ՄԱՄՈՒԼ.ամ
Hay / Հայ | Рус | Eng | Tür
USD 402.56, EUR 440.64, RUB 4.58, GBP 505.01
+21 °C, +15 °C ... +28 °C Vaghy:+29 °C
Muracan (1854 -1908) /Gevorg Marzpetunin/2
01:37, 24.08.2017
11285 | 0

GEVVoRG MARZPETUNIN

ERKRVoRD MAS

A

AYRIVANQUM

Ays hrashakert vkayarany, vor amphophum er yur mej hay azgi krapashtakan ev qristoneakan kenac bazmadaryan hishatakarannery ev vor erkar zhamanak hargvel er ayd zhoghovrdic te ibr dicakan pashtpanac vehavayr ev te inchpes qristoneakan kroni srbaran, gtnvum er zhayrapat Geghardasari lanjin, Garno amroci hyusis-arevelyan koghmy: Nra arjevic hosum er Azat geti erkrord vtaky, vor hskayakerp darevandneric ijnelov sharachum er qaghcrakarkach ev yur axorzhalur aghmukov ahavor dzorn u shrjakanery lcnum: Naxajrhegheghyan sasanutyunnery, erkri cocic hrahosan hegheghner zhaytqelov: kazmakerpel ein aystegh xoshor, qarakarkar blurner, ahavor ambartakner, miapaghagh zhayreri anhetet zangvacner, bazaltyan syunadzev burger, voronq, mimyanc hajordelov kam irar vra ambarnalov: shrjapatum ein Ayrivanqy ev anharazat ayceluneri hamar dardznum nran anmatcheli: Bnutyuny karces yur zoravor dzerqov titanakan lerneri averaknern i mi zhoghovelov: miacrel er aystegh sqanchelin ev ahavory: tkar mahkanacuin yur anhaght zorutyuny cuyc talu hamar:

Aystegh, hskayakerp leran cocum, miapaghagh zhayreri mej phorvac ein hin zhamanakneric bazmativ ayrer, xucer u maturner, shrjapatac parispnerov ev hzor ashtaraknerov: Drancic vomanq carayum ein mi or hay tagavornerin ibr arqayakan gandzaran, isk vomanq ibrev aghotic tun kam zohaberutyanc tatchar:

Qristoneutyan surb nshany tnkec aystegh arajin angam inqy: Lusavorichy, xaphanelov, anshusht, hetanosakan pashtamunqnery: Ayd nshani hovanvuyn nerqo zhoghovvecan bazmativ anapatakanner, voronq Ayrivanqy dardzrin xaghaghutyan u tchgnutyan otevan:

Aystegh hangist voronec Hayastanyac barerar mecn Nersesy, anshusht, hayreniqi barorutyan hamar gorc drac erkaramya ashxatutyunneric heto: Aystegh arandznacav nra arzhanavor vordi mecn Sahak: yur vatsun xarazanazgest ashakertnerov, azgi lusavorutyan gorcy zhayreri cocum darbnelu hamar:

Mer nkaragrac zhamanakum nuynpes gtnvum er aystegh hogevor hayreri harust miabanutyun, vor barekargel u caghkecrel er Ayrivanqy: Aydtegh er ayd zhamanak ev hayoc hayrapety: Hovhannes katoghikosy, vor arabacoc vostikani hetapndutyunic vaxenalov: toghel er Dvno katoghikosarany ev yur havatarim pashtonyanerov u hayrapetakan gandzerov apastanel Ayrivanqi amrutyunnerin:

Erku or er inch lur ein berel hayrapetin, te Nsyr vostikany, vor Tusuphic heto teghakal er kargvac, ev vor minchev ayn nstum er Atrpatakanum, hasel e arden Naxijevan ev harajanum e depi Dvin: Vostikanin haytni ein hayoc tagavori anhajoghutyunnery, hay ishxanneri xrovutyunnery ev erkri anterunch drutyuny: Ev aha na shtapel er ogut qaghel hajogh hangamanqic:

Katoghikosn imacav, vor Nsyry hetamut e katoghikosarany ev nra kalvacnery gravelu, isk ayd npatakin hasnelu hamar nax kcankanar dzerq dzgel iran: katoghikosin ev hayrapetakan gandzery haphshtakel ev apa te hancanqner bardelov nra vra: katoghikosarany gravel:

Ays pattcharov hayrapety, vor minchev ayn aprum er Ayrivanqi nerqin ayrerum, ayn e: anapatakanneri miabanutyan mej, ur vimaphor ekeghecinern u yndhanur kacarannern ein, elav, qashvecav yur havatarimnerov depi verin Vanqy, ur anasunnern ein pahum:

Aydtegh anbnak ev xavarchtin ayreri mej taqnvelov: katoghikosy huys uner azat mnal Nsyri hetapndutyunic ev phrkel yur het berac hayrapetakan hararutyunnery, voronq mec masamb srbutyanc zhoghovacuner ev naxni gahakalneric zharangac tankagin irer ein:

Katoghikosi karciqov tshnamin cher motenal ayd anshuq vayrerin, ur grastner ein darmanum, ev ur muracik xuzhann er aprum:

Bayc erb hetzhete hasnogh lureric erkyughy zoracav, nra merdzakanery xorhurd tvin iran heranal Ayrivanqic ev apastanel Garno amrocin, ur ayd zhamanak aprum er taguhin:

Katoghikosin hatcheli er hetevel ayd xorhrdin, bayc yur Dran episkopos Sahaky, vor lurj ev imastun mard er, hakarakec nran: aselov.

— zhoghovurdn arden bambasum e qez, Vehaphar hayr, te du anter es toghel Dvno katoghikosarany ev qo andzi apahovutyan hamar apastanel Ayrivanqi amrutyunnerin: Ayzhm el ete Garni phoxadrves, kgrgres qo dem nuynisk kgheri zayruyty:

— Ete mi angam arden heru em katoghikosaranic, karogh em linel ev Garnium. inchu ays artiv piti kghery grgrvi, — harcrec katoghikosy episkoposin:

— Aystegh mnalu hamar du patrvak unis, Vehaphar ter. ayd ayn e, vor du hovanavorum es Ayrivanqi hrchakavor ev bazmamard uxtin:

Isk Garnium aprum en taguhin ev azatani kanayq, nranq petq chunin qo hovanavorutyan:

Katoghikosy gluxy kaxec ev sksav mtacel: Episkoposi ararkutyuny ardarev banavor er: Katoghikosy partavor er yur uxti het linel ev voch te amrocabnak tiknanc: Bayc motalut vtangi erkyughy tchnshum er nra sirty: Nra barekazm, haghtandam ev artaqust zoravor marmni mej aprum er mi tkar sirt ev erkchot hogi: Na tepet srtagin sirum er yur hoty ev misht ashxatum er nra barvuyn hamar, bayc dra het miasin sirum er yur andzy ev hetevapes vtangi cher entarkum nran, ete hoti shahy pahanjum er ayd: Na hayreniqi harazat vordin ev nra erjankutyan ankeghc barekamn er: Bayc ete ayd erjankutyuny dzerq berelu hamar petq er linum zohel tagavorogh andzi kam zoregh ishxani depi inqn unecac barekamutyuny, na tatanum er ev, verj i verjo, ayd barekamutyan korusty xnayum: Na azgi ogtin gorcum er bariqner erbemn miayn pharq vastakelu hamar, isk shat angam el: vorpeszi yur pharqy chagharte, na argelq cher dnum hasnogh chariqnerin: Na chuner voch zoregh kamq, voch hastat bnavorutyun, ev ayd pattcharov el nra vra havasar azdecutyun unein te mecy ev te phoqry, te tkary ev te zoravory, te xardax bansarkun ev te imastun xorhrdakany: Zoravor mardu kam depqi yur vra arac azdecutyuny jnjum er misht zoravoraguyny: Isk shat angam el patahum er hakaraky, nayelov te vorn e verjin angam yur uzhy phordzel nra vra:

Yur Dran episkoposi vra, sakayn, katoghikosy mec hamarum uner, na hargum er nran ibrev araqini ev imastun mardu: Ev ayd pattcharov, chnayelov, vor arhavirneri masin hasnogh lurern anhangstacnum ein iran, aysuamenayniv voroshec lsel nra xorhrdin ev mnal Ayrivanqum yur hogevor uxti het:

Bayc aha: hasav aydtegh katoghikosarani Gevorg anunov sarkavagy, vor haghordec Vehapharin txur ev sparnakan norutyunner:

— Nsyrn ekel e arden Dvin, kapac berelov yur het Syunyac Sahak ev Babgen mec ishxannerin, voronc ev drel e bantum: Na kalanavorel e nuynpes Dvno hagaraci ishxannerin: tvov qarasun hogi, — asac sarkavagy:

Katoghikosy erkyughic aylagunec: Kapyalnery haytni ev nshanavor ishxanner ein. inchpes karogh er Nsyry kalanavorel nranc, manavand Dvno ishxannerin, voroncic vomanq amirapeti sirelinern ein: Ayd nshan er, te vostikany hrahangner uni stacac halacanqner harucanelu:

— Ur ev inchpes kalanavorec na Syunyac ishxannerin, — harcrec katoghikosy sarkavagin:

— Vostikani Naxijevanum eghac zhamanak, — asac sarkavagy, — Babgen ishxann yncanerov ekel er nra mot ev boghoqel yur eghbor: Sahaki dem, ibr te verjins zrkel e iran zharangutyunic ev xndrum er Nsyrin: ognel, veradardznel iran hayreni zharangutyuny: Vostikann uraxutyamb yndunum e Babgeni xndiry ev hraver e ugharkum Sahak ishxanin: gal iran aycelutyan: Verjins kaskac chunenalov Nsyric, yncanerov galis e nra mot: Vostikany erku eghborn el sirov pahum e Naxijevanum mi qani or ev apa arajarkum nranc yur het miasin gnal Dvin, vorpeszi aydtegh verjacne nranc zharangutyan gorcy: Ishxannery hamadzaynvum en: Bayc henc vor elnum en Syunyac nahangic ev hasnum Dvin, aydtegh vostikany, phoxanak zharangutyan gorcy verjacnelu, erkusin el kalanavorum u bantarkum e:

— Anshusht nranc erkiry gravelu npatakov, ayspes che, Sahak srbazan, — dardzav katoghikosy depi Dran episkoposy, vor kangnac lsum er sarkavagi berac norutyunnery:

— Aydpes e, vehaphar ter. vostikany cher karogh gravel Syuniqy, ete nra ishxannerin chkalanavorer:

— Harkav, che vor azat ishxany karogh e zorq zhoghovel, paterazmel... Bayc nranq zrkvecan ayzhm azatutyunic, sa mi mec dzhbaxtutyun e mer erkri hamar... nuynisk tagavori ev indz hamar...

— Isk qez hamar, Vehaphar ter... — kcec sarkavagy:

— Ha, indz hamar inch, — shtapov yndhatec katoghikosy:

— Qez hamar el vostikany vorogaytner e larum:

— Aysinqn:

— Kamenum e kalanavorel:

— Indz...

— Ayo, Vehaphar ter:

— Inchpes imacar ayd, — harcrec katoghikosy erkyughagin:

— Vostikany kanchec yur mot katoghikosarani verakacuin ev patvirec nran hravirak ugharkel aystegh...

— Im etevic, aynpes che:

— Ayo, Vehaphar ter, qez hravirelu hamar:

— Inch uni indz het vostikany, Sahak srbazan, — kaskacavor eghanakov dimec katoghikosy episkoposin:

— Astcun e miayn haytni, ter, — patasxanec srbazany:

— Verakacuin asel e, te katoghikosy yur katoghikosaranum piti nste ev voch te lernerum amrana, -harec sarkavagy:

— Na uremn gite, te es vortegh em gtnvum:

— Ayo, Vehaphar ter:

Katoghikosi guyny trav:

— Ete es aysteghic chheranam, na aysor kam vaghy zorq kugharke im etevic, — asac hayrapety dimelov episkoposin:

Verjins lur er:

— Du aydpes ches karcum, srbazan eghbayr, — harcrec katoghikosy:

— Na zorq kugharke ev ayn zhamanak, erb heracac klines, ter:

— Bayc ayd zhamanak na chi karogh kalanavorel indz:

— Kkalanavore ev kkotore Ayrivanic miabanutyuny...-canrutyamb harec srbazany:

Katoghikosy haskacav episkoposi ditoghutyan nshanakutyuny ev lrec:

— Bayc du, srbazan, mi vayrkyan araj asacir, te vostikany cher karogh gravel Syuniqy, ete nra ishxannerin chkalanavorer, — xosec katoghikosy ropeakan lrutyunic heto:

— Ayo, Vehaphar ter, asaci:

— Uremn na mer katoghikosarann el kgrave, ete indz dzerbakale:

— Anshusht:

— Ev ete es aystegh mnam, ayd mievnuyn e, te matnem indz Nsyri dahitchnerin:

Episkoposy chpatasxanec:

Ayd mijocin hasav katoghikosarani nviraky, vor Nsyri koghmic hravirum er katoghikosin mayraqaghaq:

Vehapharn aylevs erkar xorhurdneri chspasec: Na voroshec heranal Garni: Usti hramayec Gevorg sarkavagin dzi nstel iskuyn ev shtapel amrocy: berdakalin u taguhun yur galusty haytnelu: Na mtacum er elnel vanqic henc mievnuyn gishery, vorovhetev hamozvac er, te vostikany, nviraki veradarnaluc het, zorq kugharke anshusht iran kalanavorelu hamar:

Gevorg sarkavagy phutac Vehaphari hramany katarelu:

Ayd lury huzec Ayrivanqi miabanutyany: Shatern sksan trtnjal, bayc katoghikosin dzhgohutyun haytnel chhamardzakvecan, vorovhetev tesnum ein, vor Dran episkoposy nuynpes lur e: Ayd nshan er, te na huys chuni aylevs Hayrapeti vra azdelu, vorovhetev erkyughn amen koghmic pasharel er nran:

Katoghikosi dzernarkutyuny qajalerum ein miayn nra merdzavornery, voronq hogum ein naev iranc apahovutyan hamar: Nranq gitein, vor hagaraciq Ayrivanqy galov amen inch piti averen ev guce sri anccnen miabanutyuny ev aha ayd pattcharov ashxatum ein heracnel aydteghic katoghikosin, vorpeszi iranq el nra het heranayin:

Erb erekoyacav, hayrapety yur havatarimnerov ijav Nerqin Vanq tatcharum aghotelu ev miabannerin yur hrazheshty talu hamar:

Teghvuyn vanahayry xndrec aystegh katoghikosin hetadzgel yur ughevorutyuny get mi zhamov, vorpeszi verjin angam yntriq vayele yur miabanutyan het: Katoghikosy sirov hamadzaynecav ev seghan nstav vanqi miabanakan uxti het:

Yst sovorutyan: seghanatan ambiony bardzracac kardum er surb girqy Movses anunov mi eritasard vardapet: Na ynternum er araqeloc gorcery: Erb yntriqy motecav yur vaxtchanin, na bacav Hovhannu avetarany ev bardzr dzaynov kardac heteyaly.

"Es em hovivn qaj. hoviv qaj zandzn yur dne i vera vochxarac: Isk vardzkann, vor voch hoviv, voro voch yur en vochxarqn, ibrev tesane zgayln zi ga: toghu zochxarsn ev phaxchi. ev gayln haphshtake znosa ev crve: Qanzi vardzkan e, ev che phuyt nma vasn vochxaracn...":

Der verjin xosqery cher artasanel vardapety, erb katoghikosy denjaky dzgelov: aylaylvac bardzracav atoric ev bacakanchec.

— On ev on, te vardzkan linim es, vov Ayrivanic havq: Gaylic phaxchum ei, Ayo, bayc voch te dzez nra dzerqy matnelu, ayl indz handznvac srbutyunnern azatelu hamar: Vorovhetev ayd zgushutyuny vardzkani anun piti vastake indz hamar, apa uremn ays vayrkenic isk toghnum em es ayd srbutyunnery baxti kamqin ev handznum em ayn dzer erashxavorutyan: Es ayevs chem heranum ays uxtic:

Bari vanahayry, vor eritasard vardapeti koghmic cher spasum erbeq aydpisi naxamtacvac ev hamardzak qayl, mnac bolorovin apshac: Hayrapeti xosqern aveli evs shphotecin nran ev xeghtchy vazelov cunk choqec vehaphari araj:

— Astvacaryal ter, -bacananchec na, ays vardapety im miabanneri mej haytni er yur hamestutyamb ev araqinutyamb, bayc phordzichy erevi gaytakghel e nran: Hraman tur ays vayrkenin isk kargaluyc anel nran ev artaqsel ayn harkic, vor na anpatvec yur anparkeshtutyamb:

— Che, sirecyal eghbayr, — patasxanec katoghikosy. — ayd vardapetn anparkesht vochinch chasac. na krknec avetarani tchshmarit xosqery. na hishecrec indz im partqy, hnchecnelov im akanjin Anmah ev Qaj hovvi patvery...: Israyeli hancavor arajnordnerin astvac kochum er ughghutyan tchanaparhy margareneri beranov: Guce na kamecav margare harucanel ev mer mej: Chdatapartenq ays mardun, vor tchshmartutyuny xoselu chaph qajutyun unecav:

Movses vardapety kangnac er ayd vayrkenin ambioni araj lur ev ansharzh, nra demqy xaghagh er ev hayacqy hangist: Bolor miabanutyuny, vor votqi vra er ayd mijocin, nayum er nran ases te mi achq dardzac, bayc eritasard hayry bnav cher xrovum ayd hayacqneric: Na giter, te inchu hamar kardac Hovhannu avetarany ev hamozvac er, vor dranov yur partqy katarec: Isk te aynuhetev vardzq te patizh kchaphein iran, bnav hogy cher:

Bayc vanahayry katoghikosi xosqerovn angam chhangstacav vorovhetev vaxenum er, te guce Vehaphary yur nengamtutyan veragre ays dipvacy, na harcrec vardapetin bardzr:

— Eghbayr im, vov patvirec qez ayd avetarany:

— Na, vor anerevutabar bazmac e ays ropein mer mej ev vor karavarum e mer sirtn u hogin, — patasxanec vardapety xaghagh dzaynov:

— Anshusht na e patviroghy, — harec Dran episkoposy, — ete tchshmarit e, vor cari terevy chi sharzhvum aranc nra kamqin, apa ays srbazan akmbi mej xosoghy nuynpes nershnchvac e nra zorutyamb: Astvac kamenum e, vor vehaphar hayrn apre yur uxti het ev masnakce nra uraxutyan u vshterin: Vov karogh e hakarakel nra kamqin:

— Es chem hakarakum, — asac katoghikosy: -Es kamenum ei, Ayo, gishern ognutyan arnel indz ev tshnamuc antesaneli kerpov heranal, bayc henc ayd gisherva shnorhiv im alevorutyunn argelvecav: Uremn es kmnam:

Ayn srbutyunnery, voronc es kamenum ei tshnamu haphshtakutyunic azatel, iranq uremn togh pashtpanen iranc: Ev ete astcun hatcheli lini im heranaly, na paycar arevi zhamanak el gisher ksteghce indz hamar:

Ays aselov katoghikosy heracav yur hangstarany: Isk Dran episkoposy nor banber ugharkec Garni: haytnelu hamar berdapahin: chspasel aylevs katoghikosi galstyan:

Hetevyal aravot, shat vagh, katoghikosy xorhrdi hravirec yur mot miabanutyan glxavornerin, vorpeszi nranc het miasin hagaracineri hardzakman dimadrelu kam hardzakvoghneri haphshtakutyunic vanakan u hayrapetakan harstutyunnern azatelu masin xorhrdakce:

Voroshvecav nax bolor mecagin ireghennery, ekeghecakan spasnern u srbutyunnery ev manavand Surb Groc u ayl matenic zhoghovacunery cackel heravor ev xavarchtin ayreri mej: Erkrord: bolor miabanutyan masnakcutyamb katarel taphor ev apa mnacord ory ancnel aghotqov u hskumov, vorpeszi astvac xnaye anpashtpan miabanutyany ev chmatne nran yur tshnamu dzerqy:

Ev, ardarev, anapatakanneri ays ynkerutyuny taqcheluc u aghoteluc zat chuner pashtpanutyan mi ayl zenq: Tagavorn zbaghvac er apstamb ishxanneri het krvelov, isk zorq unecogh ishxannern amracac ein iranc berderum: Ayd pattcharov vanqern u miabanutyunnery mnacel ein anpashtpan: Tshnamu eresic phaxchogh xuzhany, vor cher vayelum arqunakan zorac kam voreve ishxani pashtpanutyuny, xutchapelov xrnvum er dardzyal ayd vanqeri mej ev aydpisov aveli evs canracnum miabanutyan drutyuny: Vorovhetev verjins stipvac er linum voch miayn nranc pashtpanelu, aylev kerakrelu hogn standznel, vor shat angam kapvac er linum mecamec dzhvarutyunneri het:

Ashnanayin geghecik aravot er: Vtchit ev anamp erknakamari vra sahum er arevi hraphayl gundy, karces, aveli lusavor ev aveli tcharagaytardzak, qan urish orer: Gegha leran lanjern u bardzunqnery, voronc vra toshnel u deghnel ein arotn u tavuty: varvum ein arden erphnerang gunov: Ayrivanic zhayrery, burgern u ambartaknery, voronq iranc qareghen krcqum seghmum ein, karces, txur menastany, azatvum ein hetzhete zhayrapat leran stverneric, ev aravotyan anush havery, voronq Gegha leran lanjery qerelov: mtnum ein Ayrivanic dzory: Azati aliqnery hamburelu hamar, meghmum ein arevi tapy, vor sksum er arden zgali darnal aydtegh: Menastani shurjy busac careri ev karkachahos geti aphunqy hovanavorogh tupheri mej sksel ein trchunnern iranc vaghordyan tchrvoghyuny, vor xarnvelov geti qaghcr xoxoji het, lcnum er shrjapaty mi axorzhalur aghmukov:

Ev aha vimaphor tatchari drneric durs ekan spitakazgest dpirnery andastani qaghcranvag sharakany ergelov: Nranc hetevum ein urarakirnery, sarkavagnery, abeghaneri xumby, vardapetnery ev verjapes bardzrastitchan episkoposnery, shrjapatac Vehaphar hayrapetin: Nra arjevic dem ar dem gnum ein erku sarkavagner, arcate burvarnery dzerqnerin, voronq ev sharunak xnkarkum ein katoghikosin: Sksac abeghaneric minchev episkoposnery: amenqn el cackac ein sev philonner, vorovhetev vosketel shurjarnery ev ayl tankagin spasnery taqcrel ein arden ayreri mej: Miayn katoghikosn er krum spitak, vosketel shurjar, vor mi arandzin shuq u vayelchutyun er talis nra bardzr u geghapatshatch hasakin ev qaghcr u bari demqin, vor zardarvac er spitakaphar ev kurcqy hovanavorogh morusov:

Hasnelov vanqi parspapati mejteghy, shrjan kazmec miabanutyuny taphorn skselu hamar: Bayc haziv skzbnakan aghotqnery kardacin ev grqeri yntercumn sksan, aha erknqi vra katarveliq mi hrashqi nshannery erevacin: Lusavor erknakamary gorsh-kanachaguyn stver arav yur vra: Nra mej, zanazan keterum, sksan astgher nshmarvil: Odi mej hankarc crtutyun tirec, ev qamin yndhat kerpov sksav sharachel: Trchunnery, voronq minchev ayn urax u zvart tchrvoghum ein, dzaynernin qashecin ev sksan vaxecac ays u ayn koghmn ynknel: Taphor kazmogh miabanutyuny pasharvec bnazdakan mi erkyughov, ev girq kardacogh vardapetn zgac, vor yur achqeri tesutyuny nvazum e:

Hankarc katoghikosy, dzerqery depi erkinq bardzracnelov, bacakanchec.

— Vov ahavor ev amenakarogh astvac, inch hrashq e ays, vor cuyc es talis du qo araracnerin...

Bolory karces ayd dzaynic zarhurac depi ver nayecin ev sarsaphelov tesan, vor arevi paycar gundy kisov chaph cackvel e stverov, ev hravar skavaraky xavarum e arden:

Mi qani ropeic tvnjyan paycar luysy xavarec bolorovin: Amenqn mnacin sarac, ev miayn erkyughi u zarmacman bacakanchutyunner ein, vor lsvum ein chors koghmic:

Hankarc Dran episkoposn araj galov bardzradzayn aghaghakec.

— Vehaphar ter. astvac aha bacahayt kerpov cuyc e talis yur kamqy Ayrivanic uxtin, vor cankacav pahel qez yur mot ev yur grkum patsparel hay ekeghecvo srbazan harstutyuny: Du chynddimacar ev asacir. "Ete astcun hatcheli lini im heranaly, na paycar arevi zhamanak el gisher ksteghce indz hamar": Ev aha astvac lsec qo xosqy, nra amenakarogh ajn sksec steghcel cankali gishery, xavarelov tvnjyan paycar lusatun: Na uremn kamenum e, vor du heranas ays uxtic ev qo andzn u hayrapetakan srbutyunnery phrkes verahas vtangic: Heracir, Vehaphar ter, heracir aysteghic, vorovhetev ayd e astuco anqnneli kamqy:

— Heracir, heracir, menq orhnum enq qo tchanaparhy, — gochecin amen koghmic miabannery:

— Hnazandvum em astuco kamqin, — asac katoghikosy ev cunk choqelov sksav aghotel:

Bolor miabanutyuny hetevec yur hayrapeti orinakin:

Erb arevi xavarumn ancav, nranq jermerand srtov taphori kargy sharunakecin ev avartelov veradardzan tatchary:

Aystegh Movses vardapety, vor yntriqi zhamanak kardacel er Hovhannu avetarany ev dranov katoghikosi ughevorutyan argelq dardzel, sarsaphahar u vshtabek ekav ynkav hayrapeti votqery: toghutyun xndrelu:

