, vor lrem:

— Che, Seda, xosir, bayc aydqan hervic mi sksir:

— Aydpes harkavor e, sireli tikin. aveli lav e: kargov patmel ev vochinch chmoranal, qan shtapel ev karevory chasel:

— Erevi du kamenum es, vor es im cankacacnery der qezanic chlsac qun mtnem... aynpes che, Seda, — harcrec taguhin zhptalov:

— Voch, es... Bolory kpatmem... — dzhvaranalov patasxanec Sedan ev nuynpes zhptac:

— Haskaca, npatakd haskaca... Baresirt kin, inchpes shat es hogum du im masin... bayc mievnuyn e, es chpiti qnem ays gisher. uremn patmir: inch vor gites, es spasum em:

— Aydpes, sireli taguhi, du bolor phesacunerin merzhecir, ev menq mnacinq shvarac: Mayrd dzhgoh er, vor ishxany yntrutyan iravunqy tvel e qez: Es el, inch meghqs taqcnem, hamadzayn ei mec ishxanuhu het: Bayc hayrd gluxy sharzhec ev asac. — im Sahanuyshy kgtne yur arzhanavor phesacun. nra amusiny erevi ishxanakanic mi phoqr aveli bardzr titghos kunena:

— Xeghtch mard. margareacel e... bayc ete karoghanar gushakel naev ayn, te ishxanakanic aveli bardzr kochum unecogh ayd phesacun inch dzyun piti berer yur, xeghtch hors glxin...

— Toghnenq, uremn, taguhi, ays patmutyuny: Es tesnum em, vor vorqan el zgushutyamb xosem, dardzyal piti vrdovem qez, du sarnasrtutyamb lsel ches karoghanum... Kuzes, es patmem Gnuni ishxanneri, voghbacyal Davti u Gurgeni nahatakutyan patmutyuny... Voh, inchpes srtasharzh ev mievnuyn zhamanak vogevorogh e na... Ayd katarvec Dvinum, ut tari sranic araj... dzhoxayin gazan Yusuphi, dzerqov...

— Seda, sksacd sharunakir, nahatakutyanc patmutyunner lselu cankutyun chunem. sharunakir, es aylevs chem vrdovvil:

— Lav, tesnenq, — asac Sedan zhptalov ev noric sksav yur zruycy: -Ev aydpes: mec ishxani gushakutyuny katarvecav: Hishum em, inchpes aysor... Ayo, erjanik orer ein... ev ancan: Bayc inchy che ancnum ays ashxarhum... Unaynutyun unaynutyanc, amenayn inch yndunayn e, asel e Soghomony:

Taguhin zhptac: Seghan kang arav ev nayec nran: Na kamenum er imanal, te inchu hamar e taguhin zhptum: Verjins gushakec dayaki tarakusanqy ev cicaghelov asac.

— Inchpes canr es patmum du, Seda:

— Iskuyn, iskuyn, im sireli taguhi, aylevs chem canracni, — asac Sedan nuynpes zhptalov, — bayc mi dzandzranar, ete mi qich hervic sksem... Inch anem, chem karoghanum moracutyan tal hishatakac arzhani patmutyunnery:

— Xosir, chem dzandzranum:

— Ha. erb Smbat tagavorin xachecin Dvini araj... o, inch canr orer enq ancrel. hishel angam sarsaphum em... ayd zhamanak Ashot dyucazny der gtnvum er Utiqum...

— Dardzyal Utiqum... Ax, Seda, ayd anuny mi tar, chem karogh lsel...

— Taguhi:

— Ayo, korcanvi Utiqy, vor es nra anuny aylevs chlsem... — nyardayin cncumic vrdovvac bacakanchec taguhin ev nerqin huzmunqic bolorovin aylaylvec: Mi erku vayrkeni mej na aynpes phoxvecav, vor Sedan qashvecav, tchnshvecav inchpes mi hancavor. na lrec ev ditum er taguhun erkchot hayacqov: Verjins, sakayn, el cher nayum dayaki vra: Yur geghani, bayc taxicov li achqery ughghel er patuhanin, vori negh u erkar ancqi mijic taphancum ein lusni katnaguyn shoghery: Tvum er, te na ditum e lusancqi pati vra ayd shogheri nkarac kamarazardi patkery kam hervum aghot kerpov nshmarvogh mtapat lerneri artevanunqy... Bayc na iskapes vochinch cher tesnum ev minchev angam vochinch cher mtacum, nra sirty huzvac, hogin xrovvac er, usti ev mitqy slanum er xavar u anparunak datarkutyan mej, ur mert ynd mert handipum ein nran lusavor sherter, voronc vra nkarvac ein linum yur vshteri zanazan patkernery, bayc na kang cher arnum nranc araj, ev sharunak trchum er heru, heru, depi xavar, ansahman taracutyuny, ur hetzhete nvazum ein anhatcho patkernery, ur tagavorum er miaynutyun, lrutyun ev moracumn...

Erkar ays drutyan mej mnac taguhin ev apa verjapes xor hogoc hanec: Karces canr ashxatutyunic vastakabek na yur achqery dardzrec depi Sedan hognac dzevov, nayec ev gluxy sharzhec:

Xeghtch dayaky der lur, anshshunj ev dzerqery krcqin xachac: nayum er taguhun: Mi phoqr araj nran tvacel er, te yur sirasun Sahanuyshy: chdimanalov vshteri canrutyan, xelagarvum e arden... che vor nran yur hor tany pahel, mecacrel ein aynpes phaphuk, aynpes qnqush, inchpes arqayakan burastani ayd goghtrik shushan, vorin miayn garnan hovy karogh er sharzhel ev aygacin coghy: kam meghmov tchnshel, bayc erbeq geghjuki kosht, kopit dzerqery... Sakayn ayd burastani caghiky, ayd dzyunatuyr shushany kqum e ayzhm yur gluxy darnashunch hoghmi, canr vshteri harvacneri tak, mite karogh er na dimanal... Aydpes er mtacum Sedan:

Bayc erb tesav, vor taguhin nayum e iran xaghagh ev anvrdov hayacqov, vorovhetev nyarderi grgrumn ancel er arden, na hangist shunch qashec ev dzerqeri xachy lucec:

— Seda, sharunakir patmutyund, — asac taguhin meghm ev hangist dzaynov:

— Sharunakem... bayc... chgitem, chem hishum, te vortegh mnaci. aynpes shphotec indz qo vrdovmunqy...

— Patmum eir Smbat tagavori masin, te xachecin Dvini araj...

— Ayo, hishum em. bayc... inch asem, im taguhi, im hreshtak, du neghanum es, vrdovvum es... qo Sedan paravel e, chi karoghanum aynpes harmarecnel yur zruycnery, vor hatchuyq pattchare qez... inchpes anem...

— Che, Seda, aydpes lav e. ayzhm tesnum em, vor zruycnern ognum en indz. es kamac-kamac yntelanum em im vshtery hishecnogh aknarknerin. ayd lav e. erevi es ayzhm ksovorem hashtvel im drutyan het, du sharunakir:

— Iharke, iharke. chpetq e ho misht tanjvel. astvac voch voqi aranc caveri che steghcel... Bayc du, im hreshtak, xmir dardzyal mi bazhak osharak, na aveli evs khangstacne qez, — asac Sedan, sirt arnelov taguhu xosqeric, ev apa ver kenalov berav nran osharak:

Taguhin tepet axorzhanqov chvayelec arajarkvac ympeliqy, bayc dayaki sirtn amoqelu hamar trtunj chhaytnec: Bazhaky dardznelov Sedayin na henvecav tavshya bardzerin ev sksav lur nra zruycy lsel:

— Ayo, aydpes. anxohem ev ambarisht ishxanneri shnorhiv ayd zarhureli ev anarg harvacy hasav mer glxin. surb ev araqini tagavorin xachecin phayti vra, yur isk mayraqaghaqi araj...

Bayc ayd gazanayin vrezhxndrutyuny teghi cher unenal, ete hay ishxannery mianayin, tev u tikunq linein iranc dyucaznasirt tagavorin ev yndhanur uzhov dem dnein hayreniqi tshnamun... Ayd tshvarutyuny cher patahil, ete tiraneng ev davatchan Gagik Arcrunin Vaspurakanum tagavorelu pharamolutyamb kuracac: chmianar Yusuph vostikani, yur hayreniqi anhasht tshnamu het, chkrknapatker nra korcanich uzhy, chbanar nra araj phakvac tchanaparhnery, vori ardyunqy eghav bazmativ hay zorqeri kotoracy, berderi ev amrocneri arumy, zhoghovrdyan jardy... Ays ameny tesav araqini tagavory, vor amracac er Kapuyt berdi mej, ev vorin, harkav, tshnamin vnasel cher karogh. bayc chdimacav. chkaroghacav sarnasrtutyamb nayel byuravor zoherin, anyndhat hosogh aryany, ev mtacec. "Tshnamin im andzin e hetamut, inchu tuyl tam, vor im pattcharov hayreniqn avervi... Aveli lav che, vor nra phrkutyuny gnem im aryamb, qani vor davatchan ishxannery jlatel en mer uzhy, tulacrel mer bazuky ev menq zenqi uzhov tshnamun dimadrel chenq karogh...": Ev aha na durs ekav berdic ev handznec iran tshnamun, tchisht aynpes, inchpes Hisus, siro ev xaghaghutyan vardapety, handznec iran hreic gazanamit amboxin: Goghgotayi vra anarganac xachin beverelu...

Aydtegh er ayd zhamanak ev Gagik Arcrunin, hayoc Hudan... Bayc voch. nran Huda anvanel che kareli, Hudan xightch uner, sirt uner. na erb tesav, vor yur anmegh u bari vardapetin matnel e eresun arcati hamar, garshecav yur andzic ev gnac kaxvecav: Bayc Gagik Arcrunin: erb tesav, te yur shnorhiv hayreniqi pashtpan, andznver ev qaj tagavory matnvac e tshnamu dzerqy, hogac yur andzi andorrutyan masin, dzi nstec ev shtapec yur erkiry, vorpeszi Yusuphic stacac ev azgic anicvac tagi pharqy apahovutyan mej vayele... O, ev ayd hreshy der aprum e ashxarhum. arqayakan shuqov zbosanqner e katarum Vaspurakani mej... ev Aghtamarum, asum en, hoyakap ekegheci e karucanum... Inchu hamar: Ardyoq havitenakani achqn e uzum xabel, te apaga serundneri anecqic e kamenum azatvel... Inchu, vov barerar astvac, inchu ayd ekeghecu kamarnery ches phlecnum nra glxin. mite du piti yndunes ayn aghotqn u pataragy, vor davatchani dzerqov karucac ekeghecum piti veraraqen qez...

Sedan ayd hishataknerov aynpes huzvecav, vor verjin xosqern artasanelis nra shrtunqnery doghum ev achqery phaylum ein ansovor krakov:

— Mi huzvir, mayr Seda, — asac taguhin, — Arcrunyac tohmy harust e davatchannerov. bariq spasel nrancic ankareli e: Mehruzhan Arcrunin Shapuhi het miacav, vorpeszi qristoneutyuny Hayastanic barna ev Arshakunyac gahy haphshtake. bayc ayd zhamanak azgy uzh uner ev davatchanin charachar patzhec: Vache Arcrunin yur arbanyaknerov Vrama het miacav ev hayoc tagavor Artashiry nra dzerqy matnelov, Arshakunyac terutyuny korcanec: Gagik Arcrunin el hagaracineri het er miacel: Bagratunyac harstutyuny jnjelu husov. ev ayd miayn nra hamar, vor Smbat tagavory merzhel er nra aporini xndiry, aysinqn: Naxijevany cher tvel iran, vor Syunyac Smbat ishxani hayrenakan kalvacqn er... Chpetq e zarmanal ev vrdovvel, vorovhetev voch phshic xaghogh kqaghvi, voch tataskic: tuz:

— Bayc inchpes chvrdovves, erb tesnum es, te na ayd bolor votchirnery gorceluc heto der apaga serundy xabelu hamar el hishatakaranner e karucanum...

— Ayd ekeghecin havityan chi april, Seda, -yndhatec taguhin, — bayc matnchi anuny kmna anmorac:

— Dra hamar el hogacel e Gagiky: Asum en, vor yur azgic Tovma Arcruni anunov mi vardapet grum e ayzhm Arcrunyac ceghi patmutyuny: Harkav, ayd vardapety pashteli dyucazanc kargy kdase yur azgakcin:

— Urishnern el kgren, Seda, tchshmartutyuny chi taqchil... Bayc du mer zruyci nyutic heracar:

— Ha, ayn ei asum, erb dyucazn amusind lsec yur hor: Smbat arqayi martirosakan mahy, Ernjaki arumy ev Syunyac tiknoj, aylev urish azatani kananc Yusuphic gervily, kaycaki aragutyamb ijav Bagrevand: Na varvac, borboqvac er vrezhxndrutyan bocov:

Petq e tesneir du nran ayn zhamanak, erb yur zorqerov ancnum er Gardmanic: Ayd orery du mec tiknoj het hyur eir Xachenum: Inchpes lernayin mi heghegh, inchpes garnanazayr mi photorik, aynpes ancav na mer dashteric: Mec cher yur zorqi tivy yndameny vec haryur hogi. bayc nrancic amen miny kvaner haryur hagaraci: Bolorn el haghtandam, hastabazuk, zrahazgest, erkatakur vahannerov, hzor nizaknerov, canr srerov, amenqi achqericn el krak u kaycak Ein taphvum. nranc tesnoghy kam piti sarsapher, kam vogevorver: Isk inqy arqayordin... Karogh em mite nkaragrel, — kataryal hin dareri mi dyucazn: Erb galaraphoghery yur galusty haytnecin ev na syuneci nzhuygi vra nstac: harajapah gndi het miasin motecav berdin, Gardmany karces teghic dghrdac... Bolor zhoghovurdy shunchy brnac: nran er hetevum, bolory mi achq dardzac: nran Ein nayum: Ev qani-qani beranner ayd ropein orhnanq kardacin ev baremaghtutyunner arin nra hamar...

Erb dghyaki araj hasav, ijav dziuc: Ayd zhamanak aha erevan ekav bun dyucazny: Bardzrahasak, tiknavet, txadem, bayc geghecik kendani achqerov, voronc mej shoghum er barutyun: erb xosum er mez het ev phaylum krak: erb zorqin er hramayum: Hor mahvan pattcharov na sevazgest er takavin: Chkar vran voch vosku ev voch arcati zard: Nuynisk saghavarty sev poghpatic er, isk demqy hamakvac anush txrutyamb: Aysuamenayniv, ays bolory vochinch chein paksecnum nra arnakan gegheckutyunic:

Sahak ishxani het grkaxarnvecav na dghyaki mutqi mot. nranq hamburvecan ev artasvecin, harkav apabaxt arqayi mahy hishelov...

Haziv mi qani zham mnac mez mot arqayordin: Ishxani ashxatutyuny: gone mi or pahel nran mez het, apardyun ancav: -"Hyurasirelu ev hyurasirvelu zhamanak che, ishxan, asac na hord, erkiry votnakox e linum, petq e phrkutyan hasnel": — Im qajeric ktam qez mi gund, ete kxostanas arshavanqd hajoghutyamb psakeluc heto veradarnal Gardman: get mi shabat indz hyur linelu, — asac ishxany arqayordun:

— "Xostanum em veradarnal erkirs azateluc heto, asac arqayordin. isk qo ognutyan hamar kmnam: shnorhapart, vorovhetev Gardmana zorac qajutyany karogh em vstahanal:

Ev ishxany arqayordu dzerqy tvav hing haryur qajeric kazmac ayn banaky, vor hskum e Gardmana mutqin:

Erekoyan dem heracav arqayordin yur ev ishxani tvac zorqerov: Chem karogh moranal erbeq ayn vayrkyany, vor na Sahak ishxani het hamburvelov: yur odaparik nzhuygn ashtanakec: Gardmanaci aghjkeranc haryuravor acher gerec na yur het, erb poghpatya sury odi mej shoghacnelov bardzragoch vorotac. "Haraj, qajers...": Gardmana dzory ardzaganq tvav. karces Haryur mard miasin goracin, aynqan ahegh er dyucazni dzayny:

"Kecce arqayordin, kecce ynd hamayr ams", — vorotyndost dzaynov patasxanec zorqy ev araj xaghac:

Ishxany tchanaparh drav arqayordun minchev Gardmana kamurjy, ev erb veradardzav, asac indz arandzin, — Seda, goh em, vor Sahanuyshn aystegh cher aysor. sa astcu tnorinutyunn e: — "Inchu", — harcri es ishxanin:

— Arqayordin geghecik e bolor ayn ishxanneric, voronq erbevice xndrel en im dster dzery: Ete Sahanuyshy aystegh liner, ankareli e, vor ays qajy nra sirty chgerer:

— Aveli lav, asaci es ishxanin. mite du kmerzheir qo dster dzery hayoc apaga tagavorin:

— Voch, Seda, chei merzhil. bayc der harc e, te kzharange na hor gahy: Gites, te vorqan argelqner uni barnalu: Artaqin tshnaminery piti vane, nerqinnery: nvatche. isk dra hamar hskayakan uzh, hzor ashxatutyun ev mec phordzarutyun e harkavor: Tesnenq, te eritasard arqayordin kunena ayd bolory:

— Ete chunena, — harcri es:

— Ayn zhamanak kynktchvi ev hor gahy kkorcne: Ayd depqum, harkav, kdzhbaxtanar im dustry, ete na sirum liner arqayordun: Isk ayzhm na azat e ayd erkyughic: Ete Ashoty khajoghi hor gahy payazatelu, ayn zhamanak es dardzyal kphesayacnem nran:

— Guce hajoghutyan zhamanak Gardmana oriordy nran chgrave, — asaci es ishxanin:

— Bayc Sahak Sevadayi hzor ajakcutyuny kgravi, — patasxanec ishxany vstahutyamb, — qajeri ayn gundy, vor es tvi nran, mer nshantuqi gravakann e: Na asac, te "ays ognutyan hamar kmnam qez shnorhapart": Menq irar haskacanq ev arqayordin yur xostumy kkatare. manavand vor apagayum piti karoti im ajakcutyan:

— Uremn harcy vtchrvac e, im Sahanuyshy apaga taguhin e, — harcri es hord:

— Ayo, aydpes vorosheci es, henc vor arqayordin mtav Gardman, — asac ishxany hastatun dzaynov: Ev, aha, ayd ory, im sireli Sahanuysh, qo apaga baxty voroshvecav:

E

TE INCh ARGELQNER EIN SPARNUM AYD BAXTIN

— Arqayordu zorqy minchev Gardman hasnely, — sharunakec Sedan, — yndharum er unecel Berdadzorum gtnvogh hagaraci zorac mi gndi het, vorin ev jardel u crel er: Ayd krvi mej, sakayn, canr verq er stacel arqayordu zinakicneric miny, vor stipvac er mi ar zhamanak mnal mer amrocum, minchev yur verqy kbuzhver: -Da Marzpetuni ishxan Gevorgn er: Ishxan Sevadayi hramanov aylev im srtagin cankutyamb, inqs sksa xnam tanel mer hivand hyurin, vorin darmanum er banaki hmut virabuyzhy: Ishxani verqy aj tevi vra er: Na tepet anvtang, bayc aroghjanalu hamar zhamanaki petq uner: Ev aha ayd pattcharov, vorpeszi paraputyuny dzandzruyt chpattchare nran, es hatchax moty nstum ev zhamerov hety xosakcum ei: Gevorg ishxany sireli ev baresirt andzn er. shutov na mtermacav indz het: Paterazmakan shat ancqeri u depqeri patmutyunnern aneluc et, na shat teghekutyunner haghordec indz naev arqayordu masin, teghekutyunner, voronq im hamakrutyunn u hiacmunqy hetzhete gravum ein depi mer apaga tagavory:

Mi or, ayspisi mi zruyci zhamanak, asaci es Gevorg ishxanin.

— Karcem Gardmana oriordy apaga arqayi amusiny piti lini:

— Inchu hamar es aydpes karcum, — harcrec na:

— Ishxan Sevadan aydpisi mi cankutyun haytnec, — asaci es, — isk mer ishxany minchev vor hastat huys chunenar, ayd zruycy cher anil:

— Ayd cankutyuny chi iragorcvil, — nkatec Marzpetunin xorhrdavor eghanakov:

— Inchu, — harcri es zarmacac:

— Pattchary mi gaghtniq e, vor erevan hanel chem karogh, — patasxanec na:

Tchshmaritn asac, es shat txreci: Gevorg ishxany arqayordu mterimn er. ev vorqan vor karoghacel ei tchanachel: na lurj ev xohem mard er. uremn tetevamtutyamb cher karciq haytnum: Ays haytnutyunn indz mtatanjutyan mej dzgec: Inch pattchar karogh er ardyoq argelq linel ays miutyany: mtacum ei inqs indz, ev sakayn mi ban gushakel chei karoghanum: Shat mtaceluc u mtatanjveluc heto verjapes vorosheci, inch kerp uzum e lini, imanal ishxanic ayd gaghtniqy:

Mi or, erb virabuyzhi kargadrac darmany ishxani verqin dnelov tevy xnamqov phatatum ei, na zhptalov asac.

— Chgitem, te inchov piti phoxarinem qo eraxtiqy. quyr Seda:

— Voch mi eraxtiq chunim qez vra, ishxan, — asaci es, — ete hay zinvory krvi dashtum verq e stanum, hay knoj partavorutyunn e: kapel u darmanel nran: Ayd partqy menq piti katarenq minchev angam krvi dashtum: Isk mer tan mej ayd anely voch mi neghutyun che pattcharum mez:

— Che, quyr Seda, es shnorhapart mnaci qez, ev shat goh klinei, ete inqd aseir indz, te inchov phoxarinem ayd shnorhy:

Es zhptaci:

— Uremn du indz ayd kases, aynpes che, quyr Seda, — harcrec krkin ishxany:

— Es im aracneri mej ushadrutyan arzhani mi shnorh chem tesnum, — asaci es, — bayc ete du cankutyun unis mi bariq anelov shnorhapart kacucanel indz, apa es kasem te inch bariq em spasum qezanic:

— Asa, quyr Seda, asa, aghachum em, — taxandzec ishxany:

— Haytnir indz ayn gaghtniqy, vor argelum e arqayordun amusnanal ishxan Aevadayi dster het, — xndreci es nran:

Ishxany zhptac ev vochinch chpatasxanec:

— Karcem xndracs canr shnorh che, aynpes che, harcri es:

— O, canr, shat canr xndir e, quyr Seda. krknapatik shnorhapart kmnayi, ete et arneir xndird:

— Voch, kam ayd xndiry, kam vochinch, — taxandzanoq pndeci es:

Ishxany gluxy sharzhec ev zhptalov asac.

— Ayd gaghtniqy es chem haytnel nuynisk im amusnun: Gohar ishxanuhun: Nerir indz, quyr Seda, du patvakan kin es, bayc es kasem, vor arhasarak vaxenum em gaghtniqner haytnel kananc:

— Ax, ishxan, ayd hin naxapasharmunq e, vor sharunak zharangutyun e mnum horic vordun, — asaci es, — kanayq iskapes aveli gaghtnapah en, qan tghamardik:

Ishxany cicaghec:

— Du aydpes ches yndunum, — harcri nran:

— Menq aynpes mtermacel enq, quyr Seda, vor es. azat karogh em im mi qani karciqnery haytnel qez, — asac ishxany zhptalov, — kanayq pind pahum en miayn iranc sirayin gaghtniqnery, isk mnacyali hamar nranc berany dur chuni:

Es cicagheci, vorovhetev hamadzayn ei ishxani het, bayc mievnuyn zhamanak avelacri.

— Kapacucanem qez, ishxan, vor minchev aysor tchanachacd voch mi knoj chem nmanum es:

— Bolor indz patahac kanayq aydpes en xosel iranc masin, — nkatec ishxany sharunak cicaghelov, — nrancic voch miny chi kamecel nmanvel yur qrojy, bayc es im kyanqum der chem patahel mi knoj, vor tarber lini myusic voreve mi banov: Miak tarberutyuny eghel e ayn, vor amenic lavaguyny henc amenic tuyln e eghel:

— Du aydpes xist es xosum. vorpeszi es vshtanam ev et arnem xndirs, — asaci ishxanin, — bayc es chem vshtanum aylev iravunq em talis qez tchshmartutyuny xoselu ev mievnuyn zhamanak pndum em: vor es im orinakov kapacucanem, te kan ashxarhum kanayq, voronc vra kareli e vstahil:

— Es spanum ei qo ayd xostman, quyr Seda, vor xndird katarem ev partqic azatvem, — asac ishxany lrjutyamb. — ayzhm khaghordem qez ayn gaghtniqy, vor haytni e miayn indz, ibrev arqayordu mtermin u nizakakcin ev, husov em, vor ayd gaghtniqy qo srti mej el kmerni:

— Anshusht, — hareci es:

— Arqayordin chi karogh amusnanal ishxan Aevadayi dster het ayn parz pattcharov, vor na sirum e urishin, vorin ev nvirvac e hogov u srtov, — asac ishxany grete shshnjalov:

— Um, mayr Seda, um Clik-Amrami knojy, aynpes che. asa shut aynpes chasac ishxany... -teghic ver trchelov karces shnchaspar bacakanchec taguhin:

— Iskuyn, sireli, iskuyn. mi shtapir, mi vrdovvir. aydpisov eghacic vochinch ches phoxil, ayl miayn qez ktanjes:

— Ax, Seda, hamberutyuns sparum es, asa, inch es canracnum:

— Asum em, eli:

— Uremn Clik-Amrami knojy, aynpes che:

— Voch:

— Hapa:

— Clik-Amramn ayn zhamanak minchev angam amusnacac cher:

— Umn er sirum uremn:

— Sevordineri nahapet Gevorg ishxani dstery:

— Gevorg ishxani. ayn, vor yur Arves eghbor het miasin Aphshini nerqinapetic Phaytakaranum nahatakvecav:

— Ayo, taguhi:

— Eh, ayd mievnuyn andzn e: Gevorg nahapeti dustry, vor mi or arqayordu harsnacun er, aysor arden Clik-Amrami kinn e...

— Ayo, aydpes e...

— Ev im tagavor amusnu siruhin...

— Kamac... sireli taguhi, mez karogh en lsel: Nazhishtnery shat angam lrtesum en:

— Ax, Seda, aysuhetev aylevs inch zgushutyun... im vishty uremn haytni e amenqin...

— Der voch, taguhi ... der...

— Lav, patmir. heto inch asac ishxany:

— Ayn asac, vor arqayordin sirum er ayd aghjkan:

— Ayd imaca: Bayc heto chharcrir te inchpes e sksvel ayd charabastik sery:

— Inchpes che, harcri ev na hetevyaln asac.

— Gevorg Nahapeti mahvanic araj Ashot arqayordin der patand er Aphshini mot: Nuyn ayn nerqinapety, vor Sevordyac nahapetin spanec, mterim barekam er Smbat tagavorin: Verjins erb Nahapeti mahvan lury lsec, meghadrakan drec nerqinapetin: aynpisi anmegh mardy spanelun hamar: Nerqinapety vorpeszi tagavori sirtn amoqe, Atrpatakan veradarnalun pes, Aphshinic cacuk, azatec Ashot arqayordun ev mi qani ishxanazn hay kananc ev ugharkec Smbatin: Tagavorn iharke shnorhakal eghav nerqinapetin: Isk Ashot arqayordun anmijapes ugharkec Utiq: Sevordyac sgavor ishxanuhun mxitarelu: Aystegh aha eritasard Ashoty tesnum e Sevordyac geghani oriordin ev vran siraharvum:

— Ev hastatapes siraharvum:

— Ayo, ev ibrev apacuyc: Marzpetuni ishxany hishum e mi depq, vor arzhani e ushadrutyan:

— Aysinqn:

— Erb Yusuphi hramanov brnavor Gagik Arcrunin yur ev hagaraci zorqerov ynknum e Smbat tagavori etevic: nran brnelu kam spanelu hamar, Smbat tagavory yur zorqery talis e Mushegh ev Ashot vordineri dzerqy ev ugharkum nranc Gagiki dem: Erku eghbayrnery handipelov brnavorin: skzbum zoravor jard en talis hagaraci zorqerin: Bayc verjy Sevordineri gundy, vorin zoravarum er Ashoty, davatchanum e yur zorapetin ev xuys talis krvi tchakatic: Aydpisov hayoc banaky tulanum e ev haghtvum e, isk Musheghy, vor aryuci pes er krvum, geri e ynknum tshnamu dzerqy:

Marzpetuni ishxann asum er, te ayd depqy minchev angam chsarecrec Ashotin davatchan Sevordineric ev na nranc het miasin veradardzav Utiq, chnayelov vor eghbayry geri er tarvel Dvin:

— Uremn aydpes, vaghuc e sksvel im dzhbaxtutyuny...

— Hapa es vor asum ei, te ancyali mej en cackvac qo caveri armatnery:

— Bayc heto, heto inchpes eghav, vor Ashoty toghec Sevordyac oriordin ev indz, dzhbaxtis het amusnacav:

— Petakan shahery, sirelis, petakan shahern aydpes ein pahanjum... Ashoty miaynak er zoravor tshnamineri araj: Isk Sahak Sevadan yur gardmanaci zorqerov karogh er arqayakan banakn stvaracnel...

— Ev uremn Sevadayi aghjiky zoh petq e liner ayd petakan hashivnerin...

— Astuco tnorinutyunn er ayd:

— Inch astuco tnorinutyun, mayr Seda, iskapes du es im dzhbaxtutyan pattchary:

— Es. inch asacir taguhi, Sedan yur Sahanuyshi dzhbaxtutyan pattchary... O mi asir... mi asir... ayd mi anecq e...— huzvac bacakanchec Sedan:

— Ayo, mayr Seda, du es pattchary, bayc mi vshtanar: Ete du Marzpetuni ishxanic lsacd iskuyn evet haytneir hord, na kzgushanar ev Ashot tagavori petakan hashivnerin cher zohil yur aghjiky:

Sedan lur ev xorhrdavor nayec taguhun ev vochinch chpatasxanec:

— Aynpes che, Seda:

Dayaky lur er:

— Inchu ches patasxanum, — harcrec taguhin:

— Erani kliner, taguhi, te ayd liner im hancanqy:

— Hapa, urish inch es arel:

— Dzhbaxtabar es xostmnazanc egha, Marzpetuni ishxanin tvacs xosqy chpaheci, ev nra haghordac gaghtniqy haytneci hord henc ayn ory, vor Marzpetuni ishxany heracel er mer amrocic: Inch anem, xndiry qo apaga baxtin er veraberum, chkaroghaca lrutyan tal:

— Ev inch asac hayrs:

— Cicaghec. manavand erb es erkyugh haytneci, te Sahakanuyshy apagayum kdzhbaxtana, ete ayd miutyuny kayana:

— Inchu hamar cicaghec:

— Asac, te bolor eritasardnery minchev amusnutyuny unenum en hazar ev mi ayd tesak kaper, voronq vochnchacnum en orinavor amusnutyan surb psaki zorutyamb. te arqayordu ayd sern ancoghakan tpavorutyan ardyunq e ev anshusht arajacel e nranic, vor Sevordyac oriordy: txrutyan orerum, sgavor handerdzneri mej, nerkayanalov arqayordun: sharzhel e nra guty, isk sery shat angam cnvum e, asac, ayntegh, ur aprum e karekcutyuny: Ev te verjapes arqayordin kzbaghvi shutov yur petakan gorcerov ev kmorana ayd oriordin: Isk minchev ayn: es kpatrastem tchanaparhy aynpes, inchpes hatcheli e indz:

— Ev heto inch arav na:

— Anmijapes gnac Utiq: Sevordyac gavary ev hamozec Gevorg nahapeti knojy: amusnacnel yur dustry mi qaj ishxani het, vorpeszi na xnami yur kalvacnery, vorovhetev Gevorg nahapeti miak zharangy syd aghjikn er:

— Heto:

— Sevordyac ishxanuhin yndunec ayd xorhurdy shnorhakalutyamb: Mievnuyn zhamanak na xndrec mer ishxanin, vor na inqy tnorine ayd gorcy: Isk Sevada ishxany zhamanak chkorcrec. na hamozec Tashrac sepuh Clik-Amramin ev amusnacrec nran ayd ishxanaznuhu het:

— Isk ayd aghjikn inqy inch ararac er uremn, vor arqayordu nman dyucazni sery phoxum er Clik-Amrami het...: Im tagavor amusiny nvastanum e im achqum, Seda, erb mtacum em, te na ayd knojn e sirum...

— Aydpes chpetq e datel, taguhi: Arajin: amen ishxanazn oriord aynpes azat che mecanum, inchpes mecacel e Gardmana oriordy, vorin minchev angam trvac er phesa yntrelu iravunqy, erkrord: Amram sepuhy mi hasarak mard che. te qajutyamb, te gegheckutyamb ev te harstutyamb na et chi mnal mer ardi amenanshanavor ishxanneric, errord: ete Sevordyac oriordy minchev angam xelagarvac sirum liner arqayordun, aynuamenayniv, dzhvar cher nra sery sarecnel, qani vor mejtegh Sevada ishxany kar: yur tchartar u hamozich lezvov...

— Nra sery chein karogh sarecnel. Ashotin mi angam siroghy cher karogh aylevs dadarel sireluc. erevi ayd aghjkany husahatecrel en, anhnarin hamarelov nra amusnutyuny arqayordu het:

— Erevi:

— Ayd hastat e, ev apacuycn ayn e, vor nuyn sery sharunakvum e takavin, chnayelov vor amusnacac en te Ashoty ev te nahapeti aghjiky:

— Indz el aydpes e tvum:

— Ev aydpes, uremn, Sahak Aevadan inqy yur dzerqov sephakan tuny qandec. "zgubn, zor phoryac ev peghyac: i nuyn ankci i xorxorat, zor ev gorcyac"... aha sra hamar e asel margaren:

— Ayo, dzhbaxtabar, ayspes eghav vaxtchany... Bayc vov kkarcer...

— Ax, Seda, gone mi kerpov haskacneir indz ayd gaghtniqy:

— Taguhi ... hapa im tvac xostumy... Karogh ei mite drzhel nran:

— Ay kin, che vor hors haytnelov: drzhel es arden:

— Hord... Ayd urish e, taguhi, na tghamard er. na heratesutyun uner:

— Ev ays e heratesutyuny. inqd ho tesnum es vaxtchany:

— Menq kanayqs shat morackot enq. nerkayi phoqrik darnutyunnery heshtutyamb moracnel en talis mez ancyali byuravor qaghcrutyunnery... Sevada ishxany mec pharq patrastec yur dster hamar. ayd pharqy vayelec im taguhin...

— Ayo, ev, sakayn, nerkan moracnel tvav ancyaly:

— Indz tvum e, te aravel ardaraci kliner, ete nerkayi phoqrik vshtery ashxateinq meghmacnel ancyali qaghcr hishataknerov:

— Voronq en dranq, Seda, es chem hishum. es qaghcrutyun chem tesel im amusnakan kyanqum:

Sedan xorhrdavor eghanakov zhptac:

— Du cicaghum es, mayr Seda. hapa hishir, tvir ayd qaghcrutyunnery, guce es aynonq mtaberelov im ayzhmyan cavery moranam:

— O, shat erkar kteve ayd, taguhi. du petq e hangstanas:

— Voch, asa, patmir. im hangstutyuny qo zruycneri mej em gtnum. ays gisher quny chi motenal achqeris. patmir, es lsum em:

Ays aselov taguhin noric parkec: holani tevy bardzerin ev dzerqy cnotin henelov: Sedan ver kacav ev cackec nran mi nrbagorc shgharshov:

— Ev aydpes, uremn, moracel es du bolory, im sireli taguhi, ayzhm khishecnem...

— Hapa:

— Mtaberum es ayn ory, erb du ev mec ishxanuhin veradardzaq Xachenic:

— Hishum em. erku or er inch Marzpetuni ishxany heracel er mer amrocic:

— Ev es patmeci qez bolory, inch vor dzezanic heto ancel er Gardmanum:

— Ayo, ev es shat vshtaca, vor arqayordun chei tesel:

— Ev inchpes nra masin arac im nkaragrutyunnery vogevorum ein qez:

— Hishum em:

— Henc ayd ory surhandak hasav Bagrevandic, vor haytnum er, te Yusuphy Ashoti galy lselov xuys e tvel depi Atrpatakan. isk arqayordin hasnelov Bagrevand: zoregh kriv e unecel Yusuphi toghac zorqeri het, voronc ev ispar jardel u crel e. isk nranc glxavor ishxannerin brnelov: tik e hanel ev amrocneri ashtarakneric kaxel: Ays arajin vrezhn er, vor qaj vordin lucec yur hor spanichneric: Ays lury sarsaph er gcel hagaracineri vra:

— Hishum em. ev inchpes mez amenqis vogevorum er ayd: Es inqs mecagin nver tvi surhandakin ayd andranik bareluri hamar:

— Aynuhetev hetzhete galis ein lurer, te arqayordin mtav Shirak, ancav Gugarq, te amen tegh zoravor kriv e mghum hagaracineri dem, jardum, vochnchacnum e nranc, berdern u qaghaqnern arnum, gerinern u bantarkyalnern azatum, averak amrocnery veranorogum, amen tegh pahapan zorqer kargum ev arshavanqy araj e tanum:

— Hishum em... Asum Ein, vor Yusuphy, lselov arqayordu qajagorcutyunnery, sarsaphel er, vaxenalov te guce na yur sury dardzne depi Atrpatakan, ur vorjanum er inqy:

— Aydpes asum Ein. bayc arqayordin der sephakan erkiry petq e maqrer hagaraci hreshneric: Ayd er pattchary, vor Gugarqy nvatcheluc ev Vasak u Ashot Gntuni ishxannerin handzneluc heto: na ancav Vrastani sahmany, Tphxisn azatelu: Aydtegh el hagaraciq mec uzh unein: Vraci azgery hecum Ein nranc barbarosakan lci tak: Mer dyucazny inchpes mi kataghi photorik hasav Tphxis: Nra huzhku banaki araj, vor stvaracel er hetzhete, hagaracoc zorutyuny chkaroghacav dimanal:

Hayery jardecin nranc, crecin, arabaci ishxannery gerelov: shghtayi zarkecin, isk Tphxisy azatelov: veradardzan Utiq:

Aystegh el, inchpes gites, utiaciq Ein apstambel: Sakayn nranc nvatchelu hamar mec ashxatanq gorc chdrav arqayordin: Mi qani srikayakan gnder creluc heto amenqy xaghaghecan, manavand vor vitxari Movsesy verakacu kargvecav nranc vra:

Pharavor er arqayordu haghtutyuny Aghstevi xoradzorum, ur yndhanur banakic vercrac vec haryur zinvornerov miayn sparspur jnjec aydtegh taqnvac hagaracineri verjin zorabanaky: Asum Ein, vor nrancic cher azatvel minchev angam mi zorakan, vor guyzh taner Yusuphin iranc krac partutyan hamar:

— Ayd bolory es beran gitem, Seda, du inchu hamar es krknum, — harcrec taguhin:

— Cuyc talu hamar ayn bnakan tchanaparhy, vorov arajacel e Gardmana oriordi dzhbaxtutyuny, — patasxanec Sedan xorhrdavor eghanakov:

QAGhCR HIShVoGhUTYUNNER TAGADRVoITYAN EV NShANADRUTYAN

— Sharunakir, — asac taguhin:

Sedan araj qashec atoraky, ev yur dirqy noric ughghelov: sharunakec zruycy:

— Arqayordu hajoghutyunnery vogevorum Ein qez: Aranc nran tesac linelu, du hianum eir ayd dyucaznov: Qani-qani angam krknel tvir indz ayn patmutyunnery, vor lsel ei Marzpetuni ishxanic: Erevum er, vor mi gaghtni zorutyun sharunak qo sirty qashum er depi nran: Arqayordu dzernarkutyanc amen mi hajoghutyuny lcnum er hogid cncutyamb: Hishum es, Aghstevi hajoghutyan lury berogh gardmanaci zorakanin mi artavar hogh yncayel tvir:

Harkav, ishxan Sevadayi srates achqeric chein karogh cackvil ays bolory: Ev na, vor yur uraxutyuny qo ighdzery katarelu mej er tesnum, anushadir chpiti toghner qo zgacumnery, manavand vor nranq chein hakarakum yur pharasirakan npataknerin:

— Ev erevi ayd pattcharov el shtapec nuyn npataknerin hakarakogh argelqy barnalu…

— Ayo, Sevordyac oriordy amusnacrec Clik-Amrami het: Ev tchshmarit, sa, minchev angam, mi hayrenasirakan gorc er: Arqayordin miangam yndmisht ayd aghjka kapanqneric azatvelov: aveli erandov zbaghvec yur gorcerov: Siro shghtanery shat angam amenacanr kapanqnern en, voronq argelum en tghamardun pharqi asparezum shahatakelu…

— Bayc shat angam el nranq tever en talis nran, — yndhatec taguhin:

— Ayo, miayn tuyl araracnerin, nranc, voronc mej maqrac e bnakan ashxuzhi kraky ev voronc depi gorcuneutyun mghum e miayn arhestakan grgiry, inchpes erkchot zorakanin qajutyun e talis ginin… Ayo, im taguhi, arqayordun chvnasec ayd depqy, na sharunakec yur haghtakan arshavanqnery, minchev vor bolor tmracnerin cncec: Nra orinakic xraxuys aran ev ayn ishxannery, voronq hagaracoc sric ahabek, iranc phrkutyuny miayn berderi mej Ein voronum.-Gagik brnavory, Syunyac terery durs ekan amrutyunneric ev sksan nuynpes halacel tshnamun: Hayoc erkrin tirec yndhanur vogevorutyun, xaghaghutyan arevy cagec, zhoghovurdy shunch arav…

— Erjanik orer Ein…

— Ayo, manavand vor ayd phaylun haghtanakneric heto arqayordin hor gahn u gavazany zharangec:

— Ax, inchu hishecrir indz ayd bolory, Seda… Inchu hishecrir erjankutyan ayn zhamery, vor es ancrel em ayntegh …

— Dvinum, aynpes che:

— O, ev inchpes baxtavor ei es… Inchu, Seda, inchu astvac mardun talis e erjankutyun, ev heto xlum ayn nranic …

— Astuco kamqn anqnneli ev xorhurdnern anhasaneli en:

— Hishum em: Erb arajin angam hayrs haytnec, te hayoc ishxannery vrac tagavori ev aphxazac Gurgeni het miasin piti zhoghovvin Ashot arqayordun tagavor psakelu ev te menq, ibrev Gardmana tan tyarq, nerka piti lininq ayd handisin, uraxutyunic, qich mnac, xelqs piti trcher… O, miayn ayd zhamery… voch, nrancic gone mi qani vayrkyan veradardznein ayzhm indz… Inchpisi uraxutyamb, inch annman vogevorutyamb ei patrastvum es arqayi tagadrutyan nerka linelu, erevakayel ches karogh: Erb berin indz ayn goharnern u voskya zardery, vor hayrs patrastel er tvel hatkapes ayd handesi hamar, hrtchveca inchpes mi manuk, vor hankarc geghecik xaghaliqner e stanum, ev vazelov phareci hors paranocov ev hambuyrnerov nra eresy cackeci: Es, ho gites, karot chei ayd zarderin ev dranq gin chunein im achqum ibrev qareghen, ayl uraxaca ayn pattcharov, vor gitei, te nranc shnorhiv aveli shqegh ev aveli veh piti erevam ayn handisum, ur nerka piti lini hamayn hayoc ishxanapetutyuny ev ur shuqov u pertchutyamb piti phaylen vrac u aphxazac arqayazun yntaniq… O, inchpes cankanum ei, vor bolor ishxanazn kananc mej amenic bardzr handisanayi es, vor amenqi achqern indz vra nayein, vor amenqy indznov zbaghvein ev vor ayd ameny Ashot-Erkaty tesner…

— Ev hayrd ayd bolory nkatum er. usti ev inqn el ashxatum, vor Gardmana tuny hayoc myus ishxanakan tneric aveli gerazanc ereva Dvinum: te harstutyan ev te zorutyan koghmic: Ayd er pattchary, vor na Gardmana hzor banaky yur het miasin berav Vostan: Gardmanum miayn berdapah gndery mnacin:

— Ev, irav, Seda, Dvinum arqayavayel yndunelutyun arin mez: Cnoghners vochinch chein haytnum, bayc indz tvum er, te arqayi merdzavornerin haytni e anshusht mi xorhurd mer apaga miutyan masin: Achqi er ynknum manavand ayn hangamanqy, vor hayoc ishxanakan yntaniqneric miayn mez harmar ein bnakutyan tegh patrastel arqunakan palatum: Nuynisk vrac Atrnerseh tagavorin katoghikosaranum yndunecinq isk aphxazac Gurgen ishxanin: Abas arqaeghbor aparanqum:

— Erevi aydteghic el sksvecav katoghikosi barekamutyuny Atrnerseh tagavori het:

— Ayo, inchpes vor im tagr Abasi barekamutyuny: aphxazac Gurgen ishxani het: Bayc arajini barekamutyuny gone vnas chberav mez, minchder erkrordy yur canr hetevanqnern unecav:

— Miak pattchary dardzyal mi aghjik: Ete Abas arqaeghbayry chamusnanar Gurgen ishxani dster het, canr hetevanqnery teghi chein unenal:

— Harkav. hay aghjiky gzhtutyun cher grgril harazat eghbarc mej: Bayc mi aphxazuhu hamar inch arzheq uner mer erkri xaghaghutyuny: Bayc toghnenq ayd... inch ei asum:

— Patmum eir, te dzez yndunecin arqayi palatum...

— Ayo, ayntegh yndunecin: Chem karogh nkaragrel, te inchpisi andzkutyamb ei phaphagum tesnel eritasard tagavorin, ayn dyucaznin, vor aynqan kartch zhamanakum ynktchec, xortakec tshnamu zorutyuny, maqrec erkiry brnavorneric, azatec zhoghovurdy strkutyunic, gravec u gerec ishxanneri sirty ev nranc bolorin vogevorec, aynqan, vor mimyanc dem unecac amen gzhtutyun moranalov: ekan zhoghovvecan yur shurjy, arqayakan tagov yur arzhanavor gluxy psakelu: Arajin angam, erb piti nerkayanayinq iran, sirts trophum er uraxutyunic ev erkyughic: Urax ei, vor verjapes piti tesnem aynqan zhamanakneric i ver cankacacs dyucaznin ev... vaxenum ei, te miguce na antarberutyamb yndune indz... O, Seda, chgites, te vorqan hpart ei es ayn zhamanak. amotic karogh ei mernel...

— Ev inchu, taguhi, mite arqayordin kzlanar yur ishxanazn hyurerin patshatchavor harganq nvirelu:

— Bayc es, Seda, chei kamenum hasarak hyureri kargy dasvil. es urish yndunelutyun ei spasum nranic. inchu, chgitem, es aynpes ei hamozvac: te anpattchar nra apaga amusiny piti linim... Hpart, handugn mitq er ays, aynpes che. bayc im eraznern irakanacan... Arqayakan dahltchi avag dran araj yndunec na mez: Ev hankarc, inch patahec indz, gites… ayzhm em miayn karoghanum pattchary bacatrel… — erb arqayordun tesa kang ara mutqic mi qani qayl heru. na hors het grkaxarnvecav, mors dzerqy hamburec, bayc es chmoteca nran. spaseci, vor inqy harajer depi indz… Inch zgacum er ays, Seda, karogh es bacatrel:

— Indz tvum e, te Gardmana Tan tohmakan hpartutyan zgacum ev urish vochinch:

— Che, sxalvum es. hogis erevi gushakec, vor nra sirty, ur kamenum ei mut gorcel, gravvac e urishi sirov… ev ayd er pattchary, vor ayd pertchahasak, vehadem, dyucaznogi ev qajutyamb u imastutyamb aynqan harajadem arqayazni handipumn indz chtchnshec: Skzbum, tchshmarit e, im achqery gravvecan nranov. mi qani vayrkyan es haphshtakvac diteci nran, vorovhetev aveli geghecik ev aveli annman er, qan vorqan nkaragrel eir du. bayc henc vor yur hayacqn ughghec indz, es noren im naxkin hpart dirqn ynduneci: Sakayn na motecav indz sirazhpit ev qaghcrahayac. voghjunec aynqan harganoq ev aynpes vayelchabar, vor es iskuyn zinataph egha… Ev menq, mayr Seda, hamardzakvum enq hpartutyunic xosel… Inch. kiny. mite karogh e na hpart linei mite karogh e na arzhanapatvutyan zgacumov dyucaznanal: Mi qaghcr hayacq, mi anush zhpit: ayn tghamardu koghmic, vorin yur srti xorqum sirum e kiny, ev, aha, amen ban verjacav. na kdarna ayd tghamardu ev gerin, ev struky … Aynpes che, Seda:

— Dzhbaxtabar aydpes e, sireli taguhi, — asac Sedan xor harachelov:

Xeghtch kiny, erevi, hishec yur ancyaly ev mtaberec nmanorinak depqer yur kyanqic:

— Arqayordin arajnordec mez dahlitch, ur nstac er mayr-taguhin: Inch bari, inch hrashali kin er na: Tepet tagavor amusnu nahatakutyuny zhamanakic araj ynktchel er xeghtchin, sakayn naxkin gegheckutyan hetqery nshmarvum Ein takavin yur aznvashuq ev vehapanc demqi vra: "Ek, im hpart oriord, vaghuc kamenum ei tesnel qez, vor aynqan hamarutyamb mer bolor ishxannerin merzhecir…", asac na cicaghadem ev grkelov indz: jermutyamb hamburec: Minchev aysor el im miak sireli zardy ayn voski manyakn e, vor na tvav indz, ibrev nshantuqi arhavatchya… Tur indz ayd manyaky, Seda, es kamenum em noric nayel nran, — hramayec taguhin:

Sedan ver kacav ev berav ayn manyaky, vor mi erku zham araj hanel Ein nazhishtnery taguhu paranocic:

— Tes, phoqr e na, bayc goghtrik, geghecik: Erbeq, erbeq chpiti bazhanvem nranic, ev erb mernem. Seda, anpattchar asa, vor dnen ayd im dagaghum…

— Sireli taguhi, inch txur baneri vra es mtacum. togh mernen qo tshnaminery kam nranq, voronq bern en ashxarhi hamar:

— Bayc che, inch em asum, na indz che patkanum: Ayo, ayn vayrkyany, vor ays manyaky im paranocy patec, kyanqis mej unecac amenaerjanik vayrkyann er: O, erbeq, erbeq chpiti moranam sran:

— Inchpes. mayr-taguhin henc arajin aycelutyan zhamanak nvirec ayd, -harcrec Sedan hetaqrqrutyamb:

— Voch. es der chpatmeci: Erku oric heto katarvec arqayakan handesy: Surb Grigor katoghiken lcvac er cayre i cayr: Aydtegh Ein: Hovhannes katoghikosy, bolor naxator episkoposnery, arqayazunner, naxararner, ishxanner, azat tiknayq, ishxanuhiq ev ishxanazn oriordner: Bayc ayd bolori mej miak yntryaly, miak geghanin Ashot dyucaznn er: Bolori hayacqy nran er harac, bolori zhpity nran er ughghvac, bolori mitqy nranov zbaghvac: Ev handesi skzbic minchev verjy geghani ishxanuhineri achqery chheracan nranic: O, es der chgiteiq te inch iravunq unim nra verabermamb, bayc ev aynpes naxandzum ei, vor na geghecik ev hrapurich er aydqan shat achqeri hamar… Orhnutyan vsem aghotqnery mitqn meghmecin mi phoqr mer haphshtakutyan xandy ev stipecin mez surb hayreri het miasin aghotel norapsak tagavori kenac ev hajoghutyan hamar: Oh, inchpes vsem, inchpes jermerandutyun nershnchogh Ein ayd aghotqnery:

— Erani qo achqerin, taguhi, vor tesel es ayd handesy, ev akanjnerin: voronq lsel en ayd orhnutyunnery. chmernei ev arzhananayi mi or… Bayc inch em asum. astvac togh im tagavori kyanqy erkare…

— Ayo, Seda, vsem ev srtasharzh mi handes e da: Zarmanum em, te inchpes ayd handesov ocvogh tagavory karoghanum e xotoril ughghutyan tchanaparhic, ev inchpes ayd handesin erdvogh ishxannery davatchanum en nran:

Erb katoghikosy arqayin yur harcern aneluc heto dardzav ev, harcrec zhoghovrdin: "Xndreq kal i nerqo sorin ishxanutyann, vorpes xostacavn pahel zdzez. ev ughigh havatov kamiq hastatel zsora tagavorutyun. ev katariceq zsora hramann: hnazandutyamb", — -bolor ekeghecin miaberan gochec. "Ayo, ayo, ter mer e ev tagavor mer":

Bayc aysor qanisn en nran, hnazand ev vor ishxany che apstamb:

— Ax, sireli taguhi, patmir, aghachum em, inchpes en tagavor psakum. isk aghotqneric voch meky ches hishum…

— Dranq shat erkar en, Seda, patmel ankareli e. petq e tesnel, lsel: Amenic araj surn en talis tagavorin…

— Sury:

— Ayo, anpattchar sury. heto arqayakan matanin, apa tagy:

— Isk aghotqnery:

— Amen meki hamar arandzin en kardum:

— Orinak: inch en asum sury tvac zhamanak. ayd shat hetaqrqrakan e. iravunq en talis nran kotorelu, aydpes che:

— Anshusht: Bayc… Inch ei uzum hishel, moraca… Spasir… Ha, nra hayacqy. ayd ei uzum hishel, Seda: Che vor na voch voqi cher nayum. bolory kamenum ein nra arajin hayacqy haphshtakel. bayc vov er ayn yntryaly, vorin arqan yur andranik hayacqy piti nvirer. haytni cher: Erb episkoposnery sury matucin ev katoghikosy bardzr u hnchegh dzaynov kardac "Ynkal zsurs zays i dzerane araqelakan episkoposacs, ev sovav tagavoresces i phrkutyun ekeghecvo ev zhoghovrdyans, vor ynd dzeramb qo hovvin: Ac zsur ynd mej qo, hzor, ev tagavorya aysu tchshmartutyamb. ev bardzrascis sovav i vera aniravac ev anhavatic ev xndresces zvrezh qo hayncane, vorq zcharn gorcescen… ev phrkesces sovav zazg qo ev zekegheci ev ognakan licis ayryac ev vorboc, ev azatarar gereloc ev mxitarich vshtaceloc…" ev ayln, tagavory bardzracrec achqern arajin angam ev yur hayacqy severec indz vra… Indz tvac, te na asum er indz. "Ays bolory qez het miasin piti katarem…": Ev amenqn ayd tesan, ev shatern indz naxandzecin… Ayo, nra ayd miak, indz bardzracnogh ev hpartacnogh hayacqi hamar arqayazun ishxanuhinery iranc kyanqy ktayin. ev sakayn na miayn Gardmana oriordin yncayec ayd parcanqy… Inch ei zgum es ayd vayrkyanin, chem karogh barerov artahaytel. erkinqy karces erkri vra ijav kam te es vernayin gavarnery bardzraca…

— Tesnum es, taguhi, ayd bolory moracel eir du…

— Spasir, mi yndhatir indz… Aynuhetev, Seda, es aylevs vochinch chei lsum, bolor eutyuns patel er mi eranakan ev haphshtakogh zgacum: Mayr-taguhu shshunjy hankarc staphecrec indz. es nra mot ei kangnac. — Cunr ijir indz het ev aghotir astcun, vor na erkare im ev qo tagavori kenac orery, — asac na indz mayrakan sirashunch dzaynov… Ev menq miasin cunr ijanq. es aghoteci jermerandutyamb. aghoteci aynpes, vorpes chem aghotel erbeq im kyanqum. ev artasuqy hosec achqerics inchpes aghbyur… uraxutyan arcunq er da, te apaga vshteri naxazgacman, chkaroghaca imanal:

Erb handesn u pataragy verjacav ev dpirnern sksan meghedinery ergel, tagavorin motecan hamburelu nax episkoposnery, heto mayr -taguhin, vrac tagavory, apa ishxannery ev verjy ishxanazun tiknayq ev oriordnery: Oriordneri mej arajiny es hambureci tagavori ajy ev shrtunqners doghdoghacin… Erb heraca, zgum ei, vor eress varvum e, shtapeci mors het miasin xuys tal depi zhoghovrdi hetin sharqery, voronq vayrkenabar tchanaparh Ein banum mer araj ev orhnanqner ughghum im anvan: Tagavory durs ekav ekeghecuc: shrjapatvac episkoposnerov u ishxannerov: Hecav arqayakan voskesar erivayry, vori vra bardzracrac pahum Ein ciraneguyn voskekar hovanin: Tagavorin shrjapatecin arajin sparapety, aj u dzax koghmic tagakirn u nshanakaly ev apa tiknapahneri zrahazgest gundy: Nranc hetevec arqayazun ev ishxanazun azatanin: Isk te inch er katarvum katoghikeic durs, qaghaqi phoghocnerum, ankareli e nkaragrel. amboghj Dviny mi achq, mi shunch ev mi hogi dardzac: yur tagavori elnelun er spasum: Erb sparapeti droshy erevac, mi vorotyndost dghrdyun karces Dviny sharzhec. vorotum ein phoghocnery, vorotum Ein hraparaknery, burgery, ashtaraknery ev minchev angam qaghaqic durs gtnvogh martkocnery, ev amenqy miaberan orhnum ev pharabanum Ein nran: Erb veradardzanq palat, gnacinq iskuyn tagavorin shnorhavorelu: Aydtegh Ein bolor naxagah ishxannery ev arqayazun tiknayq: Mer shnorhavoranqy matucaneluc heto mayr-taguhin nstecrec indz yur koghqin. voskekar otoci vra ev mtermakan zruycov sksav indz zbaghecnel: Inch er gtel na im mej. chgitei, bayc tesnum ei, vor hogvov u srtov kapvac e indz het: Yndunvac sovorutyan hakarak erkar pahec na mez yur mot: Ev erb heranum Einq hanec paranocic ays manyaky ev ancnelov im paranocy: asac. "Sa Vasil Arshakuni kayser yncan e Ashot arajno taguhun. es nver staca ays nranic, ev inqs el handznum em qez: ibrev apaga taguhun: Qo hajordy togh qeznic zharange ayn ev Arshakunyac verjin sharavghi nvery togh ankorust mna Bagratuni tagavorac yntaniqum": Ays aselov grkec indz ev jermagin hamburec: Arden amen ban voroshvac er: Es uremn arqayi nshanacn ei: Aynuhet ev, inqd karogh es gushakel, te erjankutyan inch hover Ein gurgurum indz Dvno arqayakan palatum: Bayc, avagh, vaxenum em havatal, te ayd boloric miayn mnalu en qaghcr hishatakner… ev ays manyaky, vor arajin angam grkec im paranocy kenacs amenaerjanik vayrkyannerum…

E

EREQ TARVA YNTACQUM HAY AZGI KRAC EV HARS TAGUHUN ANHAYT MNACAC DZhBAXTUTYUNNERY

Taguhin lrec: Ancyali qaghcr hishataknery voch miayn chamoqecin nra vshtery, ayl yndhakaraky, norogecin nranc: Glxakor ev dzerqy tchakatin henac: na mi qani vayrkyan mnac lur. apa srti huzmamb u hogekan xrovutyamb dimadrel chkaroghanalov: sksav artasvel:

Sedan tesav ayteri corogh arcunqnery ev mormoqelov harcrec.

— Ayd inch er, mecaphar tikin, mite artasvum es. es karcum ei, te ancyalic xoselov piti uraxanas, yndhakaraky: txrum es ...

— Mtacum em, te ays bolory korel e andardz, te ayn dyucazny, vori miayn mi hayacqy indz hpartacnum, mi zhpity indz erjankacnum er, aylevs imy che... ev chpiti lini ...

— Mi asir ayd, taguhi, mi asir, ete erjankutyuny tevoghakan che, apa vshtern el havitenakan chen. nranq sharunak teghi en talis mimyanc, vorovhetev ameni skizby mi vaxtchan uni. txrutyan hajordy uraxutyunn e. sirac dyucazny qonn e ev kveradarna depi qez ...

— Ax, Seda, avelin mi asir...

— Kamenum ei asel, te petq e hamberel, orinak henc mer tagavoric henc qo amusnuc. qani-qani tesak phophoxutyan e handipel nra baxty, vorpisi anhajoghutyunner en shrjapatel nran, ev sakayn vorpisi hamberutyamb u tokunutyamb e na haghtel amen dzhvarutyan:

— Ax, Seda, inchpes qich es zgum... bayc na ayspisi visht, ayspisi korust che unecel, na yur erjankutyunn u erkinqy che amphophel mi srti mej, vor xlac linein iranic...

— Ev du, taguhi, inchpes qich es zgum... Nerir hamardzakutyuns ...

— Inch, Seda:

— Ayn vshteri canrutyuny, vor mi or nran er tchnshum:

— Aysinqn:

— Du inqd nkaragrecir ayn erjanik ory, erb Dvinum tagavor psakecin bazmahaght Ashotin. aynpes che:

— Ayo:

— Bayc heto, amisner chancac, inch canr vshter chpasharecin nran:

— Gites, Seda, ayd zhamanakva depqeric es qich ban gitem:

— Ayo, vorovhetev shat ban cackum ein qezanic:

— Chem moracel miayn ayn, vor erb Dvinic veradardzan Gardman, hayrs asac, te mer zorqeric mi qani gund shutov piti hascnenq tagavorin, vorovhetev nerqin gavarnerum apstambutyun e cagel:

— Ayo, miayn aydqan. ev nranic heto el urish teghekutyunner chhaghordecin qez:

— Erbemn harcnum ei, te inchu Ashoty che galis mer erkiry, kam te...

— Erb piti katarvi mer harsaniqy: Ayd harcy indz arir mi or ev cicaghelov, ev sharagunelov:

— Ayo, hishum em:

— Ev ishxan Sevadan erbemn kcktur, erbemn manvacapat patasxanner er talis. mert husadrum, mert vhatecnum er qez, bayc voch txrecnelu chaph:

— Ev irav, ayd bolori masin indz heto bacatrutyunner chtvin, vorovhetev urish karevor depqer sksan mez zbaghecnel:

— Ayo. bayc ete tvac linein, ayn zhamanak kimanayir, te xeghtch tagavory, ereq erkar tarineri yntacqum, vorpisi canr chariqneri u vtangneri dem e maqarel. te mardkanc ev brnutyan dzerqov yur erkrin hasac tshvarutyanc arajn arnelu hamar inch herosakan krivner e mghel:

— Patmir mi qani xosqov, inch er patahel tagadrutyunic heto:

— Tagadrutyunic heto, o, mec baner: Asenq mi erku xrovutyunneri pattcharn el im norati tiruhin er:

— Es:

— Ayo, im taguhi, du:

— Inchpes, Seda, patmi r, ayd hetaqrqrakan e:

— Du ho inqd es tesel, te hayoc ishxannery inchpes mi sirt u hogi eghac havaqvel ein Dvin Ashot-Erkaty tagavoracnelu:

— Ayo. ev amenqy urax ein ayd hamazgayin tonaxmbutyan zhamanak:

— Bayc shat shutov nrancic mi qanisi uraxutyuny phoxvel er txrutyan: Ayn ishxannery, voronc du merzhel eir qo dzery, vorqan vor urax ein Ashoti tagavorelun, aynqan el hakarak: vor na amusnanar qez het: Nranq kcankanayin, vor Sahak Sevadayi hpart aghjiky, vor mi or merzhel er iranc yur dzery, darnar mi hasarak aznvakani kin ev voch te hayoc taguhi: Ev sakayn arqayi mayry Dvin ekac bazmativ ishxanazn oriordneri mej miayn qez er harsn yntrel yur hamar: Baci merzhvac ishxanneric, tagavori dem grgrvel Ein naev nranq, voronq harsnacu oriordner unein ev ggvel Ein iranc ayn husov, te guce tagavory kphesayana iranc: Sakayn ayd manyaky, vor ayzhm aydqan sireli e qez, bolori huysy i derev er hanel: Ev, aha, erb nranq crvum en iranc gavarnery, sksum en hetzhete larvel tagavori dem. mayr-i xano hinery manavand sksum en amusinneri patvasirutyuny grgrel ev hnacac barkutyuny phoxel atelutyan: Ays ameni hetevanqy eghav ayn, vor Hayastani mi qani ankyunnerum miazhamanak mi qani xrovutyunner phrtecan: Mi qani ishxanner ughghaki tagavori dem gnal chhamardzakvelov, sksan havasaragah ishxanneri het krvel hashvelov, te mievnuyn e, aydpisov el tagavori hangstutyuny kvrdoven: Ayspes: Arcrunyac Gurgen arqaeghbayry ogut qaghelov Syunyac Smbat ishxani bacakayutyunic, grgrec eghbory: brnavor Gagikin, pasharel Naxijevany ev arnel: Verjins lsec eghbory: Smbat ishxann ayd imanalov: mec patrastutyamb ekav Arcrunineri vra: yur kalvacqn azatelu husov: Erku koghmic el kataghi yndharum, mec vnasner ev kotoracner eghan: Urish mi qani ishxanner, voronq, yst orini partavor Ein miabanel iranc tagavori het ev harkavor zhamanak zorq hascnel nran, haytni kerpov bazhanvecan tagavoric ev mi qanisn el apstambutyan phordz arin: Tagavorn stipvac eghav shat qaghaqner u berder noric paterazmov nvatchelu, shat tegher averelu ev yur isk erkri mej kotoracner anelu, petutyan xaghaghutyuny verakangnelu hamar: Nuynisk vrac Atrnerseh tagavory hay ishxanneri grgrmamb tshnamacav Ashot arqayi het ev mer hyusisayin gavarneric mi qanisy phordz arav sephakanelu: Ays phordzy iskapes ughghvac er Sevada ishxani, ibr arqayi aneroj, dem: Tagavorn stipvac er Vrac mi qani gavarnern averelov: Atrnersehin xratel: Verjapes xrovutyunnery xrovutyunner harucin: Shat ishxanner el tagavori xarnvac drutyunic ogut qaghelov sksan irar dem zinvel, hin tohmakan vrezhneri caravy hagecnelu kam mimyancic erkrner haphshtakelu hamar: Ayspisov bolor erkiry taknuvra eghav ev tagavory mnac hamarya miaynak: Ays xrovutyunneri lury hasav hagaracoc Yusuph vostikanin, vor skzbum, Ashot tagavori qajagorcutyunneric zarhurac, kckvac er Atrpatakanum: Bavakan zhamanak er inch na yur atamnery krtchtum er Ashot tagavori vra, vorovhetev cher karoghanum yur zorac kotaracy moranal, bayc mievnuyn zhamanak vrezh arnelu el arit cher nerkayanum: Tagavory hajoghutyan mej er ev bolor ishxannery hety miaban: Inch karogh er anel: Bayc ayzhm, erb arden teghekacav, te hay ishxanneric shatery heracel en tagavoric ev shatern el mimyanc dem elac jardum en irar ev mianalu mijoc chunin, harmar arit hamarec tagavori erkiry arshavelu: Isk te aynuhetev hagaraciq incher katarecin mer gavarnerum, nkaragreln ankareli e: Astvac chta, vor aydpisi tariner noric veradarnan:

— Bayc inchir katarecin, Seda. qez asaci, vor ayd zhamanakva depqeric shat qich ban gitem:

— O, vor meky patmel, vor meky hishel... Ayd tarineri tshvarutyan patmutyuny grqer klcne. mite es karogh em bolory patmel... Inchpes sovalluk gazanner ners xuzhecin dranq mer erkiry. dimacnery argelq chgtnelov azat -hamardzak tirecin vor teghin vor kamecan. gyughern u avannery qandecin, qaghaqnern averecin, ekeghecinery hrdzig arin, zhoghovrdi mi masy kotorecin, mi masn uracutyan stipecin, ynddimacoghnerin nahatakecin, isk shaterin geri taran heravor erkrner: Voch mi geghecik kin kam aghjik chazatvecav nranc dzerqic. pashtpanogh mayrerin spanum ein aghjkeranc araj, hayrerin: vordineri araj. stntu kananc grkic haphshtakum ein ccker erexanery ev getin xphelov jaxjaxum... amen tegh aryun, amen tegh krak ev pghcutyun. ankyun chkar, vor azat liner ayd hreshneri arhavirneric... Erb anpashtpan avannern u qaghaqnern averecin, aynuhetev dimecin berderi ev amrocneri vra: Mi qani tegh, tchshmarit e, pasharyalnery qajutyamb dem drin tshnamun ev mec kotorac arin nra zorqi mej, bayc shat tegh el brnutyamb kam matnutyamb gravecin nranq amrocnery ev miji bnakichnery anxna kotorecin:

— Inch er anum, uremn, ayd zhamanak tagavory:

— Inch — Inch piti aner, ishxanneri mi masy miacel er tshnamu het kam andznatur er eghel nran, mi masy eghbayraspan krvov er zbaghvac yur dracu kam azgakani het, aysinqn, ayn mijocin, vor otary mi koghmic averum er iranc erkiry, iranq el myus koghmic ein averum: Mer anmit azgi mej ayspisi eghbayraspan yndharumner shat en eghel ev misht el klinin: Mi qani: uzh unecogh ishxanner amracel ein iranc berderum ev krvi dasht chein ijnum: Mnacel ein tagavori het hayrd: yur Gardmanaci gnderov, Sisakyan ishxannery: syuneci vashterov ev Marzpetuni ishxany: petakan zorqerov: Isk ays miutyan uzhy hamematelov tshnamu zorutyan het, mi vochnchutyun er: Harcnum es: inch er anum tagavory. hamarya te vochinch kam ayn, inch vor karogh er ev partavor er anel.-yur sakavativ zorqi mi masy zinakic ishxannerin handznac ev myus masy hety vercrac inchpes mi viravor aryuc: arshavum er erkri ays kam ayn koghmy: Tshnamu het tchakat ar tchakat paterazmel cher karogh usti erbemn hankarcakan hardzakumnerov shphotum er nra zorqeri kargy, erbemn menavor gnderi vra ynknelov: jardum nranc, erbemn pasharvac berderin ognutyan hasnelov: harvacum pasharoghnerin, miov baniv: gorcum er ibrev aspatak gnderi hramanatar, husalov, te aysor kam vaghy kgan ishxannery ev yur het miabanelov kanonavor tchakatamartov kartaqsen hayreniqic yndhanur tshnamun: Bayc arqayi hamar amenamec harvacn eghav ayn, vor yur horeghborordi: Ashot sparapety yur dzerqn unecac petakan zorqerov andznatur eghav Yusuphin ev nra het miasin mtav Dvin, ibrev vostikani hlu hpataky: Myus koghmic el mer katoghikosy phoxanak sran ev nran dimelu, ishxannery hashtecnelu ev dranc bolorin miacnelov: tagavorin tev u tikunq kangnecnelu, erkiry toghec tagnapi mej, zhoghovurdy: husahatutyan mej, zorqy: mahu ev kyanqi het krvelis ev inqy yur andzi andorrutyuny xndrelov heracav Vrastan, Atrnerseh tagavori mot apahovutyan mej aprelu: Inch aner ayd zhamanak tagavory. inch karogh er anel na:

— Ter astvac. ev ayd bolori masin indz grete vochinch cheq haytnel... Ayd er uremn pattchary, vor hayrs hamarya Gardmanum cher mnum, erbemn gnum er Syuniq, erbemn: Gugarq, erbemn: Vostani koghmery, mert phoqrik vashtov, mert mi mec gndov...

— Ev qo anhangist harcerin hangstacnogh patasxanner er talis. asum er, vor tagavorn zbaghvac e Karsa berdy ev Erazgavorsy amracnelov, te Dvini shurjy nor xram e phorel talis, te inqy yur vashterov arqunakan sahmannery shrjagayelu e gnum, ev ayln, ev ayln:

Ayo, ev nra ayd patasxannern indz hangstacnum Ein: Ishxany hramayel er mez amenis: voch mi txur lur chhaghordel qez. manavand paterazmi arhavirqneric bnav chxosel qez mot: Aghaxinnery mi angam sxalvel: lurer ein berel qez: Menq amen janq gorc drinq sut hanelu lsacnerd:

— Hishum em. ayd: Dvinum nahatakvac eritasardneri masin er: Bayc inchu ayd bolory cackum eiq indzanic:

— Vorovhetev verin astitchani dyurazgac eir. amenaanshan kotoraci lury lseluc zhamerov lac eir linum ev erbemn hogepes aynpes ynktchvum, vor stipvac eir linum ankoghin mtnel:

— Ev, irav, Seda, lav e, vor ayd bolorn ayn zhamanak cheq haytnel indz. es srti kskcic karogh ei mernel...

— O, ev der chgites, te urish inch zarhureli ban enq cackel qezanic:

— Inch, Seda, — vaxecac harcrec taguhin:

— Sovy, sarsapheli sovy. heto vayreni gazanneri, gayleri u borenineri erevan galy ev qaghaqnerum u gyugherum mardik haphshtakely:

— Sovi masin es lsel em:

— Inch es asum, taguhi, inchpes kareli er iskutyuny qez haytnel. sirtd ktor-ktor kliner: Du canot eir mer Gardmana sovi het. bayc da sov cher, ayl haci tankutyun: Trtu gety ev Gardmana qajery tuyl ktayin, vor mer erkrum sov liner: Sovy, sarsapheli sovy tirum er Gardmanic ays koghmy gtnvogh erkrnerum:

Amboghj erku tari bun Hayastany krvi ev aryan dasht er dardzac, bolor ayd zhamanak gyughaciq varel, canel u hndzel chein karoghacel: Ev inchpes karoghanayinq qani vor dasht u dzor, ler u antar hagaraci zorqerov u heluzaknerov Ein brnvac, isk azat ankyunnerumn el hay zorqern Ein mimyanc kotorum, hay ishxannern irar jnjum: Ays pattcharov erkragorcnery crvecan, ayginern u darastannern anxnam mnacin, zhoghovrdi verjin pashary vayreni zorqern sparecin ev sovy yur zarhureli hetevanqnerov brnacav Hayastani mej: Karotutyunn ibrev mi varakich zhantaxt aghqatneri xrtchitic harustneri aparanqy mtav. amen, tegh tirec qaghcy, tshvarutyunneric darnaguyny ... O, erani nran, vov achqerov cher tesel ayd aghety... Mardik qaghaqneri u gyugheri mej unecacnin sparelov: crvecan dashtery, dzorern u lernery, vorpeszi gone kanach xot kam banjar tcharakelov qaghcernin ancnen: Chnayelov, vor shatery ayd xotatcharakneric mernum Ein vnasakar xoter uteluc, aysuamenayniv qich zhamanaki mej dashteri u lerneri kanachn sparecin: Aynuhetev sksan ansurb kendaninern utel, ayn e: Esh, dzi, katu, shun, minchev angam vorder, tchitchuner...:

— Ax, Seda, incher es asum, dadarir, lsel chem karogh...

— Ayo, im tiruhi, utum Ein... bayc aveli sarsaphelin, aveli zarhurelin ka... O, kin araraci akanjy lsel che karogh...

— Inch, Seda:

— Ksarsaphes, chem karogh asel:

— Asa, Seda, patmir, du arden ayd tesak baner lseln indz sovorecrir:

— Asum ein, taguhi, vor hraparaknery lcvel ein merk kam haziv cncotinerov cackvac sovatanj mardkancov, voronq shrjum ein ibrev urvakanner ev mimyanc dipcheluc: anshnchacac ynknum phoghoci mej... Phoqr i shate uzh unecoghnery hardzakvum ein ayd diakneri vra ev nranc misy atamnerov hoshotelov laphum: Amen mi ynkac diaki vra havaqvum ein bazmativ gishatichner, inchpes dzhoxayin charatanj voginer...

— O, zarhureli e...

— Isk inch kaseir katnker erexaneri hamar, voronq erkaratev laluc nvazac dzaynov hrum ein mayreri choracac stinqnery. phoqrik manukneri hamar, voronq artasuqy dalkacac cnotneric corelov ev choracac shrtunqnerov hac gochelov ody lcnum ein aghexarsh aghaghaknerov, isk shatery nvaghac: getin glorvum ev anshnchanum...

— O, sirts mashvecav, Seda, bavakan e:

— Ev heto... bun zarhurelin der chasaci... Gtnvecan mayrer, voch, gazan araracner, voronq ibrev te iranc manukneri tanjanqy chtesnelu hamar, mortecin nranc ev keran...

— Lrir, Seda. aylevs voch mi xosq...

Ev taguhin sastik huzumic aylagunelov ynkav bardzeri vra:

Y

HARSI HIShVoGhUTYUNNERN U VoGEVVoRUTVoYUNY PhESAYIN GALSTYAN ARITVoV

Gisheric bavakan ancel er. havery xosel ein vaghuc. Sedan spasum er, vor taguhin yur patmutyunneric hognac: kparke verjapes hangstanalu ev iran el khramaye heranal:

Bayc nra huysy chardaracav: Verjin patmutyunnery, tchshmarit e, grgrel ein taguhu jghery ev ayd pattcharov mi arzhamanak lrutyuny nranc zruycn yndhatec, bayc erb Sedan bardzracav tchragarani patruygnern ughghelu ev noren depi yur atoraky dardzav, taguhin harcrec.

— Ayd zhamanak cher, Seda, vor tagavory Kostandnupolis gnac:

— Ayo, taguhi, henc ayd tshvarutyunneri zhamanak, — patasxanec Sedan ev, apa noren nstelov: sharunakec.

— Es vor asum ei, te vshtery havitenakan chen, te xavar gisherin hajordum e lusavor ory ev buqin u photorkin paycar arevy... Du qo vshteric, qo tanjanqneric es xosum. bayc dranc kareli e hamematel ayn shateri het, voronc tanum er tagavory... Ancyal paterazmneri ev sovi arhavirneri lok patmutyuny tchnshum e qo sirty. hapa inch aner na, vor ayd caveri darnutyuny krum er andzamb, ibrev tagavor, ibrev zhoghovrdyan hayr, depi vory dimum ein bolor tarapyalnery, depi vory byuravor tshvarner karkarum ein iranc dzerqery... Bayc ev aynpes na ayd neghutyunnery tarav herosabar, ev vorovhetev yur huysy drel er astcu vra, usti na chtoghec arqayin: Ayn mijocin, vor yur ishxannery heracac ein iranic, ev erkiry hecum er tshnamu ev sovi arhavi bneri eresic, hunac kaysry ev patriarqy karekcakan ev mxitarakan namak grecin tagavorin, nuynpes ev katoghikosin, hordorelov sran ashxatel, miacnel hayoc ishxannery tagavori het, ev hordorel nranc yndhanur uzhov dem dnel hasarakac tshnamun: Katoghikosy ayd npatakov shat ashxatec, bayc ishxannern ansastecin nra xratnerin ev merzhecin Vehi xndirnery: Verjins minchev angam ijav Taron ev ashxatec aydteghi mi qani hzor ishxannerin hashtecnel irar kam tagavori het, sakayn ayd ashxatanqn el ancav apardyun: Verjn stipvac eghav yur ishxanneri: azgi hamar anpatvaber hakarakutyan masin zekucanel kaysrin ev patriarqin, ev nranc ognutyuny xndrel tagavori hamar nerqin tshnamineri dem: Otarnery argahatecin mer tshvarutyan vra ev kaysry hravirec te tagavorin ev te katoghikosin gnal yur mot, vorpeszi andzamb xorhrdakcen iranc aneliq ognutyan hamar: Katoghikosy chuzec gnal, vorovhetev vaxecav, te hayoc ekeghecin hunac ekeghecu het miacnelu arajarkutyun kanein iran: Usti hravery chyndunec: Bayc tagavorn aydpisi banic qashveliq chuner, usti ev yur ishxannerov u shqadir xmbov elav gnac Kostandnupolis: Aynuhetev arden haytni e qez, te inch pharavor yndunelutyun arin nran Byuzandionum, te inch tonaxmbutyunner katarecin hayoc tagavori patvin, te inchpes arqayakan tagov u ciraniov psakecin nran, te inch mecagin yncanerov mecarecin te iran ev te yur ishxannerin:

— Ayo, ayd ameni masin patmel e Gevorg ishxany, — harec taguhin:

— Ays hajoghutyunneri lurn arden bavakan eghav staphecnelu hayoc ishxannerin iranc tmrutyunic, — sharunakec Sedan:

— Bolory karces miazhamanak vogevorvecan: Gagik Arcrunin Vaspurakanic sksav vrndel hagaracinerin: Andzevacyac ev Mokac ishxannery iranc erkrneric halacecin Yusupha zorqery: Hyusisayin nahangneric el mer aspataknery qshecin nranc: Aynpes vor Yusuphy hankarcakii ekaci nman mnacel er shvarac: Erb imacav, vor Ashot tagavorn el hunac ognakan zorqerovn e veradarnum Hayastan, el sarsaphy patec nran. aranc zhamanak korcnelu elav ev yur mnacac zorqerov phaxav Dvinic depi Atrpatakan: Tagavory veradardzav hajoghutyunnerov psakvac: Aranc ashxatutyan tirec krkin hagaracineri gravac erkrnerin: Mi qani tegh, tchshmarit e phoqrik ynddimutyunner eghan, bayc hunac ev hayoc miacyal uzhi araj amen argelqner hartvecan: Mer ashxarhy krkin xaghaghvec, zhoghovurdy shunch, arav, artern u ayginery kanachecin, erkiry berqerov lcvecav ev mardik sksan voch miayn arorya hangstutyun vayelel, aylev uraxutyan toner katarel.

— Karcem amenic araj im tagr Abasn sksav:

— Arqaeghbayry... Ayo: Tagavory der cher veradardzel: vor na gnac ev aphxazac Gurgen mec ishxani dster het amusnacav: Che vor vaghuc sirum ein nranq irar:

— Gitem. tagavori tagadrutyan oreric: Im achqi araj sksvecav nranc barekamutyuny...

— Ayo, Dvinum. mi phoqr araj patmum eir: Bayc zhoghovurdy bambasum er nran, vor mec ev tagavor eghboric araj psakvicav:

— Izur: Erevi Aphxaziayi oriordy aravel gravich ev zoregh er, qan Sahak Sevadayi aghjiky, inch ka aydtegh bambaselu:

— Voch, im taguhi, anaknkal depqern ushacrin dzer harsaniqy: Che vor Yusuph vostikany tagavori: hunac het miabanely lselov: shtapel er mi yntani ev zoregh tshnami patrastelu nra dem: Satanayakan xoramankutyamb na tag drav Ashot sparapeti gluxy ev ugharkec Hayastan:

— Ayo, vorpeszi harazaty harazati dem kangnecnelov: erkusin el uzhaspar ane:

— Ev eghbayraspan krvov hayoc zorqery tkaracnelov: anashxat tire mer erkrin:

— Haskanali e: Aydpes el na arav Gagik Arcrunu het, vorpeszi Smbat tagavori uzhy jlate: Bayc verjum, vorovhetev Gagiky heracel er iranic, sparapetin araj qashec: Da mi hin xagh e, vorov mer tshnaminern ashxatel en misht mez tkaracnel: Che vor aveli dzerntu e nranc, vor hayery mimyanc jardelov vochnchanan, qan te iranq sephakan zorqer beren aystegh hayeri het krvelu: Inch e pakasum tshnamun, mekin tag kyncaye, myusin ishxanutyun kta, ayd titghosnerov nranc pharamolutyuny kgrgre ev mimyanc dem kzine: Isk erb npatakin khasne, tagn el kxle, ishxanutyunn el: Aydpes anum en bolor xardax tirapetnery. isk pharqi ev andznakan shahu hamar azg vatcharoghner amen erkrum kan:

— Ayo, taguhi. sparapety giter Yusuphi xoramank npataky, bayc ev aynpes chxghtchaharvecav hayreniqi shahy yur pharamolutyan zohelu: Ibr hakarakator tagavor: sksav eghbayraspan kriv mghel yur horeghbor vordu ev azgi orinavor tagavori dem: Kotoracner arav, gyugher u avanner qandec, qaghaqner arav, minchev vor verjapes Vagharshapati mot tagavorakan zorqeric charachar haghtvelov phaxav Dvin: Aha: Ashot brnavori ays chariqnern ein pattchar, vor arqayakan harsaniqn ushacav: Tagavory kamenum er erkirn amen kerp xaghaghacnel ev apa te tonakan handesnerov zbaghvil:

— Ev du, Seda, hishum es bolory, aynpes che...