— Es hancanq gorceci qo dem, Vehaphar ter, — asac na artasvelov, — indz tvum er, te astvac e nershnchel indz qo ughevorutyunn argelelu mitqy, bayc ayzhm tesnum em, vor es gorcel em satanayi teladrutyamb:

Nerir indz ev aghotir, vor qo nvast caran azatvi phordzchi kapanqneric:

— Du gorcel es astuco teladrutyamb, sireli vordi, — asac nran katoghikosy meghm dzaynov, — astvac inqn e nershnchel qez ayn: inch vor du arir, vorpeszi cuyc ta mez aysor yur ahavor zorutyuny: Gna ev gohutyan aghotq karda nran, vor arzhani arav qez ayd shnorhin:

Vardapety hogvov chaph mxitarvelov ays xosqeric, glux xonarhec ev heracav:

Qich zhamanakic heto katoghikosy yur havatarimnerov u hetevordnerov elav Ayrivanic ev ughghvecav depi Garni:

Hayrapeti heranaluc heto miabanutyan erkyughn aveli sastkacav: Nranq havatum ein, vor astvac, erknqi vra cuyc tvac ayd hrashqov, haytnel er iranc tshnamineri motalut hardzakumy: Usti bolor ayn anapatakannery, voronq tshnamu hardzakman kam nranic charcharanq krelu chaph qajutyun chunein, xuys tvin lernery ev kam patsparvecan heravor ayrerum: Nranc hetevec ev Ayrivanqin apastanac xuzhany:

Menastanum mnacin ceruni vanahayry ev mi qani korovasirt u andznver vardapetner, voronq aveli lav hamarecin mernel vanqi parispneri mej, srbazan tatchari dran araj, qan te iranc andzi azatutyuny voronelov: toghnel vanqy barbarosneri dzerqum:

Tepet nranq hagaracinerin dimadrel chein karogh ev dra hamar chein isk erazum, bayc vorovhetev gitein, vor ayd xuzhaduzhnery ete amayi ev anmardabnak gtnein vanqy, charachar piti pghcein u averein nran, vorpeszi phaxchoghneri sirty kskcacnelov: vrezh lucein nrancic, usti karevor hamarecin mnal vanqum, guce tshnamu brnutyunnern iranc vra dardznelov azatein vanqy nra barbarosutyunneric:

Mnacoghneri tvumn er ev eritasard Movses vardapety, vor phaxchoghnerin u taqchoghnerin zanazan tchanaparhner u taqstyan vayrer cuyc taluc ev nranc teghavoreluc het, veradardzav vanahor ev nra ynkerneri mot, galiq harvacneric yur bazhinn stanalu hamar:

Erekoyan dem guzhkan hasav vanqy: tshnamineri hardzakman lury guzhelu:

— Vostikany mi qani gund zorq tchanaparhec aystegh katoghikosin kalanavorelu ev miabanutyuny sri anccnelu hamar, -asac na vanahory. — katoghikosarani verakacun zrkec indz ays txur norutyuny dzez haghordelu hamar:

— Astvac erknqic aveli shut lur hascrec mez, vordi, — patasxanec vanahayry, — katoghikosy ev miabanutyan mec masn azatvac en arden, isk menq mnacinq aystegh vanqi drany mernelu hamar:

Guzhkani heranaluc het vanahayry zhoghovec yur het eghoghnerin ev mtav tatcharn aghotelu ev hskumn katarelu hamar:

Nranq der cnkachoq aghotum ein, erb mi zarhureli aghaghak vimaphor tatchari kamarnery tndacrec:

Vanahayry ver trav teghic ev meghm dzaynov Qristosi xosqern artasanec.

— "Ariq, erticuq, zi haseal e zham...": — Ev na aylevs chkaroghacav sharunakel, bayc arajacav xroxt qaylerov:

Bolory hetevecin nran: Erb tatchari gavity hasan, na noren dardzav miabannerin ev huzvac dzaynov asac.

— Menq nvirvac enq mer zhoghovrdi ev ays surb tatchari spasavorutyan ev dra hamar uxt uninq drac nax astuco ev apa mardkanc araj. ayd uxtin drzhelu iravunq chuninq. gnanq uremn depi zohi ayn seghany, vori voghjakezy mer andzy piti lini. gnanq urax ev antrtunj ev havatanq, vor zohelov mer kyanqy ays ancavor ashxarhum, piti verstananq nran ananc ev havitenakan tagavorutyan mej:

— Gnanq mer srbazan partqy katarelu, — harec erandov Movses vardapety: — Menq vochinch chenq zohum aystegh ev vochinch el chenq korcnum:

Vagh te ush piti merneinq. havitenakan cher linelu mer kyanqy: Orhnenq astcun, vor arzhani arav mez shahavor kerpov mer mahkanacun knqelu: Ete ays tatchari himqery mer aryamb nerkvelov aveli piti amranan, ete galoc serundnery: shen gtnelov ays kamarnery: piti aghoten nranc mej ev ayd aghotqy erknqic piti ijecne hay erkri vra havitenakani orhnutyuny, apa uremn erjanik enq menq, vor dardzanq "yntrutyan anot" ev ays ancavor ashxarhum aprecinq aveli imastnabar: havitenakan bariqy ancavoric geradaselov:

— Gnanq, gnanq, tshnamin mez chi ahabeki. gnanq mer partqy katarelu, — bacakanchecin myus vardapetnery ev xmbovin baky durs ekan:

Hagaraciq hasel ein arden vanqi parispnerin ev shrjapatel nran: Drnery phak gtnelov: nranq zayracel, kataghel ein: Aydpisi handgnutyun chein spasum mi xumb hogevorakanneric: "Uremn aydtegh pashtpanogh zorqer kan", mtacum ein nranq ev iranc gorum-gochumov vanqi ayrery tndacnum: Nranq hramayum, hayhoyum, sparnum ein: Ahagin zhayrer galis, zarkvum ein parspapati drany: nran jaxjaxelu hamar: Qaragnacnery vanqi etevic bardzracogh zhayreri vra elnelov: qarer ein glorum aydteghic, isk naxahardzaknery parspin sandughqner henelov: patrastvum ein elnel nranc vra kam ijnel vanqi baky:

Vanakanneri xmbaky kangnac er aydtegh anzen, anpashtpan, inchpes anmegh ereneri mi xumb: aryunrusht vorsordnerov u baraknerov shrjapatvac: Hrosakneri vayreni aghaghaknery ev erkatapat dran bombyuny dogh u tund ein hanum nranc srtery. ev vorqan el nranq patrastvac: kamavor hogov irenc andzy zohelu, aysuamenayniv nranq doghum, sarsaphum ein. msic u aryunic kazmvac mardy ynktchvum er nranc mej. bnazdumy gorcum er aveli, qan hogekan korovy. ev nrancic amen minn aghotum er astcun: ancnel iranic darnutyan ayd bazhaky: Miayn Movses vardapety karces xlacel, anzgayacel er. zorqi aghaghaky, dran tchartchatyuny, lernalanjic glorvogh qarery nran voch shphotum, voch sarsaphecnum ein. na anvrdov nayum er ayd amenin, karces spanelov, vor hasne shutov katarman zhamy:

— Menq izur enq kataghecnum ayd mardkanc, — dardzav na vanahory. — aveli lav e bananq parspi drnery ev yndunenq nranc, vagh te ush piti ners xuzhen nranq:

— Voch, voch. guce astvac der kamenum e mez phrkel, guce ancnum e phordzutyan zhamy... — patasxanec vanahayry, vor erkyughic gunataphvel er arden:

Ayd zhamanak parspi ev ashtarakneri vra bardzracan zorqery ev zarmanalov tesan, vor baki mej kangnac ein miayn mi xumb vanakanner: Chkayin aydtegh dimadrogh zorqer ev voch el krvi kam pashtpanutyan patrastutyun: Ayd anaknkal haytnutyunn ijecrec nranc kataghutyan erandy: Mi qanisy miayn iranc svinnery dzgecin depi xmbaky, ayn el karces voch te harvacelu, ayl vanakannerin vaxecnelu hamar:

Bayc erb parspapati dury, zhayreri harvacin chdimanalov, ahagin tchartchatyunov glorvecav ynkav, ev zorqy bardzragoch ners xuzhec baky, vanakannery xmbov phaxan depi gavity:

Vayreni hrosaknern ynkan nranc etevic ev mi akntartum shrjapatecin bolorin: Srern u svinnern sksan shoghal: Mi vayrkyan evs amenqy piti jnjvein: Bayc xmbapetneric minn araj ancnelov: zoravor dzaynov gorac.