— O, aynpes, vorpes te erek katarvecav:

— Ev, irav, vorqan qich zhamanak e ancel, yndameny erku tari... astvac im... Ev ays kartch zhamanakum aysqan erkar aprel...

— Inch, erkar aprel asacir...

— Ayo, Seda, shat erkar tanjveci... Indz tvum e, te tasnyak tariner en ancel: Qsanhingamyaks der che bolorel, ev sakayn vaghuc paravel em es...

— Du der aynpes geghecik es, inchpes mi hreshtak:

— Ha, ha, ha... xeghtch Seda... geghecik em, bayc um hamar, umn e petq qo taguhu gegheckutyuny:

— Du dardzyal txrum es...

— Hishum em inchpes aysor: Es kangnac ei dghyaki verin dstikonum. indz het ein mankahasak nazhishtners... Nerqev, amroci bakum, hayrs patverner er talis mi xumb gardmanaci hecyalneri, voronq nuyn gisher evet piti tchanaparhvein depi Aghstev, vorpeszi ayntegh gtnvogh mer mi zoragundy arajnordein depi Vagharshapat, tagavorin ognutyun hascnelu: Hankarc hervum, Gardmana kamurjic ayn koghmy, mi karmir droshak nshmareci, vor karces trchum er odi mej: "Aghjikner, inch ban e ayn", harcri nazhishtneris: Bolory miasin ayn koghmy nayecin: Ev miny, vor amenic sratesn er, hankarc aghaghakec. "Avetabern e": — Avetaber... — harcri meqenayabar ev sirts sksav trophel... Sa uremn tagavori koghmicn e, — mtaceci es, ev uraxutyunic shunchn brnvecav... Ete hishum es, qich zhamanak araj apstambecan Gugarac verakacu Gntuni ishxannery: Tagavory Abas tagers het miasin gnac ev nvatchec nran: Apa erkusy miasin hyur gnacin aphxazac Gurgen mec ishxanin: Aha, tagavori ayd bacakayutyunic ogtvelov: brnavor Ashoty ekav ev Vagharshapaty gravec: Tagavory ev Abas eghbayrn anmijapes veradardzan Aphxaziayic ev dimecin Vagharshapat: Gardmanic nranq ancel ein gisher zhamanak: Hors het tesnvel er tagavory miayn mi qani vayrkyan, isk indz tuyl cher tvel, vor artnacnein: Nuynisk dzezanic voch voq cher imacel tagavori galn u Gardmanic ancnely:

— Ayo, vorovhetev na npatak er unecel hankarc hardzakvelu Ashot brnavori vra: Voch voq chpetq e ayd imanar:

— Aydpes e. bayc tchanaparhveluc haytnel er hors, te "ete surb katoghiken ogne indz ays angam brnavory yur parispneric vanelu, avetaber kugharkem qez karmir droshov, ev apa kveradarnam Gardman mer harsaniqy tonelu": Ev ayd gitei es, Seda, hayrs haytnel er indz arden. uremn karogh es erevakayel, te inch hrtchvanq, inch uraxutyun tirec im hogun, erb karmir droshy nshmareci...

— Erevakayum em:

— Ev ays bany hors haytnel chkaroghaca. lezus karkamel er uraxutyunic: Verjy, erb nazhishtneric miny tchchac verevic. "Ishxan, avetaber e galis", ev hayrs karces chhavatalov nran: harcakan hayacqov nayec depi indz, es uraxutyunic kisahagac: "Ayo, Ayo, karmir droshov", tchchaci nuynpes ev vazeci nerqev: Eress hrtchvanqic varvum er: Hishum es du ayd ory, Seda:

— Ev kareli e moranal ayn: Bolor amrocy cncum er uraxutyunic: Ishxany mi yntir sur, mi nzhuyg ev shat voskiner pargevec avetaber zorakanin: Na mer ayzhmyan berdakaly: Musheghn er, aynpes che:

— Ayo, na inqn er: Es kamenum ei, vor aveli mecagin yncanerov pargevatrein nran, bayc hors vochinch chasaci. xndirn indz er veraberum, amachum ei:

— Ev erku orva mej, — harakcec Sedan, — amboghj Gardmany tonakan kerparanq arav: Aghstev gnalu nshanakvac hecyalnery zrkvecan Gugarq, Syuniq, Arcax ev urish heravor tegher: hayoc ishxannerin harsaniqi hravirelu: Tagavory ditmamb ushacav Vagharshapatum: Ev erb na ekav, arden bolor ishxannery, sepuhnery, naxararakan tanuterery ev bolor ishxanakan yntaniqnery gtnvum ein Gardmanum. Aphxaziayi ishxany miayn mi or araj hasav. isk vrac tagavory ditmamb ushacel er Gandzakum, vorpeszi mer tagavori het miasin mtne Gardman, chnayelov, vor inqy nra erkrordn er: Bayc Arcrunyac Gurgen ishxany, chnayelov qezanic merzhvac linelun, aysuamenayniv, yur baryacakamutyuny tagavorin cuyc talu hamar: voch miayn shqadir xmbov ekav harsaniqin, aylev Gandzak gnalov: hnarner gorc drav, vor vrac Atrnersehin tagavoric gone kes or araj bere Gardman: Ev hajoghec el: Atrnersehy erekoyan ekav, isk tagavorin hetevyal aravoty yndunecinq:

— Ynduneciq... Ayo, duq yndunum eiq tagavorin: Gardmany eritasardacel er. lernern u blurnery hrtchvum ein. zhoghovurdy shlanum er hayoc ishxanapetutyan pharahegh pertchutyamb, isk ishxannerin shlacnum er Sahak Sevadan yur harust ev mecavayeluch handerdzanqnerov... Isk es, Seda, es yndunum ei voch miayn hayoc tagavorin, hayoc ishxanapetutyan parcanq Ashotin, aylev... Ax, ... ev ayzhm es karoghanum em ays barern artasanel... Ayo, Seda, es yndunum ei nran, vor berum er yur het im vardacin huyseri psaky, im ansahman erjankutyuny, im eranutyan erkinqy... Yndunum ei nran, vor krum er yur mej im sirapatar sirty, im sirashunch hogin... vori hayacqy haphshtakum er im eutyuny, vori dzayny hnchum er im akanjin inchpes gerobeneri meghedin... ev ayd dyucazny, ayd gerbnakan araracy, Seda, im phesan, im amusinn er... Oh, mite kareli er aydqan erjankutyan dimanal...

Ev ayn bolor pharahegh patrastutyunnery, ishxanneri cuyc tvac harganqy, gardmanacoc u hay zorac vogevorutyuny shat phoqr baner ein erevum im achqum: Es kamenum ei vor Ashot-Erkati hamar ayd ameny krknapatkver, erapatkver. che vor na bolor yntir hayeric yntrelaguynn er, hamayn hay ishxanneric bardzr u gerazancn er... Ax, Seda. ete gitenayin tghamardik, te inchpes menq hpartanum enq nrancov, te inchpes knoj phxrun sirty darnum e adamand: erb kapvum e na tchshmarit arzhanyac ter herosi het... Oh, ayn zhamanak nranq erbeq chein ijnil seghani ayn bardzrutyunic, vori vra mer barepasht sirty erkrpagum e nranc...

— Xeghtch kin... — shshnjac inqn iran Sedan:

— Hayrs pahanord gndov tagavorin dimavoreluc araj patvirel er, vor es, ibrev arqayi harsnacu ev Gardmana hzor ishxani aghjik, chelnem im dstikonic ev cherevam zhoghovrdin, minchev vor inqn arqan dghyaky galuc heto chpatrastver indz yndunelu: — Patshatchic orenqy ays e pahanjum, — asum er na: Bayc es... vov erjankutyan andardz vayrkyanner... chkaroghaca dimanal ev patshatchic orenqnerin chansastel: Bolor Gardmany im arqayi u phesayi yndunelutyan pharqy piti tesner, inchpes karogh ei es zurk mnal ayd hatchuyqic: Ev aha phakel tvi es im dstikoni mutqy, nazhishtnerin hramayeci voch voqi chyndunel ev es nrancic minin vercnelov, dghyaki gaghtuk nrbancqov bardzraca mec ashtaraki gluxy: Ayntegh bardzracel es du, Seda:

— Voch. kinn inchpes karogh e bardzranal: Berdapah netadzignery haziv en soghum ayd ancqeric:

— Bayc menq bardzracanq: inchpes aycyam: Gardmana shrjakanery erevum en aynteghic: ases te aphi mej: Dashty, getaky, lernery, bolory mer arjevn ein: zhoghovurdy xrnvac er amen tegh: Erb arajin angam depi kamurjy nayeci, harajapah hecyalneri gundy tesa, voronq spitak droshy cacanelov trchum Ein hoghmi pes: Nranc hetevum er arqan, shrjapatvac yur geghahasak tiknapahnerov, voronc phaylun zrahnery shoghshoghum ein arevi araj ev karces iranc shurjy kaycakner totaphum: Tagavory nstac er spitak ev voskesar nzhuygi vra, hagac voskephayl zrahner ev cackac nuynpisi saghavart, vori vra cacanum er: arcvadzev Gardmanaky hovanavorogh: dzyunatuyr ccunqy: Arqayin hetevum er hayrs: zur gardmanaci aspetnerov. apa Sisakan ishxannery, vostanikneri xumby, Aghvanic sepuhy, Gugarac bdeshxy, Arcrunyac u Mokac ishxannery, Arcaxu ev Xacheni tanuterery, ev ayln, ev ayln: Aynuhetev galis ein petakan u tanutirakan zorqery, sepuh, dranik ev vostanik gndery, ev verjapes shrjakaneric havaqvac zhoghovrdi stvaraxumb amboxy: Erb harajapah hecyalneri xumby motecav berdin ev phoghery arqayi galustn avetecin, Gardmany hegheghogh ishxanneri, zorqi ev zhoghovrdyan bazmutyunn anhetacav im achqic: Im ashxuyzh u anhag hayacqy hareci miayn im phesayi ev sirarzhan tagavori vra: Tiknapahneri xumby berdi drany hasnelov: kang arav erku kargi vra: Tagavorn araj ancav: Nra ahiparanoc nzhuygy: zgalov karces te inch dyucazn e krum yur vra, motenum er darbasin aveli sigapanc ev vorotadzayn xrxnjyunov: Eghbayrners irenc hetevordnerov yndarajecin tagavorin berdi handipakac drnerum. isk mayrs yndunec nran dghyaki mutqi araj, shrjapatvac Gardmani avaganinerov ev nranc tikinnerov: Ete hamozvac chlinei, vor ays shlacucich pharqin haghordakic piti linim es, ete chgitenayi, vor indz e patkanum ayn andzy, vorin amenqn ashxatum en motenal, vori hayacqy aynpes tchgnum en haphshtakel, ev es mievnuyn zhamanak tesnei indz aynqan nranic heru, ashtaraki mej bantarkyal, o, guce ayd bardzrutyunic isk glorei indz nerqev... bayc erb mtacum ei, te na imn e, te ayd bazmambox zorqi u zhoghovrdyan hramayoghy im apaga amusinn e, erb tesnum ei, vor erbemn im dzerqy xndrogh ishxannern ayzhm anhun mecaranqov u aknacutyamb glux en xonarhum nra araj, ev ayd bolory es tesnum em, nerqin hrtchvanqic sirts kamenum e durs trchel... ev ayd mievnuyn sirty, ete gtnver ayd ropein im dzerqum, havatacir, im bari Seda, es kglorei nran, ayd dyucazni votqeri araj...

T

ANHAVATARMUTYAN HAYTNUTYUN

Taguhin yndhatec xosqy mi qani vayrkyan, kamenalov, karces, yur ashxuyzhy chaphavorel ev apa noren erandov sharunakec.

— Ayo, Seda, du iravunq unis: Ardarev, kareli e ancyal qajutyunnery hishelov moranal mi phoqr nerkayi darnutyunnery... Ev inchpes sireli e indz ayzhm ancyaly... Mtaberum, em ayn erjanik vayrkyany, erb arajin angam nerkayaca tagavorin, na nstac er ayd zhamanak dghyaki mec dahlitchum, shrjapatvac yur avaganinerov ev ishxannerov: Bolorn el indz ein spasum: Henc vor hors het dahlitchi drnerum erevaci, tagavorn iskuyn bardzracav atoric ev dimavorelov mez vayelchabar voghjunec: Anshusht es sharaguneci, vorovhetev eress sksav ayrvel... Inchpes lav hishum em ayd vayrkyany... Hayrs handznec nran im dzery: aselov. "Aha, arqa, im dustry ev qo harsnacun": Tagavorn urax ev zhptadem arav im ajy, jermutyamb hamburec ev arajnordelov indz tarav minchev yur gahuyqy, vori qich heru patrastvac er indz hamar ciraniov cackac ator: — "Nerkayacnum em dzez, ishxanner, dzer apaga taguhun" — handisavor eghanakov asac tagavory, ev amenqy miaberan gochecin. "Kecce tagavory, kecce taguhin"... Heto bolor ishxannery motecan ev voghjunecin indz avagutyan kargov: Aydtegh ein, Seda, indzanic merzhvac bolor ishxannery... O, inchpes kamenum ei, vor ayd ropein linei es ashxarhi miak gegheckuhin, vor amenqy hianayin indznov ev asein, te hayoc tagavory yntrel e, ardarev, yur anvan arzhani harsnacu:

— Du geghecik eir inchpes avetaber qeroben ...

— Ev urax ei, vor chei amachecnum im phesayin:

— Ayo, na haytnel er Marzpetuni ishxanin, te erjanik e hamarum iran, vor du gegheckutyamb gerazancum es Abasi amusnun: Aphxaziayi mec ishxany, asel er tagavory, aylevs chi parcenal, te yur dustrn e miayn hayoc arquniqi zardy:

— Erb psaki zhamanak episkoposy arnelov im dzery: tvav arqayin, es bardzracri achqers ev nayeci nran... Oh, inchpes vehashuq erevac na indz ayd ropein, ev es vorqan nranov bardzracac... — "Aha verjapes marmin aran im huysery, es erjanik em", — mtacum ei inqs indz ev apa handugn mtqer hghanum. "Sa, ays Ashoty, ays erkati tagavory imn e. voch voq aylevs chi karogh xlel nran indzanic. menq arden psakvum enq. mer miutyan dashnagiry vaveranum e astvacayin kniqov... " "Zor astvac zugyac, mard mi meknesce", — asum e episkoposy: Bayc aysor, Seda, es zrkvac em nranic, na aylevs imy che. inchpes darn e havatal ayd tchshmartutyany... Bayc che vor "astvac mez zugec", vov eghav bazhanoghy, inchpes patahec ayd. asa, Seda, asa, che vor du el ayd gites, che vor xostacar patmel...

— Es shat baner patmeci, sireli taguhi:

— Voch. du indz chpatmecir, te inchpes sksvecav mer dzhbaxtutyuny. che vor naxkin kayceri hrdehy mi haytni pattcharic borboqvecav:

— Ayo pattchary dardzyal mer tshnamin eghav...

— Vov:

— Yusuphy:

— Inchpes:

— Hishum es, vor dzer harsanyac orery na mecagin yncaner ugharkec tagavorin:

— Ayo, arqayakan tag, akanakur sur, Arabiayi voskesar nzhuygner ev urish shat tankagin zarder:

— Aylev mi mec gund hagaraci hecelazor, ibrev arqunakan banaki satar:

— Ayo, hishum em:

— Inch er ayd barekamutyan npataky:

— Asum ein, vor Yusuphy Parskastanin inqnaglux tirelu hamar kamenum e amirapetic apstambel: Ev vorovhetev ayd zhamanak hayoc tagavory hajoghutyan mej er, hunac kaysry dashnakic er nran, hayoc ishxannery miaban ein hety, hashtvel er na, minchev angam, Gagik Arcrunu het, isk nra miak tshnamin, Ashot brnavory charachar haghtvelov phaxel er Dvin, aha ayd pattcharov kamenum er na tagavori barekamutyuny vastakel: Ev mer harsaniqy harmar arit eghav nra hamar: Yur ayd harust yncanerov, ardarev, Yusuphy tagavori sirty shahec:

— Bayc tes, te ayd yncayaberutyan mej urish inch gaghtniq er taqnvac: Hagaracoc vostikany, harkav, hayoc tagavori hajoghutyan cankacogh cher, sakayn xndrum er nra barekamutyuny, vorovhetev ayd mijocin hajoghutyan mej er Ashot tagavory: Bayc ayn hecelazory, vor Yusuphy ugharkel er tagavorin, ibr nra banakin ognutyun, pattchar dardzav mec dzhbaxtutyan: Tagavory cher karoghanum hamberel Ashot brnavori apstambakan sharzhumnerin: Usti, erb harsanyac tonery verjacan, na voroshec gnal Dvin ev halacel nran mayraqaghaqic: Ete hishum es, ayd mtqin hakarak cher Sahak ishxany: Usti nranq miasin banak kazmecin. arqayakan zorqin miacrin gardmanaci gndery ev Yusuphi hecelazory ev ayd miacac uzherov dimecin Dvin: Katoghikosy, sakayn, ynddem er ayd krvin. usti shtapec, paterazmn argelelu: Che vor erku koghmic el hay zorqery piti jardvein: Vehi bolor janqy, hashtecnelu hakarakordnerin, ancav apardyun: Tagavory mi koghmic yur uzhi vra vstahacac ev myus koghmic, asum en, qo eghboric: Grigor ishxanic: grgrvelov, sksum e paterazmy: Bayc vorovhetev Yusuphy der gaghtni barekam er Ashot brnavorin, usti nra zorqery, hamadzayn iranc zoravari taqun hrahangi, davatchanecin tagavorin: Krvi amenataq zhamanaky nranq toghecin tchakaty ev tikunq dardznelov: phaxan: Ayd hankarcakan dimadardzutyuny shphotel er tagavorakan zorqerin, vorov nranq brnavoric charachar haghtvecan: Aha, Yusuphi xardaxutyan shnorhiv steghcvac ayd anhajoghutyuny eghav pattchar, vor tagavory nor paterazm skselu patrastutyunner tesav: Na ognakan zorq berel tvav aphxazac ishxanic, apa mec banak kazmec sephakan zorqeric: Mtadir er ahavor kriv sksel hakarakordi het: Barebaxtabar, ays angam katoghikosy karoghacav yur aghersaxarn taxandzanqnerov hamozel nran ev hashtecnel brnavor hakarakordi het...

— Seda, bolor ayd patmacnerd haytni en indz. bayc dranq kap chunen im dzhbaxtutyan het:

— Yndhakaraky, taguhi, shat motik kap unin:

— Inchpes:

— Hapa: Tagavori ays anhajogh yndharumy eghav pattchar, vor Utiqum verakacu kargvac Movses ishxany apstambecav tagavoric:

— Ev heto:

— Tagavory ev Sahak ishxany gnacin miasin nran nvatchelu ...

— Ev nvatchecin: Tagavory krvi mej arden siov kisel er nra gluxy ev verjy achqery hanel:

— Ayo, bayc Movses apstambi phoxaren na Utiqum verakacu kargec Clik-Amramin:

— Clik-Amramin... Ayo, hishum em. uremn aydteghic sksvecav, ha...

Taguhin mi anhangist sharzhumov mi koghm hrec bardzery ev mahtchi mej ughigh nstelov, harec achqery dayaki vra:

Sedan vochinch cher xosum. yst erevuytin na ashxatum er phaxust tal nor merkacumneric, vorovhetev vaxenum er: chlini te taguhin noric vrdovvi:

— Inchu lrecir, Seda, — harcrec taguhin:

— Chgitem, te urish inch xosem, — patasxanec dayaky txur zhptalov:

— Asacir, vor tagavory Utiqum verakacu kargec Clik-Amramin, aynpes che:

— Ayo:

— Inchu anpattchar nran ev voch mi urishin: Inch gites du ayd masin:

— Asum ein, vor Amrami masin bolorn el govestov ein xosel tagavori het:

— Ayo, na huzhku ev zoravor mard e, ev henc yur zorutyan hamar el nran Clik en anvanum: Bayc mite miayn ayd er pattchary:

Sedan lur er:

— Patmir inch vor gites, aranc mi ket taqcnelu, — hramayec taguhin aynpisi xist eghanakov, vor Sedan aylevs hapaghel chhamardzakvecav ev patmec nran hetevyaly.

— Movsesi apstambutyuny Utiqum tchnsheluc heto eghbayrd Grigor ishxany: veradardzav Gardman miaynak, aranc mec ishxani: Mord harcin: te ur mnac Sevada ishxany, na patasxanec, te tagavori het miasin piti gna Erazgavors: taguhun tesnelu: Bayc vorqan mec eghav mer zarmanqy, erb mec ishxany erku oric heto veradardzav nuynpes Gardman, verin astitchani txur ev husahat: Ishxanuhin shat anhangstacav, karcelov te voreve mi txur lur e arel na qezanic: Bayc iran, ishxanin sirt charav ban harcnel, vorovhetev, inchpes gites, hayrd sovorutyun chuner, yur txrutyan masin bacatrutyunner tal mardkanc ev shat zayranum er, ete meky hamardzakvum er harcer anel nran dra hamar: Erku or sharunak ishxany dghyakic durs chekav: Errord ory gaghtni xorhurd uner mord ev eghbarcd het: Aynuhetev, hamarya, bolor tuny txrec: Ayd hangamanqy anhangstacnelu chaph indz hetaqrqrec: Sakayn ishxanuhin, vor indzanic cacuk vochinch chuner, haytnec shutov iranc txrutyan pattchary. "Im Sahakanuyshy, Seda, dzhbaxtacav arden ...", — asac na indz mi or:

— Inchu, — harcri es zarmanalov:

— Amusnus gorc drac naxazgushutyunnern apardyun ancan, — asac, na txrutyamb: — Ishxany karcel er, te Sevordyac oriordin Clik-Amrami het amusnacnelov, kjnje arqayi srtic nra siro hishataky, bayc sxalvel e charachar. naxkin siro kaycern sksel en arden erevan gal ev, guce, hrdeh arajacnen...

— Inchpes, -vaxenalov harcri es:

— Movses apstambin nvatcheluc heto tagavorn ijel e Sevordyac dzory: zorqin hangstutyun talu: Aydtegh dimavorel e nran Clik-Amramy Sevordyac ishxannerov ev hravirel tagavorin yur amrocy: Tavush: Sevadan ashxatel er, vor na ayd hravery chyndune, vorovhetev gushakel e galiq dzhbaxtutyuny, bayc yur janqn apardyun e ancel: Asum e, te tagavory, vor minchev ayn shtapum er taguhun tvac yur xostumy katarelu, ayn e: nshanakac zhamanakin Erazgavors veradarnalu, sirov yndunec Amrami hravery ev gnac Tavush:

— Heto, — harcri es:

— Ishxann ynkeracel e nran, — sharunakec mayrd, — ev aha te inch e patmum, — ayntegh er, — asum e, — arqayi naxkin sirelin: Clik-Amrami kiny: Sa inqy dimavorec tagavorin amroci drneri mot: Aynpes gegheckacel ev hrapurich er dardzel, vor ankareli er tesnel nran ev chhianal: Erb arajin angam handipec tagavorin, es tesa, te inchpes na aylaylvecav ev sharagunec: Nayoghnery kkarcein, te amacheluc kam tagavori nerkayutyunic tchnshvecav, bayc indz haytni er pattchary: Im phordzvac achqeric, — asac hayrd, — chtaqnvecav nuynisk tagavori huzmunqy: Amrami kinn ayd vayrkyanin aynqan hrapurich er, vor es chei zarmanal, ete tagavory grkaxarnver nra het: Es parz tesa, vor naxkin siro kaycery colacin erkusi achqerumn el ev nranc xorhrdavor hayacqnery hasarak achqeri hamar annshmareli mtqer haghordecin mimyanc... Bayc tagavory karoghacav zspel iran. na aynuhetev aylevs ishxanuhun cher nayum, ev erevi Clik-Amramy neghanum er, vor yur tikiny tagavori ushadrutyuny cher gravum: Sakayn shutov im kaskacnery marmin aran: Tagavory, vor mtadir er Utiqi verakacutyuny handznel im vordun: Grigorin, hankarc mitq hghacav ayd ishxanutyuny tal Clik-Amramin: Es chhakarakeci nra ayd ditavorutyany, vorovhetev parz tesa, vor geghecik ishxanuhu mi lur hayacqn aveli shat ban piti aser ev aveli shut hamozer nran, qan im tchartaraxosutyuny: Hetevyal aravot tagavorn storagrec "Utiqi ishxanutyuny" Amramin handznogh hramany: Ishxanuhin andzamb ekav arqayin yur shnorhakalutyuny haytnelu: zrahavorvac yur bolor geghov ev kanaci gravchutyamb: Inch veraberum e Clik-Amramin. uraxutyunic qich er mnum tagavori dzerqery hamburer: Nuyn avur erekoyan es hishecri tagavorin taguhun arac yur xostumy Erazgavors darnalu masin ev zarmaca, vor na haytnec, te cankutyun uni erku or evs Tavush mnalu, vorpeszi kargadrutyunner ane Utiqi masin ev karevor hrahangner ta Clik-Amramin: Es aylevs chei karogh mnal aydtegh, — asum e ishxany, — ev handisates linel, te naxkin siraharnern inchpes en norogum iranc barekamutyuny, usti ver kaca ev eka aystegh, vorovhetev Erazgavors gnalu aylevs sirt cher mnum. inch eresov erevayi es im aghjkan, Sahakanuyshin ev inchpes ardaracnei tagavori Tavush berdum ushanaly: Erku oric heto mec ishxany kanchec indz ev asac. "Seda, im dustry ev qo Sahanuyshy miaynak e, aysuhetev na aveli karot e qo xnamqin. patrastvir vaghy evet tchanaparhvel Shirak": Es uraxutyamb hamadzayneca, vorovhetev voch mi pashton cher karogh indz hamar aveli sireli linel, qan im taguhun carayely: Ishxann arden imacel er, vor mayrd patmel e indz amen ban: Usti tchanaparhvelus zhamin kanchec indz ishxanuhu mot ev asac. "Seda, du arden gites, te inch vtang e sparnum im dster yntanekan erjankutyany. na der eritasard e ev karogh e yur varmunqov shtapecnel verahas vtangy: Gna ev hskir nra amen mi qaylin: Du phordzvac ev kyanqy tchanachogh kin es: Ashxatir, vor qo taguhin zinvac lini misht knoj amenanurb hrapuyrqnerov, vor nra amen mi qayly, xosqy, hayacqy ser zartecne yur amusnu mej ev moracnel ta nran Amrami knoj hrapuyrnery, nra dyutogh u kaxardogh achqery... tchshmarit e, arhestakan mijocnerov dzhvar e ser zartecnel, bayc nuyn ayd mijocnerov kareli e hangcnel hin siro kaycery kam argelel nra bocavarvily noric: Psaky chi apahovum amusnu sery. ev amusnacyalnery chpetq e erbeq bardzitoghi anen mimyanc sireli linelu ev sharunak mimyanc hrapurelu: mijocnery: Amusnakan kyanqi yntacqum harkavor e sharunakel nuyn mrcutyuny, vorov vor mard dzerq e berel yur sirac andzin. ev petq e sharunakel ayd aveli erandov, vorovhetev bnutyuny mardun steghcel e aynpes, vor cankali npatakin hasneluc heto dadarum e aylevs nuyn npatakov graveluc ev vogevoreluc: Ev aha henc ays zhamanakn e, vor phordzutyuny vra e hasnum: Qo taguhin ays banery chgite ev erani te: erbeq el chphordze... na, ardarev, sirum e ankeghcutyamb. ev henc ayd pattcharov el mec havat uni tagavori vra: Bayc vov vor ankeghcutyamb e sirum, na el heshtutyamb aynpisi sxal qayler e anum, voronq heracnum en iranic yur sirac andzin, manavand ete verjini mej burn che phoxadardz sery kam patrast ka mi hakarakord, vor karogh e hrapurel nran: Shat angam mi anzguysh xosq, mi anvayel cicagh, mi kopit sharzhum, nuynisk hagusti mi tgeghutyun bavakan e linum, vor qez sirogh srti mej kate zzvanqi tuyny. arajin katilin hetevum e erkrordy, errordy, ev aynuhetev aylevs heracogh sirtn anhnar e linum gravel: Ays bolory gites du, Seda, gna ev patsparir qo Sahanuyshy verahas vtangneric: Tagavori sirty sasanac e arden. ayd es hastat tesa. ashxatir, vor im dustry verjin harvacy chta... Isk es im koghmic hnarner kmtacem sparnacogh vtangi arajn arnelu..." Ays xratnerov tchanaparh drav indz mec ishxany: Aynuhetev, inchpes gites, es eka Shirak: Tagavorn arden qez mot Erazgavorsumn er: Bayc na gurgurum er qez jerm sirov: Du goh eir baxtic: Ishxani haytnac kaskacnery chein ardaranum, gone es voch mi phophoxutyun chei nshmarum tagavori mej, vorovhetev nran misht qaghcr ev siralir ei tesnum qez het: Bayc erb na nuyn amrany zbosanqner patrastec qez hamar Syunyac ev Gugarac lernerum ev ynkeruhiner kargec qez Syunyac ishxanuhinerin, isk inqy gnac Sevordyac koghmery, ibr te Utiqi mej karevor kargadrutyunner anelu, ayn zhamanak arden kaskacy pasharec indz: Iharke es qez vochinch chhaytneci. du aynpes urax ev erjanik eir... vor voch mi aparazh sirt cher handgnil kaskaci anmaqur shnchov qo anarat hogin tunavorelu, qo hastatun havaty sasanelu... Bayc te tagavori sirty gravvac er Amrami knojmov, ayd banin es havatum ei arden... Aynuhetev tagavori aycelutyunnery Utiqin krknvum ein hatchax. du vochinch cheir kaskacum, bayc menq, aysinqn: cnoghnerd: Gardmanum, isk es: arquniqum, grete halumash einq linum: Verjerum tagavori ayd aycelutyunnern aynqan hatchax krknvecan, vor arquniqi kanayq ev nuynisk arqayi tiknapahnern asum ein, te "tagavory siraharvel e Sevordyac ashxarhi vra...":

— Ev iharke dranq bolory gitein, te inchu tagavory hatchaxum e Utiq, aynpes che, — harcrec taguhin, grete huzmunqic doghalov:

— Voch... karcem miayn erku hogi yur tiknapahneric...

— Ax, Seda, el inchu hamar es cackum, erku hogin el bavakan en erku haryurin imacnelu hamar: Isk arquniqi kanancic vorin er haytni im dzhbaxtutyuny:

— Ayn zhamanak karcem voch voqi: Bayc erb Abas arqaeghbayry yur aneroj: aphxazac Gurgen ishxani het mianalov: davadir eghav arqayin ev kamenum er brnel nran kam spanel, tagavory xuys tvav nrancic: Davadirnery ptrecin nran. nax Shirakum ev apa zorqerov dimecin Erazgavors: Anshusht hishum es, vor minchev nranc galy tagavory mez boloris vercrav ev shtapov hascrec Utiq. Sevordyac dzory: Aydtegh menq amracanq Tavush berdum, Clik-Amrami mot: Aha ayd zhamanak mer tikinneric erkusy nkatel ein tagavori ev ishxanuhi Asprami mtermakan haraberutyuny ev bambasum ein, vor na ayd tagnapi zhamanak mez yur siruhu tann e patsparel ev voch te Syunyac berderic minum:

— Vovqer ein ayd tikinnery, Seda, asa, es kamenum em anpattchar imanal, — harcrec taguhin:

— Miny mer Shahanduxti mayry, myusy: Gohar ishxanuhin:

— Ev nranq qez het xosecin ayd masin:

— Ayo, bayc gaghtni: Mezanic zat voch voq chgiter ayd bany: Sakayn es im koghmic ashxateci crel nranc kaskacnery:

— Izur. du nranc achqery phakel cheir karogh... Bayc du, Seda, inchu nuynisk ayd zhamin chhaytnecir indz ayd gaghtniqy: Ete es gitenayi, te indzanic zat urishnern el en nkatel ayd bany, ayn zhamanak es dashuyn kccei nax ayd anzgami ev apa im sirty. ayn zhamanak Ashot-Erkati ishxanutyuny cher vtangvil, Sahak Sevadan ev yur vordin chein kuranal...

— Inchpes, taguhi, mite du el ayd bany Tavush berdum imacar:

— Ayo, Seda. nuynisk ayn anzgami aparanqum, mer ayntegh hasneluc mi qani or heto:

— Inchpes:

— Ayn ory, vor menq hyur einq Amrami mot, ev ayd ishxany ginov vogevorvac moracel er yur kochumy ev hatchoyakan zruycner er anum indz het eghogh ishxanuhineri het, hishum es, heraca es nra dahlitchic: Mi inch-or txrutyun pasharel er hankarc im sirty chgitei inchov pharatel ayn, ishxanuhineric voch mekin chei kamenum ynkeracnel indz: Usti miaynak ela ev sksa Amrami aparanqy shrjel: Huys unei patahel mi tegh tagavorin, vorovhetev na arandznacel er: Vostanic hasac namaknery kardalu hamar: Mi nrbancqic ancnelu zhamanak hankarc im akanjin hasav tagavori dzayny. es uraxutyamb dimeci depi handipakac dury, vor Aspram tiknoj dstikonn er hanum: Aydtegh lseci nra dzayny: Aspramin yur tantiknutyan hogserov zbaghvac ei karcum, bayc zarmaca, vor na aystegh xosakcum e tagavori het: Mi txur naxazgacum pasharec im sirty. shunchs karces brnvum er. araj anca huso ev erkyughi mej, baci ayn dury, vorteghic zruyci dzaynn er galis... ev inch tesa, Seda... O, inchpes ayd zhamin shnchaspar chegha es, inchpes chmera... Aspram ishxanuhin, Seda... tagavori grkum...

— Astvac im...

— Ayo, im Ashoty, im ansahman siro ev erjankutyan tagavory grkaxarn Clik-Amrami knoj het... Ax, Seda, zgum es ardyoq, te inch harvac er sa indz hamar... Vor shanty, vor kaycaky karogh er mardkayin sirtn aveli anoghorm kerpov harvacel...

— Ev heto inch arir:

— Vochinch: Nranq erkusn el mereli guyn aran. isk es hamr u anxos durs eka aydteghic ev apastaneci motik senyakneric minin:

— Ayd erevi ayn zhamanakn er, vor du hivandacar:

— Ayo, hivandaca henc ayd charagushak depqi pattcharac cavic... erku amis sharunak tanjveca im ayd canr vshti gaghtni verqeric...

— Zarmanali e. ev mezanic voch voqi chhaytnecir:

— Chhaytneci, vorovhetev chkameca hayoc tagavori yntaniqy korcanel. chkameca Sahak Sevadayi dster dzerqov hayoc tagin u gahin anarganq droshmel ev... ax, inchu taqcnem, Seda, chhaytneci, vorpeszi im hakarakorduhinery churaxanan, vorpeszi hachaghkot ishxanuhinery cncutyan ton chkataren ev im naxkin phesacunery im hpartutyuny chcaghren...

— Im xeghtch tiruhi... — shshnjac Sedan inqn iran:

— Ev sakayn im hpartutyunn indz charachar patzhec...

— Astvac voghormac e, tiruhi. du, vor aydpes herosabar tarel es ayd cavery, ankareli e, vor naxkin erjankutyuny noren chtchashakes:

— Xeghtch Seda, inchqan bari es du... Bayc mite lsac kas, vor mer orerum merelnery harutyun arnen... Ver kac, mayr Seda, ver kac ev gna hangstacir, qez shat hognecri. piti neres indz...

Sedan, vor vaghuc spasum er ayd hramanin, motecav taguhun, hanec nra mnacord shorery, ughghec mahtchi anhartutyunnery ev "bari gisher" maghtelov nran: qashvecav qnarani mot gtnvogh xucy:

Taguhin nuynpes parkec qnelu: Bayc txur mtacmunqnery erkar tanjecin nran: Luysy bacvelu mot er, vor nra achqery canracan, minchder Sedan vaghuc vayelum er xaghaghutyan hreshtaki bariqy:

Zh

KVoIYR VRIZhARVoIN

Arevy mayr mtnelu vra er: Erku hecyalner arshavasuyr ancnum ein Gandzaku dashtic: Nrancic miny tariqavor ev aznvakan demqov tghamard er, cackac pghndze tetev saghavart ev zinvac arcatapat srov u phoqrik, phaylun vahanakov. myusy: zrahazgest, poghpate glxanocov, canr asparov, vaghakavorn azdrin ev erkar nizaky dzerin haghtandam mi eritasard: Tariqavor tghamardy, vor yst erevuytin ishxan er, yntanum er arajic, isk eritasardy, vor nra tiknapahn er, hetevum er nran: Erkusi dzianern el sastik qrtnac ein ev phrphurov cackvac: Erevum er, vor nranq erkar tchanaparh ein ktrel:

Erb hecyalnern yndardzak dashtn ancnelov Gardmana dzory mtan, ishxany tiknapahin darnalov asac.

— Eznik, arevn arden mayr mtav, petq e shtapel hasnel amroc der muty chkoxac. es chem kamenum, vor berdapahnern aghmuk hanen drnery banalu pattcharov:

— Inchic es qashvum, ter, — harcrec tiknapahy:

— Chem kamenum, vor, mer aystegh galy Sahak ishxann imana, mtadir em nerkayanal nran ibrev: mi ancanot:

— Bayc mite nra dghyakum voch voq chi tchanachum qez:

— Karcem: voch voq: Ut taruc aveli e inch es Gardman chem mtel: Nuynisk tagavori harsaniqin chkaroghaca nerka linel: Vov karogh e uremn indz hishel: Ishxani tan hin carayoghneric meky Sedan e, vor mez mot Garniumn e: Indz ktchanacher ishxanuhin, bayc na el kendani che: Ishxani Davit vordin Amrami banakumn e. mnum e inqy ishxany ev yur Grigor vordin: Isk nranq erkusn el kuyr en, hetevapes chen karogh tchanachel indz, te es vov linels cackem nrancic:

— Ete aydpes e, uremn es chpetq e berdy bardzranam, ayl petq e gisherem avanum:

— Inchu, -harcrec ishxany:

— Vorovhetev indz tchanachum en voch miayn Sevada ishxani caranery, aylev berdapah zinvornery:

— Inch vnas:

— Nranq giten, vor es carayum em ishxan Marzpetunun, uremn ev im pattcharov ktchanachen naev qez:

— Ete aydpes e, mna avanum:

— Cara em hramanid:

— Ayd lav e. guce qez hajoghvi naev teghekutyunner havaqel Sevada ishxani masin, te inch chaphov na masnakic e ays apstambutyan gorcin:

— Anshusht. Ezniky chi hangstanal, minchev vor amen ban teghn u teghy chimana: Aysteghi qahanan shataxosi mekn e, es nra mot kijnem:

— Bayc qich xosir ev shat lsir:

— Karogh em bolorovin chxosel, sakayn arat ajhambuyr ktam:

— Ayd el lav e. patrast arcat unis:

— Geghjuk qahanayin pghndze dramnerov el kgohacnem:

Hecyalnery xosakcelov hasan Gardmana vtakin:

— Deh, el mi ushanar. ancir getaky, — hramayec ishxany:

Tiknapahy voghjunec tirojy ev mtrakelov dzin: ancav vtaky ev ughghvecav depi dzax, Gardman avany gnalu hamar, isk ishxany brnec amroci tchanaparhy: Erb hasav berdasari storotin, erevac Gardmany yur spitak parispnerov ev hzor ashtaraknerov, voronq ambarnum ein berdi arevmtyan koghmic ev aj u dzax dzgvelov: mianum hyusisayin masi anmatcheli lernalanjin ev haravayin u arevmtyan koghmeri vimaherdz zhayreri bnakan patneshnerin:

Leran gagatin tarac ayd anarik amrocy, vor muty koxelu vra, manavand, aharku tpavorutyun er anum amen mi ancordi vra, motecogh ishxani sirty txrutyamb hamakec: Na hishec ut tari araj yur ev arqayordi Ashoti mutqn ays amrocy: Ayd zhamanak, ardarev, nuynpes urax cher yur sirty. hayoc tagavory nahatakvac, ishxannern anmiaban, arqayordin anognakan, inqy viravor... harkav, urax linel cher karogh: Bayc Gardmann ayd zhamanak huys u hogi er nershnchum motecoghin. Sahak Sevadan hskum er aydtegh inchpes mi hzor aryuc. nra hambavy ahabekum er tshnaminerin ev xraxusum lqvacneri sirty: Isk ayzhm... ayzhm karces te amrocy sug er mtel ev nra artaqin patkery voch te zorutyun, ayl lqumn u husahatutyun er artahaytum:

Ory tarazhamel er: Chnayelov vor ishxani nzhuygy hognac, ev tchanaparhy zarivayr er, aysuamenayniv na shtapecnum er xeghtch kendanun, vorpeszi amroc hasne mi qani vayrkyan araj:

Chnayelov ishxani ayd janqerin, bayc der amroci storotin chhasac, na lsec, vor mijnaberdic phoghy phchecin: Ayd arden amroci drnery phakelu nshann er: Uremn el shtapelu hark cher mnum: — "Anicyalner, inch drnphaki zhamanak e..."-qrtmnjac inqn iran ishxany, ev dziu sandzy dzgec: Kendanin karces zgac, vor tiroj erandy marec, usti inqn el ir canr qaylaphoxn sksav:

Dghyakum arden tchragnery varel ein, erb ishxany hasav amroci drany, vor gtnvum er arevmtyan koghmic bardzracogh erku ashtarakneri mejteghy:

Ijnelov dziuc, na motecav ashtaraki drsi paharanin ev vercnelov aydtegh pahvogh phayte mec murtchy, ereq angam amur zarkec pati vra amracrac taxtake kochnakin:

— Vov e, — xrpot dzaynov harcrec mi pahapan:

Ishxany varanec patasxanelu, vorovhetev cher mtacel, te inch anun piti ta iran:

— Vov e koch anoghy, -harcrec krkin pahapany phoqr inch zayracac ev ays angam ashtaraki negh patuhanic durs hanec ir ahagin gluxy:

— Arqayi banbery ... — patasxanec ishxany aranc mtacelu:

— Arqayi banbery chi karogh mtnel mer amrocy, — zayracac patasxanec pahapany.-mite tagavory chgite, vor Gardmann arden ir hin tirojn e patkanum: — Ays aselov na ir gluxy ners tarav depi ashtaraky ev lrec:

Ishxany mnac shvarac: Na cher spasum, vor gardmanaciq miabanac linein utiacineri het: Tepet hastat giter, vor Clik-Amrami apstambutyan gorcum xarn e naev Sahak Sevadan, manavand vor nra Davit vordin haytni kerpov miacac er Amrami het, aysuamenayniv huys uner, vor Gardmana amroci berdakaly, vor kargvac er tagavoric, chi davatchanil yur tirojy, vorovhetev nra bazmamya havatarimneric minn er: Bayc erb pahapani patasxany lsec, hamozvecav, vor bolor erkirn uremn Amrami het e:

"Inch anel ayzhm", — mtacec inqn iran ishxany ev apa voroshec xoramankutyan dimel: Na krkin murtchy arav ev arajvanic aveli amur zarkec kochnakin:

— Barekam, erevi qo tagavori spasavornery sirum en ashtarakneric kaxvel, — handgnutyamb gochec verevic pahapany ev gluxy krkin patuhanic hanelov: avelacrec, — cankanum es vor mi phqin ughghem krcqid:

— Himar, qez phordzum ei, qez nman anasuny miayn karogh e anoren tagavorin spasavorel:

— Vov es du uremn, — harcrec pahapany dzayny meghmacnelov:

— Amram ishxani hamharzy: Sevada ishxanin karevor lur em berel:

— Isk ete sut lini ayd:

— Txmar. dzer berdn uremn mi zorakan el karogh e arnel. inchic es vaxenum:

— Spasir, petq e berdakalic hraman arnenq, — ays aselov pahapany heracav:

Mi qarord zhamic et ashtaraki patuhanic kaxecin mi varac ghambar, tesnelu hamar, te ardyoq urish mardik chkan dran araj, ev erb stugecin, vor spasoghy miayn mi hecyal e, ekan ev amroci dury bacin:

Pahapannery tesnelov, vor ners mtnoghy ishxan e ev voch hasarak zinvor, patshatch harganq matucin nran, bayc mievnuyn zhamanak xndrecin, vor barehatche nax berdakalin nerkayanal vorovhetev iranc aydpes er hramayvac:

Ishxani npatakn el ayd er: Na kamenum er stugel, te ardyoq berdakaln iskapes miacac e apstambneri het, te stipvac ev areres e hpatakum nranc tchnshumnerin:

Pahapannern arajnordecin ishxanin depi motik ditanocneric miny, vori vernaharkum spasum er nran berdakaly: Phoqrik ev cacr drnic ners mtnelov: na sksav bardzranal qarya negh ev odzaptuyt sandughqnerov: Arajnord pahapany kang arav vernaharki mutqi araj ev xndrec ishxanin, vor barehatche nax handznel iran yur sury ev apa mtne ners:

Ishxany hnazandvecav zgushutyan hamar yndunvac ayd sovorutyany ev handznelov zinvorin yur surn u vahanaky, mtav berdakali mot: Verjins mi bardzrahasak, xoshoradem, xeloq achqerov ev yst erevuytin baresirt tghamard er, vor phoqrik, kamarakap senyaki mejteghy kangnac spasum er yur xorhrdavor hyurin:

Henc vor ishxany ners mtav, berdakaly grkabac vazec depi nran ev bacakanchec.

— Gevorg ishxan, ays du es, inch hoghm, inch dipvac: — Ays aselov, na grkaxarnvecav ishxan Marzpetunun ev hamburvecav nra het:

Ishxann ays siralir yndunelutyunic arden gushakec, vor berdakaln apstambneri het che, usti nshanaci haytnec nran, vor pahapany kangnac e dran araj, ev xndrec, vor heracne nran:

— Vov ka aydtegh, — gochec berdakaly depi dury gnalov:

— Es em, ter, — patasxanec pahapany ev ners mtav:

— Dir aystegh ishxani surn u vahanaky ev ijir nerqev, — hramayec berdakaly ev pahapany katarelov nra hramany: heracav:

Erb nranq miaynak mnacin, berdakaln arajinn sksav xosil.

— Chei kaskacum, vor aystegh ekoghy arqayi mardkancic e, pahapannern asacin, vor du qez nax arqayakan ev apa Clik-Amrami hamharzn es anvanel: Skzbum shphotveci, karcelov, te ekoghy Amrami mardkancic e, bayc heto imaca, vor mer pahapani: arqayi hascein ughghac anzguysh xosqeric heto es xosqd phoxel, iskuyn gushakeci, vor mer havatarimneric minn e ekoghy:

Ayzhm asa, vorteghic ev inchpes hasar aystegh, inchu miaynak es, ur en tiknapahnerd. inch lur unis arqayic. ardyoq egeracineric huys ka, te Vostanum petq e zorazhoghov anel... — shtapov ev irar etevic harcer arav berdakaly:

Marzpetuni ishxany, yst erevuytin, heghinakavor andzn er berdakali hamar: Verjini harcerin na chshtapec patasxanel, ayl nstelov taxtake atoraki vra, vor aydteghi miak karasin er, arajarkec xosakcin nuynpes nstel yur handep: ditanoci patuhanin:

— Du der eritasard es, Vahram, isk es tariqs ancrac: Tchanaparhi erkarutyunn indz hognecrel e, togh vor mi phoqr hangstanam ev apa xosem, — nkatec Marzpetunin:

— Ax, nerir indz, ishxan, qo ners mtnelov es aynpes uraxaca, vor minchev angam shphotveca ev tanutirakan partavorutyuns moraca... nuynisk nstel charajarkeci qez... Nerir indz, aghachum em: Bayc menq inchu aystegh ushananq. shnorh ara indz, ek im tun, ayntegh hognutyund karnes ev aveli hangist kxosakces:

Ays aselov berdakaly ver kacav ev kamenum er arajnordel ishxanin: Bayc na teghic chsharzhvelov, nran el arajarkec nstel:

— Vahram, es qo tuny gal chem karogh, — asac ishxany, — indz chpetq e tesnen qo tany: Mi qani teghekutyunner unim qezanic arnelu ev phoxareny qez haghordelu. ayd verjacnenq, ev aynuhetev es piti gnam Sevada ishxani mot: Menq ayzhm aynpisi tagnapi mej enq, vor hyurasirakan iravanc partavorutyanc ushadir linel chenq karogh:

— Shat lav, ara, inch vor hatcheli e qez, — patasxanec berdakaly ev teghy nstec:

Marzpetuni ishxany harec achqery berdakali vra ev mi xorhrdavor hayacqov nayelov nran votqic minchev glux, lurj dzaynov harcrec.

— Vahram ishxan, kareli e ayzhm vstahanal qez vra aynpes, inchpes vstahanum einq tariner araj Vahram sepuhi vra:

— Ishxan, shnorhakal em ayd ankeghc harci hamar: Ayzhm aynpisi zhamanakum enq aprum, vor Marzpetuni ishxann iravunq uni karcelu, te naxkin Vahram sepuhy dardzel e arden matnich, mi tiradruzh, manavand vor ayzhm carayum e apstambneri droshaki tak: Bayc es karogh em havatacnel qez, vor voch tarinery ev voch hangamanqnery chen phoxel im mej vochinch: Arqayi naxkin havatarimy aysor el nra havatarmaguyn caran e: Te inchu apstambneri het em ayzhm, dra pattchary voch te im, ayl arqayi shahn e, vor es chkaroghaca antesel:

— Inchpes, bacatrir indz:

— Erb lur hasav aystegh, te Clik-Amramy apstambutyan drosh e parzel, Sevada ishxany harmar arit hamarec ogut qaghel ayd depqic: yur vaghuc gurgurac npatakn iragorcelu hamar: Anmijapes na hravirec yur mot Gardmana aznvakannery ev zhoghovrdi glxavornery: Hravirvacneri mej ei ev es: Ishxann aynpisi tchar xosec mer araj, vor gardmanaci hayrenasernery bolorovin xelagarvecan...

— Inch er asum:

— Chem karogh bolory hishel, bayc inch vor chem moracel, ayn khaghordem: Aznvakannery xmbvac ein ishxani patshgamum, isk zhoghovrdi glxavornery aparanqi bakum: Erku caraner teveric brnac durs berin Sevada ishxanin. erku urish caraner el: Grigor ishxanin: Canr, sarsapheli canr tpavorutyun arav mer vra kuyr hor u vordu erevaly: Der Sevada ishxany berany chbacac, bakum xrnvac zhoghovrdi mej tagavori anvan ughghvac anecqner lsvecan: Sevada ishxany depi patshgambi ezerqy harajanalov, henvecav gavazani vra ev motavorapes hetevyaly xosec.

— Ishxanner ev zhoghovurd. dzer achqerov aha tesnum eq, vor hzor Sevadan, gardmanacoc parcanqy ev tshnamineri sarsaphy, apirat phesayic kuracac: yur caraneri shnorhivn e miayn dzer achqin erevum: Chei kamenal, vor im zhoghovrdi amenic sinlqor andamy handiper ayspisi dzhbaxtutyan, vor ceruni hor ev eritasard vordu hamar steghcec harazati dzerqy: Canratar mi visht e ays: Duq tesnum eq Gardmany. nra erkinqn u arevy, lernern u dashtery, nra caghikn u garuny... Es zrkvac em ayd boloric, bayc ayd che miayn im cavy: Es chem karoghanum im zhoghovurdn andzamb xnamel, nra vshtern amoqel, im hivandnerin aycelel, im vorberin patsparel, im ayrineri artasuqy srbel, im geryalnerin veradardznel... Sevadan karot e ayzhm yur caraneri shnorhin. ete nranq chkamenan, vov gardmanaciq, es chem karogh minchev angam arevi tcharagaytnerov im sarac marminy jermacnel... Im tuny, vor mi or kendanutyan hnoc er, ayzhm kuyr bvitchakneri kacaran e dardzel: Ays ameny tanum em es, vorovhetev zrkvac em astuco luysy tesnelu karoghutyunic: Bayc duq, gardmanaci qajer, duq, vor aroghj achqer, zoregh bazukner, annkun korov uneiq ev uniq, inchpes eq karoghanum tanel ayn anarganqy, vor Ashot-Erkaty droshmec dzer tchakatin, dzer hayrn u arajnordy kuracnelov, dzer azatutyuny shghtayelov...

"Zhoghovurd Gardmana, -bacakanchec ishxany, — es bardzracri qo anuny im haghtutyunnerov, du storacrir nran qo anmrunch hpatakutyamb... Ete qajutyun chunis den dzgel ayd anarganac lucy, qajutyun unecir gone mi sur ccel im krcqin, vorpeszi Sahak Sevadayi vshtery gone nra mahvamb anhetanan ashxarhic, vorpeszi qo vordinery Sevadayi boghoqy chlsen ev qez chanicen...":

Ishxany der cher verjacrel xosqy, vor bolor avaganin ev nra het el zhoghovurdy miaberan aghaghakec.

"Korchi brnavory, Gardmann azat e ays vayrkyanic ev mer ishxann e Sahak Sevadan...":

Mi qani ropeic heto amboghj amrocy xrovyal covi kerparanq arav. zhoghovurdy durs ekav zenqery dzerin, karces te tagavori banaky pasharel er nran: Patneshneric durs vrndecin vanandaci pahapannerin, sparnalov kotorel bolorin, ete chein hnazandil Sevadayi hramanin: Isk kataghac amboxy dghyaki bardzunqic haphshtakelov arqayakan droshy, nra tegh Gardmana vishapanishy parzec ...

— O, ayd arden chaphazanc e, — bacakanchec Marzpetunin:

— Ayo, ev urish mecamec averumner kanein, ete es iskuyn im pahnordneri xumby havaqelov: hpatakutyan erdum cherdvei Sevadayin:

— Aveli lav cher linil, ete qo xmbov heranayir amrocic, qan hpatakutyun erdveir:

— Voch, ayn zhamanak arqayi ogtin gorcelu kam utiacoc sharzhumnery ditelu hnaravorutyunic kzrkvei: Isk ayzhm apstambneri mej gtnvelov: karoghanum em shat ban tesnel ev imanal:

Berdakali patmacnery canr tpavorutyun arin Marzpetunu vra. na gluxy kaxec ev ynkav mtacutyan mej:

— Mite du indz meghadrum es, — harcrec berdakaly phoqr lrutyunic heto:

— Ayo, meghadrum em, — patasxanec ishxany gluxy ver bardzracnelov:

— Bayc che vor es teghi em tvel stipoghakan hangamanqnerin:

— Misht ev amen tegh linum en aydpisi hangamanqner: Ete amen mi berdakal teghi ta stipoghakan hangamanqnerin, ayn zhamanak bolor petakan amrocnery tshnamu dzery kancnen:

— Es teghi em tvel voch te artaqin, ayl nerqin tshnaminerin: Es chei karogh im phoqrik gndov dem dnel bazmativ amrocakannerin. chei karogh naev eghbayraspan kriv mghel im harazatneri dem, bavakan e, vorqan mimyanc aryun taphecinq...:

Berdakaly verjin xosqern artasanec jermutyamb:

Marzpetunin nayec nran mi xorhrdavor hayacqov ev gluxy sharzhec:

— Mite indz vra barkanum es du, kam, guce, ankeghc ches gtnum im patasxany:

— Yndhakaraky, shat ankeghc em gtnum. inqs lav ymbrnum em mer drutyan canrutyuny: Tshnamin achqery harac spasum e harmar ariti: mer erkirn arshavelu, menq el mer dzerqov patrastum enq ayd arity: Du, barekam, ches kamenum eghbayraspan kriv mghel harazatid dem, mite es karogh em ayd ardar iravanc hakarakil. che vor eghbayraspanutyuny nuynisk andznaspanutyun e...

— Shnorhakal em, vor haskanum es indz: Es iravunq ktayi qez sur ccel im krcqi mej, ete aydpisi tulutyun artaqin tshnamu dem anei. bayc inch meghqs taqcnem, harazati vra dzerq bardzracnel chem karogh:

— Ev erbeq el chpiti bardzracnes... Bayc guce karoghanayir xohemutyan tchanaparhov ays paraktman arajn arnel: Petutyan amboghjutyuny pahpanelu hamar, ayo, chpetq erbeq harazati aryun taphel, bayc apstamb harazatin zinataph anelu npatakov kareli e xoramankel: Amboxn amen tegh el nman e ayn vochxarnerin, voronq gayli xosqeric xabvelov: nra dzerqn en matnel pahapan shnerin, vorpeszi aydpisov gayli barekamutyuny vastaken. isk verjins, pahapan shnery xeghdeluc, et, sksel e himar vochxarnery kotorel: Kaxelu arzhani en ayn ishxannery, voronq harstaharum en amboxi ayd anmtutyuny: Mezanic amen miny yur bolor zorutyamb piti zinvi ayd davatchanneri dem: Vov vor hayrenakan gahi tshnamin e, nran amen mi hay yur isk andzi tshnamin piti hamarel: Vorovhetev aynqan canr zohaberutyunnerov dzerq berac ays harstutyuny korcneluc et, mez dardzyal gerutyun ev strkutyun en spasum:

— Ayd ameny gitem. bayc es xoramankelu el tchanaparh chunei, sireli ishxan:

— Lav, qez chem meghadrum. ancacn ancel e: Ayzhm inchpes, inch dzevov miacnenq mer ays paraktumnery. mtacel es erbevice sra masin, che vor sharunak depi korcanumn enq gnum:

— Mtacel em, ayn el erkar zhamanak: Minchev angam vorosh cragirner em kazmel, te inch depqum inch dzevov piti gorcenq: Bayc du, ishxan, amenic araj patmir indz, te inch drutyan mej e ayzhm Vostany. vovqer en tagavori het miaban. vorqan zorq kareli e anjatel berderic ev heto, te inchu du miaynak gtnvum es ayzhm aystegh. miov baniv, canotacru indz manramasnoren mer ardi drutyan het, vorovhetev ays heravor ankyunum es shat qich teghekutyun em arnum dzer koghmeric, ev aynuhetev es im xorhurdnery khaytnem qez. ete banavor kgtnes nranc, kgorcadrenq miasin, ete voch, kanem ayn, inch vor du khramayes:

Berdakali hetaqrqrutyunn u arac harcery karces tarakusanqi mej dzgecin Marzpetuni ishxanin, na kaskacum er, te chlini yur cragirnery xangarelu npatakov e berdakaln ayd harcern ughghum iran:

Ays mtqern stipecin ishxanin lrel mi qani vayrkyan:

Berdakaly gushakec nra lrutyan pattchary ev zhptalov nkatec.

— Togh kaskacnery sirtd chpghtoren, sireli ishxan. im havatarmutyuny mi chaphir ayn drutyunic, vori mej gtnum es indz, ayl chaphir ayn ancyalic, vor canot e qez ev arqayin: Asaci, vor xonarhel em Sevadayin: im tagavori shahn unenalov i nkati, ev ays e miak tchshmartutyuny, vor haytneci qez. urish ditumner mi voronir varmunqis mej: Ete amboghj gardmann indz nvirelu linein, dardzyal ayd nvery im achqum cher gerakshril ayn anarganqin, vorin es arzhani khamarei indz, ete iskapes davatchanac linei im arqayin...

Ays xosqern artasanvecan aynqan ankeghcoren, vor Marzpetuni ishxani kaskacnery pharatecan:

— Ayo, Vahram, chem cackum qezanic im kaskacy. vaxenum em amen ban haytnel: Zhamanaky ev mardik korcanel en im havaty: Bayc qez vra, ays vayrkyanic sksac, tacum em arden mec vstahutyun: Aysuamenayniv, shat ban chpiti xosem qez het, vorovhetev zhamanaky kartch e. petq e shtapel Sevadayi mot: Kashxatem krkin veradarnal aystegh, isk ete ayd chhajoghi, aysuamenayniv piti havatam, vor Gardmani mej arqan yur havatarimn uni:

— Amenaandznver havatarimy:

— Shnorhakal em, lsir: Vostann ayzhm xaghagh e: Inchpes gites, tagavory vaghuc hashtvac e Abas eghbor het: shnorhiv Syunyac Vasak ishxani: Miak chariqy Ashot sparapeti gzhtutyunn er, ayd el mejteghic veracav: Es ev katoghikosy amen hnar gorc drinq, minchev vor hashtecrinq nran tagavori het: Erkusy miasin minchev angam Dviny pasharelov: gravecin ev hagaracinerin durs qshecin nra sahmanneric: Spasum einq, vor erkar zhamanak aylevs voch mi xrovutyun chi cagil mer sahmannerum: Minchev angam tonaxmbutyunner sarqecinq Dvinum ev qani or er, vor dranov einq zbaghvac: Ev aha: hankarc Clik-Amrami apstambutyan lurn aranq: Tagavory cher havatum, te apstambutyunn aydqan mec caval kliner stacac, usti miayn yur tiknapahneri xmbov durs ekav Shirakic: Na ayn karciqin er, te Utiq hasnelov: teghakan banaki gluxy kancner ev, guce aranc aryunaheghutyan, apstamby knvatcher: Bayc gnalov aydtegh, gtnum e amboghj nahangn apstambac: Erb na lur tvav indz ayd masin, es arden tagavorakan yntaniqy berac ei Garni, vorovhetev Erazgavorsi amrutyann aylevs vstahanal chi kareli: Abasn u aphxazac Gurgeny bavakan anxghtchoren, averel en nran: Aydtegh, sakayn, es taguhun chhaytneci apstambutyan vtangavor kerparanq arnelu lury, vorpeszi chanhangstacnem nran, bayc bann aynpes sarqeci, vor na inqn arajarkec indz gnal Utiq: tagavori arshavanqi masin teghekutyun arnelu ev, ete harkavor er, ognakan zorq hascnelu nran: Ev es eka: Bayc inch tesa. voch miayn amboghj Utiqy, aylev Arcaxu ev Gugarac mec masy apstambac: Arqayin handipeci Gargaracoc dzorum: Na husahatvac er ev kamenum er veradarnal Vostan: Bayc ays mi vtangavor dzernarkutyun er: Ete aranc Clik-Amramy nvatchelu na mtner Shirak, havatacac em, apstambutyunn aveli layn caval kstanar, ev petutyan amboghjutyunn andarmaneli kerpov kqayqayver: Bayc inch aneinq, zorq chkar. erkri berdern u amrutyunnery phakac ein tagavori araj. havatarim tchanachvacnern angam miabanel ein Amrami het: Aysuamenayniv, harkavor er cuyc tal, te tagavorn anognakan che Utiqum, ev apstambin petq er teghn u teghy nvatchel: Aha ays npatakin hasnelu hamar xorhurd arinq, vor tagavory sharunake yur tchanaparhy depi egeracoc ashxarhy e cuyc talu hamar, te aycelutyan e gnum nranc tagavorin ev te Utiqum kang arnelu npatak bnav che unecel: Isk egeracoc tagavory, havatacac einq, ognakan zorq ktar arqayin, vorovhetev na shnorhapart er nran ayn barutyan hamar, vor na arav iran, aphxazac Gurgen ishxany egeracoc sahmanneric halacelov ev nra aspataknery crelov:

Tagavory yur tiknapahnerov tchanaparh ynkav: Isk es sksa Utiqy shrjel im mi havatarmi het miasin: Bolor shenern u avannern anca, berdery diteci, apstambutyan sahmannery qnneci ev eka ayn ezrakacutyan, vor chka ays koghmerum mi ket, vorin apastanel karoghanayinq, gorcy xaghaghutyan mijocnerov avartelu hamar: Mnum er uremn haytni paterazm mghel apstambi dem: Ays mijocum aha egeracoc ashxarhic arqayi surhandaky hasav, vor avetum er indz, te egeracoc tagavory mec zorq e handznel nran, ev te inqy shutov ktchanaparhvi ays koghmery:

— Uremn tagavory galis e egeracoc zorqerov, — uraxacac harcrec berdakaly:

— Ayo: Ev es henc mi qani or araj surhandak ugharkeci taguhun, haytnelov nran, te shutov Amrami apstambutyuny piti tchnshenq. bayc chhaytneci nran, te dimel enq egeracoc ognutyan:

— Kariq el chkar: Bayc shut khasne aystegh tagavory:

— Anshusht mi qani oric, bayc indz harkavor er: minchev nra hasnely: mi verjin gaghtniq evs banal. ayn e, te inchy drdec Clik-Amramin apstambel arqayi: yur barerari dem: Che vor Ashot-Erkati annaxandz barutyan shnorhiv e, vor na aysor Utyac ashxarhi kusakaly ev hyusisayin banaki hramanatarn e: Incho ւ na charutyamb e phoxarinum barutyuny:

— Ayo, Amrami ayd varmunqy zarmacrel e naev indz:

— Du voch mi pattchar chgites, — harcrec Marzpetuni ishxany mi tesak keghc parzutyamb:

— Voch:

— Indz tvum e, te na apstambel e Sevadayi xorhrdov:

— Isk es yndhakaraky karcum em, vor Sevadan apstambecrec gardmanacinerin: mimiayn Amrami hamardzakutyunic xraxusvelov:

— Ev ches sxalvum

— Indz tvum e te: chem sxalvum: Sevadan nran grgrel cher karogh:

— Bayc es henc ayd haneluky lucelu hamar eka aystegh. es kaskacum ei Sevadayi vra. ev mi qani teghekutyunner el, vor qagheci im tchanaparhordutyan zhamanak, hastatecin im kaskacnery: Es takavin chgitei, te na gardmann el e arqayic apstambecrel, vorovhetev, inch meghqs cackem, chei karogh havatal, te Vahram berdakaly tuyl ktar nran ayd qayln anel...

— Es bacatreci qez, te inch hangamanqner stipecin indz varvel aydpes...

— Mi yndhatir. es qez chem meghadrum. arden canotaca ayd hangamanqnerin ev tesnum em, vor Gardmann el apstambneri het e. ev vor mez mnum e barekam miayn Vahram berdakaly:

— Vori vra karogh e tagavory vstahanal amen depqum:

— Anshusht: Ayzhm uremn du mna aystegh ev hramayir, vor pahapannericd minn arajnorde indz depi Sevadayi aparanqy: Es nran piti nerkayanam ibrev mi ancanot kam otarakan. ev amen hnar gorc piti dnem indz hamar ayd anhayt gaghtniqy parzelu:

— Bayc dranic inch ogut: Mievnuyn che qez hamar, te vov umn e grgrel. apstambutyunn aknerev e. dra dem petq e gorcel:

— Dra dem, Ayo, petq e gorcel erandov. bayc karevor e naev ays gaghtniqy lucel, vorpeszi chariqy karoghananq armatic xlel:

— Avelin harcnelu iravunq chunim. ara, inch vor hatcheli e qez: Harkav, qo phordzarutyuny chi karotum im xorhrdin, — patasxanec berdakaly, ev pahapanneric minin kanchelov: hramayec arajnordel ishxanin minchev Sevada ishxani aparanqy:

Muty koxel er ev amroci negh u manvacapat ughinern antesaneli dardzrel: Bnakichnery qashvel ein tun, lrutyuny tirum er amen tegh ev menavor ancqerum lsvum er miayn ishxani dziu qaylatrophy, vor mi-mi tegh stipum er pahapan shnerin hardzakvel ancordneri vra ev iranc aghmkarar hachyunov xangarel amrocakanneri xaghaghutyuny:

Sahak Sevadayi aparanqin hasnelov, ishxany hramayec yur arajnordin veradarnal ev inqy miaynak araj ancav:

Ishxani aparanqy, vor mievnuyn zhamanak zoravor mi dghyak er, gisherva ayd zhamin phakac cher voch mi koghmic: Yst erevuytin nra kuyr terery chein spasum voch mi hardzakman ev chein isk erazum, te kgtnvi mi tmard tshnami, vor sirt kane gisherva ayd zhamin erku dzhbaxtneri gisherva xaghaghutyuny vrdovelu:

Ishxany mtav aparanqi baky dghyaki mec drnov: Erkharkyan ayd yndardzak shinutyuny yur mecamec dahlitchnerov, bazmativ senyaknerov ev aj u dzax teverin grkac hzor ashtaraknerov taghvac er hamarya xavari mej: Chnayelov vor Sevadan ayd mijocin arden yur erkri u amroci tern er, aysuamenayniv nra aparanqum kendanutyun cher erevum, dzayn u shshuk cher lsvum: Aparanqi mi koghmi vra gtnvogh mi qani negh patuhanneri mej miayn erevum er nvaz luys. isk storin harki xcerum xlrtum ein caranery:

Ishxany nayec ayd hskayakan shinutyan vra ev nran shrjapatogh txur lrutyuny tchnshec yur sirty: Na hishec ayn erjanik ory, erb inqn arajin angam votq drav ayd tan drany: Inch kyanq, inch ashxuyzh, inch vogevorutyun er tagavorum ayn zhamanak ayd tan shurjy. isk ayzhm. vorpisi merelutyun... Karces te iroq mahvan averich dzerqy canracel er ayd ishxanakan dghyaki vra:

"Ev ays bolori pattchary mi aporini qayl, voghjaxohutyan dem mi hancanq...", — shshnjac inqn iran ishxany ev xor hogoc hanec: Apa motenalov nerqin harki xceric minin, mtraki kotov dury baxec:

Durs ekoghn ishxani hin caraneric minn er. Marzpetunin iskuyn tchanachec nran, vorovhetev tchragy nra dzerqumn er: Ayd anhajogh handipumy txur tpavorutyun arav ishxani vra, vorovhetev ete iran tchanachein, aylevs yur cragirnern araj tanel chpiti karenar: Mi nvaz huys er miayn mnum, ayn e: te guce ayd caran moracac lini iran:

Verjins, vor ishxani artaqinic arden tesav, te hasarak mard che iranc ayceloghy, iskuyn durs kanchec ynkernerin, voronq u ayn koghmeric havaqvelov: varecin baki mej patrast eghogh kpradzyuti ghambary, ev sksan irenc carayutyuny matucanel ishxanin:

Lur hascrin iskuyn evet iranc tirojy, vor mi nshanavor hyur e ekel iranc:

Ishxan Sevadan hramayec haytnel hyurin, vor "sirov spasum e yur hin barekam ev amenaazniv ishxan Gevorg Marzpetunun":

Ishxany shemqi vra mnac zarmanqic sarac:

— Vorteghic imacav ishxany, te Marzpetunin e yur hyury, — harcrec na lur berogh carayin, phoqr-inch aylaylvac:

— O, es tvi nran ayd avetiqy. kameca uraxacnel im ishxanin, -inqnagoh zhpitov patasxanec caran:

— Isk du, tgha, tchanachum es indz:

— Sa im vordin e, ter, — motenalov ishxanin zhptalov xosec hinavurc caran, — es haytneci nran, te mez hyur ekoghy pharavor Marzpetunin e... Tesnum es, ishxan, vordis mecacel e. ayn zhamanak, vor du hivand parkac eir mez mot sa der phoqr er. xeloq, patvakan tgha e...

Ishxany tesav, vor el cackelu tegh chmnac:

— Ayo, erevum e, astvac pahe, — arag-arag patasxanec na shataxos carayin ev nerqin dzhgohutyamb bardzracav verin dstikony:

"Apardyun aycelutyun... guce ev im dzernarkutyanc hamar xaphanarar handipumn...", — mtacec inqn iran ishxany ev ners mtav Sevadayi arandznarany:

Gardmana hinavurc ishxany nstac er aydtegh arandznarani ankyunum drvac ev tavishnerov zardarac mi taxti vra calapatik, hamak sevazgest, hamarichy dzerqin: Na gluxy bardzr brnac ev ushadrutyuny larac, inchpes arhasarak anum en bolor kuyrery, ughghel er demqy depi arandznarani dury: Henc vor ners mtnogh qayleri dzaynn arav, zhptalov harcrec.

— Ishxann e ekoghy:

— Ayo, qo xonarh caran, — patasxanec Marzpetunin ev arag qaylerov sksav motenal:

— Ek, im sirarzhan hyur. ek, motecir indz, es chem karogh qez yndarajel. astvac zrkel e indz ayd uraxutyunic. ek ev grkir indz...

Ays xosqeri het na bacav yur girky ev Marzpetuni ishxany, vor arden motecel er: jermagin grkaxarnvecav nran:

Sevadan seghmec nran yur krcqin, hamburec mi qani angam ev hekekalov asac.

— Kerparanqd chem tesnum, im azniv barekam, bayc hogis miacac e hogud ev na indz shshnjum e, te sirtd xrovac e Sevadayi dzhbaxtutyamb ev te achqerd artasvum en arden: Ev irav, Marzpetuni ishxany chkaroghacav zspel iran. Sevadayi grkum arden na phghdzkecav ev lur, anmrunch artasvum er:

Ayd mardy, vor artaqust aynqan zoregh ev annkun er erevum, mi norati knoj chaph phaphuk sirt uner:

— Nstir aystegh, indz mot, qaj eghir, arhamarhir tchakatagri harvacnery, miayn te... nstir, sirelis (ays aselov na ishxanin nstecrec yur koghqin), miayn te: mi arhamarhir erbeq araqinutyuny... Ashxarhum voch mi hancanq anpatizh che mnum... Anshusht, Sevadan el gorcel e ays patzhin arzhani mi hancanq...

— Chei spasum, te aydqan dary xosqerov indz kyndunes, — nkatec Marzpetunin ditmamb, vorpeszi stiper yur dzhbaxt hyurynkalin phoxel zruyci txur eghanaky:

— Che, barekam, darnutyun chi karogh linel im xosqerum, qani vor qo galusty lcrel e im sirty uraxutyamb... Ev aydpes, Gevorg ishxan, du uremn indz mot, im tann es, menq dardzyal miasin enq... Inchpes urax em... Tund, yntaniqd, vordid aroghj en bolory, aynpes che: Gory anshusht mecacel e, sur u vahan e krum...

— Ayo, ter, qo bari orhnutyamb:

— Astuco orhnutyamb... Ev bolorn ayzhm gtnvum en Erazgavorsum...

— Voch, Garnium, taguhu mot:

— Taguhu... im Sahakanuyshi...

Ayd ropein Sevada ishxani demqy vayrkenapes aylaylvec, karces, te hankarc mi sur ccecin nra toqeri mej, bayc iskuyn el iran zspelov: naxkin hangist kerparanqn arav ev sharunakec.

— Im Sahakanuyshn el aroghj e, aynpes che ...

— Ayo, ishxan, es nran shat aroghj togheci Garnium:

— Shat aroghj... ayd lav e, shat lav e... es chei karcum... — yndhatelov patasxanec Sevadan, karces te chkamenalov, vor Marzpetunin aydpisi lur haghorder iran: Vorovhetev canr er galis nran lsel, te yur Sahakanuyshy aroghj e aynpisi mi zhamanak, erb nra hayrn u eghbayry kuracac, nstac en Gardmanum... Che vor ayd dzhbaxtutyan handipel ein nranq nuynisk ayd Sahakanuyshi erjankutyan argelqnery barnalu pattcharov...

Hazvagyut en ashxarhum aynpisi mardik, voronq iranc kochman veraberyal mi voreve partavorutyun barexghtchabar katareluc et, ete manavand ayd partavorutyuny linum e boloranver mi andznazohutyun, chpahanjein, vor mardik anmorac pahen hishoghutyan mej iranc aracy kam havityan eraxtaget linin iranc: Mecamasnutyuny, yndhakaraky, anum e ayd pahanjy nuynisk yur hasarak partavorutyunnery barexghtchabar katarac zhamanak: Ev karces henc mardkanc ayd bnakan cankutyuny xeghdelu hamar e, vor ashxarhum, yndhanrapes, voch miayn eraxtaget chen linum andznver mardkanc, aylev nranc carayutyuny phoxarinum en misht sev aperaxtutyamb:

Sevada ishxani hamar canr er, ardarev, havatal, te Sahakanuyshy karogh er mi vayrkyan angam hogvo xaghaghutyun unenal ayn oric et, vor yur hayrn u eghbayry kuracel ein yur pattcharov, te na karogh er zhptal, cicaghel, uraxanal... te amen aravot cagogh voskeshogh arevi tcharagaytnery chein hamakil nra sirty txrutyamb, hishecnelov nran, vor yur hayrn u eghbayry zrkvac en ayd tcharagaytneric havityan...

Aha, ayd pattcharov nra vra anaxorzh tpavorutyun arav Marzpetunu ayn patasxany, te "Sahakanuyshin shat aroghj togheci Garnium":

Bayc Gevorg ishxany voch mi huzman nshan chnkatec Sevadayi vra: Nran zbaghecnoghn ayd ropein Sevadayi hogekan ashxarhy cher, ayl ayn mitqy, te inch piti patasxane ishxanin, ete na yur aystegh galu masin harcne: Ardyoq sut pattcharner horine, te ankeghcutyamb xostovane amen ban: Ev aha na der ayd varanman mej er, vor Sahak ishxann asac.

— Mi lav sovorutyun ka mer zhoghovrdi mej, ishxan. erb heru erkric mi hyur e galis dranc mot, chen harcnum voch anuny, voch gyughn u qaghaqy: vorteghic galis e na, voch gorcy: vori hamar ekel e, minchev vor mi harust tchashov kam yntriqov chen hyurasirum nran: Ayd sovorutyuny yur shahavor pattcharnern uni, voronq haytni en qez: Bayc es ayzhm hyurasirakan ayd partavorutyan patkar mnal chem karogh. arajin: vor menq otarner chenq, ev shat tarorinak kliner, ete mi vayrkyan araj chkamenayinq teghekutyun arnel mimyancic ayn xndirneri masin, voronq hetaqrqrum en mez. ev erkrord: ayn oric i ver, vor ays dzhbaxtutyunn indz patahec, es dyuragrgir ev anhamber em dardzel... Anhamber, ches zarmanum. kuyrn iravunq uni anhamber linelu... Bayc es aydpes em. ev indz tvum e, te dra pattcharn ayn e, vor im hogin ashxuyzh ev annkun e der, usti im angorcuneutyunn aveli evs grgrum e im mej gorcelu erandy... Ayo, ayd oric i ver, asum em, es anhamber em dardzel. uremn asa, sireli ishxan, inch dipvac, inch patahar berav qez im amrocy, ev ayn: ays tarazhamin... Anshusht qez arajnordel e depi im tuny mi bari npatak: Marzpetuni ishxanin, gitem, chen zbaghecnum andznakan gorcery: Hayreniqn u nra cavern en, vor uzh kam husahatutyun en berum nra vra, ayzhm asa, inch cav darmanelu hamar es shnorh berel mez mot:

Gevorg ishxani txramac demqy paycaracav. karces te Sevadan yur dzerqy parzelov durs hanec nran mi xavarchtin andundic. ishxani xosqery bacin nra araj phakvac tchanaparhy ev na voroshec azatoren xosel:

— Shnorhakal em, ter ishxan, vor aydqan lav karciq unis im masin, du arden gushakecir im galstyan pattchary ev lav asacir, te andznakan gorcern indz chen zbaghecnum: Ayo, andznakan gorci hamar chem ayzhm Gardmanum Erkiry, ishxan, dardzyal tagnapi mej e. tshnamineri hardzakman hamar dardzyal mer harazatnery tchanaparhner en patrastum. ekel em qo ognutyuny xndrelu arajika yndharumneri arajn arnelu hamar:

— Im ognutyuny... ishxan:

— Ayo, qo ognutyuny:

— Du aroghj achqer unis, ter Marzpetuni, ankareli e, vor tchanaparhic molorvac linis, — zhptalov patasxanec Sevadan:

Ishxani ayd hegnutyuny xocec Marzpetunu sirty, bayc na chvrdovvecav:

— Ete minchev angam zurk linei ayd pitani zgayaranqic, aynuamenayniv karogh ei dardzyal im hogvo achqerov gtnel ayn tchanaparhy, vor hanum e depi Gardmana imastun ev hayrena ser ishxani dghyaky: Es, guce, shat angam molorvel em tchanaparhic, bayc ays angam tchisht hasel em ayntegh, ur vor im cankutyunn u srbazan partqy arajnordum ein:

— Gardmana ishxany xelazurk mard che, Ayo, ev du cheir havatal, ete es ayd anuny tayi indz. bayc na, ishxan, aylevs hayrenaser che. mi patvir nran ayd anunov:

— Na chi kamenal, vor hayoc arqayakan gahy vtangvi. es ayd hastat gitem, ev ete inqd isk hakaraky pndes, es chem karogh havatal:

— Sevadan mi charagorc e ayzhm, ishxan, havata indz:

— Voch. na miayn vrdovvac e, na srtmtac e havasti aniravutyan dem... bayc na ayd zhamanakavor zayruyti pattcharov chi patzhil hayreniqy, zlanalov nra caranerin yur imastun xorhurdnery:

— Xorhurdner, du indz mot xorhrdi es ekel ishxan, — karces zarmanalov harcrec Sevadan:

— Ayo, ter ishxan. Clik-Amramy, Utiqi verakacun, apstambel e arqayic: Bolor Utiqy, Arcaxu ev Gugarac mec masy zenq en bardzracrel iranc tagavori dem: Eka xorhurd harcnelu hinavurc zoravaric, te inch mijocner gorc dnenq, vorpeszi karoghananq tchnshel ays apstambutyuny aranc eghbayraspan kriv mghelu:

— Du caghrum es indz, ishxan, — lrjutyamb harcrec Sevadan:

— Inchpes khamardzakim:

— Lsir, ter Marzpetuni, es iravunq chunim stipel qez: banal qo sirtn im araj: Du hayreniqid nvirvac mard es, qo tagavori havatarim pashtonyan es, Sevadan partavor e qez hargel: Es chem neghanum, minchev angam, vor du azatoren ches kshtambum indz, te inchu miacel em es Clik-Amrami het... qaghaqavarutyuny, gitem, otar unakutyun che Marzpetunyac naxararakan tan zharangi hamar: Bayc Sahak Sevadan iravunq chuni cackel yur gorcery, Gardmana tery chi karogh yur tshnamutyuny barekamutyamb varagurel... Es, ayo, Clik-Amrami het em, du ayzhm tepet qo andznakan barekami, bayc qo tagavori tshnamu tann es, xosir indz het inchpes arqayi hakarakordi het, dra hamar es miayn karogh em shnorhakal linel qez:

Marzpetuni ishxany hangist shunch qashec. na karces tetevacav yur sirty tchnshogh amenaverjin canrutyunic el:

— Ev aydpes, uremn, Gardmana tery apstambneri het e, — harcrec ishxany xaghagh dzaynov:

— Voch te miayn apstambneri het e, aylev na inqn e ayd apstambutyuny varel, borboqel:

— Ayd ankareli e: Chariqy guce yur etevic tarel e sramtutyamb varvac Sevadayin, bayc Sevadan inqy ayd chariqy cher steghcil:

— Ayo, es inqs steghceci:

— Du inqd:

— Ayo:

— Pattchar:

— Vorpeszi im vrezhxndrutyan caravy hagecnem:

— Inch er mtacum Ashot-Erkaty, vor kuracnum er Sevadayin: Mite karcum er, te marmno kurutyuny karogh e argelel nra hogun tesnel amen or yur araj charagorci aryunashaghax dzerqery ev vrezhxndrutyan bocov chborboqvel... Inch chariq ei hascrel es nran. inchu na im tesutyuny xavarecrec. inchu indz datapartec kendani marmnov havityan gerezmani mej xarxaphelu...

— Bayc du, ishxan, che vor apstambecir nranic ev qez het el miasin bolor hyusisayin gavarnern apstambecrir. du sparnum eir petutyan amboghjutyuny qayqayel, du arqunakan gahi patvandann eir phorum. mite tagavory partavor cher pashtpanel ashxarhy qo pharasirakan votndzgutyanc dem... nerir, vor es ays xosqn artasanum em, bayc du sirum es ankeghcutyuny:

— Ayo, Ayo, ankeghc eghir. ishxanazn mardun anvayel e keghcavorutyan grglyaknerov cackvil. bayc ashxatir, vor ankeghcutyan anzhuyzh erandy minchev zrpartutyan sahmannery chtane qez...