— Voch voqin chspaneq, ays e zorapeti hramany:

Karces kataghi gayleri beranic hankarc vorsy xlecin:

— Inchu cheq toghnum satakel bolorin, — goracin nranq miaberan ev sksan mrmral, sparnal ev anlur hayhoyanqner taphel vanakanneri glxin:

Bayc shutov aydtegh hasav Beshir zorapety, nstac arabakan amehi nzhuygi vra ev verj drav zorakani vayreni erandin:

Da mi haghtandam ev zoravor mard er, xoshor ev tux demqov, hracayt achqerov, harust, gorshaxarn moruqov, vor ijnum er minchev, gotin. glxin phatatac er spitak aparosh, vori mej cacanum er mi voske ccunq: Hagac er tankagin asvi ev nra vra pghndze zrah, koghqic kaxac voskezard, agheghnadzev tur, isk dzerqin brnac phoqrik, phaylun vahanak:

— Vorn e dzer mecy, — harcrec na vanakannerin, harajanalov depi nranc:

— Es, xonarh carad, — araj ancav vanahayry:

— Vortegh e dzer kronapety, — harcrec Beshiry:

— Na gnac Garni:

— Garni:

— Ayo, ter:

— Inchpes hamardzakvecav: Mite Dvinic hraman chberin nran mec vostikani votqy galu:

Vanahayry chpatasxanec, na tatanum er ev chgiter inch asel:

— Inchpes che, berin, — haraj ancav Movses vardapety:

— Inchu uremn na ayd hramany ansastec:

— Nran kareli er xndrel, bayc erbeq: hramayel:

— Du hamardzakvum es ayd lezvov xosil indz het:

— Amen lezu iravunq uni tchshmartutyuny xoselu:

— Ev ches vaxenum, vor ayd tchshmartaxos lezun armatic hanem:

— Menq spasum einq arden mernelu hamar:

— Kyanqy erevi shat e dzandzracrel qez, tshvarakan:

— Voch miayn dzandzrali e, aylev nvastacucich e ayn kyanqy, vor mard vayelum e yur tshnamu araj xonarhelov, mahn aydpisi kyanqic aveli geradas enq hamarum menq:

— Hramayeceq, ter, vor ays aperasani karaphy jaxjaxem, — gorac mi zorakan, sury eritasard vardapeti glxin shoghacnelov:

— Togh miayn da apri yur ynkerneric, vorpeszi kyanqi nvastutyunneric charachar tanjvi, — patasxanec zorapety ev apa vanahory darnalov harcrec, — vortegh en gtnvum dzer vanqi ev kronapeti gandzery:

— Menq gandzer chuninq, — patasxanec vanahayry:

— Mi hamardzakvir stel im araj:

— Es chem stum, voch te nra hamar, vor vaxenum em, ayl vor mer kronn argelum e ayd: Menq gandzer chunenq, vorovhetev anapatakanner enq. isk anapatakany sephakanutyun chi karogh unenal: Menq pahpanum enq miayn mer zhoghovrdi mez tvac avandnery ev ayn gorcadrum enq dardzyal nra ogtin, erb kariqy pahanjum e:

— Deh urmen, haytnir indz ayd avandneri teghy, — hramayec zorapety:

— Es iravunq chunim, — patasxanec vanahayry:

— Es hramayum em qez:

— Es piti ansastem qo hramanin:

— Kapeceq dranc bolorin ev dzgeceq mi ankyun, — hramayec zorapety. — isk duq mteq sranc kacarannery, aghotarannery, ptreceq, voroneceq amen tegh, qrqreceq amen ankyun, haneceq cackac irery, durs qasheceq taqnvacnerin:

Zorapety der cher avartel yur xosqy, vor zorqern irar ancan: Karces voske berner haphshtakelu hraman trvecav iranc: Bayc Beshiry tuyl chtvav, vor amen cankacogh ners mtne vanqy: Na giter, vor zorakany xightch u orenq chuni, hetevapes gtac tankagin irery piti cacker ev sephakaner: Usti yntrec mi qani xumb xuzarkuner ev nranc ugharkec depi cackarannery:

Zorqery xuzhecin vimaphor tatchary, phoqrik maturnery, miabanakan xucery, elan leran lanjerum phorvac ayrery, miov baniv: taphancecin amen tegh, ur vor mi cackvac hark kam gaghtni ankyun gtan: Nranq tendayin erandov xuzarkum ein ayd teghery, qrqrum ein cakamutnery, phorum ein getiny, taphum ein phayteri kuyty kam crum aghyusy, karcelov, te nranc tak taghvac piti gtnen mecamec gandzer: Bayc erb mecagin vochinch chgtan, durs berin ev zhoghovecin baki mej ekeghecu hasarak shapikner, philonner, zanazan hnotiq ev xuceric havaqac cncotiner u karpetner:

Beshirn ayd tesnelov sksav kataghel: Xuzarkunery minchev, angam chein gtel vanqi mej gorcacvogh pghndzegheny, vor, yur imanalov, ahagin qanakutyan er hasnum: Harust Ayrivanqum, ur mi qani haryur miabanner kayin, ur inqy katoghikosn er aprel, chgtan minchev angam mi pghndze gavat, mi skutegh: Baki mej ynkac ein miayn mi qani hat phaytya xaner, aphsener ev hoghe amanner:

— Ev aydpes, duq uremn amen inch cackel eq, — zayracac harcrec zorapety: dimelov vanahory:

— Cackel enq ayn ameny, inch vor ays menastanin ev voch te dzez e patkanum, — patasxanec cerunin:

— Ays ropeis piti haytnes teghy, garsheli ceruk, — gorac Beshiry ev mtraki canr harvac ijecrav vanahor glxin:

Arjari jighy, voric hyusac er mtraky, galarvelov dipav cerunu demqin, voric nra dalkahar eresi vra kapec gorsh-kapuyt palar: Cerunin ererac ev henvecav ekeghecu patin:

Mi eritasard abegha sastik grgrvelov ayd banic, araj ancav ev anerkyugh dzaynov gochec.

— Du, vor zaramyal cerunun xnayelu chaph xightch chunis, arzhani ches zorapeti anvan: Astvac kpatzhe qez mi or, vaxecir nra barkutyunic:

Beshiry der cher patasxanel, vor mi canr sri harvac ijav abeghayi glxin, ev na aryunatatax glorvecav getin:

Gazan zorakany, vor ayd harvacn ijecrav, arzhanacav zorapeti govutyan:

— Ayspisi harvac kstanaq amenqd, ete khamareq gandzeri teghy cackel, — sparnac Beshiry. — haytneceq indz amen inch tchshtutyamb, ev duq kazatveq mahic:

— Menq chenq matnil dzez: voch mer eghbayrnerin ev voch mer srbutyunnery, areq mez het inch vor hatcheli e dzez, — patasxanec mi urish vanakan:

— Du el nuynn es krknum, eritasard kronavor, — dardzav Beshiry Movses vardapetin:

— Ayo, ter, matnutyuny garsheli gorc e, ev mezanic voch voq chi matnil dzez vochinch: Cackvac mardiky mer eghbayrnern en, cackvac irery: mer srbutyunnery kam zhoghovrdi guyqy: Menq nranc dzez handznelu iravunq chuninq: Mer sephakany, aha, ays marminn e. duq karogh eq nran anshnchacnel, bayc ynktchel mer hogin: erbeq:

Tareq, tanjeceq ays mardkanc amenasoskali tanjanqnerov, minchev vor nranq khaytnen dzez cackvac gandzeri teghy, — hramayec zorapety ev heracav:

Nra glxum sharunak pttvum er ayn mitqy, te Ayrivanqy mec gandzer uni, ev inqy piti haphshtake nranc: Vanakanneri hamarutyunn el aveli er grgrum nra axorzhaky:

Bayc verjinnery hamarum ein glxavorapes ayn pattcharov, vor ayn cackarannerum, ur vanqi ev katoghikosi guyqern er zeteghvac, patsparvac ein ev shatery iranc kargakicneric: Ireghenneri teghy haytnelov: piti matnein nranq ev taqnvac mardkanc, voronc ev tshnamu surn anxna piti jnjer: Ays pattcharov aveli lav hamarecin miayn iranq zohvel, qan iranc eghbayrnerin el masnakic anel mahvan:

Anxightch zorqery qashkrtecin miabannerin ays u ayn koghmy: Nrancic minin cari vra prkelov sksan harvacel, myusin dziu pochic kapelov, qashqshecin getni vra, errordin merkacnelov: sksan xarannerov ayrel, chorrordi marminy svinnerov cakckecin, hingerordiny: aqcannerov pokecin, ev ayln ev ayln: Bayc ev aynpes ariasirt miabanneric voch voq handzn charav zorapeti hramany katarelu:

Ayn zhamanak Beshiry noren ekav tanjvoghneri mot. tesav te inchpes tvac charcharanqnern aryunotel, aylandakel ein tshvar zoherin. karces xightchy zartecav barbarosi mej ev na hramayec, nranc tanjanqnery kartchelu hamar, miangamic sri ancnel bolorin:

Zorapeti hramany mi akntartum katarvecav. bolorin el mianvag glxatecin: Kendani mnac miayn Movses vardapety, vorin Beshiry, yst yur xostman, hramayec voghj pahel, vorpeszi na yur verqeric tanjvi sharunak: Baci ayd, zorapety hramayec nran shtapel Garni ev, xarannerov u aqcannerov kegheqac yur marminy katoghikosin cuyc talov haytnel nran, vor iran el zorapety ayd orin piti hascne, ete yur kamqov chkamena Dvin veradarnal ev vostikanin hnazandutyun erdvel:

Aynuhetev Beshiry hramayec zorakanin averel vanqy, chtoghnelov aydtegh nuynisk xecii mi ktor:

Zorqery haphshtakecin inch vor gtan. te havaqac ireghennery, te hav u tchivy, te meghvi phetaknery, voronq xist bazmativ ein, ev te minchev angam anasunneri hamar ambarac xarn u patchary:

Miabanneri nahatakutyamb zorqery iranc zrkanac vrezhy hanac linelov, urish averumner charin tatchari kam maturneri mej: Aydpisov anapatakanneri andznvirutyuny yur oguty berav: Ayrivanic tchartarapetakan barezardutyuny mnac anaghart:

B

NVoR DIMUMNER

Arevi xavarumy canr tpavorutyun er toghel Garno dghyakum: Ishxanuhinery taguhu mot zhoghovvac: zanazan gushakutyunner ein anum bnutyan ayd xorhrdavor erevuyti masin: Nranq havatacac ein, vor arevi xavarumy nshan e motalut mi patuhasi kam canr dzhbaxtutyan: Bayc te inch patuhas kam dzhbaxtutyun piti liner ayd, chgitein, ev gushakutyunnern aha: dra masin ein:

— Tagavory piti haghtvi, ev ayd partutyuny nor anhajoghutyan dur piti bana mez hamar, ays e arevi xavarman nshanakutyuny, -oroshec verjapes taguhin:

Bayc ishxanuhineric vomanq chhamadzaynvecan nra het: Ev ayd voch te nra hamar, vor chein havatum ayd gushakutyan, ayl nra hamar, vor taguhu sirty vshtacnel chein kamenum:

— Arevy cagum e shat erkirneri vra, bayc bolor ayd erkrnery miazhamanak chen dzhbaxtanum, — nkatec Syunyac Mariam ishxanuhin, — ete arevi xavarumy gushak e dzhbaxtutyan, inchu uremn mievnuyn erkrum tagavory piti haghtvi, isk Clik-Amramy haghte, miny dzhbaxtutyan ev myusy: hajoghutyan handipe: Ayd apacucanum e uremn, te arevi xavarumy miayn chariq che berum mardkanc, aylev erbemn bariq:

— Ev guce ays angam bariqy mez vitchakvi, — harec Marzpetuni ishxanuhin:

— Guce, — patasxanec taguhin: Bayc na ayd huysy chuner: Na giter, vor astvac chariqy chaphum e hancavorin, isk bariqy: ardar mardun, giter, vor yur tagavor amusiny hancavor er Amrami araj, ev hetevapes piti haghtanaker verjiny: Bayc na ayd masin vochinch chxosec, vorovhetev cher karogh xosel:

Mi qani zhamic aystegh hasav Hovhannes katoghikosy: Amboghj Garnin yur hogevorakannerov yndarajec hayrapetin: Mushegh berdakaly, vor ogtvum er amen depqic yur harganqy Vehapharin cuyc talu hamar, durs hanec martkocneric u ashtarakneric bolor amrocabnak zorqery ev kataryal sparazinutyamb u droshaknerov tarav nranc katoghikosi araj: Taguhin yur ishxanuhinerov dimavorec hayrapetin amroci drneri mot ev nra het miasin mtav ekegheci:

Erb katoghikosy yur aghotqy kardac ev mutqi maghtanqn avartecin, taguhin hravirec nran dghyak, ur Hayrapeti ev yur hetevordneri hamar patrastvac er otevan:

Vehaphari atelutyunn uraxacrel er garnecinerin. zhoghovurdy cncutyan mej er: Bayc dghyakum, yndhakaraky, txrel ein amenqy:

Katoghikosy haytnel er taguhun yur galstyan pattchary: Vostikani Dvin hasnelu lury taracvel er dghyaki mej: Amenqn sksel ein vaxenal ev ays u ayn ankyuny zhoghovvac: xorhrdacutyunner anel: Ishxanuhinerin husadrum ev sirt er talis Gor ishxaniky: Ev nra xosqery, ardarev, hangstacnum ein te hasakavor tiknanc ev te derati oriordnerin:

— Garnin cher karogh gravel voch miayn Nsyri, aylev amirapeti zorqery, — asum er na nranc: — Ete mer pahak gndery chkrvin angam, dardzyal Garno amrutyuny kmna anxaxt: Tshnamin chi karogh vnasel nra zhayrerin, isk Trdatashen parispnern u ashtaraknery kdimadren te babannerin ev te baghistri rumberin:

Mushegh berdakaly, sakayn, avelord hamarec kananc zruycnerin masnakcel: Na minchev angam katoghikosi mot chmnac, tepet ev kcankanar amboghj zhamerov kangnel nra araj ev Hayrapeti surb xosqery lsel... Ayd, ardarev, mi mec baxtavorutyun kliner nra hamar: Bayc na partatchanach mard er ev giter, vor iravunq chuni yur partqy zvartchutyan zohelu: Ayd pattcharov henc vor na Vehaphari berac lurn imacav, anmijapes depi zoranocnery dardzav ev aranc mi vayrkyan dandaghelu: sksav amrocy pashtpanelu masin hark eghac kargadrutyunnern anel:

Na razmaget mard er, ev bazmamya phordzarutyunic giter, vor tshnamin hasnum e shat angam aynpisi zhamanak, erb voch voq che spasum nran: Ayd pattcharov cankanum er patrastel zorqy zham araj, vorpeszi hankarcaki galov vtangi chentarke amrocy, vorin apastanac ein ayd mijocin hayoc erkri amenatankagin gluxnery, — taguhin ev katoghikosy:

Na zinavorec bolor zorqy, bazhanec nranc zanazan xmberi, voroncic vomanq patneshneri, vomanq ashtarakneri ev vomanq parispneri vra piti hskein kam krvein: Kazmel tvav mi qani keterum ahagin qarakuytner, vorov petq e parispneri vra bardzracac zorqy harvacein kam nranc sanduxtnery jaxjaxein: Patrastec mec qanakutyamb tcharp, kpradzyut ev urish dyuravar nyuter, voroncov petq e pasharoghneri vra krak taphein: Miov baniv: hogac ayn ameny, inch vor karevor er hankarcahas tshnamun dimadrelu kam amroci sahmanneric nran halacelu hamar:

Bayc ancav erku or, ev takavin tshnamu hardzakman masin lur chekav berdakalin: Ayd hangamanqy sakayn chtulacrec nra erandy: Gisher-cerek na zorqi het er ev sharunakum er yur pashtpanoghakan patrastutyunnery:

Ev aha mi ereko na nkatec mi xumb hecyalner, voronq ijnum ein Gegha leran bardzrutyunneric: Ayd norutyuny erkyugh pattcharec nran:

"Tshnamin, uremn, mi qani keteric e kamenum hardzakvel amroci vra", mtacec na ev mardik ugharkec shrjakanery lrteselu:

Bayc ancav bavakan zhamanak ev erevacogh hecelaxmbin chhetevec voreve urish xumb: Hecyalnery hetzhete arajanalov ijan Azati dzory ev xotorecin depi Garni:

Vorqan mec eghav berdakali uraxutyuny, erb na ayd xmbi mej tchanachec ishxan Marzpetunun: Mi erknayin zorutyun ognutyan hasav iran canr tchgnazhami vayrkenin:

Iskuyn lur taran taguhun ishxani galstyan masin:

Hecelaxumby, vori arajnordnery Marzpetunin u Vahram sepuhn ein, kazmvac er mi qani tasnyak vanandacineric, voronq sepuhi het miasin gnacel ein Aghstev: tagavorin ognelu hamar: Gevorg ishxany toghec nranc berdakali mot ev inqy sepuhi het miasin gnac taguhun nerkayanalu:

Bayc ishxani galstyan lury taguhun voch te uraxutyun, ayl huzmunq pattcharec: Mi qani or araj na, ardarev, spasum er nran srti andzkutyamb: Na zhamerov nstum er Trdata hovanocum ev ditum ayn tchanaparhy, vorov piti veradarnar ishxan Marzpetunin: Na kamenum er, ayo, tesnvel ev xosel nra het zham araj, kamenum er banal nran yur sirty ev darman xndrel nranic yur vshteri hamar, vorovhetev ayd ishxani mej er tesnum arqayakan yntaniqi miak havatarmin:

Bayc ayzhm, qani vor Sedan patmel er nran amen ban, qani vor inqy giter, te Marzpetunin vaghuc canot e eghel yur vshterin ev sakayn nranc masin vochinch che haytnel iran, ayzhm aylevs cher kamenum handipel nran ibrev mtermi: Na mtacum er, te ayd ishxann el anshusht cicaghel e mi or yur miamtutyan vra, inchpes ayd arel en yur palati kanayqn u nazhishtnery, ev ayd mitqy tchnshum, nvastacnum er iran yur isk achqum:

"Inch, mite na ayzhm piti nerkayana indz: ibrev yur taguhun... ibrev yur tagavori amusnun... mite na chgite, vor es iravunq chunim aylevs ayd anuny krelu, qani vor tagavorn anargel, arhamarhel e indz...", mtacum er inqn iran taguhin ev phaphagum, vor ishxany chnerkayana iran, chereva bnav yur achqin:

Bayc mite ayd hnaravor er: Che vor inqy minchev ayn vayrkyannern er hashvum, te erb ardyoq lur khasner iran Utiqic, che vor na cankanum er ev partavor er imanal, te inch hetevanq unecav arqayi arshavanqy, haghtec na ardyoq te haghtvecav: Erku depqumn el na shah uner yur andzi hamar, mekum: ibrev taguhi, myusum: ibrev amusin...

Erb senekapan spasuhin haytnec taguhun, te Marzpetuni ishxany ev Vahram sepuhy tuyltvutyun en xndrum iran nerkayanalu, na shphotvecav ev chgiter, te vorin ardyoq yndunel:

— Togh gan, — asac spasuhun: Bayc henc vor verjins kamecav heranal, — che, che, togh miayn ishxany nerkayana, — hramayec na noren ev spasuhin durs gnac Marzpetunun hravirelu:

Taguhu sirtn sksav trophel, mi nerqin anhangstutyun pasharec nran, ev demqi xaghagh artahaytutyunn anhetacav:

Na ver kacav teghic, nayec arcati hghkvac hayelun ev tesav, te inchpes aylaylvel e inqy: Nra shrtunqnery dalkacel, aytery gunatvel ev achqery xarnvel ein:

— Inch patahec indz... — harcrec na inqn iran ev sakayn yur harcin patasxanel chkaroghacav: Nra mej ayd ropein zartel ein erku hakarak, irar dem mrcogh ev irar tchnshogh zgacumner, dranq taguhu patvasirutyuny ev amusnu andznasirutyunn ein: Erkusn el iravater, erkusn el zoravor... Harkav, drancic miny piti haghtanaker, bayc der minchev ayd: vorchaph huzmunq, vorchaph alekocutyun piti xrovein nra hogvo covy...

"Inch lur kbere indz ardyoq ishxany...", mtacum er na. ev ays mtacmunqy tund er hanum nra sirty: Na kamenum er, ayo, lsel, te tagavory haghtec, te Amrami apstambutyuny: tchnshvecav, te arqayi zorqery noren Utiqn u Sevordyac ashxarhy gravecin... Ayd lury kggver yur dshxoyakan patvasirutyuny, vorovhetev ayd haghtutyamb tagavory kzoranar, nra anuny kpharavorver, hayoc zorqy kqajalerver, tshnaminery het kqashvein: Ayd haghtutyuny kzhoghover noren arqayi shurjy vhatyal ishxannerin, sirt, hogi knershncher nranc, dranov vostikani dem uzh kkazmver, vorov noren Dviny kgravein, katoghikosarany kazatein...

Ays bolory tchisht er:

Bayc erb na hankarc mtaberum er, te inch pattcharic e arajacel Amrami apstambutyuny, erb mtacum er, vor tagavorn ays haghtutyamb aveli evs piti hamari yur molorutyan mej, ev Sevordyac erkiry noren gravelov hatchax piti aycele Aspram ishxanuhun, ev, hetevapes, bolorovin toghne, lqane iran... ayn zhamanak cankanum, i srte phaphagum er, vor Marzpetunin haytne iran, te tagavory haghtvecav, te arqayakan zorqery jardvecan, te Clik-Amramy verjnakanapes tirapetec Utiqn u Sevordyac dzory, ur aylevs Ashot Erkaty chi karogh yur votqy dnel, yur sirecyal Aspramin aycelel...

"O, guce ayd zohaberutyan gnov: es noren gtnem im angin korusty... guce na mtace: te yur hancavor siro hamar patzhec iran astvac, ev xghtchaharvelov veradarna noren depi indz, depi yur amusinn u taguhin, depi ayn sirty, vor aynqan jermagin sirec nran ev vor takavin shnchum e: yur korac kesy noren gtnelu husov...":

Ays mtacmunqneri mej er taguhin, erb senekapany nra arandznarany mtnelov haytnec, te ishxann spasum e iran:

Taguhin durs gnac dahlitch aranc nazhishtneri ynkerakcutyan:

Gevorg ishxany, vor kangnac er mutqi araj, tesnelov taguhun: voghjunec nran xor glux talov ev apa ekav dzerqy hamburelu:

Ishxani lurj ev xaghagh demqy hangstacnogh tpavorutyun arav taguhu vra:

— Erkar spasecinq qez, ishxan, anshusht mez hamar urax lur es berel, — asac na sary zhptalov ev atori vra bazmelov:

— Urax lur... Ayo, kcankanayi botaber chlinel, bayc astvac...

— Inch piti guzhes, — harcrec taguhin anhangstutyamb, achqern ishxani vra severelov:

— Tagavorn azatvac e. petq e pharq tanq astcun:

— Inch knshanake ayd, ishxan, uremn arqayakan zorqery jardvecan:

Amramy haghtanakec...

— Na chhaghtanakec, bayc menq amotali partutyun krecinq:

— Chem haskanum qez:

— Amramy mez pasharec mi krtchi mej: Tagavory phaxchelov azatvecav. isk zorqeri mej kriv cheghav:

— Patmir aveli manramasnoren, — hramayec taguhin:

Ev ishxany sksav mi ar mi patmel te yur dimumneri ev te arqayi sparazinman u anhajogh yndharman bolor patmutyuny, cackelov, iharke, ayn ameny, inch vor inqy karevor cher hamarum haytnel nran: te ibrev taguhu ev te ibrev amusnu:

Erb na verjacrec, taguhin shunch arav ev karces goh ishxani patmacneric: asac.

— Uremn aryun chtaphvecav... ev sakayn tagavory phaxav, glxakor... amotahar... aynpes che: Pharq amenakarogh astcun, na datum e ardarutyamb ...

Ev taguhu demqi vra phaylec gohutyan mi zhpit, voric sakayn anbazhan er darnutyan kskicy:

— Mecaphar tikin, du indz apshecnum es. mite arqayi partutyuny uraxutyun e pattcharum qez, — harcrec Marzpetunin taguhu xosqeric bolorovin shphotvac:

— Ayo, Marzpetuni ishxan:

— Bayc ayd partutyan naxatinqy veraberum e arqayakan gahin ev...

— Ev taguhun, aynpes che. ayd cheir uzum asel:

— Ayo, mecaphar tikin:

— Taguhin aylevs hetamut che pharqi, ayl hogvo hangstutyan...

Ancan ayn zhamanaknery, erb im ighdzeri lrumy Ashoti haghtutyunnern ein kazmum, erb im hogin savarnum er nra haghtakan droshi shurjy... Ayd zhamanak, Ayo, pharqi mej ei voronum im erjankutyuny, vorovhetev eritasard ei ev anphordz: Isk ayzhm ayd pharqn ateli e dardzel indz, vorovhetev nra shnorhiv im amenatankagin erjankutyuny korcri:

— Mite mi dzhbaxtutyun e hasel im taguhun, — harcrec Marzpetunin tarakuselov:

— Dzhbaxtutyun... Voch. es shat erjanik em. ayd gites du, gite Marzpetuni ishxanuhin, giten im palati kanayqy, im nazhishtnery... Ayo, duq amenqd giteq, bayc kamenum eiq, vor es chimanam.... Aynpes che, ter Marzpetuni, — harcrec taguhin hegnabar zhptalov:

— Es... chgitem... mecaphar tikin, inchi masin e xosqy:

Taguhin severec yur achqery ishxani vra ev mi vayrkyan lur nayeluc het: meghm dzaynov asac.

— Ush e arden, ishxan, mi hogar aylevs im srti andorrutyan masin: Es karogh ei tanel im vishty, ete imanayi, te na anhayt e ashxarhin: Bayc qani vor ashxarhn indzanic araj e canotacel nran, cackeln aylevs ogut chi beril: Du mi zarmanar, vor qo berac lurn indz uraxacrec: Ayd uraxutyuny xavarogh huso verjin tcharagaytn er, vor phaylec im eresin, guce, verjin angam...