— Zrpartutyun, astvac mi arasce:

— Ayo, du indz zrpartecir, henc ays vayrkyanin:

— Inchpes, asa, es neroghutyun kxndrem:

— Asacir, vor qo tagavory pashtpanum er ashxarhy im pharasirakan votndzgutyanc dem:

— Ayo, asaci. du anargecir naxkin hashtutyan zhamanak tvac qo erdman giry ev erkrord angam apstambecar: Mite pharasirutyuny cher mghum qez depi aydorinak uxtadrzhutyun:

— Urax em, vor karoghanum es aydpes ankeghcoren xosel. erkchot mardkanc tanel chem karogh, bayc mievnuyn zhamanak, txrum em, vor aydqan ancanot es du tchshmartutyany: Andarmaneli mi visht e ayd indz hamar... Es chem vshtanum, vor hayoc ashxarhn ayd karciqn uni im masin, bayc vshtanum em, vor arquniqi amenamot andzy, Ashot tagavori mterimy, Marzpetunyac Gevorg ishxany nuyn karciqn e pashtpanum... Ev uremn Sevadan apstambel er ayn zhamanak tagavori dem yur pharasirakan dzgtumnerin hetevelov... mite piti zarmanam, ete hayoc azgi patmutyuny grogh vardapetnern el anarganac ayd droshmy dnen im hishataki vra... O, canr, shat canr zrpartutyun e ayd ishxan:

— Inchn er uremn qo ayn zhamanakva arajin ev erkrord apstambutyand pattchary:

— Inchy ... Ayo, ayd piti harcnes, ayd du partavor es imanal, ete der chgites: Bayc amenic araj asa: indz. kkamenayi es dzhbaxtacnel im harazat dustry, vor hayoc taguhin er ev vorin sirum ei es aveli, qan im zuyg achqeri luysy:

— Voch:

— Kkamenayi xrovel nra hangstutyuny, nra arquniqy, ev, verjapes, vtangel im tagavor phesayi gahy: Mite andznaspanutyan havasar mi hancanq cher linil da indz hamar:

— Anshusht: Menq el henc dra hamar einq zarmanum, vor Sevada ishxany apstambutyan drosh er parzum yur dster ev phesayi dem:

— Ev dra pattcharn el im pharasirakan dzgtumnern eiq hamarum:

— Urish ban mtacel cheinq karogh:

— Lav. urish inch pharq er indz harkavor... Aghjiks: taguhi, phesas: : tagavor, inqs Gardmanum azat, harust ev zoregh ishxan: Mite iravunq unei ays boloric heto mi urish pahanj anel im baxtic:

— Harkav voch:

— Ev verjapes, mite Sahak Sevadan mi hasarak zinvori chaph el hayrenasirutyun chuner. mite es ancanot ei im azgi patmutyan ev chgitei, te vorpisi tank zohaberutyan gnov dzerq bervec Bagratuni tagavorutyan gahn u tagy, vor es tuyl tayi indz pharasirutyan dzgtumnerov ayd gahi hastatutyuny xaxtelu:

— Bayc inchn er, verjapes, ayn zhamanakva qo apstambutyan pattchary:

— Im apstambutyan pattchary, Ayo, ayd karogh es harcnel. ayzhm aylevs cackelu kariq chka... Bayc, karcem, ayd masin du shat ban gites:

— Der vochinch chgitem:

— Vochinch chgites, uremn lsir: Es qo arqayic arajin angam apstambeca: nran char tchanaparhic zgushacnelu hamar. erkrord angam apstambeca hayoc arqayakan gahi pativy phrkelu hamar. isk ayzhm: apstambel ev Clik-Amramin el apstambecrel em: im ev im vordvo andznakan anardanac vrezhy lucelu hamar:

— Indz der araj bacatrir naxkin apstambutyand pattchary: Inch knshanake, te kamenum eir arqayin char tchanaparhic zgushacnel. inch char tchanaparh er ayd:

— Inch char tchanaparh...

— Ayo:

— Qez ho haytni er, vor na mi zhamanak sirum er Sevordyac Gevorg nahapeti aghjkan:

— Ayo, mi zhamanak. bayc ayd shat araj er:

— Amusnutyunic araj, aynpes che:

— Ayo:

— Erb mard amusnanum e, petq e vor patkar mna yur amusnakan partavorutyanc, astuco ev ashxarhi araj arac erdman, yur knqac uxtin. aynpes che:

— Anshusht:

— Ete aydpes anum e hasarak mardy, ramiky, geghjuky, vorqann aveli partavor e anel tagavory, zhoghovrdyan hayry ev arajnordy. na, vorin tagadrutyan zhamanak episkoposn arqayakan matanin hagcnelov asum e.

"Ar zmatani: arhavatchya ardarutyan tagavorutyan qo, qanzi aysor orhnyal es ishxan ev tagavor zhoghovrdyans: Hastat ler ev ognakan qristoneutyan ev qristoneic havato, zi pharavorescis ynd tagavorin tagavorac...": Ard, na, vor kochvac e voch miayn qristoneakan havato mej hastat mnalu, aylev ayd havato pahpanutyan hskelu ev yur zhoghovrdi hamar ardarutyan u araqinutyan orinak handisanalu, karogh e ev iravunq uni ardyoq anargel ayd havaty ev gaytakghutyan qar darnal zhoghovrdi hamar:

— Harkav voch:

— Bayc tagavorn aydpes er anum: Na amusnacav im dster het, bayc Sevordyac naxkin oriordin chmoracav: Ayn oric, vor na Clik-Amramin kargec Utiqi verakacu, voti tak tvav astuco ev ashxarhi araj arac yur erdumy, na moracav yur orinavor amusnun, anargec nra maqur, anarat ev xandakat sery, na dardzav Clik-Amrami knoj sirahary... Haytni chen mite qez ays patmutyunnery:

— Haytni en. bayc...

— Bayc dataparteli chen qo achqum, aynpes che:

— Astvac mi arasce, vor es ambarshtutyan gorcery drvatem... bayc kamenum ei asel, te mardkanc chpetq e xstutyamb datel, aranc nranc hancanqi pattcharnery xghtchi mtoq qnnelu:

— Erb es kxndrem qez pashtpanel qo tagavorin, ayn zhamanak kpashtpanes. ayzhm der indz lsir: Hay lineluc araj, barekam, es mard em ev mievnuyn zhamanak: sirogh hayr: Chem cackum im pharasirakan phaphagy. es kamenum ei, vor hayoc tagavory phesayanar indz, manavand vor tesnum ei, te im geghani dustry hiacac e nranov. isk im aghjkan sirum ei es katogin ev im uraxutyuny gtnum ei nra uraxutyan mej. ayd pattcharov el ashxateci, vor Ashot-Erkaty amusnanar nra het: Ashoty karogh er baceibac merzhel ayd miutyuny, voch voq iravunq cher unenal shghtayel nra sirty yur kamqi hakarak: Bayc erb mi angam kapvecav na im dster het surb amusnutyan kapov, apa partavor er patkar mnal astuco ev mardkanc beranov orhnvac ayd miutyany: Bayc na anargec ayd miutyuny: Knere nran astvac te voch, ayd es chgitem. duq el, mardikd, tesnum em, cheq kamenum xstutyamb datel nran. bayc es... Es hayr em. sirt ev zgacmunq unim. hayrakan gut u gorov unim. ev dra het miasin el Gardmana Tan hpart ishxann em... Es chei karogh antarberutyamb nayel im dster dzhbaxtutyan vra ev, mievnuyn zhamanak, erbeq ev voch mi paymanov tuyl chei ta, vor erkris amenazoregh mardn angam anpatvutyan droshm dner im tchakatin: Es mi harvacov kjaxjaxei ayn dzerqy, vor kmotenar im tohmakan anarat anuny aratavorelu: Es ayd karogh ei anel: Bayc amenic araj lseci xohemutyan dzaynin: "Voch voqin der haytni che im dster dzhbaxtutyuny, — mtaceci es, — na inqy, nuynpes, vochinch chgite ayd masin. inchu uremn hraparak hanenq zhamahot verqy. nran kareli e buzhel naev mi cackaranum. togh hangist mna im dster sirty ev anarat arqayakan gahi pativy": Ayspes mtaceci es ev dimeci arqayin: Xoseci nra het hayrabar. hordoreci nran chaphavorel yur xandn u avyuny, sandzaharel krqery, heranal anpatvutyan tchanaparhic ev aghacheci, taxandzeci, vor na xnayer im dster qnqush, dyurabek ev vshteri ansovor sirty, vor na xnayer, verjapes, hayoc arqayakan tagi pativy... Na araj chkamecav xostovanel yur hancanqy. cicaghec dary phordzeric xratvac hor kaskacneri vra ev kamecav yur tchartar lezvov nkarel im araj kaskaci tchivaghayin kerparanqy: nranic indz heru phaxcnelu hamar...: Ayn zhamanak es apacuycner dri yur araj: Na chkaroghacav herqel dranq ev sharagunec: O, chka aveli canr patizh araqini mardu hamar, qan hancapart u amotahar tesnel yur araj ayn tghamardin, vori mej hargum er na erbemn araqinutyuny, aznvutyuny, havatarmutyuny, vori mej amphophum er na yur lavaguyn huysery, vorin na yur herosy, yur dyucazn er hamarum... Es ayd canr vishty kreci ibrev hay mard. isk heto tanjveca ibrev cnogh: erb im dster tkar srtin hasneliq harvaci canrutyuny kshreci: Verjapes tagavory xostovanec indz yur tulutyuny ev xostacav xzel Clik-Amrami tan het unecac bolor kapery: Es uraxaca ev veradardza Gardman: Bayc aha galis e amary ev na taguhun ugharkum e Syunyac amaranocnery, isk inqy gnum Utiq, shabatnerov nstum Sevordyac lernerum Clik-Amrami vranneri tak, Aspram ishxanuhu zbosavayrerum... Es aynuhetev hamberel chkaroghaca: Naxatakan mi gir greci nran ev sparnaci, vor ete anmijapes chi heranal Sevordyac ashxarhic, es inqs im gardmanaci gnderov kertam ev khalacem nran yur sirac hovitneric: Qo tagavory voch miayn anushadir er toghel im namaky, aylev cicaghel er im sparnaliqi vra, — Ayd inch e. mite gardmanaciq siraharneri dem el en paterazmum, — hegnelov asel er na im havatarimin: Bayc es, vor i bne katak anel chei sirum, vorosheci xratel im stahak phesayin: Miayn te iskuyn evet chgorcadreci ayd voroshumy, vorovhetev der petq e xeghtch aghjkans sirty patrastei yur dzhbaxtutyuny lselu: Ev ays mi canr partavorutyun er sirogh hor hamar: guzhel inqn iren baxtavor hamarogh zavakin yur dzhbaxtutyuny: Minch ays, minch ayn, Abas arqaeghbor ev nra aneroj davadrutyuny erevan ekav, voric stipvac, inchpes gites, tagavory qashvecav Utiq: Ev, aha, mi dzhbaxt or namak em stanum im dster dayakic, te taguhin merdzimah hivand e Tavush berdum ev kamenum e indz tesnel: Iskuyn evet shtapum em Tavush: Tesnum em aghjiks hogekan canr tagnapi mej: Harcnum em hivandutyan pattchary. ev na tanjvelov darnapes artasvelov patmum e indz yur dzhbaxtutyuny....: Inch anei es. che vor el hamberelu teghy cher: Haskacri aghjkans, vor chvrdovvi, ete im ev arqayi mej brnkogh mi paterazmi lurn imana: "Ays mijocy, asaci, gorc em dnum amusind ughghutyan berelu hamar, bayc aryunaheghutyun chpiti anem": Ev ayd npatakov el henc Tavushi mej kshtambeci tagavorin amenacanr, naxatakan xosqerov ev yur erkirn averelu sparnaliq kardalov nran: heraca: Aha, ayd er pattchary, vor Gardman hasnelov zorqers zhoghoveci ev eka Utiqi mi qani gavarnery gravelu: Bayc vorpeszi hamozves, te es ayd cuycn anum ei mimiayn tagavorin ughghutyan berelu npatakov, kasem, vor tagavory der nor er yur banaky Shirakic hanel, vor es cacuk sovorecri Syunyac Smbat ev Babgen ishxannerin: gal ev iranc koghmic hashtutyan mijnord handisanal mer mej: Nranc het miacel eir ev du, aylev mi qani urish ishxanner: Ete minchev dzer hasnely inqs hnarner gorc chdnei yndharumy ditmamb ushacnelu, Axayan gyughi araj erku koghmic el mec kotorac piti liner: Bayc duq hasaq ev gorcn urish kerparanq arav: Syunyac ishxannery vochinch chein haytnel dzez im gaghtni npataki masin, usti dzezanic shatern ayn karciqin ein, te Sahak Sevadan pharasirakan dzgtumneric mghvelov e apstambel tagavori dem: Es harkavor chhamareci herqel ayd karciqy, vorovhetev aveli geradasum ei ayn, vor im dster dzhbaxtutyunn ancanot mnar hay ishxanakan tnerin ev arqayi anuny charatavorvi, qan te azat linim ayn meghadranqic, te pharasirakan dzgtumner unim: Ev es hraparakov mshtakan hashtutyan erdumn ari ev dashnagir storagreci: Ayd duq bolord tesaq: Bayc duq chlseciq ayn xostovanutyuny, vor Ashot tagavorn arav im ev Syunyac episkoposi araj, ev ayn erdumy, vor na erdvec: toghnel havityan Aspram ishxanuhu het unecac mtermakan haraberutyunnery ev ughigh srtov u maqur sirov veradarnal yur orinavor amusnu girky: Ayo, inchpes vor im ays apstambutyan iskakan pattchary voch te pharasirutyuns, ayl tagavorn ughghutyan berelu cankutyuns er, aynpes el mer hashtutyan iskakan paymany, ev aveli srbazan erdumy voch te ayn er, vor duq ishxannerd vaveracriq, ayl ayn, vor knqvecav arqayi, Syunyac episkoposi ev im mej:

— Ayzhm katarelapes canotaca qo arajin patmutyan sharzharitneri het. erkrordn inch pattcharneric harajacav, — harcrec Marzpetuni ishxany:

— Erkrordy:

— Ayo:

— Nra pattcharnern aveli canrakshir en:

— Patmir hamarot, te ches dzandzranum:

— Dzandzranal, voch. Marzpetuni ishxani het xosakcely dzandzruyt chi pattchari indz, — patasxanec Sevadan ev sksav yur erkrord zruycy:

— Es karcum em, — asac Sevadan, — kareli e misht nerel ayn hancavorin, vor kam hangamanac bermamb, kam sephakan tulutyunic gorcum e mi hancanq, bayc uni kendani xightch, dyurazgac sirt, tchanachum e yur hancanqy ev zghjum e srtanc: Bayc nerel ayn hancavorin, vor voch miayn che xostovanum hancanqy, aylev, drvatum e nran ibr mi araqinutyun, gaytakghecnum e anphordz srtery: yur orinakin hetevelu kam yur hancanqi mecutyuny cackelu hamar zrpartum e yur shrjapatoghnerin: meghadrelov nranc canraguyn hancanqneri mej, aydpisi hancavorin, asum em, voch miayn chpetq e nerel, aylev anhrazhesht e patzhel amenacanr patizhnerov. hakarak depqum mi hat chariqy haryur nor chariqner kcne...: Im ev qo tagavory, barekam, ays verjin tesaki hancavorneri tvin er patkanum: Es partavor ei nran patzhel. ayd pahanjum er im arzhanapatvutyuny, im cnoghakan ev mardkayin partavorutyuny: Es petq e miangamayn vercnei nran ashxarhi eresic. aydpisov gaytakghutyan qary vercvac kliner mejteghic... Ev ayd dzhvar gorc cher indz hamar: Ev mite karcum es, te mec korust kunenayinq. bnav. hayoc arqayakan gahy, miamit eghir, taphur cher mnal: Tagavory, mievnuyn e, zharang chuni. nra atory vagh te ush piti yur eghbayr Abasy payazate. uremn vorqan shut, aynqan lav: Guce aydpisov shat ban depi lavy phoxver: Bayc es himaraca: — "Pashtpanenq der gahy vtangic, mtacum ei inqs indz. vat gorcy. amen vayrkyan karogh enq anel. patizhy amen rope karogh enq chaphel. ashxatenq der gahi phrkutyan hamar...": Ev es hetadzgeci patizhy: Karcum ei, te dzhvarin che "yncu phaxel zxaytuc ev etovpacvo: zsevutyun"... Karcum ei, te im neroghamtutyamb, im anhishacharutyamb karogh em kakghecnel aparazh sirty kam harutyun tal merac u diaknacac xghtchin: Ev aha, erb es ays mtqerov ei zbaghvac, Ashot Erkaty kalanavorec Syunyac Vasak ishxanin, im barekamin, ev drav nran yur Kayyan berdum: Inchn er nran kalanavorelu pattchary, asa, ter Marzpetuni. anshusht qez, ibrev arqayi mtermin, haytni e ayd xorhrdavor pattchary:

— Isk qez mite anhayt e:

— Es kamenum em, vor inqd ases:

— Syunyac vasak ishxany xarn er arqayi kyanqi dem larvac davadrutyan mej:

— Vor davadrutyan:

— Ayn, vor Ashot brnavory, arqaeghbayr Abasy ev nra aner aphxazac Gurgeny kazmel ein miasin:

— Barekam, xightchy mi koghmy toghnenq ev xelqov datenq: Abasy ev Gurgeny vaghuc miacac ein tagavori dem. ayd haytni e, inchpes ev haytni e dra pattchary. — Gurgen Aphxazi dustry, Abas arqaeghbor kiny, kamenum er taguhi darnal der im dster kendanutyan zhamanak: Hpart aphxazuhin cher karoghanum hashtvel ayn mtqi het, te hayoc taguhin hay ishxanakan tan aghjik piti lini ev te inqn arden goh piti lini nranov, vor tagavori harsy ev nra eghbor amusinn e: Che, inchpes kareli e. na kamenum er anpattchar taguhi linel: Isk tghamardik, ho gites, kananc struknern en. ayd strkutyan paymann arden naxahayr Adamn e storagrel: Ev aha eritasard Abasy mianum e yur aneroj het: harazat eghbory gahynkec anelu kam nran spanelu hamar: Arqayazny, anshusht, shat er sirum knojy. cher karogh ankatar toghnel nra xndiry: Dra het el miacru ayd eritasardi bnakan pharasirutyuny, ev aynuhetev kparzvi davadrutyan pattchary: Phesa u aner, inchpes gites, irenc zorqerov dimecin Erazgavors: tagavorin brnelu kam spanelu: Ayd chhajoghvec nranc: Ashoty or araj teghekacel er davadrutyan masin ev yur yntaniqov xuys tvel Utiq: Davadirnern ekan ev iranc "xophy qarin arac" tesnelov: Erazgavorsy avari aran ev heracan: Aydpes e te voch:

— Ayo, aydpes e:

— E. Ashot Erkaty ho cher karogh ayd anarganqy tanel. na el gnac aphxazac ishxani erkirnern averec: Erku koghmic krivn anyndhat sharunakvum er: Tchshmarit e, amen tchakatamartumn el Ashot tagavory haghtogh er handisanum, bayc ayd mievnuyn e. che vor hayoc zorqeric el sharunak jardvum ein. manavand vor Abas arqaeghbayrn el aneroj het er, ev yur zorqern el hay ktritchneric ein: Aha ays avermanc u kotoraci arajn arnelu hamar im barekam Vasak ishxany mijnord dardzav erku paterazmogh koghmeri hamar ev amen janq gorc dnelov: hashtecrec tagavory yur eghbor ev nra aneroj het: Ayspes e te voch:

— Ayo, aydpes e:

— Ard, nuyn vasak ishxany, vor amen neghutyun krel, tasn angam mi banakic myusn ancel, hordorel, hamozel, krqery xaghaghacrel u hashtutyun er kayacrel, mite nuyn mardy inqy mi urish nor davadrutyan kynkeranar. aysinqn: ayn davadrutyan, vor Abasn u Gurgeny kamenum ein kazmel Ashot brnavori ynkerakcutyamb...

— Voch, chpetq e ynkeranar. cher karogh ynkeranal. aydpes el menq amenqs einq mtacum: Bayc phasty hakarakn apacucec: Vasak ishxani mot gtan Ashot brnavori namaky, vorov na shnorhakalutyun er anum ishxanin ayn bani hamar, vor na ashxatel er kayacnel ayd hashtutyuny ayn npatakov, vor mijoc ta Aphxazio ishxanin ev iran u Abasin hzorapes patrastvelu ev miangamayn Ashot tagavorin haghtaharelu, vorovhetev minchev ayn: ibrev te tagavori zorqery hakarakordneri anpatrastutyunic ein ogtvum ev haghtutyun tanum:

— Deh, ayzhm qez em harcnum, ishxan, kareli er havatal ayd namaki iskutyany: Ashot brnavory paterazmum er tagavori dem, vorovhetev inqn er kamenum erkrin tirel: Abasn u Gurgeny paterazmum ein, pattchary bacatreci, te inchu: Vasak ishxann inch tshnamutyun uner yur tagavori ev qeru het: Mievnuyny cher nra hamar, te qerineric vorn e tagavorum, Ashoty te Abasy: Che vor na aveli andranik eghbor ev orinavor tagavori koghmy kliner:

— Ayd aydpes e. bayc namakn inqs kardaci: Na Ashot brnavori gracn er ev xuzarkutyan zhamanak Vasak ishxani grpanakic hanecin:

— Du bolorn asacir. deh, ayzhm indz lsir: Da mi zrpartutyun er, sev, charahnar zrpartutyun: Tagavory kamenum er arakel taguhun: im aghjkan. kamenum er aratavorel Gardmana tan anbic anuny, ev, aha, na ayd npatakin hasnelu hamar aghartec ev hayrenaser Vasak ishxani hambavy:

— Inchpes. ays xndrum taguhu anuny xary che eghel bnav:

— Dzez hamar, ayo, miayn Vasaki davadrutyan xndiry kar. bayc indz hamar patrastvac er ev mi urish xndir:

— Inch:

— Tagavory haytnum er indz, vor ibrev te Vasaky mtermakan haraberutyunner uni taguhu het...

— Inch haraberutyunner:

— Sirayin... ter Marzpetuni, sirayin haraberutyunner... Im aghjiky, im surb, anarat Sahakanuyshy... lsum es, ishxan:

— Ayd ankareli e:

— Ankareli e. aynpes che... Bayc mite miayn ankareli, urish xosq ches asum, che vor da mi soskali, mi zarhureli zrpartutyun e...

— Ayo, lsoghi sarsaphman arzhani:

— Ev na ayd zrpartutyuny hnarec, haskanum es. karoghacav hnarel. xightchy yur sirty chkegheqec... Ev ayd xorhurdy vaghuc er hghacel: Hishum es, henc hishacs hashtutyuny kayanaluc het Vasak ishxany dadarec arquniq hatchaxeluc: Katoghikosy harcrel er nran, te inchu tagavori mot che gnum, Vasaky patasxanel er, te "Tagavory kaskacum e im havatarmutyan vra": Ev ayd aydpes er: Mi or ishxany taguhu het miasin elac e linum Dvno shurjy zbosanqi: I dardzin tagavory ditoghutyun e anum nran, te Mariam ishxanuhin gangatvum e misht, te du zbosaser ches ev te erbeq ches ynkeranum iran zbosanqneri zhamanak: Haytnir im koghmic ishxanuhun, vor dra pattchary voch te qo anzbosasirutyunn e, ayl ayn, vor inqn aveli geghecik che taguhuc...

— Ev ayd xosqery karoghacel e tagavorn asel:

— Vasak ishxann inqy patmec indz ayd bany vshtahar srtov:

— Ayd er uremn pattchary, vor katoghikosy vstahutyan gir arav tagavoric Vasak ishxani hamar:

— Ayo. ishxann asel er Vehapharin, te "Minchev vor tagavory erdmamb chxostana, te vstahanum e indz vra ibrev yur harazati ev havatarmi vra, es votqs arquniq chem dnil": Ev katoghikosn ayd erdmnagirn arav nranic: Ishxann aynuhetev azat u ankax elumut er anum tagavori mot: Bayc, aha, mi or hramayec kalanavorel ishxanin ev tanel Kayyan berdy: Lselov ayd lury, es vrdovveca: Iskuyn evet namak greci nran ev harcri, te inchu im barekamin ev yur horaqerordun bantarkel e na: Vorn e ardyoq ishxani hancanqy: Ev na aha te inch e grum indz:

Ays aselov ishxany caph zarkec:

Ners mtav iskuyn mi cara:

— Kanchir aystegh gragrin, — hramayec ishxany:

Mi erku vayrkyanic ners ekav gragiry:

— Gna, hanir im grpanakic tagavori ayn namaky, vor kapac e sev erizov ev knqac momov, ev ber indz:

Gragiry gnac ev qich zhamanakic het berav patvirac namaky ev tvav Sevada ishxanin:

— Ayzhm du gna, — hramayec ishxany gragrin, ev na heracav: -Ar, bac ara ays namaky ev karda: Es chem kamenum, vor qo srtum kaskaci nshuyl angam mna, — asac ishxany, namaky Marzpetunun talov:

— Qo xosqn indz hamar tchshmartutyun e. inch kariq ka hin gaghtniqnery qrqrelu, — patasxanec Marzpetunin, chkamenalov namaky banal:

— Che, ishxan, du tagavori mterimn es, im el, anshusht, ankeghc barekamy. kvayele, vor du iskutyamb canotanas mer tshnamutyan pattcharnerin, vorpeszi chariqneri arajn arnelu hamar: aveli himnavor mijocneri dimes ev stipvac chlinis heravor tchanaparh gnal: Sahak Sevadayic xorhurd harcnelu:

— Kkardam, ete aydpes hatcheli e qez, — asac ishxany, ev namaki erizn u kniqy lucelov: bacav magaghaty:

— Bardzr karda. es mi angam el em uzum ayd xosqery lsel:

Ishxany kardac hetevyaly.

"Ashot shahnshah Hayoc tagavoric:

Gardmana ter ev ishxan Sahak Sevadayin voghjuyn:

Staca qo siralirutyan giry, vorov xndrum es indz teghekacnel qez im azgakan ev qo barekam Sisak Vasak ishxanin kalanavoreyu ev Kay yan berdy ghrkelu pattchary: Ayd pattchary vorqan vor canr e ev baryacapart mi hor srti xaghaghutyuny vrdovogh, dardzyal es stipvac em haytnelu, vorovhetev ayd xndrum e indznic im taguhu hayry: Vasak ishxanin kalanavoreci ev mahvan piti datapartem yur ayn anarzhan varuc hamar, vorov na im arqayakan tan pativn aratavorec, vaghuc i ver anpatshatch haraberutyan mej linelov qo dster ev im amusnu het: Nra hancanqy inqs stugeci andzamb, usti ev kalanavorel hramayeci: charin charov korcanelu hamar: Bayc vorpeszi arqayakan yntaniqi pativy ev Gardmana hzor ishxani anuny charatavorvi ashxarhi araj, es ayd ishxanin hratarakeci ibrev masnakic Abasyan davakcutyan ev patrastel tvi dra hamar orinakan apacuyc: Shnorhakal piti linis, vor aysqan hogatar em qo tohmakan anunn anaghart pahelu masin: Isk Vasak ishxani meghsakcin ev qo dstery patzhelu iravunqy handznum em qez, ibrev mi ardaradat hor:

Ashot b. tagavor hayoc":

Marzpetuni ishxani vra arqayi ays namaky amenacanr tpavorutyun arav: Ayn tagavory, vor minchev ayd aynqan bardzr ev veh er erevum yur achqum, karces mi akntartum glorvecav. ynkav ayd bardzrutyunic. nra vehutyuny vochnchacav. na erevac ayzhm iran ibrev mi hasarak, sinlqor ararac, vorin krqery shrjum, taruberum en amen koghm, vor geri ev struk e dardzac mardkayin arzhaniqy anasnakan bnazdin storadrogh zgacmunqnerin...

Minchev ayd, Marzpetuni ishxany, ardarev, neroghamit er linum erbemn depi tagavory: nra tulutyuny yur bnakan xarnvacqin veragrelov: Na shat yntir mardik er tchanachum, voronq azat chein ayd aratic: Bayc na erbeq cher karogh havatal, te tagavory yur ayd hancavor tulutyuny varagurelu hamar kdimer votchragorcutyan, kzrparter anarat ev araqini taguhun, vorin inqy: Marzpetuni ishxany, shat lav er tchanachum, te na Vasak ishxani nman hayrenaser mardun zur teghy kkalanavorer: zrpartelov nran chgorcac hancanqneri mej:

— Inch bani vra es mtacum ayzhm, ishxan, — harcrec Sevadan Marzpetunun, tesnelov, vor verjins lrel e arden namaky kardaluc het:

— Voch mi bani vra:

— Ayd zarmanali e:

— Ayo, erb sury xocum e sirty, ayn zhamanak ugheghy dadarum e mtaceluc... Du sur ccecir im sirty, ishxan:

— Vshtacar, aynpes che. karever xocvecar... O, ayd der du es, du, vor miayn tagavori zinakicy ev hayreniqi mi zinvorn es. du vshtacar aynqan, vor ugheghd dadarec mtaceluc: Hapa ete zinakic u zinvor lineluc zat lineir naev sirogh hayr... Ete hankarc tesneir, vor tarineri yntacqum mecamec ashxatutyanc u zohaberutyanc gnov siracd dster hamar steghcac pharqn u erjankutyuny jaxjaxvac ynkac en qo araj... te dra het miasin phshrvac en naev qo lavaguyn huysery, andardz korac: srtid andorrutyuny, hogvuyd uraxutyuny, aratavorvac: tohmid pativy... inch kaneir du ayn zhamanak...

— Mite yndhanur hayreniqi hamar zgacac vishty darnaguyn che, qan te ayd bolory:

— Bayc ete yndhanur hayreniqi hamar zgacac vshti vra avelanayin ev ays vshtery...

— Harkav antaneli klinein nranq...

— Ayo, ishxan, es pakas hayrenaser chei. ev henc ayd er pattchary, vor ayd anxightch u zraxos namakn stanaluc et dzi chnsta iskuyn, chtra depi Shirak ev sri mi harvacov chjaxjaxeci meghaparti gluxy, ayl erkrord angam apstambutyan drosh parzeci, heratesutyamb voroshelov, te ays angam mi phoqr aveli xstutyamb kvarvem arqunakan kalvacneri ev zhoghovrdi het, guce dranov karoghanam azdel tagavori qaracac srti vra, tchanaparh berem moloryalin ev azatem gahy verahas vtangic: Ev aha ayd npatakov, inchpes gites, vercri Gardmanum patrast unecac zorqs, voronc tivy ut hazari er hasnum, ev dimeci ughghaki Dzoraphor: Arajin gorcs eghav Kayyan berdy pashareln u arnely: Aydtegh Vasak ishxani het miasin pahesti mej gtnvum ein naev mi qani apstamb naxararac kanayq: Vasak ishxani het miasin nranc el azateci, ev mtadir ei shatanal miayn aydqanov, minchev tagavory Aphxaziayic kveradarnar yur zorqerov: Bayc Kayyan berdic heracac zinvornery miacan motaka gyugheri bnakichneri het ev im handep gtnvogh leran mej amranalov, sksan iranc aspataknerov anhangist anel im zorqerin: Stipvac hardzakveci dranc vra, ev vorovhetev dranq teghi chtvin, usti mi qani haryur hogi jardeci. isk gyughacinerin xratelu hamar, vor myus angam chhamardzakvin ishxanneri krvin xarnvelu, hndzel tvi nranc artery, kraki matneci ev apa heraca Gugarac lernery: Aha ays gorci hamar er, vor mer ishxannery sksan indz meghadrel, tepetev iranq aydpisi depqum tasnapatik aveli chariqner en hascrel:

— Voch, qez aveli meghadrum einq nra hamar, vor apstambutyan drosh eir parzel aynpisi mi zhamanak, vor tagavory Aphxaziayum zbaghvac er Gurgeni dem kriv mghelov: Menq arden haghtel einq nran: Vrac Atrnersehy mijnordum er xaghaghutyan hamar, ev arden dashnagirn storagrelu vra ein, erb guzhkan hasav ev haytnec, te Sahak ishxany krkin apstambelov: petutyan gavarnern averum e: Tagavory ev menq, arhasarak, mnacinq shvarac, voch voq cher karogh havatal, te du kdrzheir qo erdman ev boloris nerkayutyamb knqac uxtin, bayc iroghutyunn anherqeli er: Atrnerseh tagavorn inqy xorhurd tvav arqayin kisat toghnel Gurgeni het kapeliq dashnadrutyan gorcy ev shtapel Gugarq, qo averumneri arajn arnelu:

— Es spasoghakan dirq ei arel ev voch mi avermunq chpiti anei, izur er dzer shtapely: Bayc te inchu arqayi bacakayutyan zhamanak apstambutyan drosh parzeci, dra pattcharn ayn er, vor chei kamenum voreve yndharum unenal arqayakan zorqeri het, chei kamenum kotoraci pattchar darnal: Es minchev angam huys unei, te Atrnerseh tagavory kam duq ishxannerd khamozeq tagavorin banak chsharzhel im dem, ayl xorhurd ktaq iran miaynak tesnvel indz het ev hashtvel ibrev vordi: yur hor het: Ayn zhamanak iharke es nra het kxosei inch vor petq er, ev, guce, shahavor yntacq arner gorcy: Bayc tagavory zayracac hegheghi nman hasav Gugarq, nran aylevs qaghcrutyamb dimavorel ankareli er:

— Ayd ketum du anardar es, ishxan: Arajin: menq amboghj banaky chsharzhecinq qo dem, ayl miayn mi qani gnderov ekanq...

— Ayd indz haytni cher. indz tvum er, te duq zorqi mec masy daranum eq drel:

— Asum em aydpes e. ekanq miayn mi qani gnderov: Ev erkrord: tagavory banaki episkoposin ugharkec qez mot patgamavor, hashtutyun xndrec. inchu chkamecar hashtvel, ayl asel eir episkoposin, te "Du kac aystegh im vranum, es kertam ev nran im srov ktam patasxan":

— Ayd tchisht e. aydpes asaci episkoposin: Bayc inchu. imacir, ayzhm ayo, zghjum em, bayc es el mi mard ei, chkaroghaca vayrkenakan zayruyts zspel — episkoposn indz matnacuyc arav im erdman giry, vor tagavory kapel er tvel blri vra yur zorqi arjev kangnecrac xachi patvandanin: "Tes, — asum er indz episkoposy, — du drzhum es ayn erdmnagirn. ev ete chhashtves, ashxarhy qez piti datapartn ibrev uxtadyւuzh...": Es zayruytic katagheci. qo tagavory yur dzerqum uner im erdman hetkary ev nran taracum er xachi vra. dranov kamenum er ashxarhi araj datapartel indz ibrev votchragorci, es inch anei, asa vorteghic gtnei Syunyac episkoposin ev nra nerkayutyamb tagavori arac erdumnery gri ancnelov: taracei im xachi vra, vorpeszi ashxarhy tesner, te vov e uxtadruzhy, vov e votchragorcy: Inch anei, karogh ei nuynisk ays namaky banal ev kardal nra zorqi ev ishxanneri araj... Tagavory shoshapheli ev tesaneli apacuycner uner dzerqin. es vochinch chunei. indz mnum er gal ev srov patarel nra sirty, vorpeszi aynteghic durs hanei yur indz tvac erdman hetkary ev cuyc tayi ashxarhin. urish ban chei karogh anel: Mite arden anxohem zayruyti apacuycy cher ayn, vor es phoxanak im bazmativ zorqn araj mghelu ev dzer mi qani haryuric kazmac gundn sparspur jnjelu, suseramerk zorqi arajn ynka ev miaynak depi blury bardzraca: Verevic hardzakvogh zoragundn indz shrjapatec: Vordis toghec tchakaty ev vazec depi indz. na tesnum er, vor es zayruytic xelagarvac: mahvan dem ei gnum, ekav indz azatelu, bayc dzer sepuh gundn aveli qaj gtnvecav. na mez erkusis el mej arnelov geri brnec. isk vanandaci hrosaknery xarnecin gardmanacineri tchakaty: Astvac, Ayo, astvac inqy matnec indz im tshnamu dzerqy, na kamecav patzhel indz im gorcac hancanqneri hamar... Ayo, astvac ev voch te Ashot tagavorn ynktchec Sevadayin: Inqd asum es, vor dzer banaky toghel eiq Aphxaziayum ev miayn mi qani haryur hogvov ekel Gugarq. uremn ayd mi qani haryur hogin chein karogh gardmanacoc ut hazar hoguc kazmvac banaky jaxjaxel: Bayc astvac indz ev im vordun matnec dzer dzerqy, ev zorqn anarajnord mnalov crvecav: Aydpes e te voch:

— Aydpes e:

— Lav, ayzhm indz asa, ete tagavory kamenum er hashtvel indz het, ete na phaxust er talis aryunheghutyunic, inchu uremn shaghaxec yur dzerqery aryunov henc ayn zhamanak, erb aylevs voch mi teghic vtang cher sparnum nran: Na arden geri er vercrel indz ev vordus. Gardmana zorqery crvel ein anhoviv vochxarneri pes. inchn uremn stipec nran kuracnel indz ev Grigorin: yur hory ev eghbory... Mardu te gazani sirt er aprum nra krcqi tak...

— Vaxenum er apaga apstambutyunic, apaga vrezhxndrutyunic:

— Inchu er vaxenum: Pharq astuco, hayoc tagavory shat amrocner uner, karogh er mez dnel nrancic meki mej ev pahapanner kargel mez vra. inchu anpattchar kuracnel. inchu erku mardu, yur isk harazatneri arevy havityan xavarecnel... Inchpes karoghacav na dahtchin ayd anagoruyn hramany tal... Es der vochinch, hasaks arac mard em, shat baxtavor orer em tesel, erjanik zhamer em ancrel ev verjapes hancanqner em gorcel, voronc hamar guce arzhani ei patzhi, bayc im xeghtch zavaky, eritasard, caghik hasakum, der norapsak, der sirty huyserov li, der pharqi hetamut, inchu, inchu nran el kuracrav. che vor na voch mi hancanq, voch mi masnakcutyun chuner ayn dzhoxayin xrovutyunneri mej, voronq alekocum ein im tshvar ev yur dazhan sirty, ev voronq mez mimyanc dem zinecin: Mite, verjapes, na amenaphoqr gut angam chuner yur taguhu ev amusnu, im apabaxt dster vra, nra, vor aynqan jermagin sirum er iran... Asum es, vor kaskacum er apaga apstambutyunic... Lav, mite kuyry cher karogh vrezhxndir linel:

— Cher spasum:

— Cher spasum. lav, ayzhm togh tesne, te inch karogh e anel kuyr vrizharun: Gna ev haytnir tagavorid, vor es tanjvum ei yur hajoghutyunnery lselov: Erb imaca, vor yur Abas eghbor ev Ashot brnavori het hashtvel e ev nranc het miasin noren Dviny gravelov: uraxutyan tonaxmbutyunner e katarum, borboqveca charaxndutyan krakov. sirts "vrezh" er gorum, ev es lseci nra dzaynin: Hravireci indz mot Clik Amramin, haytneci nran yur knoj ev tagavori: mimyanc het unecac siraharakan gaghtniqnery, vareci, borboqeci nra srtum tunavor naxandzi, tshnamutyan u vrezhxndrutyan anshijaneli bocy, apstambecri nran anoren tagavori dem. miaca nra het ev es: Isk mez het kmianan shutov urish shatery: Ayn zhamanak togh qo tagavory pind brne yur gahy ev tesne, te kuyr vrizharui bazuknery ksasanen nran te voch...

— Aydpisov duq dzer vrezhy kluceq miayn azgic ev voch te tagavoric, — vshtahar nkatec Marzpetuni ishxany:

— Voch, menq mer vrezhy klucenq mimiayn tagavoric:

— Tagavory chi haghtaharvil: Aha na galis e egeracoc kataghi zorqerov ev anpattchar kvane Clik-Amramin, kjarde nra bolor zorqery, voronq dzhbaxtabar mimiayn hayer en: Guce na kspane qo Davit vordun, vor ayzhm Amramin zinakic e dardzel:

— Voch, ardaradat astvacy chi hajoghil nran, es gushakum em, ev du ktesnes, vor ays angam, gone, astuco bazuky kpatzhi nran...

A

KUYR AChQY KNERE, KUYR SIRTY ChI NERIL

Sevada ishxani xosqery canr tpavorutyun arin Marzpetunu vra: Chnayelov, vor na ropeapes grgrvelov sparnac ishxanin, te "aha tagavory kga egeracoc zorqerov, kvane Clik-Amramin kam kspane Davit vordud ev ayln", aynuamenayniv, Sevadayi verjin gushakutyuny erkyugh azdec nra srtin: Na vorqan qaj, nuynchaph ev barepasht u erkyughac er. na havatum er, vor astvac lsum e kuyr ceruninerin ev katarum e, orhnutyamb kam anecqov, nranc haycac xndirnery: Ays pattcharov mi gaghtni ev, minchev ayn iran ancanot, kaskac pasharec yur sirty: Naxazgacmunq er ays te naxapasharman azdecutyun, harkav na cher karogh voroshel, bayc na giter, vor tagavory hancavor e, ev vor astvac, tepet erbemn ush, bayc ev aynpes, patzhum e hancavornerin... Na mtacum er, vor tagavory karogh er haghtvel, vor apstambnery karogh ein crel egeracinerin... Ev ayd mi anpatvutyun kliner hayoc arqayi hamar, vor ekel er yurayinneri het paterazmelu otar zorqerov... Isk ays anpatvutyan khajordein, anshusht, nor kotoracner, nor averumner...

Ays mtqery sarsaphecrin ishxanin: Bayc na lur, nstac spasum er: te urish inch piti ase Sevadan: Na voroshel er chhakarakel aylevs nran, chgrgrel viravor hogin, ayl xonarhil ev xosel hety voghoqanoq: "Guce aydpisov amoqem karcracac sirty, kendanacnem yndarmacac xightchy ev nra ardar casumic hayreniqin sparnacogh vtangy heracnem...", — mtacum er na:

Ayd mijocin ners mtav caraneric miny ev jur berav hyurin: lvac velu hamar: Marzpetunin aknarkec nran: nax Sevada ishxanin matucanel konqy, vorovhetev iran, ibre tariqov nranic phoqri, vayel cher araj lvacvel:

Sevadan, vori ushadrutyunic vochinch cher vripum, zhptalov nkatec.

— Zarmanum em, vor tagavory mankutyunic sksac mecacel e qez het, bayc patshatchic orenqnery hargelu masin vochinch che sovorel qezanic:

— Bayc na uni ev urish shat aravelutyunner, voronc hamar karzher nerel yur phoqrik terutyunnery... — meghmutyamb patas|sanec Marzpetunin:

Erb nranq lvacvecan, erku urish caraner ners berin yntriqy, vor patrastvac er erku arcatya drvagazard xaneri mej, voroncic miny drin Marzpetunu ev myusy Seadayi araj:

Mankahasak caraneric miny choqec Sevadayi handep, vorpeszi ogne nran kerakur arnelu. isk myusy kangnac ev arcate srvaky dzerin gini er matrvakum inchpes yur tirojy, nuynpesev hyurin:

Bayc Marzpetunin huzvac er ev grete vochinch cher tchashakum: Sevadan ayd imacav matrvaki mi patasxanic ev zhptalov asac.

— Tesnum es, ishxan, hasarak zhoghovurdn aveli xeloq e varvum: Mi zham araj asaci, te na yur tany mtnogh hyuri galstyan pattcharnery chi qnnum, minchev vor nran kusht chi kerakrum: Bayc es chkameca nranc nmanvil: "Menq otarner chenq. asaci. tarorinak kliner, ete mi vayrkyan araj chcankanayinq teghekutyunner arnel iraric: mez hetaqrqrogh xndirneri masin...": Ayzhm tesnum em, vor sxalvel em: Ete es qo galstyan pattchary harcrac ev qez patasxanner tvac chlinei, ayzhm du axorzhanoq kerakur kvayeleir im tany:

— Aydpes e, ishxan, keghcel chem karogh, — patasxanec Marzpetunin, — lav che, vor menq arhasarak chenq hetevum mer phordzvac paperi xratnerin:

— Ayo, hamadzayn em qez het. ayd xratnery surb xratner en. erbeq chpiti morananq nranc:

— Bayc menq moranum enq henc amenic karevornery: Ayd xratneric miny ayn e, vor asum e. "Zugutyun e mayr baryac, anzugutyun: cnogh charyac...":

Sevadan mi vayrkyan lrec ev apa zhptalov dardzav xosakcin.

— Du indz kshtambum es, ter Marzpetuni, ev iravunq unis: Bayc es xndrum em, vor yntriqd vayeles, ayd indz aveli kuraxacne, qan te "zugutyunneric" arajacogh bariqnery. voronc shat angam menq chenq karoghanum bun chariqneric zanazanel...

Ishxany hishec, vor voroshel er chhakarakel, usti lrec ev sksav utel: Bayc nra vra, ardarev, canr azdecutyun er anum Sevada ishxani: carayi ognutyamb kerakrvely: Miayn ayd tesaranin nerka chlinelu hamar na kcankanar, vor erbeq mtac chliner Gardman: Che vor na tesel er ayd ishxanin aroghj zhamanak, erb na tchemum er yur araj inchpes mi hska, krakot achqerov, hpart nayvacqov, demqi veh artahaytutyamb... Isk ayzhm... Ayzhm kckvac er na taxti mi ankyunum, inchpes zaramyal ceruk, niharac, dalkadem, ev miayn hogin er, vor cher tchnshvum nra mej marmnov krac zrkanqneric:

Erb yntriqy verjacav, Marzpetunin harcrec, te inchu Grigor ishxany chi kamenum gal iranc mot:

— Grigory nuynpes Amrami het e, — patasxanec Sevadan: — Davit vordis arajnordum e aghvanci gnderin, isk Grigory: gardmanacinerin:

— Arajnordum e gardmancinerin... — zarmacac harcrec Marzpetunin:

— Ayo, arajnordum e: Mite ayd xosqy zarmacnum e qez: Du anshusht mtacum es, te inchpes karogh e kuyry arajnordel. aynpes che: Bayc im zorqery paterazmi hamar urish arajnordner unin: Grigori nerkayutyunn anhrazhesht e banakum nra hamar, vor gardmanaciq amen rope achqi araj unenan iranc kuyr ishxanin ev srtneri mej var pahen vrezhxndrutyan kraky: Voch mi zorapeti xraxuysy aynqan chi grgril im zorqeri qajutyuny, vorqan im vordvo kurutyuny... Nranq tiraser en ev chen hangstanal, minchev vor im ev nra vrezhy charnen tagavoric:

Marzpetunin zarmanum er, vor Sevadan banum er nra araj yur sirtn ankeghcoren, haytnum er nran, minchev angam, yur naxahogak ditavorutyunnery, ev ayd anum er aranc qashvelu kam nuynisk vaxenalu, te inqy, Marzpetunin, ibrev arqayi havatarim u zinakic, karogh e xochyndot linel iran yur npataknern iragorcelu: Sevadayi ays varmunqn aveli evs erkyugh er azdum Marzpetunu srtin:

— Ev aydpes, du uremn hogacel es, vor gardmanacoc vrezhxndrutyuny lini anshijaneli, isk apstambutyuny: hamatcharak ev korcanich, — harcrec ishxany husahat dzaynov:

— Ayo, ter Marzpetuni, urish kerp varvel chei karogh, anicir indz, ete kamenum es, bayc gitakcir, vor erb bazhaky lcvum e, ayn zhamanak aylevs ankareli e avelacnel nra vra urish mi qani katil ev pahanjel, vor na chtaphvi...

Marzpetunin zgac, vor hasel e arden zhamanaky: gorcadrel ayn zenqery, voroncov miayn hnaravor er anoghoq ishxani sirtn amoqel. — ayd zenqery yur xndirnern u aghachanqnern ein: Aydpisi zenqerov, iharke, na cher haycil otaric, nuynisk hayreniqi phrkutyuny, bayc mi nerqin xrovutyun dadarecnelu hamar na cher qashvum aghachel harazatin, vorovhetev dranov na chpiti nvastacner iran, ayl piti bardzracner nuynisk Sevadayi achqum: Ayd pattcharov asac.

— Ete es cunr choqei qo araj, Sevada ishxan, hamburei qo votqery ev aghachei, vor xnayes du eghbarcd u vordkerancd aryuny... argeles ayn kotoracy, vor mi orva mej antiv yntaniqner piti korcane, byuravor manukner piti vorbacne, kanayq u harsunq piti ayriacne... Ete hishecnei qez nax: qristonei ev apa: hay mardu srbazan partqy, vor e: charin charyav chhatucanel ev hayreniqy korcanelu gnov andznakan vrezhxndrutyuny chhagecnel... Inch kaneir du, Sevada ishxan, mite anoghoq kmnayir im aghachanqneri, im artasuqneri araj...

— Voch mi xosq ayd masin, ter Marzpetuni: Bnutyunn urish kerp e steghcel mardun, isk menq ayl kerp enq haskanum nran: Apstambac sirty chi hnazandil ugheghi hramanin, izur enq menq ayd masin xratner kardum mez ev izur el qristonyaner anvanum, menq mer krqeri hpataknern enq ev voch te Qristosi ashakertner: Qristonya mard chka ashxarhum: Qristosi patvery katarum en miayn nranq, voronq zrkanq chen krel aperaxt ynkeric kam ete krel en, chen karoghanum "akn ynd akan ev atamn ynd ataman" phoxarinel: Bayc nranq, voronq uzh unin phoxarinelu: phoxarinum en zrkanqy ev ayd aveli bnakan e, qan qristoneabar nerely:

— Isk nranq, voronq uzh unin vrezhxndir linelu ev sakayn nerum en...

— Ete kan aydpisi mardik, apa nranq gerbnakan araracner, tchisht Qristosi ashakertner en, bayc es aydpisinerin chem tchanachum:

— Du eghir nrancic miny, Sevada ishxan, mite qo sirtn aveli chi hpartanal ayn zhamanak, erb mtaces, te karogh eir vrezhxndir linel ev sakayn nerecir, qan ayn zhamanak, erb vrezhxndir linelov: shurjd aver ev sracutyun sphres: Vov vor gite, te vorn e barin ev lavaguyny ev sakayn gorcum e hakaraky, na mi charagorc e: Anshusht Gardmana tery chi cankanal, vor mezanic miny hamardzakvi nran ayd anuny tal:

— Gardmana tery, dzhbaxtabar, mi hasarak mard e. bnutyuny nra krcqi tak drel e aynpisi mi sirt, vorpisin unin ev urishnery. na chi karogh zgal ayn, inch vor chen zgum yur nmannery:

— Voch, Gardmana tery mi sinlqor kam geghjuk che, vor chtchanache araqinutyuny, na gite, te vorqan qaghcr e nereln ev piti nere anshusht: Es xndrum em qezanic ayd shnorhy ayn mayreri ev kananc beranic, voronc vordinern u amusinnery piti zohven qo vrezhxndrutyany:

— Ter Marzpetuni, du indz zinataph es anum. qo xosqery tchnshum en im sirty, vorovhetev du nstac es ayzhm im araj, ev es lsum em qo kendani barbary: Bayc erb du heranas ev es mnam miaynak, erb ays ahagin srahi mej chghjiknery gan indz ynkeranalu, erb aravotyan arevy bere indz nuyn xavary: inch vor berel er gishery, erb erku qayl phoxelu hamar karotem im caraneri shnorhin, erb tenchanoq tencham, bayc chkaroghanam lsel im lcakci mxitarakan mi xosqy ev mtacem, vor qo tagavori anoghorm hramany gerezman tarav nran, ayn amusnaser knojy, ayn vordeser cnoghin... erb lsem im tshvar harsi txur ergery kam kuyr amusnu sev baxty lacogh nra voghbery... Erb Grigori vordin: phoqrik Sevadan, ga haryurerord angam indz harcnelu te: "Papik, du ceracar, astvac qez kuracrec, isk im hayry inchu hamar e kuyr...", asa, ter Marzpetuni, erb ays bolory gan ev aghmken ugheghs, xroven hogis, erb sirts anyndhat gora: "vrezh, vrezh anzgamin...", inch anem es ayn zhamanak...

— Inch anes ayn zhamanak:

— Ayo, asa, es inqs kamenum em indz haghtaharel:

— Inch arav Smbat tagavory, erb yur ashxarhi averumy tesnelov: ijav Kapuyt berdic ev yur andzy matnec tshnamun. inch arav, erb dahitchnery yur tashkinakn arnelov: varocnerov berany xrecin, erb kzakin gelaranner dnelov: chvanov paranocy prkecin, erb canr berner glxin taphelov: tasnyak hogi vran nstecrin, erb verjapes dyucazni shunchy hatecnel chkaroghanalov: nra andamnern sksan hoshotel ev verjy xachi vra taracel...

Sevadan lur er:

— Vochinch charav. na asac. "Ter, yndunir ays zohy, vor berum em im azgi hamar, ev phoxaren: phrkir im zhoghovurdy patuhasic...": Na asac. "Lav e mez, zi ayr mi meranici i veray zhoghovrdnans ev mi amenayn azgs korice...", ev hozharutyamb handzn arav nahatakutyuny: Du el, ishxan, yndunir, te charagorc hagaracu minn e qez kuracrel, ev ayn zhamanak antrtunj karogh es krknel nuyn xosqery, erb txur miaynutyuny, cerekva xavary, sirecyal amusnud hishataky, harsid voghbery ev phoqrik Sevadayi totovanqy kgan qo sirty ev hogin vrdovelu... Hagaraci gazannerin aghachel, hamozel ankareli er, nranc hogvo caravy aryunn er zovacnum, bayc hay ishxanin astvac ayd hogin che tvel. uremn na piti lse yur xghtchi dzaynin, piti lse im aghachanqin ev havata, vor nuynisk im beranov xosum e yur het azgi amen mi tshvaracogh andam:

Sevadan lur er mi qani vayrkyan. hankarc na gluxy bardzracnelov harcrec.

— Inch e qo pahanjn indzanic, Gevorg ishxan:

— Ayn, vor heracnes Amramic qo zuyg vordinerin ev het kanches Utiqic te Aghvanic ev te Gardmana gndery:

Aevadan krkin gluxy kaxec ev sksav mtacel: Senyakum mi ar zhamanak lrutyun tirec:

Bayc Gevorg ishxann zgum er arden, vor yur xosqery cankali tpavorutyun arin Sevadayi vra, usti srtatroph spasum er nra hamadzaynutyan:

Ev aha, verjapes, Sevadan xosec.

— Du indz hamozecir, ter Marzpetuni. im mej sharzhecir naxandzavorutyan zgacum, es chem kamenum, vor du hayrenasirutyamb gerazances indz: Togh aydpes lini, es toghnum em vrezhxndrutyuny... Bayc brnkac apstambutyuny xaghaghelu hamar ka ev mi urish argelq, vor es barnal chem karogh, ayd ashxatutyuny du piti handzn arnes:

— Amenayn uraxutyamb, ashxatutyunic es chem phaxchum, miayn te asa vorn e argelqy:

Es im vordinerin khamozem ev kveradardznem iranc zorqerov, bayc Clik-Amramin hamozel chem karogh, vorovhetev inqs em tshnamutyan kraky varel nra srtum, ayzhm inchpes hakarak xorhurd tal nran:

— Ayd neghutyuny es handzn karnem, — asac Marzpetunin:

— Shat geghecik, bayc imacac eghir, vor minchev Amramy chhamozvi het kangnel yur mtadrutyunic, es im zorqery chem bazhanhl nranic: Vorovhetev xosq em tvel ajakcel nran amen depqum, uremn ev im xosqy drzhel chem karogh: Ayzhm du gna Amrami mot, ashxatir hamozel nran, vor hnazande yur tagavorin: Ete khajoghes dzernarkutyand mej, surhandak ghrkir indz, ev es iskuyn hark eghac hrahangnery ktam im vordvoc, vor heranan Utiqic iranc zorqerov: Isk ete ches hajoghil, ayn zhamanak imacir, vor astvac chi kamenum ancnel phordzutyan bazhaky, ev uremn mezanic meky piti datarke ayn...

Marzpetuni ishxany sastik uraxacav ev yur shnorhakalutyuny Sevadayin haytnelu hamar arav nra ajy ev hamburec: Ishxani karciqov amenamec dzhvarutyunn arden bardzvel er: Sevadan, vor amenqic tchanachvac er ibr anoghoqeli mi qarazhayr, aha, hamozvel er. inch dzhvarutyun kar, uremn, Clik-Amramin hamozelu, mi mardu, vor hamarutyun chuner ev vor i bne steghcvac er bari srtov:

Ays mtacmunqov heracav Sevadayic ishxany ev gnac hangstanalu dghyaki lavaguyn qnaranneric minum, ur arajnordec nran ishxani senekapety:

Phaphuk ankoghiny ev shrjapatogh lrutyuny shutov tmrutyun berin ishxani hognac andamnerin, ev anusharar quny nra achqery phakec:

Luysy der nor er bacvum, vor Marzpetuni ishxany hagnvelov: ijav dghyaki baky ev caraneric minin zartecnelov: hramayec yur dzin tambel: Eghanaky curt er ev erkinqn ampamac: Ashnanayin eghyamy cackel er getiny ev. hishecnum er motalut dzmery: Caran, vor nor er taq ankoghnic elel, crti azdecutyunic kckvac, dzhvaranum er shtapov avartel gorcy: Ishxany hamberel chkaroghacav, vayrkyannery tank ein nra hamar. "Aydpes en gorc katarum aystegh", — kshtambec na carayin ev nzhuygn araj qashelov: arag-arag amracrec tambi kapery:

Aynuhetev noric bardzranalov verin dstikony: zartecrec Sevadayi barapanin: imanalu hamar, te ardyoq karogh e tesnel ishxanin: Nranc xosakcutyan dzaynn arav senekapany ev durs ekav mijancqy: Na zarmacav Gevorg ishxanin aydpes vagh aydtegh tesnelov:

— Inch eq hramayum, ishxan, — harcrec na Marzpetunun:

— Ete karogh es zartecnel ishxanin, haytnir nran, vor es kamenum em gnal ev kuzei tesnel iran, — asac ishxany:

Senekapany ners mtav ev mi qani vayrkyanic veradarnalov, haytnec, vor ishxann spasum e iran:

Marzpetunin hetevelov senekapetin ev mi erku phoqrik xucer ancnelov: mtav Sevadayi nnjarany ev saghavarty hanelov motecav ishxani mahtchakalin:

Senyaky lusavorum er takavin phoqrik arcatya kanteghy, isk ishxany nstac er mahtchi mej gisherayin lodikov:

— Inchu ayspes vagh, sireli ishxan, -harcrec Sevadan:

— Kamenum em aysor evet hasnel Amrami banaky, zhamanaky tank e, petq e shtapel:

— Bayc du gites, te vortegh e na banakac:

— Erb shrjum ei Utiqum, indz asacin, vor na ancel e Aghstev ev gtnvum e Tavush berdi mot: Isk ayzhm vortegh linely chgitem, eka, vor ayd masin teghekutyun arnem qezanic:

— Erku or araj mer gndery banakac ein Sadami aphin, isk Amramy gtnvum er der Tavushi mot: Ete tagavori galstyan masin lur arac linin, uremn banaknery kmiacnen... Gna ev ayd koghmery kpatahes nranc:

— Isk du ches karogh haytnel, te vortegh piti mianan banaknery, — harcrec ishxany zhptalov:

— Voch. es iravunq chunim haytnelu: Ev du, ishxan, ayd chpiti pahanjes indzanic: Du indz hamozecir, ev es tvi qez im hamadzaynutyuny: hashtvel tagavori het: Ayd es karogh ei anel: Gna ayzhm hamozir Clik-Amramin. ete khajoghis, lav. ete voch, paterazmy nra koghmic anxusapheli e. uremn ev banaki gaghtniqy qez banaln: ankareli:

— Shat lav: Togh aydpes lini: Shnorhakal em arden qo hamadzaynutyan hamar: Ayzhm tur indz qo orhnutyuny, ev es kertam: Ayd orhnutyuny khajoghe im tchanaparhy:

— Astvac togh orhne ayd tchanaparhy: Du xaghaghutyan ev hashtutyan mijnord es, ankareli e, vor naxaxnamutyuny chhajoghe qez: Bayc ete na kanxav voroshel e patzhel hancavorin...

— Es kanem ayn, inch vor hramayum e indz im partqy ev hayreniqy, isk astuco kamqy... menq miayn karogh enq orhnel:

Ays aselov ishxany motecav Sevadayin, grkec nran ev hamburelov: heracav:

Mi qarord zhamic na Vahram berdakali mot er:

Tandzr u erkar aycenakatchi mej phatatvac ev xoshor gluxy poghpate glxanocov cackac: ancudardz er anum berdakaly yur ditanoci araj, erb motecav nran Marzpetunin:

— Gitei, vor aydpes vagh piti bazhanvis ishxanic, usti lusacagin durs eka tanic, vorpeszi hramayem amroci drnery banalu, — asac berdakaly ishxanin ev motenalov nran, hetaqrqrutyamb harcrec, te ardyoq karoghacav ancanot mnal Sevadayic kam te teghekacav cankacac gaghtniqnerin:

Ishxany patmec nran hamarot inch vor patahel er iran kam inch vor xosel er Sevadayi het ev lsel nranic, cackelov, iharke, ayn ameny, inch vor apstambutyuny grgrogh "yntanekan gzhtutyunnerin u sirayin gaghtniqnerin" er veraberum: Ayd pattcharneri het, ishxani karciqov, ankareli er canotacnel artaqin pashtonyanerin:

Baresirt Vahramy zarmacav: tesnelov, vor inqn aynqan motik aprelov Sevadayin, cher karoghacel nra gaghtniqnery tchanachel, ev der minchev ayd ropein chgiter, te Clik-Amramin apstambecnoghy Sevadan e eghel:

Ishxany kamecav ogut qaghel ayd banic: berdakali mtermutyunn aveli vastakelu hamar:

— Inch es karcum, barekam, — asac nran cicaghelov, — ete Sevadan tchanachac chliner qez, mite tuyl ktar, vor du mnayir aystegh: ayd pashtonum:

— Inch, mite na gite, vor es der havatarim em tagavorin:

— Na amen ban gite. bayc na tchanachum e qez:

— Inchpes te tchanachum e indz:

— Na gite, vor du nran vnasel ches karogh:

— Inchpes te chem karogh, qajutyunn e im mej pakas, te bazukners en cerutyunic tulacel, — jermutyamb harcrec berdakaly:

— Na minchev angam hamozvac e, vor du tagavorid pashtpanel ches karogh, ete harky pahanje, — harec Marzpetunin, kamenalov grgrel berdakali inqnasirutyuny:

— Ev na ayd masin xosec qez het, — huzvac harcrec Vahramy:

— Voch, haytnapes vochinch chasac...

— Haytnapes vochinch chasac. haskanum em. bayc aknarkutyunic du ayd gushakecir... Lav, es kstipem ayd mardun hargel indz... Gevorg ishxan, es ayzhm qez het em, — dimec na Marzpetunun vtchrakan eghanakov: — Gna, ashxatir, vor nax hashtutyuny kayana, isk ete ayd chi hajoghil, anmijapes surhandak ghrkir indz, hetevyal ory es qo mot klinem: Ays sury tchanaparh kbana im tagavori hamar inchpes Utiqy, nuynpes ev Gardmany noric gravelu: — Ays aselu zhamanak na bacav laynadrosh aycenakatchy ev zoregh dzerqy drav vaghakavori eraxakali vra:

Marzpetunin uraxacav yur srtum, vor karoghacav huzel Vahramin ev ayd xostumn arnel nranic: Tagavory, ardarev, kariq uner ayd mijocin Vahrami nman andzanc ajakcutyan: Na ayn qajeri tvin er patkanum, voronq skzbum zgushutyamb en motenum vtangin, bayc mi angam motenaluc het: aylevs chen vaxenum nranic:

— Tur indz qo dzerqy ev erdvir, vor ur vor el linem: piti gas im kochin, tekuz mahvan dimavorelu hamar, — asac Marzpetunin, yur taphancogh hayacqy, severelov berdakali achqerin:

— Erdvum em Lusavorchi surb ajovy... — harec iskuyn Vahramy ev dzerqy tvav Marzpetunun:

Verjins seghmec nran jermutyamb ev asac.

— Shnorhakal em, Vahram ishxan, minchev ayzhm es iravunq unei miayn mi andzi vra, vorin karogh ei zohel gahi ev hayreniqi siruyn: Ays vayrkyanic uremn iravunq em stanum erku andzi vra...

— Ayo, Vahram sepuhy nuynpes qez e patkanum, zohir nran, erb harky kpahanje, miayn te hayreniqi phrkutyan seghani vra:

— Es urish seghan chem tchanachum, ev aha ays vayrkyanic qo dzerqn em handznum im huysy ev havaty...

Ays aselov ishxany grkec berdakalin, hamburec nran jermutyamb ev mi qani urish patverner el talov, ashtanakec yur nzhuygy ev srarshav durs ekav amrocic:

Ishxani tiknapahy, vor Gardman avanum anaxorzh norutyunner er lsel, ev ayd pattcharov grete amboghj gishern ancrel er anhangstutyan mej, vagh aravotvanic elnelov: ughghvecav depi amrocy: Na ashxatum er mi vayrkyan araj hasnel ayntegh, vaxenalov: te guce yur tirojy mi vtang hasni apstamb ishxanic:

Bayc vorqan mec eghav nra zarmanqn u uraxutyuny, erb der Gardmana getaky chancac: tesav ishxanin, vor ijnum er amroci zarivayric:

— Ur ev inchu aydpes vagh, Eznik, — harcrec ishxany yur tiknapahin, erb nranq motecan mimyanc:

— Ter im, ete mutov karoghanayi mtnel amrocy, nuynisk ays gisher kgayi qez mot, — patasxanec tiknapahy, — bayc gitei, vor Gardmany anmatcheli e cakamutneri hamar:

— Inch ka, inchu eir shtapum:

— Norutyunner imaca, galis ei qez mot. vaxenum ei, te guce mi vtang hasni qez ishxanic:

— Es, pharq astuco, aha voghj-aroghj nstac em Sevukis vra. bayc du inch norutyunner lsecir:

— Anaxorzh norutyunner: Im hyurynkal qahanan vochinch cher kamenum asel:

— Heto:

— Bolor phoghers nra tany togheci: Mi masy ajhambuyr tvi iran, mi masy tiruhun yncayeci, mnacyaln el aghjkan tvi ibrev votnlvayi nver:

— Isk aghjiky geghecik er:

— Voh, ter im, anshusht urax e sirtd, vor Ezniki het katak es anum, ev irav shat geghecik er. sevachya, karmratushik, erkaynaher...

— Inchu chnshanvecar:

— Ha, qahanayin kasharelu hamar... Bayc es nran urish banov kashareci. xostaca, te "kxndrem ishxanin, vor qez teghaphoxel ta Dvin":

Zarmanali e. ayd geghjukn el e mayraqaghaqum qahanayutyun anel phaphagum.

— Du cheir uraxanal, ete qez haryurapet kargeinq:

— Inchu che, bayc es karogh ei aryuci pes krvel:

— Eh, qahanan el karogh e mkrtel, psakel, taghel. mayraqaghaqumn el mardik aynpes en cnvum u mernum, inchpes ev gyugherum:

— Aydpes e, ter:

— Bayc du inch imacar qahanayic:

— Arqayic apstambac en naev aghvanciq u gardmanaciq. ev ayd arel e Sevadan: Ter hayry patmec, te "Mi or mer gyughapetn ekav ev ishxani hramanov hravirec bolor gyughacinerin ekeghecvo baky ev erdvecrav nranc zenq arnel tagavori dem: Bolory erdvecan: Myus gyugherum u avannerum el nuynn en arel: Ereq orva yntacqum, asum er ter hayry, chors hazar mard e havaqvel Davit ishxani droshaki tak: Ayd banakov na gnacel e Utiq: Isk gyugherum mnacogh zhoghovurdy erdvel e: chor hac angam chtal arqayakan zorqin":

— Ayd bolory es gitem, phogherd izur es vatnel. — asac ishxany: Apa haghordelov nran mi qani karevor norutyunner, harcrec: — Inch imacar du banaki sharzhman masin, ardyoq apstambnery minchev ur piti dimavoren tagavorin kam gardmanaciq vortegh piti mianan utiacinerin:

— Ayd masin vochinch chimaca, chnayelov, vor henc ayd npatakov erku zham el ginetann ancri: Miayn te aydtegh pataheci mi dasaliq zinvori, vor phaxel er Tavushi dzoric: Na patmum er, te Amrami mi qani xmbery shrjum en Kuri eghegnutnerum ev npatak unin netahar anel arqayin, henc geti vrayic ancnelu zhamanak, vorovhetev Amramy vaxenum e egeracineric ev chi kamenum azat dashti vra tchakatel nranc dem:

— Ayd nranc chi hajoghil, — nkatec ishxany hangstutyamb, — tagavori tiknapahnery vanandaciq en. nranc vahanaphaky kaycakn angam chi taphancel, ur mnac utiacineri netery:

— Bayc ete aphxazac zorqery hasnen, — asum er dasaliqy, -ayn zhamanak Amramy hamardzak ktchakate tagavori dem:

— Inch, aphxazac zorqery, — karces lsacin chhavatalov harcrec ishxany:

— Ayo, aphxazac zorqery: Clik-Amramy xostacel e Gurgenin Utiqy handznel nran, ete verjins kogne iran ays apstambutyan gorcum:

— Vorteghic giter dasaliqy Amrami ayd gaghtniqy:

— Na mi qani or sharunak Amrami hetamutneri het miasin shrjel e eghegnutnerum: Nran utiaciq xostumner en arel, te Amram ishxany nran el iranc het ktane Aphxazia, ur inqy: Cliky piti teghaphoxvi: Utiqy Gurgenin handzneluc ev nra phoxaren Aphxaziayum urish erkir stanaluc het: Henc ayd xostumn el pattchar e dardzel, vor ayd zorakany heracel e nranic: Patvakan hay er ayd dasaliqy: "Ete Amramy piti herana Aphxazia, menq inchu nra pattcharov krvenq mer tagavori dem", — asum er na indz:

Ishxani demqy mraylvec: Tiknapahi haghordacy erkyugh azdec nra srtin: Minchev ayd: na parurum er iran ayn husov, te guce arqayi mec zorqov erevaln stipe Amramin het qashvel yur amrocy, ev paterazmy teghi chunena: Bayc ayzhm, erb imacav, te aphxazac Gurgenn el xarn e gorci mej, chaphazanc txrec: Amramy otari ayd ajakcutyan vra vstahanalov karogh er mec vnas hascnel erkrin:

Ishxanin mnum er mi nvaz huys, ayn e: apavinel yur korovin ev pertchaxosutyany: apstambi sirty kakghacnelu hamar: Dranic zat na chgiter urish mi elq, vorov kareli liner chariqi arajn arnel:

— Ter im, aphxazac ayd hin gayly mez shat vnasner hascrav, erb piti karoghananq patzhel nran, — harcrec Eznikn ishxanin:

— Erb vor astvac kamena, — anushadir eghanakov patasxanec ishxany ev sksav dziu yntacqn aragacnel:

— Bayc menq ur enq gnum, -harcrec tiknapahy: ishxanin hetevelov:

— Menq aysor evet piti ashxatenq hasnel Amrami banaky, mer korcrac amen mi zhamy karogh e mi nor vtang cnel mez hamar:

— Kertanq aranc hangstanalu: Bayc dzianeri uzhy chi bavil aydqan tchanaparhy mi orum ktrelu:

— Inchu, qani pharsax e aysteghic minchev Tavush:

— Haryuric aveli: Menq haziv karogh enq erekoyan Sagami dzorn ancnel:

— Isk aravoty:

— Ayo, lusacagin kmtnenq Tavush:

— Ayd el bavakan e. shtapenq, — asac ishxany ev mtraky sharzhec: Sevukn sksav sural hoghmi pes. tiknapahy hetevum er nran:

Erekoyan dem mer tchanaparhordnery gtnvum ein Sagami dzorum: Getaphin hangstacogh mi qani gyughaciner teghekutyun tvin nranc, vor Davit u Grigor ishxanneri banaky chvel er aydteghic henc mievnuyn ory, ev te Amrami zorqery gtnvum en ayd mijocin Aghstev ev Kur geteri xarnurdi mot:

— Cankali er imanal, te inchu Amramy heracel e aydqan yur amrocic, — harcrec Eznikn ishxanin, erb nranq getn ancnelov: dem drin depi dashtavayry:

— Ayd nshan e, vor aphxazcinery motenum en nran: Aha gardmanaciq el aysteghic en chvel: Knshanake nranq miacnum en banaknery:

— Uremn tagavori galstyan masin lur unin arac:

— Anshusht, apa te voch, inchu aydqan zorqery miasin kxmbein, che vor mi qani orva mej bolor shrjakaneri pashary karogh ein nranq sparel:

— Ter, indz tvum e, te menq paterazmin piti masnakcenq ev voch te hashtutyany, aynpes che, — harcrec Ezniky mi arandzin anhangstutyamb:

— Ayd astcun e haytni, tesnenq, te aravoty inch or kcage mez hamar, — patasxanec ishxany, yst erevuytin anphuyt eghanakov, bayc na iskapes tanjvum er txur mtacmunqneric: Mi canr naxazgacum tchnshum er yur sirty, ev karces ayd tchnshumic azatvelu hamar er, vor na sharunak aragacnum er dziu yntacqy:

Ishxann u tiknapahy ancucen ayd gisher Sevordyac dzori gyugheric minum: Aydtegh imacan, vor Clik-Amramy yur ev iran het eghogh apstamb ishxanneri yntaniqnern amracrel e Tavush berdum, isk inqy arajacel e depi Aghstev, vorpeszi tagavorin handipe amrocic heru: Ayd nra hamar er, vor nax: paterazmi arhavirnerov chahabeke amrocabnak tiknanc, ev erkrord: vor inqn aveli azat lini yur gorcarnutyanc mej. aysinqn: ete partutyun krelu liner, karogh er qashvel lernery, minchev vor noric kkargavorer yur banaky, isk ete tagavory vorosher pasharel yur berdy, ayn zhamanak na khardzakver etevic ev aydpisov kazater berdy pasharumic:

Ayd bolor cragirnery haytni dardzan Marzpetunun, henc vor na Amrami Tavushic heranaln imacav:

— Uremn menq gorc chuninq nra amrocum, — asac ishxany tiknapahin. — aravotn arden piti hasninq Aghstev:

— Der arevy chcagac karogh enq Hasani jurn ancnel, — patasxanec tiknapahy:

Nranq parkecin mi qani zham hangist arnelu hamar:

Hetevyal aravot, haziv arevy horizonic mi asparez bardzracac, ishxann u yur tiknapahy Aghstevi hovity hasan:

Dashnakic apstambneri vrannery brnac ein hovti bolor taracutyuny: sksac Aghstevi getaberanic minchev motaka leran storoty: Hovti aregynddem masi vra zarkac ein utiacoc u sevordyac vrannery: Nrancic mi asparez heru gtnvum ein gardmanaciq u aghvanq: Nranc bolori vrannern el sharvac ein kanonavor ughghutyamb ev nerkayacnum ein mi qani yndardzak qarakusiner, voronc yuraqanchyuri mejteghum gtnvum er zoravari kam ishxani vrany: Bayc banaki voch mi koghmic patnesh chkar drvac. ayd nshan er, vor zorqy npatak chuner aydtegh erkar mnalu:

Nor ein hasel ev dashnakic aphxazcinery, voronq ev xarn u ankanon kerpov xphel ein iranc vrannery depi Kury dzgvogh dashtavayri vra:

Apstambneri ays ahagin patrastutyuny tesnelov: Marzpetuni ishxany darnutyamb bacakanchec.

— Inchpes lav hamaxmbvum en: iranq iranc korcanelu hamar:

— Cheir spasum ayspisi kazmutyan, ter im, aynpes che, — harcrec Ezniky zhptalov:

— Bnav: Tshvarakannery miayn harazati dem en lav zinvum... kam erb harkavor e linum sephakan erkiry votnakox anel...

— Banakateghy piti mtnenq, aynpes che, — harcrec tiknapahy:

Ishxany chpatasxanec: Na dziu sandzy qashac ev hastabun mi cari stverum kangnac: ditum er banaky, nra taracutyuny, nor zarkvogh vranneri shurjy tirogh sharzhumy, mi xumb hecelazori varzhutyunnery ev hovti mi koghmy havaqvac zorqeri mkndaxaghy: Erkar diteluc het, na dardzav tiknapahin.

— Tesnum es ayn yndardzak vranaphaky, vori mejteghy zarkac e ishxanakan vrany:

— Ayn, vori vra cacanvum e erkgunyan droshak:

— Ayo. Amram sepuhinn e ayn, gna ancir ughghaki banaki mijov...

— Aveli lav che hovti ezeric motenal:

— Voch, sevordinery vayreni mardik en. karogh en minchev angam netaharel: Ancir banaki mijov, bayc srarshav ev aranc aj u dzax nayelu, motecir ishxani vranin, ners mtir... tchanachum es du ishxanin:

— Inchpes che. shat angam em tesel:

— Ha, ners mtir ev haytnir im koghmic, vor ekel em ev kamenum em tesnvel yur het: Asa, vor karevor gorci masin e xoseliqs:

— Khramayes haytnel iran pattchary, ete harcnelu lini:

— Voch. pattcharneri masin xosely qo gorcy che. gna, mi ushanar:

— Iskuyn, ter im: — Ays aselov Ezniky mtrakec yur dzin ev srarshav depi banakn ughghvecav:

Ishxani aknarkac vranaphaky mi yndardzak qarakusi er, baghkacac chors tasnyak vranneric, voroncic yuraqanchyur tasnyaky zarkac er myusi handep erkshar ughghutyamb: Dranc mejteghum gtnvum er sepuhi yndardzak vrany, vori vra cacanum er zoravarakan droshy: Vrani tchakaty zardarvac er ishxanakan zinanshanov, isk nersy patac karmir pastarnerov: Vrany verambarnogh erryak syuneri vra, voronq zardarvac ein pghndze phaylun oghaknerov, kaxvac ein geghecik zenqer, ayn e: arcatapat srer ev vaghakavorner, drvagazard vahanner u asparner, netalic kapartchner, arcatazard agheghner, isk vrani mi ankyunum henvac ein kartchabun mkundner u geghardner:

Ishxanakan vrani araj kangnac ein zrahazgest pahapanner, erkate glxanocnerov, erkar nizakner u asparner dzerqnerin: Isk vrani mej ancudardz er anum Clik-Amramy, miaynak ev mtaxoh:

Sa mi bardzrahasak ev haghtandam tghamard er, amur kazmvacqov ev xoshor u azdecik demqov: Nra layn tchakaty, vor cackvac er kntchirnerov, sur ev taphancogh achqery, voronc hovanavorum ein tavamaz ev grete miavoryal honqer, mec ev arcrungn qity, vor ishxum er karces erkar u tav ynchacqin, ev harust, gorshaxarn moruqy, vor cackum er pghndze lanjapanaki kesy, talis ein nran lurj ev minchev angam aharku kerparanq: Na amboghjapes zrahazgest er: Hagac uner poghpatic hyusac vert, krcqin: phaylun lanjapanak, krnerin: bazpanner, votqerin: srnapanner, isk azdrin: canr, arcatapat sur: Poghpate saghavarty, vori vra phaylum er pghndze arcvadzev gardmanak ev vory zardarvac er sev, tavamaz ccunqov, drvac er phoqrik seghanaki vra:

Hankarc sepuhy lsec mi vitchabanutyan shshuk, vor teghi er unenum yur vrani araj:

— Vov e aydtegh, — gochec na nersic hzor dzaynov:

— Mi vostanci zinvor, vor kamenum e nerkayanal qez, ter, bayc chi kamenum vaghakavorn u vahany dzgel, — patasxanec pahapany, motenalov vrani mutqin:

— Vov e ayd hamary, togheq vor ga, — hramayec sepuhy:

Ekoghy Eznikn er: Na yur erkarabun nizaky handznec pahapanin ev ners mtnelov vrany, xory glux tvav ishxanin:

— Vov es du, — harcrec Amramy xroxt dzaynov:

— Marzpetunyac Gevorg mec ishxani tiknapahy, — patasxanec Ezniky:

— Du chgites, vor iravunq chunis srov u vahanov ishxani vrany mtnelu:

— Erbeq heracrac chem indzanic ays zenqery, ter im:

— Uremn erbeq el banberi pashton ches katarac:

— Arajin angamn em katarum ev erkrord angam chpiti katarem, qani vor harkavor e dra hamar zinataph linel, — patasxanec Ezniky phoqr-inch aylaylvac:

Sepuhy zhptac:

— Inch unis indz haytnelu, — harcrec na:

— Ishxany hramayec indz: asel, vor ekel e dzer banaky karevor gorci hamar ev kamenum e xosakcel ter sepuhi het:

— Gevorg ishxann aystegh, mer banakumn e:

— Aystegh, banakic durs spasum e qo patasxanin:

— Gna, asa, togh shnorh bere, — patvirec iskuyn sepuhy ev apa kanchelov pahapanin: hramayec, vor haytne yur tiknapahnerin: yndarajel ishxanin:

Iskuyn mi xumb zrahavorner, patrast dziany ashtanakelov: dimavorecin ishxan Marzpetunun banakic durs ev arajnordecin nran sepuhi vrany:

— Amen mardu kspasei tesnel im vranum, bayc Marzpetunyac ishxanin, tagavori zinakcin u havatarmin, erbeq...-asac sepuhy jermagin voghjunelov ishxanin ev hramecnelov nran mi phoqrik erotani ator:

— Barebaxtabar es misht ayntegh em, ur indz chen spasum, — zhptalov patasxanec ishxany:

— Barebaxtabar, inch knshanake ayd:

— Knshanake, te erbeq char gorci hamar chem aycelum mer barekamnerin:

— Barekamnerin, ayo, bayc du tshnamu vranumn es:

— Voch, Marzpetunin hay tshnami chuni. Na aydpisi tshnami chi tchanachum:

— Isk tagavori tshnaminery qo tshnaminery chen:

— Du mi or tagavori barekamn eir ev dardzyal barekam klinis...

— Barekam... dzhoxqy tane nran... im satanayin hashtutyan dzerq kparzem, bayc nran: erbeq, — uzhgin bacakanchutyamb yndhatec sepuhn ishxanin:

Marzpetunin lrec ev mi tesak tarakusakan hayacqov sksav ditel sepuhi demqy, vor aylaylvel er hankarcakan huzmunqic:

— Ete gitenayi, te piti vrdovem qez... aysqan erkar tchanaparh chei ktril... — meghm u handart dzaynov nkatec ishxany:

— Tagavory haziv mi avur tchanaparhov heri e mezanic, — xosel sksav sepuhy: nuynpes meghmutyamb, — vaghy guce menq tchakatenq mimyanc dem. ete du mez hashtecnelu hamar es ekel, cavum em, vor apardyun ashxatanq es handzn arel:

— Vostanum voch voq cher havatum, te sepuh Amramy karogh e apstambel yur tagavoric...

— Es chem apstambel im tagavoric, — yndhatec sepuhn ishxanin.-hishum es, te inchpes andznvirabar ei carayum nran: Qani-qani angam yur apstamb koghmnakalneri dem paterazmeci, qani vtangavor krivneri mej yur andzy pashtpaneci, inch herosutyamb Shamshultei vra yur droshaky parzeci, vor meky hishem...

— Ev na qez partapan chmnac, ishxan kargec amboghj Utiqi ev Sevordyac ashxarhi vra. hyusisayin zorqi hramanatarutyuny handznec qez... Du chpetq e ogut qagheir qo dzerqum unecac ishxanutyunic u patrasti zorqeric ev, apstambutyan droshak banalov: surd ughgheir qo barerari ev tagavori dem:

— Erbeq im tagavori, mi asir ayd, ayl im andznakan tshnamu...

— Andznakan tshnami... mite tagavory karogh e andznakan tshnami linel yur pashtonakalin, — nkatec ishxany: ibrev te sepuhi xosqery chhaskanalov:

— Ishxan, ete du vochinch chgites ayn amenic, inch vor im mej tshnamutyun e grgrel depi tagavory, apa shatacir aynqanov: inch vor es qez asaci, avelin xosel chem karogh:

— Es chem kamenum, vor shat baner patmes indz: Gitem, te arhasarak inch pattcharner en drdum mer ishxannerin tshnamanal tagavorin kam apstambil nra dem...

— Gites, aynpes che, — yndhatec hankarc sepuhy, — pharamolutyun, shahasirutyun, ynchaqaghcutyun, inch es karcum, drancic meky che, vor drdel e indz tshnamanal im tagavorin...

— Chgitem, ev asaci, te chem el kamenum imanal, bayc kamenum em, vor du apstambutyan droshakn amphophes ev tagavorid dem hanac sury yur patyany dardznes:

— Ayd sparnaliq e qo koghmic, ishxan:

— Voch, ayl lok xndir, aghachanq...

— Zarmanum em. Marzpetunyac tery xndrum, aghachum e sepuh Amramin... Aydpisi xonarhutyun chen unecel, karcem, Marzpetuni naxararnery... Ardyoq mi xorhrdavor gaghtniq chka taqnvac ayd xndrarkutyan mej.

— Lsir, Amram sepuh. Marzpetuni naxararnery hpart ein aveli, qan qo naxahayrery, bayc nranc zharangy geradasum e hayrenasirutyuny, mite ayd mi arat e nra hamar:

— Bnav. erani nran, vov karogh e andznvirabar carayel hayreniqin:

— Ev, aha, henc ayd hayreniqi shahn e, vor im hpart tchakaty xonarhecnum e qo araj: Karogh es arhamarhel ays xonarhutyuny kam anarg gaghtniqner voronel nra mej:

— Voch:

— Uremn lsir indz. kakghacru srtid karcrutyuny ev argelir ayn kotoracy, vor teghi piti unena mi kam erku oric heto:

— Chem karogh:

— Uremn hayoc hazaravor mayrery vordiner en cnel cavoq u hecutyamb, mecacrel en nranc bazmamya tanjanqnerov, vor duq ishxannerd mi orva yntacqum zoheq ayd bolorin dzer andznakan krqerin:

— Isk erb nranc tanum eq hagaracoc dem, erb nranc mashum e mahmedakani sury, inchu ayn zhamanak el cheq hishum hay mayreri cavn u hecutyuny:

— Hayreniqi tshnamu dem krvely, nra azatutyan hamar mernily srbazan partq e, ayd partqic voch voq chpiti phaxchi, bayc eghbayraspanutyuny mi votchir e, astcuc ev mardkancic anicvac:

Amramy, vor xoselu zhamanak bardzracel er teghic, nstec noren erotanu vra ev lur u mtaxoh sksav ditel vrani ankyunin henac geghardnery: Apa mi vayrkenic het dzerqy depi cnoty tarav ev yur harust, nrbaher moruqy shoyelov: meghm dzaynov asac.

— Ter Marzpetuni, shahavor xoseln aveli hesht e, qan shahavor gorcely: Es chei cankanal charagorci anun vastakel, bayc hangamanqnery charagorc shinecin indz: Aysuhetev es chpiti mtacem, te inch e asum ashxarhn indz hamar, es miayn mi mardu piti hashiv tam. da im nerqin mardy, im xightchn e...

— Ayd xightchy tuyl chi tal qez, vor eghbarcd kyanqy vtangi entarkes:

— Mi yndhatir, im xightchy aveli yntani e indz: Bayc ayd che xndiry, ete es, minchev, angam, im ardar casumy tchnshem, im xightchy brnabarem, dardzyal chem karogh qo xndiry katarel, vorovhetev miayn es chem, vor tagavori dem em kangnac, indz het en naev Gardmana ev Aphxazio ishxannery iranc dashnakicnerov: Anshusht du tesar ays hovti vra zarkac bazmativ vrannery, aystegh xmbvac en ayn ishxannery, voronq hin hashivner unin tagavori het verjacnelu: Ete es amphophem utiacoc droshy, mievnuyn e, indz chen hetevil voch sevordnery, voch gardmanaciq, voch aghvanq, voch tayoc ishxany, voch aphxazac arqayordin:

— Ber ishxany... Na el aystegh e:

— Ayo, na el aystegh e... hayoc tagavori tohmakan tshnamin:

— Vori het miacel es du:

— Ayo, ev erdvel em, inchpes nran, nuynpes ev myus dashnakicnerin, krvel heternin miasin, minchev im verjin shunchy:

— Ev ete hashtves:

— Ayn zhamanak ayd bolori sury kdardznem miayn im andzi dem: Ays e mer paymany:

— Hishacneri mej, sireli Amram, miayn Aphxazio eritasard ishxann e, vor dzhgoh kmna hashtutyunic, vorovhetev na ekel e kotorelu ev averelu npatakov: Inqd asacir, vor na arqayi tohmakan tshnamin e, ev bnakan e, vor chkamena dzernunayn veradarnal yur hor mot: Bayc myus ishxannern ynddem chen linil, ete du hashtves ev argeles arajika kotoracy:

— Isk Sevada ishxany, nra erku vordinery, kataghi gardmanaciq, voronq ekel en iranc kuyr ishxanneri vrezhy lucelu tagavoric...

— Sevada ishxany nerec tagavorin:

— Inch, Sevadan nerec, -teghic ver trchelov bacakanchevc Amramy:

— Ayo, es nra mot ei. na nerec ev het kkanche yur zorqery, ete du el vehandznabar vayr dnes qo sury:

Barkutyan hury colac Amrami achqerum, nra demqy aylaylvecav, ev shunchy karces te brnvecav, inchpes hnoci mej xeghdvogh boci cuxy:

Na mi qani qayl araj gnac, noren het dardzav ev, apa kang arnelov ishxani araj, harcrec krkin.

— Ev aydpes, na uremn nerec... ev zorqery het kkanche, ete es hashtvem...

— Ayo, na bolorovin nerec, na hargec im xndiry, na apacucec, vor sirum e hayreniqy:

Amramy dzgec yur dzery, brnec ishxani tevic ev kamacuk dzaynov asac.

— Aystegh mez karogh en lsel, ari im arandznarany:

Ays aselov, na araj ancav ev nerqin varaguyry banalov: mtav vrani erkrord bazhanmunqy: Ishxany hetevec nran:

— Ayd Sevadan, ayd hpart gardmanacin, vor erdvel er patzhel yur dahtchin, inch bariqneri husov e hashtvum tagavori het, — dardzav Amramy Marzpetunun:

— Yur andzi hamar ev voch mi: Na xnayum e yur hayrenakicneri aryuny:

— Isk na patmec qez, te inchu hamar em sur vercrel es:

— Patmec, es bolory gitem:

— Patmec, ev du bolory gites... — zayruytic karces xeghdvelov harcrec Amramy:

— Ayo, bayc mi vrdovvir:

— Chvrdovvem, ayd im cankutyunic e kaxvac, karogh es hramayel aryucin, vor na chmrnche, erb daranakal sury ccvum e yur kogheri mej...

— Hamberutyuny amenazoravor zenqn e...

— Inch hamberutyunic xoselu zhamanak e, Marzpetuni ishxan: Asum es, vor Sevadan nerel e nran, inchu, inchu uremn ayd ceruky dzhoxq varec im srtum, inchu im hogu xaghaghutyuny vrdovec, inchu im kyanqy tunavorec... ete aysor piti nerer:

— Erb mardu hogin kuranum e vrezhxndrutyan krqeric...

— El voch mi xosq, Marzpetuni ishxan: Sevadan togh nere, nra vordiqy togh neren, bolor ashxarhy nere, Amram sepuhy chi neril... hashtutyun... Ashot-Erkati het, erbeq... Ete karoghanam: nuynisk dzhoxqi het kmianam ayd anarzhan tagavorin gahavezh korcanelu hamar... Ete du karoghanayir mtnel im hogekan ashxarhy ev tesnel, te tanjanqneri inch hrdeh e varvum ayntegh, ksoskayir, ksarsapheir...

— Ev aha henc ayd zhamanakn e, vor herosy ev mec hayrenasery karoghanum e apacucanel, te yur mayry hasarak cnund che pargevel ashxarhin:

— Amenic hasarak ev amenic sinlqory karogh e handurzhel ays anpatvutyany, mec hogin, yndhakaraky, chi karogh tanel nran:

— Sevadan phoqrik mard che. Ashoty kuracrel e nra erku achqery, kuracrel e ev nra vordun, ev sakayn na moranum e aysor ayd anphoxarineli zrkanqy ev nerum e anxightch phesayin miayn hayreniqi siruyn hamar:

— Ashoty nra achqern e kuracrel, bayc im: sirty: Kuyr achqy karogh e nerel, bayc kuyr sirty chi neril... chi karogh nerel:

— Bayc....

— Ter Marzpetuni, ayn mardy, "or git", te tagavorn inch anarganq e hascrel im anvany ev sakayn xorhurd e talis indz hashtvel nra het, na im tshnamin e: Ete du im vranum chlineir, es kmenamartei qez het...

— Uremn, es im gorcy verjacri... — asac Marzpetunin ishxany ev teghic ver kenalov: voghjunec Amramin ev vrdovvac durs gnac vranic:

Haziv ishxany nerqin mutqic heracel er mi qani qayl, sepuhy bardzracrec varaguyry ev dzayn tvav nran.

— Ter Marzpetuni:

Ishxany het dardzav ev harcrec.

— Du indz urish aseliq unis:

— Es der vochinch chem asel qez, — patasxanec Amramy:

Ishxann inqn iran uraxacav: Nra srtum nor huys cagec: "Miguce na zghjac yur sarn yndunelutyan hamar, miguce na kamenum e "hargel im xndiry...", vayrkenapes ancan ays mtqery Marzpetunu glxov, ev na hozharutyamb het dardzav ev noren nerqin vrany mtnelov: harcrec.

— Urish inch unis indz aselu:

— Nstir aystegh mi vayrkyan, — asac sepuhy: cuyc talov ishxanin yur mahtchakaly:

Ishxany nstec:

— Ter Marzpetuni, ete du ekel es indz mot ibrev patgamavor, apa uremn petq e lriv patasxan tanes nran, vov vor ugharkel e qez, — asac sepuhy:

— Voch voq indz che ugharkel: Tagavory, inchpes gites, nor e veradarnum egeracoc ashxarhic, isk Utiqum eghac zhamanak es nran chem tesel...

— Es karcum ei, te guce taguhin...

— Ev voch taguhin, ev voch katoghikosy... es inqs tesa, te inch aver e sparnum mer ashxarhin: Amen koghm anca, amen inch diteci. ev verjy vorosheci gal ev xndrel dzez erkusid: qez ev Sevadayin: xnayel ev xghtchal dzer bazmacharchar hayreniqin...: Sevada ishxany, shnorhakal em, lsec indz, moracav yur vishty, yur vrezhxndrutyuny... Du el, es havatacac em...

— Voch, ter Marzpetuni, mi havatar, — yndhatec hankarc sepuhy. — mi havatar, te es karogh em qez lsel, te qo xosqery karogh en im sirty sharzhel, te Amram sepuhy karogh e hayreniqi hamar mtacel...

— Inchu uremn het dardzrir indz. es ayd hamozmunqov arden heranum ei qezanic:

— Het dardzri, vor im sirty banam qo araj, cuyc tam qez nra zhahahot verqery, vorpeszi tagavorid handipac zhamanak patmes nran, te Amramy inchu korcanman sury merkacrec:

— Na qez chi ardaracnel:

— Mite es spasum em, vor na indz ardaracni...

— Inchu uremn haytnem nran, te inch pattcharov korcanman sury merkacrir:

— Vorpeszi, ete astvac indz hajoghe, ev es qo tagavori zorutyuny jaxjaxem, erkirn averem. qaghaqnery hrdehem ev nra gahn u tagy apakanutyan moxrov cackem, na imana, te vor anarganac vrezhy lucec Amramy iranic...

— Ayd na kimana... Anshusht kimana, bayc du el imacir, vor aydpisi anxightch gorceri hamar bolor ashxarhy piti qez anice:

— Ayd anecqnery chen tanjil im hogin aveli, qan, vorqan tanjvum e na ayzhm apirat tagavori indz hascrac anarganqi pattcharov... Nuynisk orhnutyunnern ankarogh en buzhel ayn verqery, voronq laphum, sparum en ayzhm im goyutyuny...

— Bayc ete karoghanayir mi vayrkyan sary ugheghov datel, ete eritasardakan anphordz erandy teghi tar xohemutyan ev imastutyan... ete vrezhxndrutyan phoxaren varver qo sirty hayreniqi sirov... ayn zhamanak havatacac em, cheir kamenal mi knoj pattcharov hayrenyac davatchani anuny vastakel:

Sepuhy motecav ishxanin, yur hravar hayacqn ughghec nra achqerin ev nerqin huzmunqic doghacogh dzaynov asac.

— Mi knoj pattcharov, asacir... Oh, inchpes kkamenayi, vor menq mi ancanot dashti vra lineinq, ev es ayd xosqy lsei qezanic ayntegh ev voch te im vranum... Havata indz, Marzpetuni ishxan, vorqan el du hzor, vorqan el qajamartik, bayc es im srov kpatarei qo kurcqy, ete na minchev angam cackvac liner poghpate lanjapanov... Du karoghanum es asel mi kin: ayn araracin, vor im tan taguhin, im srti astvacuhin er minchev aysor...

— Nerir indz, sireli Amram, es chei kamenum qez viravorel, voch el "mi kin" aselov: uzum ei Aspram ishxanuhun nvastacnel...

— Lrir, aghachum em qez. mi hishir nra anuny, gone mi hishir im araj, mi xosir nvastutyan masin, es karogh em xelagarvel...- — yndhatec ishxanin Amramy, nerqin huzmunqic bolorovin aylaylvelov:

— Es petq e krkin ev krkin angam neroghutyun xndrem qo vrany mtnelus hamar, — meghm dzaynov asac Marzpetunin:

Sepuhy chpatasxanec: Na vrdovvac sksav ancudardz anel vranum ev dzerqy mert ynd mert depi tchakaty tanelov: shphel nran, ashxatelov karces yur ugheghy canrabernogh mtacutyunnery crel:

Ancan mi qani vayrkyanner: Lur ein erkusn el: Vrani mej lsvum er miayn sepuhi xul qaylatrophy:

Ishxann achqery Amrami vra harac, hetevum er nra qaylerin ev mievnuyn zhamanak mtacum, te inchpes ane, vor yur aycelutyunn apardyun chancne: Na parz tesnum er, vor yur xosqern azdecutyun chen anum sepuhi vra. bayc ev aynpes cher husahatvum: Nran canr er galis manavand ayn, vor hamar Sevadayin hamozeluc heto dzernunayn piti heranar Clik-Amramic: Na cher karoghanum hashtvel ayn mtqi het, te xelq u sirt unecogh tghamardy karogh e yndhanur hayreniqi shahy zohel yur andznakan chnchin hatchuyqin, yur vrezhxndrutyany: Ays pattcharov el na spasum er, vor Amrami zayruytn ijne, ev inqy noric skse xosel nra het:

Verjapes sepuhy nstec yur mahtchakali cayrin ev karces vrdovmunqic hognac, lur ev antart achqov sksav nayel vrani mutqin:

— Amram sepuh, inch anun ktayir du ayn mardun, vor mi qani vayrkyan taqanalu hamar hrdeher yur tuny, — harcrec hankarc ishxany, chspaselov sepuhi xoselun:

— Xelagar kanvanei... — patasxanec verjins: aranc achqery vrani mutqic heracnelu:

— Es karcum em: mezanic amen meki iskakan tuny ev harazat apastanarany apahov hayreniqn e: Ete menq mer andznakan, mer ancoghakan hatchuyqi hamar vtangum enq nra xaghaghutyuny, nmanum enq ayn mardun, vor yur marminy taqacnelu hamar varum e yur tuny, chmtacelov, te erb ayd kraky hangchi, erb harki syunery moxir darnan, inqy piti mna antun, anpatsparan, misht halacakan darnashunch hoghmeric kam te arevi kivich tcharagaytneric...

— Ayd aydpes e, — patasxanec sepuhy: ishxanin darnalov. — bayc ka aynpisi sarnamaniq, vor erb pasharum e mardun, ayn zhamanak sephakan tuny hrdeheln anhrazhesht e darnum: Menq amen banic araj mard enq, msic ev aryunic kazmvac: Ber xrem ays sury kogherid mej, ev tes, te mahvan tagnapy kpashare qez te voch:

— Kpashare: Bayc henc ayd tagnapi mej hogis uraxutyamb kbazhanvi im marmnic, erb mtacem, te mernum em hayreniqi hamar:

— Isk erb dashuyny ccvi hogvuyd mej. erb hogin inqy tanjanqneri matnvi...

— Ete du sirt ev zgacum unis, ete qo eraknerum aznvakan aryun e hosum, ankareli e, vor qo hogin aveli chxocotvi ayn zhamanak, erb tesnes, te qo dzerqov anarganq e hasel hayreniqin, taphvel e eghbarcd aryuny, vtangvel e petakan gahy, ev qo bac arac tchanaparhov mtel e tshnamin, vor averum e hayreni erkiry...

— Gites inch ka, ter Marzpetuni:

— Asa, lsum em:

— Du hunac dprutyan canot es indzanic aveli: Asum en, vor tagavori het Byuzandion gnacac zhamanak kayser arquniqum zarmacel ein qo hunagitutyan vra: Tchshmarit e ays, te voch:

— Tchshmarit e. bayc du inchu hamar es im hunagitutyuny hishum:

— Inchu hamar, asem: Du ho kardacel es Homerosy:

— Inchpes che. nra hangergutyunneric shaty beran gitem:

— Uremn ev gites, te inchu Trovadan korcanvecav, ev inchu nra parispneri tak bazmativ huyn zoravarner iranc byuravor zorqerov jardvecan:

— Gitem, mi knoj, mi Heghinei anhavatarmutyan pattcharov:

— Voch, sxalvum es, mi davatchan Parisi pattcharov:

— Es aydpes chem haskanum Homerosy:

— Isk hin huynern aydpes ein haskanum: "Heghinen mi kin e, asum ein nranq, isk kiny voch ayl inch e, ete voch nuyn inqn tulutyuny, vorin araqinutyunn u molutyuny miatesak en gravum: Azniv tghamardi partavorutyunn e voch te ogut qaghel knoj tulutyunic, ayl xnamel nran ev pashtpanel, manavand ete na karot e pashtpanutyan" Parisy hakaraky gorcec, na davatchanec yur hyurynkal Menelavosin, hrapurec nra knojy: Astghik dicuhuc stacac kitari nvagnerov, ev phaxcrec nran Trovada: Ays pattcharov aha hunac qajery voti kangnecan, byuravor zorqerov dimecin Pontos, tasy tari sharunak pasharechn Priamosi vostany, aran nran ev himnahatak arin, vorpeszi dranov lucen vrezhn ayn anpatvutyan, vor davatchan Parisy hascrel er huyn tagavori yntaniqin: hyurasirutyan surb orenqy pghcelov: Mezanic erku hazar tari araj mardik yntaniqi pativn anargogh hreshneric ayd dzevov ein iranc vrezhy lucum ev erku hazar taruc heto dardzyal nuyn dzevov piti lucen: Inch karciq unis du ays masin:

— Es mi Heghinei pattcharov nuynisk tasy huyni aryun chei taphil, ur mnac te byuravor huyneri, zorapetneri, tagavorneri...

— Ha... Uremn du mec mard es... Bayc Hunastany qez pes chmtacec: Na asac, "Ete aysor Parisin toghnenq anpatizh, vaghn el Hektory kga... uremn lav e, vor andranik harvacn ijecnenq andranik hancavori glxin..."

— Ev du uremn ardaracnum es byuravor mardkanc kotoracy mi mardu pattcharov:

— Patvi pattcharov...

— Ev du nuyny karogh es anel:

— Nuyny piti anem, partavor em anel:

— Ev hangist srtov knayes krvi ayn dashtin, ur egeraci nizaknery kpataroten hay ktritchneri kurcqy, ur phaylun srery kkisen nranc gluxnery, ur hay zorqy yur droshaki pativy phrkelu hamar kkrve annahanj ev kkotorvi anyndhat... Isk taphvogh aryuny, tavalogh diaknery, mernoghneri anecqy, viravorneri harachanqy chen ktrtil qo sirty, manavand erb mtaces, te ayd bolory linum e mi knoj hamar...

— Lsir, ter Marzpetuni: Du xosum es inchpes mi abegha, bayc es zinvorakan em...

— Amram sepuh, du moranum es qez, — hankarc teghic ver trchelov bacakanchec ishxany, — du partavor es zanazanel hayrenasern abeghayic:

— Neroghutyun, ter Marzpetuni, es abegha bary gorc dri xaghaghaseri mtqov. Amramn ancanot che Marzpetunyac zharangi qajariutyan:

Ishxann yst erevuytin hangstacav ev noren nstec mahtchakali vra:

— Asacir, vor paterazmi arhavirnery piti kegheqen im sirty, ete mtacem, te ayd bolory linum e mi knoj pattcharov... — xosel sksav noren Amramy, — aydpes e, ishxan, piti kegheqen, ete hayrenasirutyan mi kayc gone mnacel e im srti mej... Bayc ete verjin kaycn el marac e arden, ete im sirty babaxum e miayn vrezhxndrutyan hamar...

— Du uremn arzhani ches qaji ev zinvori anun krelu, — vrdovvac nkatec Marzpetunin:

— Es chem neghanum ayd xosqic: Es partavor em hargel ter Marzpetunu astitchann u tariqy... Bayc piti darnam noren Homerosin: Aqillesy voch miayn qaj, aylev dyucazn er, aynpes che, ishxan:

— Ayo:

— Hunac herosneri mej vorn er nran havasar:

— Voch voq:

— Na miakn er, aynpes che:

— Ayo:

— Ev sakayn na erkar zhamanak yur navi mej angorc nstac, hangist srtov nayum er Hektori haghtanaknerin, tesnum er, te inchpes troyaciq jardum ein yur hayrenakicnerin, hrdehum ein hunac navery, anpatvum ein nranc diaknery, tesnum er, te inchpes goroz hellenaciq kckvel ein covezri vra, ev trovakan sury haghtanakum er amen tegh: Na giter, vor lok yur: dashtum erevaly nor shunch u hogi ktar huynerin, verj kdner nranc kotoracin, bayc na teghic cher sharzhvum, dorapetneri aghachanqy cher lsum, krvi dashty cher ijnum... Inch er pattchary. inchu yur eghbarc kotoracy cher huzum nran:

Ishxany lur er:

— Pattchary dardzyal nuynpisi mi naxatinq... — harec Amramy, — Agamemnon arqan, hunac dashnakcutyan glxapety, xlel er Aqillesic Briseise siruhin, vor nran ibr mrcanak er trvac troyakan avaric:

Aqillesy chkaroghacav tanel ayd naxatinqy, na yur sury patyani mej drav... na het kecav paterazmic, ev mi Briseisei pattcharov hazaravor huyner kotorvecan: Ayzhm du kamenum es, vor Amram sepuhy aveli mec ev aveli qaj lini, qan Tetisi vordin, dyucazn Aqillesy:

— Cheir kamenal nranic aveli mec ev aveli qaj hrchakvel:

— Kkamenayi...

— Uremn moracir qez hasac naxatinqy i ser hayreniqi, ev du aveli mec klines, qan Aqillesy:

— Indz yndhatum es. kkamenayi, bayc chem karogh, bnutyunn inqn e qaracnum mardu sirtn ayspisi depqum... Es hancavor chem:

— Uremn inch es voroshel anelu:

— Paterazmel. urish mijoc es chgitem anarzhan arqayin patzhelu hamar: Ashot-Erkaty kendani chpiti veradarna yur Vostany: Es voroshel em aydpes, ev aydpes piti lini:

— Ches vaxenum, vor du linis arajin zohy:

— Ayd mievnuyn e. kam es, kam na. mezanic miny piti merni, erkusy miasin astuco luysy chpiti vayelen:

— Isk erb du miaynak mnas, karcum es, te uraxutyamb piti vayeles ayd luysy:

— Voch, indz hamar aylevs uraxutyun chka. im uraxutyuny darnacav, im shurjn ayzhm dzhoxqn e tagavorum... Erbeq, ter Marzpetuni, erbeq chei cankanal, vor nuynisk im tshnamin tanjver ayn caverov, vorov ayzhm Amram sepuhn e tanjvum: Da caveric amenaantanelin e. da astuco anecqy, da havitenakani patizhn e... Du indz tchanachum es. indz tchanachum en bolor hayery: Amenqn el indz Clik-Amram en kochum, bayc voch im charutyan kam angtutyan, ayl im uzhi ev qajutyan hamar: Du eghel es indz het paterazmnerum, gites, te vorqan anerkyugh ei es, vorqan aharku ev korcanich: im tshnamineri hamar: Bayc hay zhoghovrdi, im eghbayrakicneri het kenakcelis, vov e eghel aveli hez, aveli bari, aveli sirogh ev andznver, qan Clik-Amramy: Tesel es im mej mi amenaphoqr charutyun depi im azgakicy, depi amen mi mard, vor hay anunn er krum... Harkav voch: Bayc ayzhm es dardzel em mi vayrag gazan, srtis mej varvum e charutyan dzhoxqy... el chem zanazanum, te vorn e hayy ev vorn e otary, im achqery ptrum en miayn mi mardu, da Ashot-Erkatn e. hogis dzgtum e miayn mi gorci, da vrezhxndrutyunn e... anoghoq, mahashunch vrezhxndrutyuny... Ev amen mi pattchar, vor ushacnum e ayd vrezhxndrutyan zhamy, es kamenum em srov u hrov vanel... Ev ayzhm du indz hashtutyun es arajarkum, du indz xndrum es nerel nran... Nerel aynpes, inchpes vor nerec Sevadan... ev zarmanum es, vor yur tesutyunic, yur zuyg achqeric zrkvac mardy moranum e atelutyuny ev nerum charagorcin, isk es chem nerum... Voh, inch anem, inchpes haskacnem qez, te vorqan tarber e im vishty Aevadayi vshtic... haneceq ev im zuyg achqery, areq indzanic im ishxanutyuny, im harstutyuny, im kalvacqnery, bolor andznakan bariqnery, bayc veradardzreq indz ayn, inch vor Ashoty xlec indzanic, veradardzreq indz im pativy, im Aspramy... Karogh eq ayd anel... Voh, vorqan canr, vorqan antaneli e ays...

Amramy, vor xoselu mijocin bardzracel er teghic, noren ynkav mahtchakali vra, huzmunqic dadrac ev gluxy dzerqeri mej brnelov: sksav canr shunch qashel:

Lrutyun tirec vranum: Cher xosum ev Marzpetunin, na el xorasuzvel er mtacmunqneri mej:

Ancan mi qani vayrkyanner: Hankarc dzianeri xrxnjyun lsvecav vranneric durs, ev mi pahapan ners mtnelov: haytnec, vor Ber ishxany galis e sepuhin aycelelu:

Erku xosakicnery miazhamanak bardzracrin gluxnery: Erb pahapany durs gnac, Marzpetunin ver kacav teghic ev, dzerqy depi Amramy parzelov: husahat dzaynov asac.

— Mnas baryav, barekam, erevi hatcheli cher astcun: xnayel ays angam mer zhoghovrdin, ayd pattcharov na qo sirty karcracrec: Bayc depi qez unecac im partqy es katareci, im xightchn aylevs chi tanjil indz:

Mnum e ayzhm katarel depi azgn u tagavorn unecac im partqy, ev es kertam ayn katarelu:

— Ertas barov: Ays vayrkyanic menq hakarakordner enq: Es chem neghanal, vor du pashtpanes qo tagavorin, ayl khargem qez minchev angam ayn vayrkyanin, erb du nran pashtpanelu hamar: qo sury kmxes im krcqi mej... Bayc kcankanayi, vor Marzpetunyac aznvaryun zharangy pashtpan liner aveli aznvasirt tagavori...

— Inch arac, Ashot Erkatn e ayzhm gahi vra, isk es gahi xonarh caran em: Mnas baryav:

Ays aselov, Gevorg ishxany seghmec Amrami ajy ev txur srtov durs gnac vranic:

Amramy tchanaparh drav nran minchev myus vrani mutqy: Aydtegh Marzpetunin patahec aphxazac arqayazn Ber ishxanin: Sa mi nrbakazm, bardzrahasak ev geghecik eritasard er ev henc nor dziuc ijnelov: patrastvum er mtnel vrany:

Ishxany harec yur achqery eritasardi vra. mi canr hayacqov chaphec sran votic minchev glux ev aranc voghjunelu ancav:

"Geshi hot en arel tshvarakannery ev havaqvel inchpes angghner... Spaseceq, ktesnvenq mi or dzez het"... shshnjac inqn iran Gevorg ishxany ev dary zhpity beranin, ashtanakec yur nzhuygy ev heracav:

Ezniky hetevec nran:

B

ANAKNKAL VAXTchAN

Ashot arqayi banaky, vor glxavorapes kazmvac er egeracoc tagavori hecelazoric, hetzhete motenum er hayoc sahmanin: Nra harajapah gndery hasel ein arden ayn hovtin, ur verjanum ein Sevordyac antarnery ev ur karkachahos Xramy, yur cocn arnelov Dzorogeti vtaky, taphvum er handartahos Kuri mej:

Aystegh, geti aphin banakac: nranq zbaghvac ein motalut hardzakman patrastutyamb: Mi qani or er inch Zorogeti kusakan antarnery merkanum ein iranc bazmamya zarderic: Hinavurc mayrinern u kaghamaxinery sraberan taparneri harvacnerin chdimanalov: ahagin tchartchatmamb xonarhum, ynknum ein, inchpes mernogh hskaner ev iranc canramarmin buneri tak tchnshum u jardum matagh carern u yndzyughnery: Motaka gyugheric havaqac ezanc lucerov sharunak depi Kuri aphn ein krum hskayakan geranner: Aydtegh lastagorc egeraciq urenu dalar vosteric hyusac laxterov kapkpum, miacnum ein ayd gerannery ev nrancic mecamec laster kazmelov: getn ijecnum:

Erb lasteri tivy mi qani tasnyakneri hasav, lastavarnern sksan miacnel ayd bolory parannerov ev hetzhete depi handipakac aphy mghel:

Ayspisov last lasti miacnelov ev ameny miasin getaphi vra ccac birerin kapelov: kazmecin mi apahov kamurj, vori vrayov hecelazorn sksav hetzhete haykakan sahmann ancnel:

Shutov hasav ev Ashot tagavory egeracoc verjapah gnderov: Mijorya hangstutyunic het na handes arav yur zorqerin:

Mi qani hazaric kazmvac hecelaxmbery brnecin getaphi ughghutyamb dzgvogh dashtavayry bazmativ sharqerov, voroncic yuraqanchyurin arajnordum er mi ishxanazn zoravar:

Aydtegh ein egeraciq, xaghtiaciq, quryalciq, mkrelciq, apazciq ev Tchoroxi dzorahovtum bnakvogh qajery: Nranc miacel ein naev Tayoc nahangi hay hecelaxmbery: Ayspisov tagavorn arajnordum er mi hzor banaki, vorin, yst erevuytin, chpiti karenayin dimadrel apstambnery: Dranq bolorn el huzhku, haghtandam ev qajamartik zorakanner ein, amenqn el hagac erkate zrahner ev pashtpanvac erkatagam lanjapannerov, tiknapah taxtaknerov, xoshor ev aharku saghavartnerov ev erkate dimakalnerov: Nranq zinvac ein miazhamanak te ashtenerov u svinnerov, voronc hervic dzgum ein tshnamu vra, ev te erkar nizaknerov, voroncov krvum ein hakarakordi het: mot eghac zhamanak: Unein tete vahanner ev canr, qarakusi asparner. zinvac ein srerov ev vaghakavornerov: Kayin ev netadzig gnder, voronq krvum ein laynalitch agheghnerov ev tunavor neterov:

Handes kazmelov zorqin yur sahmani vra, tagavory kamecav havastianal, te ardyoq ayd hecelazory yur artaqin kazmutyan ev aharku tesqin hamemat uni naev razmakan hmtutyun ev karogh e utiacoc u sevordyac zorutyunn ynktchel:

Teghi unecogh phordzery hamozecin tagavorin: te egeraciq arzhani ein iranc hrchakin: Na urax er, vor aphxazac ayd tohmakan tshnaminerov piti karoghanar krkin mi xratakan das tal Ber ishxanin, vor Aphxaziayic ekel er Utiq: yur apstamb ishxannerin ognelu hamar:

Sakayn chnayelov ays bolorin, chnayelov ev ayn hajoghutyany, vorin handipec arqan egeracoc erkrum: stanalov nra tagavoric ognakan zorq aynpisi mi zhamanak, erb inqy mnacel er menak ev karot zoravor barekami ognutyan, aysuamenayniv, mi nerqin txrutyun tchnshum er nra sirty:

Ayn mitqy, te inqy mtnum e yur erkiry otar zorqerov, ev mtnum e yurayinneri dem krvelu hamar, tanjum er nran sastik: Baci hay zorac kotoracy, vor teghi piti unenar anshusht te haghtutyan ev te partutyan depqum ev vori masin mtaceln angam visht er pattcharum nran, tagavory tchnshvum er naev amotic, ayn masin: vor inqy menak er, vor yur mot chkayin get mi qani hay ishxanner, voronq yur vanandaci tiknapahneri het miasin arqayakan shqaxumby kazmein: Na amachum er egeraci ishxanneric ev nuynisk nranc zorqeric: Bayc ashxatum er misht urax ereval ev demqi vra zhpit unenal:

Tagavorin anhangstacnum er naev ayn mitqy, te inchu minchev ayn Marzpetunin cherevac: Inch drutyan mej er ardyoq erkiry. nor xrovutyun ho che phrtel mi tegh kam voreve hardzakum che eghel yur berderi vra:

Zorahandesy verjacneluc ev vrany veradarnaluc et: tagavorn zbaghvac er ays mtqerov, erb yur barapany, vor vanandaci havatarimneric minn er, ners mtnelov: haytnec Gevorg Marzpetunu galusty:

Tagavorn uraxutyunic ver trav teghic, karces mi nor ev mec zorutyun ognutyan hasav iran vtangi vayrkenin:

— Ur e, kanchir aystegh, — hramayec na iskuyn ev urax anhangstutyamb sksav ancudardz anel vranum:

Marzpetunin ners mtav ev voghjunec arqayin xonarhutyamb: Verjins, sakayn, grkec nran inchpes shat tarineric i ver chtesac yur mi sirelun:

— Voch voq yur kyanqum ayspes tenchanoq che spasel qez, ishxan, inchpes vor ayzhm spasum ei es, — asac tagavory zhptalov: -Vorteghic ev inchpes hasar aystegh. menak es, te zorq unis hetd. inch en anum apstambnery, inch drutyan mej en mer gavarnery... — irar hetevic sksav harcer anel tagavory ev apa, nstelov bazmoci vra: ishxanin el arajarkec nstelu: -Anshusht hognac es, shunch ar, hangstacir, heto kxoses, — harec na, bayc aranc yur harcakan hayacqy ishxanic heracnelu:

— Aystegh ekel em miaynak, mecaphar ter, — patasxanec Marzpetunin, atoraki vra nstelov. — miak tiknapahs Aghstevic veradardzri Gardman: Vahram berdakaly yur vanandaci havatarimnerov aystegh hravirelu hamar.

— Inchpes. Vahram berdakaly, — yndhatec tagavory anhangstutyamb. — inchpes karogh e na gal aystegh, um piti handzne Gardmany. che vor Sevadan nstac e ayntegh yur dghyakum ev karogh e meqenayutyunner nyutel...

Marzpetunin sksav aynuhetev manramasn patmel tagavorin yur tchanaparhordutyan patmutyuny: sksac ayn oric, vor inqy gardmanacoc dzorum bazhanvel er arqayic, minchev ayn vayrkyany, vor veradardzav noren nra mot:

Na nkaragrec erkri drutyuny aynpes, inchpes vor tesel er. haytnec Sevada ishxanin ev Clik-Amramin arac yur aycelutyuny, nra npataky, teghekutyunner tvav apstambutyan artaqin sharzharitneri, nra cavalman ev apstambneri unecac uzhi ev razmakan cragreri masin:

Miov baniv: haghordec tagavorin ayn ameny, inch vor karevor er nran gitenal yur arajika arshavanqy hajoghutyamb psakelu kam verahas vtangneric xusaphelu hamar: Bayc chhaytnec nran vochinch: apstambutyan nerqin sharzharitneri masin:

Tagavorn ushadrutyamb lsum er ishxanin, aranc sakayn amenaphoqr dzhgohutyan nshuyl erevcnelu yur demqi vra: Na lsum er ayd amenn aynpes, inchpes klser amen mi sovorakan ev erkri dzhbaxtutyan het voch mi kap chunecogh patmutyun:

Bayc nra nersy hangist cher: Ishxany tepet chhaytnec nran Sevadayi kam Amrami iran haytnac gaghtniqnery, bayc tagavory gushakum er, vor Marzpetunin gite anshusht mi ban ayd gaghtniqneric, ev vor na xnamqov cackum er ayd iranic:

Erb verjins avartec yur patmutyuny, tagavory ver kacav teghic ev sksav lur ancudardz anel vrani mej: Nran haytni ein Amrami apstambutyan iskakan pattcharnery, bayc haytni cher ayn, te Marzpetunin inch chaph e canot ayd pattcharnerin: Usti inqniran mtacum er, te ardyoq xose ayd masin ishxani het, bana nra araj hin verqery ev dime nra mtermakan ognutyany: ayd verqery speghaniov cackelu hamar, te anvtar pahpane der yur arqayakan vehutyuny...

Arajin depqum na kunenar mi havatarim xorhrdakan, vor kogner iran tagnapi zhamanak te gorcov ev te xorhurdnerov. isk erkrord depqum: na azat kliner ayn mtatanjutyunic, te nvastacrel e iran yur storadryal mi pashtonyayi araj:

Na hpart er ev anynktcheli: Na karogh er korcanvel, bayc kuranal — erbeq. ayd pattcharov yur erkar mtacutyunneric heto na ekav dardzyal ayn voroshman, vori vra er ev ayd mtacutyunneric araj, ayn e: chxosel gaghtniqneri masin vochinch ev anerkyugh dimavorel yur tchakatagrin...

— Ev aydpes. menq uremn vagh aravot tchanaparh kynknenq depi Aghstev, — xosec tagavory ishxani het: -Ete apstambnery chen kamenum hognecnel iranc, petq e ayd neghutyuny menq handzn arnenq: Im hecelazory karogh e kriv mghel naev hognac zhamanak:

— Bayc ev aynpes, petq e xusaphel gaghtni kam anspas hardzakman entarkveluc, anhrazhesht e hetamutner ugharkel tshnamu sharzhumy ditelu hamar, — nkatec Marzpetunin:

— Im hetamutnery vaghuc arden apstambneri banakumn en: Nrancic erkusy ereq or araj ekan ev haytnecin, vor Amrami cakamutnern spasum en indz Koghba jri mot, Kuri shambutnerum: Ayd pattcharov el banaky es ays koghmic ancri: Takavin Aghstev chhasac: indz lur kberen myusnery tshnamu verjin ditavorutyan masin:

— Paterazmi hamar inch cragir uni kazmac arqan, — harcrec ishxany:

— Hardzakoghakan: Tchakatel ankareli e, — patasxanec tagavory: -Ayd pattcharov el petq e xuys tal lernavayrum tshnamun pataheluc:

Mer hecelazorn anshusht khaghtanake, ete paterazme ardzak dashti vra:

Nuyn ory evet tagavory xorhrdi hravirec egeraci ishxannerin ev nranc u Marzpetunu het miasin voroshec hetevyal aravotn isk araj varel banaky depi Aghstev:

Ev aydpes el arin: Hetevyal ory, der kesor cheghac, arqayakan zorqn ancav Koghba jury ev hangist arav merdzaka leran storotum: Aydtegh handipec arqayin Vahram sepuhy yur vanandaci havatarimnerov: Na haytnec, te tshnamin heri e irancic miayn erku zhamva tchanaparh, ev te na spasum e arqayin ereq keteri vra: Aysinqn: banaki mi bazhiny brnel e Aghstevi arevmtyan hovity, arqayakan zorqi hardzakumy yur vra dardznelu hamar. erkrord bazhiny cackvel e Kuri merdzaka shambutnerum. isk errordy: handipakac leran antarnerum: Ev ayd ayn npatakov, vor erb arqayakan banaky yndharvi arajin bazhni het, myus erkusy hasnen hetevic ev shrjapaten nran chors koghmic:

Sepuhi berac teghekutyunnery hastatecin naev arqayi hetamutnery:

Noric xorhurd kayacav tagavori mot: Verjins arajarkec zorapetnerin xoramankutyan dimel tshnamun yur taqstic hanelu hamar, aysinqn: et nahanjel mi qani asparez, cuyc talu hamar te ibr arqan kamenum e ancnel Utiq hakarak tchanaparhov: Ays mijocy kstiper apstambnerin dzgel iranc dirqery ev hetevel tagavorin:

Ayn zhamanak arqayakan zorqy noren kdarnar ev khardzakver nranc vra: Ayd anspas hardzakumy kshphoter tshnamun ev kstiper nranc phaxchel:

Ays xorhrdin havanecin amenqy, bayc barvoq hamarecin nahanjy hetadzgel mi or, vorpeszi, ete hecelazorn stipvac liner hankarc veradarnalu ev hardzakum gorcelu, gone hognac chliner ev karoghanar zoregh dimadrutyan taphn ynktchel:

Bayc vorovhetev leran storoty, ur ayd mijocin hangstanum er zorqy, zurk er anaknkal hardzakman zhamanak pashtpanvelu harmarutyunic, usti voroshecin ancnel motaka kirtchy ev gisherel leran lanjin gtnvogh yndardzak, bayc averak mi berdi mej:

Ayd berdy, vor "Averak" anuny krum e vagh zhamanakneric i ver ev vory erkri ishxanneric voch voq cher norogum razmakan anharmar dirq unenalu pattcharov, ynkac er Koghba leran laynalanj vosteric meki vra ev gravum er yndardzak taracutyun: Nra kisaver parispnern u ashtaraknery, voronq txur tpavorutyun ein anum tesnoghi vra, takavin parunakum ein iranc mej bazmativ tner u martkocner, voronq karogh ein pitani linel bnakutyan hamar: Bayc vorovhetev tshnamu surn anxna mashel er mi or aydteghi bnakichnerin, vosti voch voq aylevs bnakutyun cher hastatum ayntegh, vaxenalov berdi phakvac drutyunic: Nra etevic astitchanabar bardzranum ein kohakavor lernery, voronq tchanaparh chunein iranc vra ev hetevapes anmatcheli ein te etevic daranogh tshnamun ev te berdic durs phaxchel uzoghin: Isk arajic dzgvum er mi anjrdi xoradzor, vor cackvac er tavutnerov, zhayrerov u xoraphitnerov: Ayd dzory mtnelu ev berdy bardzranalu miak tchanaparhy erku cacun lerneri kirtchn er, depi vory dimum er tagavory, ishxanneri ynkerakcutyamb, vorpeszi zorqi hamar gisherayin kayan voroni:

Averak berdy tesnelun pes egeraci ishxannern amenaapahov teghy hamarecin ayn, mtacelov manavand, vor berdi shinutyunnery kpatsparein iranc ashnanayin gisherva crtic: Marzpetunin u Vahram sepuhn, yndhakaraky, vtangavor ein hamarum aydtegh gisherely, ararkelov, te tshnamin karogh e gisheranc gal ev krtchi berany phakelov: bantarkel iranc berdi nam nuynisk dzori mej:

Tagavory hamamit er yur havatarimneri het. bayc kamenalov shnorh anel otar zinakicnerin ev dranov nranc inqnasirutyuny ggvel, manavand vor cher karcum, te tshnamin karogh e gisheranc yur dirqery dzgel ev iranc dem arshavel, hamadzaynecav egeraci ishxanneri het:

Sepuhn u Marzpetunin chhakarakecin arqayin, bayc mi gaghtni erkyugh sksav anhangstacnel nranc:

Erekoyan dem hecelazory, hetzhete kirtchy mtnelov, sksav depi averak berdy bardzranal: Aydtegh hasav ev tagavory yur ev egeraci ishxannerov: Krtchi beranum toghecin pahanordneri mi xumb, vor anqun piti hsker gishery ev tshnamu motenaly nkatelun pes imac tar ishxannerin:

Qich zhamanakic het averak berdy kendanutyun arav: Amen koghmy sksan krakner varel, xaruykner borboqel, isk zorqy yur dziany darmaneluc heto sksav arqayi nvirac vochxarnery phoghatel: Paterazmi naxatonqy hamegh yntriqov katarelu hramany tvel er inqy tagavory:

Baci ayd, na kargadrel er, vor ishxannery yur het miasin vayelen yntriqy: Na urax tramadrutyan mej er. ev ayd hangamanqy hamarum er motalut hajoghutyan nshan:

Ancan yntriqi ev zvartchutyan zhamery. kraknery marecin, ev tagavoric sksac minchev verjin zorakany amenqn el qno girky mtan: Anqun ein miayn det kargvac pahapannery ev tagavori tiknapahneric nranq, voronq hertov pahapanutyun ein anum arqayi vranin:

Averak berdi shurjy xor lrutyun er tirum: Miayn kurn sparogh dzianeri phrnchocy kam mimyanc yndharvogh nzhuygneri xrxnjyunn er, vor mert ynd mert yndhatum er ayd lrutyuny:

Qun cher motenum, sakayn, ishxan Marzpetunu achqerin: Skzbum, ardarev, na mi phoqr nirhec: Bayc krvogh dzianeri mi aghmukic artnanalov, aylevs chkaroghacav qnel: Ishxanin anhangstacnum er takavin ayn kaskacy, vor zorqi averak berdum gisherelu pattcharov pasharel er nran: Na vaxenum er apstambneri anaknkal hardzakumic, ev ayd erkyughn anteghi cher: Ardzak dashti mej, ardarev, apstambnery chein vnasil arqayakan banakin, bayc xoraphitnerov u gahavezhnerov patac ays berdi mej nranq karogh ein pasharel ayd zorqy ev charachar harvacel nran:

Erkar ays u ayn koghmy shrjveluc et, ishxany ver kacav teghic ev aycenakatchy vran arnelov: durs ekav cacun tnakic, vori mej parkac er inqy: Ezniky nuynpes, vor gtnvum er nra mot, ver trav teghic ev hetevec ishxanin:

— Ur, ter im, — harcrec na: achqery trorelov:

— Anhangist em, Eznik, qnel chkaroghaca. kamenum em depi dzori berann ijnel, — asac ishxany:

— Indz evs tuyl tur hetevel qez:

— Che, ays erku ory du bavakan hognecar, parkir ev hangstacir. vaghy shat gorc unis katarelu, — asac ishxany:

— Voch, ter im, es aylevs hognac chem. tuyl tur indz hetevel qez:

Ishxany chynddimacav, ev nranq miasin durs gnacin tnakic:

Ashnanayin curt gisher er. bayc erkinqy parz er ev asteghazard, lusiny handart sahum er erknakamari vra ev yur arcatya shogherov paycar lusavorum shrjaka lernery, zhayrern u gahavezhnery ev laynadir berdi kisaver shinutyunnery, voronq ayd ropein iranc txur lrutyamb nerkayacnum ein mi xorhrdavor ev erkyugh azdogh tesaran:

Berdi nersn u dursy xumb-xumb parkac ein zorqery, aycenakatchneri mej phatatvac ev gluxnery payusakneri kam tamberi vra drac: Dzianery nuynpes xmberov kam zat-zat kapvac: sparum ein iranc kury axorzhanoq. isk pahapannery erkar nizaknery tchotchelov, ancudardz ein anum averakneri araj ev kam dzoralanji zarivayri vra, vorteghic ancnum er kirtchy tanogh tchanaparhy: Heravor averakneri mijic lsvum er bui krichqy, vor ayd xaghaghakan zhamin canr tpavorutyun er anum artun eghoghneri vra:

Ishxann u Eznikn ancan qnac xmbi mijic kamacuk qaylerov: Artnacoghner cheghan, miayn pahapanneric mi qanisy dzayn tvin hervic ev patasxan arnelov: lrecin: Banakateghic ancnelov: xoradzorn ijan nranq:

— Shat piti herananq banakic, ter im, — harcrec Ezniky:

— Voch, kertanq krtchi berany ev kveradarnanq, — patasxanec ishxany. — kamenum em asel, te mer pahapannery hskum en krtchin, te qnac en arden:

Ays xosqery der cher avartel Marzpetunin, erb hankarc krtchi koghmic hrhroci mi aghmuk lsvecav:

— Ays inch e. karces pahapannery krvum en, — asac ishxany ev kang arav:

— Depi mez hecyalner en galis, ter im. vovqer en sranq, — kaskacavor eghanakov harcrec Ezniky:

Ev irav, ayd vayrkyanin hecyalneri mi xumb srarshav depi xoradzory xuzhec:

— Mer pahapannern en, — asac ishxany ev mi hankarcahas erkyugh cncec nran:

— Uremn tshnamin motenum e, — gushakec tiknapahy:

Ishxany chpatasxanec, ayl depi hecyalnery harajanalov: bardzr dzaynov harcrec.

— Pahapanner, ur eq dimum:

— Tshnamin aystegh, mer arjevn e, ter, — patasxanec pahapanneri pety ev kang arav ishxani araj:

— Tshnamin, — harcrec ishxany, karces chhavatalov yur akanjnerin kam kamenalov urish ban lsel botaber zorakanic:

— Ayo, tshnamin, — krknec verjins. — nra gndery krtchi mutqy phakecin:

Ishxann ases kaycaknahar eghav: Nra kaskacnery marmin ein arel:

— Inchpes hasan nranq aydtegh, mite aveli vagh chkaroghacaq nkatel, vor lur tayiq mez, — harcrec ishxany vayrkenakan lrutyunic het:

— Voch, ter im, dashti vra menq chtesanq nranc:

— Inchpes te chtesaq, uremn erknqic ijan:

— Tchisht vor erknqic: Krtchi berany phakogh leran bardzunqic xuzhecin:

Ishxany mnac shvarac:

— Shtapenq zorqy voti kangnecnel, ter im, — kamacuk dzaynov asac Ezniky:

— Avelord e. apstambnery ays koghmy chen ancnel. nranq mer anzgushutyuny chunin, — nkatec Marzpetunin ev handart qaylerov het dardzav depi berdy:

Ev ardarev: phaxstakan pahapannerin halacoghner cheghan: Amrami zorqy shatacel er krtchi berany phakelov: Na ayzhm karogh er nstel aydtegh hangist kerpov ev spasel hakarakordi andznatur linelun:

Gevorg ishxany, hasnelov tagavori vranin, kang arav aydtegh: Na cher vstahanum mtnel ev artnacnel nran:

"Sevadayi gushakutyuny katarvec, — mtacum er inqn iran Marzpetunin, — astvac ays angam patzhec hancavorin, izur einq menq ashxatum phaxchel nra barkutyunic, ayd barkutyuny hasav ev matnec mez tshnamun...":

Bayc pahanord xmbi qaylatrophy zartecrec zorakanneric shaterin: Tshnamu galstyan lury kaycaki aragutyamb taracvec amen koghm ev mi qani vayrkeni mej votqi hanec te zorqerin ev te zoravarnerin:

Aghmukn u shshuky zartecrec naev tagavorin: Ayd zhamanak aha ners mtav Gevorg ishxany ev haytnec nran txur norutyuny:

— I zen uremn... — gochec tagavory ev ver trav teghic: Na shtapov cackec saghavarty ev surn acelov: kamecav durs trchel:

— Izur e shtapeld, ter arqa, tshnamin che harajanum depi mez. na nstac e krtchi beranum. — hangist dzaynov asac ishxany:

— Inch eghanakov es xosum, Marzpetuni ishxan, qno mej es der, — nkatec tagavory: havatarmi dandaghkotutyuny tesnelov:

— Chem qnel bnav ev chei karogh qnel, es ays dzhbaxtutyann spasum ei amen vayrkyan:

— Inch dzhbaxtutyun... Arajin angamn enq hardzakman handipum:

— Voch, ter arqa, bayc mer ayzhmyan dirqy...

— Datark xosqer en, -yndhatec tagavory, chkamenalov voreve ditoghutyun lsel yur yntrac dirqi masin, -gna haytnir ishxannerin patrastvel iskuyn hardzakman:

Ishxann anxos durs gnac vranic ev haytnec peterin arqayi hramany:

Mi qani vayrkyanum zorqy patrastvecav: Bayc inch hardzakum karogh er gorcel hecelazory ayd zarivayrneri vra kam xoraphitneri mej: Nran harkavor er yndardzak dasht, laynadir tchakat. minchder na yur araj uner miayn mi xoradzor ev mi phakvac kirtch:

Ishxannern u zorqi petern ekan tagavori mot xorhrdi:

— Hardzakumn anhrazhesht e, chpetq e hangstanal u zhamanak tal tshnamun, — asac tagavorn ishxannerin: — Ete vaghvan spasenq, apstambnery leran bardzrutyunnery kgraven ev mez erku koghmic kpasharen: Ayn zhamanak krveln aveli kdzhvarana:

— Menq ancanot enq mer ayzhmyan dirqin u shrjakanerin, — asacin egeraci ishxannery, — hetevapes gisheranc tshnamu dem gnal chenq karogh: Togheq aravoty bacvi, aynuhetev kgorcenq, inch vor barvoq khamareq: Ayzhmyanic, sakayn, karogh enq hetazotel mer shurjy, vorpeszi luysy bacveluc gorcel sksenq:

Gevorg ishxann u Vahram sepuhy nuynpes ayd karciqin ein. tagavorn stipvac er zijanel ishxanneri pahanjin: anogut kotorac chanelu hamar:

Bayc voroshvecav, vor Vahram sepuhn u egeraci mi ishxan gnan iskuyn iranc tiknapahnerov shrjaka dirqery hetazotelu: Ete dashty elnelu tchanaparh gtnver, uremn khanein zorqn aydteghic ev aydpisov vtangy kheracver. isk ete tchanaparh chgtnver, aynuhetev piti krvein: pasharman chentarkvelu hamar:

Arevelqy haziv sksel er sharagunel, erb Vahramn u egeraci ishxany veradardzan iranc tiknapahnerov ev haytnecin tagavorin u ishxannerin hetazotutyan ardyunqy:

— Menq phakvac enq amen koghmic, — asac sepuhy, — ays dimaci lery chuni yur vra voch mi ancq. ete menq inqners tchanaparh bananq: tavuty ktrtelov, dardzyal hecelazorn ancnel che karogh, vorovhetev leran hetevi storoty cackvac e zhayrerov u xoxomnerov: Mer etqic bardzracogh ays blurnery nuynpes xaphanum en tchanaparhy, yst vorum hetzhete bardzranalov: mianum en urish lerneri het: Miak elqy ayn krtchicn e, vori arajy brnac e tshnamin: Mez mnum e netadzigneri gundy hanel krtchi bardzrutyunneri vra ev aydteghic, anyndhat netadzgutyamb, vanel tchanaparhy phakoghnerin: Guce ays mijocov hnar unenanq tshnamu sharqery shphotel ev mi qani gund hecelazor dashty durs hanel...

— Bayc dra hamar orer en harkavor, — yndhatec sepuhin nran ynkerakcogh ishxany:

— Amboghj shabatov karogh enq netadzignerin parapecnel aydtegh, — nkatec tagavory, — menq neteri mec pashar uninq:

— Ayo, ter, neteri pashar uninq, — krknec ishxany, — bayc jur chuninq:

— Inchpes te jur chuninq:

— Ayo, aydpes e, -hastatec sepuhy, — ays shrjakanerum chka voch aru ev voch aghbyur: Miak vtaky, voric zorqy jur arav erek, krtchi beranic depi ays xoradzorn e ijnum, isk nra yntacqy tshnamin arden depi dashtn e shrjel:

— Ankareli e, vor ays lernerum urish jur chgtnenq, — krknec tagavory:

— Amen koghmy shrjecinq, amen tegh ptrtecinq, minchev angam andzrevajur chtesanq, — patasxanec egeraci ishxany:

— Uremn korac enq... — gochecin miaberan nra ynkernery:

Tagavory shvarac sksav yur shurjy nayel:

— Inch piti anenq, ter, — harcvec eritasard egeracineric miny:

— Ayn, inch vor partavor enq, — patasxanec tagavory xaghagh dzaynov:

— Bayc inch enq partavor, — krknec eritasard ishxany:

— Hayern ayspisi depqum krvum en... egeraciq chgitem, te inch en anum... nkatec tagavory, kamenalov kshtambel anzhuyzh eritasardin:

— Voch mi azgi hecelazor, vov arqa, chi krvum lerneri lanjin kam dzorakneri mej, — patasxanec egeracineri arajnordy, kamenalov yur ynkerneri pativy pashtpanel:

Tagavory chpatasxanec nran, ayl darnalov Marzpetuni ishxanin ev Vahram sepuhin: hramayec.

— Gnaceq ev mi xmbeceq ays vayrkenin bolor vanandacinerin ev Tayoc hecyalnerin. asaceq, vor tagavory piti arajnorde nranc ev te mi qani vayrkenic menq piti hardzakvenq mez pasharogh apstambneri vra:

Ishxann u sepuhy durs gnacin iskuyn, isk egeraci petery mnacin kangnac:

Tagavory mi qani vayrkyan lur ancudardz arav nranc araj ev apa arajnord ishxanin darnalov: asac.

— Kostandin tagavorn indz ughekcelis haytnec, te egeraci ishxanneri mej amenic yntir ev amenic qajari andzinqnerin e zinakic kargel indz ev te amenic anerkyugh zoragndern e handznel ayd qajeri dzerqy: Es chem pahanjum, vor duq indz ogneq ays canr vayrkenin. kyanqy tank pargev e, inchpes karogh eq vtangi entarkel nran... Bayc pahanjum em, vor dzer ashxarhy veradarnaluc heto haytneq qajazn arqayin, te yur ishxannery hayoc apstambneri dem tchakatel chkaroghacan... Aydqanov arden Kostandin tagavory karogh e yur ishxanneri qajutyan chaphy voroshel:

Ays aselov tagavory durs gnac vranic: Egeraci ishxanneri vra canr azdecutyun arin ayd xosqery: Nranq shvarac nayum ein mimyanc: aranc xosel kam trtunj haytnel karoghanalu:

— Ays anpatvutyuny menq piti tanenq... — harcrec verjapes eritasard ishxanneric miny iranc arajnordin:

— Vov chi karogh tanel, piti vercne yur gundy ev heteve hayoc tagavorin, — canrutyamb nkatec arajnordy:

Bayc voch voq chpatasxanec nran, vorovhetev aydpisi handugn dzernarkutyan voch voq el cher kamenum masnakcel:

Isk Ashot arqan vranic elnelov: patrast gtav arden vanandacoc ev tayoc qajerin, voronc glux ein ancel Marzpetuni ishxany ev Vahram sepuhy:

Tagavorn ashtanakec iskuyn yur odaparik nzhuygy ev araj ancnelov: bardzr dzaynov gochec.

— Qajer, vov e kamenum dzezanic krvel ev mernel tagavori het miasin:

— Menq amenqs... — goracin miaberan hay ktritchnery ev nranc dzayni ardzaganqy vorotac heravor lernerum:

— On, uremn, haraj, — gochec tagavory ev sury hanelov dimec tshnamu koghmy:

Hecelazory hetevec nran:

Apstambneric mi xumb harajacel er arden minchev dzori beany ev ditum er hervic arqayakan banaki sharzhumy: Erb na: hecyalneri ays gundy tesav, sksav depi krtchi nersy nahanjel:

Tagavory yur zorqov hasav nra etevic inchpes mi photorik ev yndharvecav hety, krtchi mejteghy: Arqayi npatakn er hankarcaki berelov: phaxust dardznel ayd xumby ev aydpisov shphotel krtchi berany phakogh zorqerin: Vanandaciq u tayqciq krvel sksan kataghabar: Nranq dzianerov koxkrtum ev erkar nizaknerov shamphrotum ein anzor hetevaknerin, voronq krvum ein miayn kartch srerov: Yndharumy tevec haziv kes zham, vorovhetev arqayakanneri hardzakumn aynpes anaknkal ev baxumn aynqan zoravor er, vor apstambneri xumby erkar dimadrel chkaroghacav: Mi qani tasnyak zoher taluc heto na tikunqy dardzrec ev phaxav: Arqayakannery haghtakan aghaghakov sksan halacel nranc:

Tvum er, te baxty zhptum e tagavorin: Krtchi berany hasneluc: phaxstakannery depi leran lanjery crvecan: Arqayi hecelazorn ynkav nor handipogh gnderi vra, voronq arden shphotvac ein te phaxstakanneri ev te halacoghneri aghaghakic, ev sksav sastkapes harvacel nranc: Yndharumy erkar cher tevelu, ayd gndery nuynpes phaxust piti tayin: maqrelov kirtchy arqayakan zorqi araj. bayc hankarc hasan aydtegh sepuh Clik-Amramy ev Gardmana Davit ishxany, nstac amehi nzhuygneri vra ev shrjapatvac miny kataghi sevordinerov ev myusy: hzor gardmanacinerov, voronq ev vayrkenapes krvi kerparanqy phoxecin: Amram sepuhy xraxuys kardac yur qajerin ev suseramerk u srarshav ynkav arqayakan zorqi vra: Nra dzayny vorotum er krtchi mej inchpes garnanazayr hegheghi sharach ev ayd dzaynin hetevum er bazmambox zorqi aghaghaky: Nuynpisi hzor gochyunov xraxusel sksan iranc gnderin tagavorn u Marzpetuni ishxany, ev martiknery erku koghmic sksan yndharvel nor uzhov ev aveli kataghabar:

Gnderic voch miny teghi cher talis myusin: Arqayakannern ashxatum ein vanel hakarakordnerin krtchi mijic, isk verjinnery tchgnum ein et mghel nranc depi xoradzory:

Aydpisov mimyanc dem xizaxelov ev sharunak andzuk krtchi mej xarnvelov: phakvum er hecelazori tchanaparhy: Arqayakanneri drutyuny canranum er. nranq hardzakvel chein karoghanum ev iranc shurjy zerogh hetevakneri dem martnchelu hamar stipvac ein dzgel erkarabun nizaknery ev krvel miayn srerov: Ays drutyan mej dardzyal nranq annahanj xizaxum ein apstambneri dem: Ev chnayelov, vor verjinneri tivy hetzhete atchum ev irancy, yndhakaraky, nvazum er, aysuamenayniv arqayakannery kangnac ein ayd hzor hegheghi araj inchpes ansasan mi hoghatumb ev krvum ein husahat kataghutyamb:

Bayc hankarc ajakoghmyan lernalanjic sksav teghal nranc vra neteri sastik mi taraph:

Ayd aphxazcineri gorcn er: Ber ishxany, tesnelov arqayakanneri hamar dimadrutyuny ev ayn kotoracy, vor nranq anum ein nizakakic zorqi mej, hanec lernalanji vra yur netadzig zoragundy ev sksav aydteghic harvacel nranc neterov: Ev vorovhetev nranq aj koghmic ein harvacum, usti arqayakannery asparaphak anelu hnar chunenalov (yst vorum aj dzerqov surn ein krum ev dzaxov aspary): mnacin erku kraki mej: Tagavory tesav yur havatarim zoragndi husahat drutyuny, chaphec nra ev hakarakordi anhavasar uzhy ev, anogut hamarelov yurayinneri dimadrutyuny, kanchec Marzpetuni ishxanin ev hramayec nran "nahanji" phogh hnchecnel:

Ayd hramany karces kaycaki harvac tvav qaj ishxanin: Ayn mardy, vor misht ashxatum er eghbayraspan krivnern argelel, ayzhm aylevs nahanji masin cher uzum lsel, paterazmi aghmukn u aryan golorshin arbecrel ein nra hogin: Ayd vayrkenin na cher mtacum, te krvum e eghbayrneri dem, ayl te: patzhum e apstambnerin, gahi ev hayreniqi tshnaminerin: Usti vorqan el yur gundy nvaz, vorqan el hakarakordy zoravor, aysuamenayniv nra anparteli hogin cher ynktchvum tvi mecutyan araj: Na pashtpanum er yur tagavorin, hayoc gahi veh payazatin, evւ ayd mitqn arden bavakan er, vor nra srtum aryuc daraner: Bayc erb tagavory hramayec nahanjel, nra marmnov thatchutyan dogh ancav, hzor bazuky karkamec ev aryunot sury kaxvecav nra dzerqum inchpes mi anzor gorciq... Na mi canr hogvoc hanec, vor nman er aveli xul mrnchyuni, ev hecyalneri etevn ancnelov: hnchecnel tvav nahanji phoghy:

Arqayakan zorqn sksav nahanjel, bayc qayl ar qayl ev aranc tikunq dardznelu: Erb nranq dzoramejy hasan, nkatecin, vor egeraciq ijnum ein berdic iranc ognelu hamar: Nizakakic ishxannery tagavori skzbi hajoghutyuny tesnelov, voroshel ein verjapes katarel iranc zinakcakan partqy: Bayc erb arqayakan zorqi nahanjy tesan, kang aran lernalanji vra:

Ays hangamanqy pattchar eghav, vor apstambnery erkyugh krelov egeracineri hardzakumic, het qashvecan krvic, ev arqayakan gundy, vor bavakan nvazel er, banakateghy dardzav aranc dzhvarutyan:

— Menq galis enq dzez ognelu, ter arqa, — asac egeracineri arajnordy, erb tagavory lernalanjy hasav:

— Izur neghutyun piti kreiq, ishxan. egeraci qajeri hamar krvelu tegh cher linil krtchum, — patasxanec tagavory darnutyamb:

— Bayc menq mer partqy piti katareinq: Menq ushacanq miayn mer gndery kargavorelu pattcharov:

— Ev duq ushanalov anogut gorc chariq, duq phrkeciq dzer zorqi pativy: heracnelov nran mer amotahar partutyan masnakcelu dzhbaxtutyunic:

Ays aselov tagavory heracav ishxanic: hegnakan zhpity shrtunqnerin:

Arajnord egeracin nayec nra hetevic vayreni hayacqov ev kari zayracac: yur vrany dardzav:

Bazhanman vogin, vor hetevum e, arhasarak, amen anhajoghutyan, lucel er arden tagavori ev yur nizakakicneri miutyuny: Egeraci ishxannery, voronq skzbum sirov ansalov Kostandin tagavori hramanin: ekel ein Ashot arqayin ognelu, ev ayd arel ein voch miayn erku azgeri dashnakcutyuny hargelu mtoq, aylev phaylun haghtutyun ev harust avar dzerq berelu husov, ayzhm arden husahat ev srtabek qashvel ein iranc arajnordi vrany ev xorhum ein bazhanman kam phaxusti vra:

Ev urish inch karogh ein mtacel ayd otarakannery, qani vor nranc hrapuroghy eghel er voch te hayoc gahy ansasan pahelu naxandzaxndrutyuny (or cher el karogh linel), ayl lok andznakan shahy, avarnerov harstanalu cankutyuny: Bayc shahu ev avari phoxaren ayzhm sasanum er nranc anxusapheli kotorac kam sovatanj mah: Baci ayd, zorqi mej nuynpes sksvel er trtunj: Tepet nranq unein mi qani orva utest ev karogh ein tanel mi shabatva pasharman, bayc vattarn ayn er, vor jur chunein: Caravy hetzhete tanjum er te iranc ev te dzianerin: Ayd canrutyan tokal cher karogh zorakany:

Ays pattcharov, aha, gundagund galis, xrnvum ein nranq ishxanakan kacaranneri araj ev pahanjum: yur kam hraman tan iranc zinataph linelu ev banakic heranalu ev kam hnar cuyc tan jur haytaytelu:

Erkar xorhrdakcutyunic heto egeracoc ishxanapety voroshec dimel tagavorin ev xndrel nranic, vor gorcelu tchanaparh cuyc ta iranc:

Na vercrec ynker ishxannerin ev nranc het miasin mtav tagavori vrany henc ayn mijocin, erb verjins nstac yur erku havatarimneri, ayn e: Gevorg Marzpetunu ev Vahram sepuhi het, xorhurd er anum:

— Zorqi mej, ter arqa, sksvel e trtunj, vor hetzhete avelanum ev sparnakan kerparanq e arnum, inchpes khramayeq gorcel dra dem, -harcrec ishxanapety tagavorin:

— Anshusht trtnjum en egeraci zorakannery, aynpes che, -harcrec tagavory:

— Ayo, ter arqa:

— Inch e nranc pahanjy:

— Amenahasarak, amenabnakan pahanj:

— Aysinqn:

— Jur en xndrum, ter arqa, ev kam...

— Ev kam inch:

— Ev kam hraman, vor zenqernin handznen tshnamun ev azat elnen ays bantic:

Tagavory yur hayacqy severec ishxanapeti achqerin ev mi vayrkyan lur nayeluc het asac.

— Zorqi pahanjn anbnakan e ev anardar:

— Inchpes, ter arqa. mite mardik iravunq chunin jur xmelu, — harcrec ishxanapetn aynpisi mi zhpitov, vori mej nshmarvum er ev zarmanq, ev hegnutyun:

— Voch, -patasxanec tagavory xist dzaynov:

Ishxannery achqernin severecin arqayi vra:

— Guce dzez zarmacnum e im patasxany, — asac tagavory, — bayc es zarmanali vochinch chasaci: Vov vor anjrdi teghy jur e pahanjum, anbnakan pahanj e anum, vov vor zinataphutyan gnov azatutyun e voronum, kari nvastaguyn gorc e katarum:

— Inch anenq uremn. kotorvinq. aveli lav che nvastanal: qan mernel:

— Voch, aveli lav e mernel, qan nvastanal, — patasxanec tagavory canrutyamb:

Mi vayrkyan lrutyun tirec: Arqayi patasxany tpavorutyun arav ishxanapeti vra. na gluxy kaxec ev sksav mtacel:

Bayc ishxanneri xmbic araj ancav mi eritasard ev xosec.

— Ter arqa, zinvorakany nvastanum e voch miayn ayn zhamanak, erb miayn teranum e qajutyan mej, aylev ayn zhamanak, erb teranum e ankeghcutyan mej: Usti aghachum em chvshtanal: ete hamardzakvem ankeghcoren xostovanel mi tchshmartutyun, vori cackely, yst im karcyac, havasar e davatchanutyan:

— Xosir, — asac tagavory:

— Menq ekel enq qez ognelu mer arqayi hramanov ev mer partqy kkatareinq, ete hnar unenayinq: Bayc baxty kam guce mer anheratesutyuny phakel e mez ayzhm mi garagghi mej, voric azatvelu voch mi hnar chuninq: Caravy tanjum e bazmambox zorqin, tshnamu sury spanum e amenqin: Krvel chenq karogh, vorovhetev asparez chka. elnel chenq karogh, zi tchanaparh chuninq. isk mernel menq, iharke, chenq kamenum: Inch e mnum mez anel: ete voch zinataph linel ev phrkel mer andzy mer yntanyac hamar...

— Phrkel uremn anpatvutyan gnov, — yndhatec tagavory ishxanin:

— Dranic mez anpatvutyun chi karogh hasnel: Menq hyur enq dzer erkrum ev piti krveinq dzer mecapharutyan hamar: Hetevapes, voch hajoghutyan pharqy ev voch partutyan vnasy mez chi veraberum:

— Uremn...

— Uremn kam piti tchanaparh cuyc taq mez: mer patvavor partqy katarel karoghanalu hamar ev kam piti hamadzayniq mez het zenqery tshnamun handznelu:

Tagavory harec achqery eritasard ishxani vra ev apa sksav yur shurjy ditel: Amenqy lur ein ev spasum ein nra patasxanin:

— Duq ekel eq aystegh dzer tagavori hramanov ev egerakan droshakov, — sksav xosel arqan meghm u hangist dzaynov: — Ekel eq hayoc tagavorin ognelu, hamadzayn dzer tagavori ev im hangucyal hor krac dashnadrutyan: Hetevapes, katarelov dzer partqy, piti apacucaneq, te giteq dzez hargel. ev, yndhakaraky, phaxust talov aysteghic, piti anpatveq dzer tagavorin ev aratavoreq egerakan droshaky: Ays e im karciqy dzer arajadrutyan masin: Isk galov nran, te ardyoq es, hayoc tagavors, karogh em hamadzaynel dzez het tshnamun im zenqy handznelu, kasem, vor ankarogh em: Ashot tagavory shat ayspisi anhajoghutyanc e handipel, shat angam e tshnaminerov u davatchannerov pasharvel, bayc erbeq ev voch isk mi vayrkyan che mtacel, te piti andznatur lini tshnamun: Es karogh em sury dzerqis ev ashtenery krcqums ynknel ev mernel, bayc nvastanal ev zenq handznel tshnamun, erbeq: Duq pasharman zhamanak mtacum eq dzer kyanqn azatelu, isk es: im pativy phrkelu vra: Inchpes tesnum eq, menq tarber npatakneri enq dzgtum: Hetevapes chpiti xangarenq mimyanc: Erb mard kamenum e ynknel, ankareli e kangun pahel nran: Duq ays vayrkenic isk azat eq dzer voroshman mej: Hayoc tagavorn uni der mi qani tasnyak qajer, voronc het miasin karogh e mernel: Bayc erb duq voghjamb dzer erkiry hasneq, haytneceq anpattchar dzer kananc u vordvoc, vor dzer kyanqy gnel eq dzer zenqeri gnov: Ayd norutyunn, anshusht, hatchuyq kpattchare egeraci tiknanc:

— Ter arqa, du naxatum es qo zinakicnerin... — vrdovvac nkatec egeraci ishxanapety:

— Duq vor andznatur linelu vra eq mtacum, im zinakicy linel cheq karogh:

— Uremn ev chenq, linil, -zayracac patasxanec ishxanapety ev darnalov ynkernerin: asac. — ishxanner, husahat zorakany mez e spasum, gnanq mer verjin partqy katarelu:

Ays aselov na sarnutyamb voghjunec tagavorin ev araj ancav: Ynkernery hetevecin nran:

Tagavory, vor ushadrutyun chdardzrec voch ishxanapeti verjin xosqerin ev voch ishxanneri voghjunin, achqery vrani ankyunin harac: xorasuzvel er mi inch-or mtacutyan mej: Erb na, zgac, te vranum lrutyun e tirum, dardzav yur ishxannerin ev asac.

— Ayo, egeracinery kphrken iranc: Vov vor handzn e arnum nvastutyuny, na dzerq kbere ev ayn bariqy, vor geradasum e patvic: Bayc duq inch eq mtacum hay zorakani masin:

— Na patrast e krvel minchev verjin shunchy, — asac Vahram sepuhy, — petq e miayn arajnordel nran:

— Menq nran karajnordenq. bayc inch shah ayd krvic, — nkatec Marzpetuni ishxany, — meronq aynqan sakavativ en, vor tshnamin mi qani vayrkenum kjnje nranc:

— Asum es, vor patrast en minchev verjin shunchy krvel, — harcrec tagavory:

— Ayo, ter, — patasxanec sepuhy:

— Petq e uremn ogut qaghel ayd patrastakamutyunic: Ays gisher menq amenaxist taphov kynknenq tshnamu vra:

— Yndharman ditumov, — harcrec sepuhy zarmacac:

— Voch, banaky tcheghqelu ev ancnelu npatakov:

Ishxani demqy paycaracav: Phrkutyan ayd mijocy, ardarev, amenaheshty ev patvavorn er: Marzpetunin nuynpes hamakir er ayd mtqin: Petq er miayn gaghtni kerpov patrastvel, vorpeszi egeraciq argelq chlinein iranc:

Tagavori hramanov ishxannery durs gnacin, vorpeszi havatarimnerin hark eghac hrahangnery tan:

Erekoyan dem mi qani egeraci gnder berdi parispneric ijnelov: depi xoradzorn ijan: Ayd sharzhumy Gevorg ishxani ushadrutyuny gravec: "Uremn hamadzaynutyun e kayacel tshnamu ev egeracineri mej", mtacec na inqn iran: entadrelov, te verjinnery, erevi, sksum en arden tshnamu banakn ijnel:

Der ays mtqi mej er na, erb Ezniky motenalov iran: shshnjalov asac.

— Ter im, egeracoc ishxannery davatchanutyan xorhurd en hghacel, petq e ashxatel tagavorin phrkel:

— Inch xorhurd, Eznik, — harcrec ishxany vaxenalov:

— Payman en drel Clik Amrami het, vor tagavorin brnen ev nra dzery handznen: Isk Amramy dra phoxaren xostacel e ardzakel egeracinerin aranc zinataph anelu:

— Inchpes imacar ayd lury:

— Xoradzorn ijnogh gnderi amen mi zorakann ayd gite: Ishxannery nranc patver en tvel: hskel krtchi ancqerin amenayn zgushutyamb, sparnalov, vor ete tagavory dzerqic hanen, aylevs ays bantic voghj chpiti elnen:

Ayzhm iranq, zorakannery, amen hnar gorc piti dnen mer tchanaparhy phakelu, vorpeszi iranc xostacvac azatutyuny chkorcnen:

Ezniki berac norutyuny canr mtahogutyun pattcharec arqayi havatarmin: Na parz tesav, vor phrkutyan amen huys korel e, usti noren Sevadayi xosqery hishec.

— Na asac, vor ays angam astvac piti patzhe hancavorin, aha nra gushakutyuny katarvecav: Mite tshvar mahkanacun karogh e havitenakani barkutyunic phaxchel...

Ays mtacmunqnerov na gnac Vahram sepuhi mot ev nra het miasin arqayi vrany mtav: ays txur norutyuny nran haytnelu:

Bayc vorqan mec eghav ishxani zarmanqy, erb tagavorn ayd norutyuny lseluc het anhog kerpov cicaghec:

— Ayd tshvarakann, uremn, im aryann e caravi, — asac na hangist dzaynov: — Vaghuc tchanachum em es Clik-Amramin. na pharasirutyun chuni, uremn ev cher karogh pharasirakan npatakov apstambel yur tagavoric: Nran harkavor e anshusht im andzy... Ayzhm uremn haneluky lucvum e:

— Qo andzy, ter arqa, inch tshnamutyun uni Amramy qo andzi het, — zarmacac harcrec Vahram sepuhy:

Tagavory karces shphotvecav: Na zgac yur xosqeri anpatehutyuny ev ashxatec xuys tal bacatrutyunneric:

— Aydpes uremn, mer phoqrik gundy nuynpes phrkvac e: Indzanic heto tshnamin hangist ktoghne te nran ev te egeracinerin, — asac tagavory, aranc Vahrami harcin patasxanelu;

Gevorg ishxany tagavori xosqy chhaskacav, usti xndrec bacatrel iran, te inch e kamenum anel:

— Ays gisher es piti heranam aysteghic, — asac tagavory:

— Du, miaynak, — harcrec ishxany:

— Ayo:

— Inch tchanaparhov:

— Egeracoc pahanord gnderi ev tshnamu banaki mijov:

Sepuhn u ishxany zarmacac achqernin harecin tagavori vra:

— Piti haskacnem egeracoc u sevordyac ishxannerin, vor Ashot Erkatin brneln u Clik-Amramin handzneln iranc uzhic ver gorc e:

Ishxani sirtn uraxacav, isk sepuhi xoshor demqi vra phaylec gohutyan zhpit:

— Es minchev ayzhm havatarimneri apahovutyan hamar ei mtacum, — sharunakec tagavory, — bayc ayzhm tesnum em, vor henc im andzn e eghel nranc vtangoghy: Es, uremn, kheranam aysteghic, vorpeszi dzer tchanaparhi argelqy veracvi:

— Du heracir miayn qo tankagin andzy phrkelu hamar, vorovhetev ashxarhy spasum e yur tagavorin: Isk menq karogh enq minchev angam mernel, hayoc erkiry shat ban chi korcni, ete mah hasne mez, — asac sepuhy ankeghcoren:

— Bayc hayoc tagavory kkorcne... — harec iskuyn arqan:

Hasav erekon: Tagavori ditavorutyuny haytni er miayn Marzpetuni ishxanin ev Vahram sepuhin: Arqayi tvac hrahangi hamadzayn nranq kanchecin iranc mot tagavori tiknapahneric erku eritasardneri, voronc havatarmutyan u qajutyan vra vstahutyun uner inqy tagavory ev hramayecin nranc patrast linel tagavorin hetevelu:

Erb muty koxec, ev gisherva mi qani zhamern ancan, tagavorn elav yur vranic: votic glux poghpatov zrahavorvac: Erku qajamartik tiknapahnery, voronq nuynpes zrahavorvac ein erkatov, motecrin arqayin yur amehi nzhuygy:

Tagavory qsanamya eritasardi tetevutyamb trav dziu vra, tiknapahnery nuynpes ashtanakecin iranc nzhuygnery:

Petq e ancnenq inchpes photorik: Voch mard ev voch dev chpiti mez dimadre: Gndery piti tcheghqenq, vashtery koxotenq, kangnacy glorenq... Mi qarord zhamic het nuri hovtum piti lininq... — hramayec tagavory ev sury hanelov: , On uremn, qajerse, gochec cac dzaynov ev nzhuygi koghery xtelov: trav depi zarivayry:

Tiknapahnery srarshav hetevecin nran:

Mi qani vayrkenic het ereq hecyalnern anhaytacan xavari mej:

Arqayi baxtic erkinqn ampamac er ev lusinn anhaytacac: Hervic voch voq cher karogh nshmarel nranc:

Dzoraki mej miayn dzianeri qaylatrophy zartecrec pahanord egeracinerin, voronq, xmbovin hecyalneri arajy brnecin: Bayc tagavori nzhuygy ev aharku sri harvacnery tcheghqecin xumby, isk tiknapahneri gorocy ev nizakneri taphy crecin dimadroghnerin: Handipogh sharqeric ancan nranq inchpes hoghm ev mtan krtchi berany: Egeraciq nor imanalov, vor iranc gundy tcheghqoghy inqy tagavorn er, sksan vayreni aghaghakov nra hetevic ynknel: Tagavory ev yur tiknapahnery nuynpes sksan goral, erb hasan apstambneri gnderin: Verjinners hankarcaki galov ays bazmatesak aghaghakneric, karcecin, te egeraciq en hardzakvum iranc vra. usti shphotvac ev irar koxkrtelov: sksan depi banaky phaxchel:

Tagavorn ogut qaghec ayd xarnakutyunic: Tiknapahneri het miasin aj u dzax harvacelov ev hordzanqi nman handipakacnery xortakelov: ktrec ancav na krtchi bolor erkarutyuny, tcheghqec verjin pahanord xumby ev yndardzak dashty durs galov: nuynisk Amrami banaki arjevic slacav inchpes kaycak ev anhaytacav hovti mtutyan mej:

Haziv mi zhamic het haytni eghav apstambnerin tagavori phaxusty: Sevordyac ev egeracoc ishxannery mnacin amotahar, isk Clik-Amramy ev aphxazac Ber ishxany zayruytic grete kataghecin:

Hetevyal aravot apstambneri zorqy xuzhec depi averak berdy: Egeracineric xlecin nranc bolor zenqery ev miayn dzianern iranc talov: ardzakecin: Isk sakavativ hay hecyalnerin dzernamux cheghan, vorovhetev Gevorg Marzpetunin ev Vahram sepuhy xndrecin Amramin: tshnamabar chvarvel yur eghbayrakicneri het: Amramy, tepet tagavori dem zayracac, aysuamenayniv, hargec nra ishxanneri xndiry ev nrancic bazhanvec aranc gzhtutyan:


Sharunakutyuny' 2-rd mas

Nyuty hraparakvel e Mamuli xosnaki shrjanaknerum:
Kisvir ays nyutov:
Niderlandakan Oragir Grakan ej
18:40, 18.08.2021
6273 | 0
02:40, 11.05.2020
6894 | 0
01:54, 29.11.2019
12457 | 0
05:28, 08.01.2018
12422 | 0
03:29, 22.12.2017
13106 | 0
01:01, 08.12.2017
29981 | 0
16:32, 06.12.2017
11563 | 0
16:11, 06.12.2017
16383 | 0
02:42, 05.09.2017
17586 | 0
23:45, 27.08.2017
21744 | 0
depi ver