— Huso... inch huys unis du anhajoghutyan vra, mecaphar tikin, — hetaqrqrutyamb harcrec ishxany:

— Inch huys, lsir qez kasem: Minchev ayzhm im amusnu mej es tagavorn ei voronum, nra hajoghutyunnerov uraxanum, nra pharqerov parcenum... Karcum ei, te dranq en miayn, vor erjankutyun piti beren indz: Bayc ayzhm... ayzhm tesnum em, te vorqan xabvac em eghel es, te inchpes haghtanakneri aghmuky, daphnineri phayly, gahuyqi shuqy, arqayakan pertchutyunnery hatel, camaqecrel en im erjankutyan aghbyury. te inchpes ayd ameni mej es korcrel em im amusnun, hamayn ashxarhi mej miak siracs Ashotin... Ev ayzhm, erb tesnum em, te baxty eres e dardzrel nranic, erb tesnum em, te hancavor siro pattcharov astvac naxatinq e ghrkum nran, es uraxanum em, vorovhetev havatum em, te guce haghtvac tagavori, anargvac gahakali mej gtnem verjapes im korcrac amusnun, zartecnem nra mej xightchy... shunch tam, terevs, nra merac sirun...

— Erbeq, mecaphar tikin, erbeq chei husal, te mer yndhanur dzhbaxtutyan mijocin du qo vishty khisheir... — nkatec Marzpetunin, cankanalov taguhu txur zruycn yndhatel:

— O, du zarmanum es, uremn, sireli ishxan, vor yndhanur dzhbaxtutyan zhamanak es im andzn em tesnum ev im tshvarutyuny voghbum: Zarmanum es, vor tagavori partutyamb hayreniqin hasaneliq vtangy indz che sarsaphecnum. vor anterutyan matnvogh zhoghovrdi tshvarutyunn im sirty che huzum... Mi zarmanar, anbnakan vochinch chka aystegh: Es mi sirt unei, vor nvirvac er Ashot dyucaznin: Na ayd sirty jaxjaxec: im sery davatchanelov: Ayd depqic heto es dardza anzga. im krcqi tak, srti phoxaren, taqnvac e ayzhm mi diak. mite kareli e pahanjel, vor diaky shnche, kam zga... Es, Ayo, sirum ei im zhoghovurdy, sirum ei im hayreniqy jerm, ansahman sirov. patrast ei zohel nran ameny, inch vor unei tankagin ev anphoxarineli. patrast ei zohel nran nuynisk im kyanqy... Bayc ayd zhamanak Ashotn indz het er. nra shunchy bocavarum er depi hayreniqn unecac im sery. nra hogin tevaparum er im shurjy ev marmnavorum im lavaguyn mtacutyunnery... Ayzhm na chka. Ashoty merav indz hamar, ev nra het miasin korcanvec ayn ashxarhy, phlec ayn erkinqy, vor amphophum ei es ayd dyucazni mej... O, mi meghadreq indz, mi naxateq im tshvarutyuny ev manavand te: xnayeceq... Vochinch, vochinch mi pahanjeq mi tshvar, lqyal ev nvastacyal knojic...

Ays xosqeri vra taguhin hankarc phghdzkecav ev tashkinakn achqerin seghmelov sksav artasvel:

Ishxany nayum er nran lur ev txur, zgum er xeghtch knoj vshti mecutyuny, nra nerqin, hogekan tanjanqnery ev sakayn cher karoghanum nran mxitarel:

Erkar lur spaseluc het na verjapes hishec, vor Vahram sepuhn spasum e iran ev vor inqn u na xorhurd unein taguhun haytnelu: Xndri karevorutyuny ev zhamanaki sghutyuny chein nerum iran taguhu vshterov erkar zbaghvelu. usti na mi qayl araj ancav ev hamozker dzaynov sksav xosel:

— Qo vshtery, mecaphar taguhi, vaghuc haytni ein indz. bayc dranc masin qez het xosel chei hamardzakvum, vorovhetev indz argelum ein nax: patshatchic orenqy ev erkrord: ayn mitqy, te xoselov voch mi shah chpiti berem im tiruhun: Ete ays mtacutyuny mi hancanq e eghel, apa hramayir patzhel indz amenacanr kerpov. isk ete voch, lsir qo carayi xonarh xorhrdin...

— Inch es kamenum asel, — harcrec taguhin: tashkinaky artasvator achqeric heracnelov:

— Vshteri masin hishel u txreln avelord e aylevs, mecaphar tikin. vov vor karoghanum e ariabar hamberel, na el ynktchum e baxti kamakorutyuny: Ancyaln andardz e, ayd du gites, ayzhm apagayi masin piti hoganq...

— Inch, du karcum es, te noren piti karoghanas arqayid yur yntaniqi girky dardznel, — yndhatec hankarc taguhin:

— Yur yntaniqi girky, ayo:

— Inch dzevov, inch eghanakov, na indz che sirum...

Ishxany kang arav ev sksav tarakusakan hayacqov ditel taguhun:

— Guce du mi urish ban gites, guce na qez xostovanel e, vor zghjum e arden, guce... asa, ishxan, asa, vochinch mi cackir indzanic:

— Menq mimyanc chhaskacanq, mecaphar taguhi:

— Inchpes, arqayi masin che qo xosqy:

— Ayo:

— Uremn...

— Es asaci, te apagayi masin piti hoganq, du indz yndhatecir, apa kamenum ei harel, te ayzhm mec caver uninq, nranc hogy piti qashenq:

— Asacir: arqayin yur yntaniqi girky piti dardznes...

— Ayo, mecaphar tikin, aydpes asaci, bayc che vor astvac nra yntaniqi sahmann yndlaynel e shat. arqayi yntaniqy hamayn azgn e kazmum: Nra girky piti darna na:

Taguhin mi anhangist sharzhum arav ev atori mej ughghvelov dzhgoh eghanakov harcrec.

— Mite tagavorn ayd yntaniqi grkum che gtnvum ayzhm:

— Voch:

— Inchpes, chasacir, te na Amrami hetapndutyunneric phaxchelov hasel e Kaqavaberd ev nstel ayntegh:

— Aydpes asaci:

— E, Kaqavaberdy Syuniqum che. Syuniqy Hayastani nahangy che:

— Aydpes e, mecaphar tikin. bayc tagavory che kamenum aylevs veradarnal Vostan, na qashvel e Kaqavaberd: aysteghic erbeq chelnelu paymanov:

— Inch norutyun e ayd, chem haskanum:

— Tagavory husahat e sastik. Amrami eresic phaxust taly amotahar e arel nran. "Aysuhetev, asum e, es voch sur khanem, voch gahuyq kbardzranam. im ishxannery amotapart kacucin indz ashxarhi araj, togh nranq uremn patasxanatu linin im erkri averman":

— Ishxannery... mite ishxannery amotapart kacucin nran, — darnutyamb harcrec taguhin:

— Hapa el vov... Ete nranq miaban linein tagavori het, Clik-Amramy cher hamardzakvil apstambel, aphxazciq chein mianal nra het...

— Inchpes morackot es du, ishxan. — yndhatec taguhin. — mite ches hishum motik ancyaly: Che vor erku amis araj amenqn arden arqayi het ein: Abas tagrs u Ashot sparapety hashtvac ein, naxararnery barekam ein. ev ayd yndhanur miutyan shnorhiv er, vor tagavory krkin Dvinn arav ev hagaracinerin aydteghic halacec: Duq minchev angam haghtutyan toner katareciq Dvinum: Ev sakayn Amramy henc ays hajoghutyan zhamanak apstambec... Inchn er pattchary:

Marzpetunin lur nayum er getnin:

— Du ches kamenum patasxanel. — es kasem. — pattcharn ayn er, vor im ev qo tagavory heracel er arden araqinutyan tchanaparhic, vor na anxghtchabar korcanel er yur ev ynkeroj yntaniqy, ev astvac patzhec nran henc ayn zhamanak, erb na karcum er, te inqn arden amenazor e ev tshnamineric apahovvac, te na karogh e gorcel amen chariq ev mnal anpatizh: Nuynisk ayn mijocin, erb baxty hajoghec nran mayraqaghaqn aylazgineric taphelu, na, phoxanak astcun gohutyan patarag matucanelu, phoxanak depi crazgavors, yur yntaniqi girky veradarnalu, ev ays tshvar, xocotyal sirty mi phoqr mxitarelu, na dardzyal dimum er depi Utiq, vorpeszi Dvno mej unecac hajoghutyanc xraxtchanin masnakic ane Clik-Amrami knojy, Sevordyac Aspramin... Ev aha henc aydtegh astuco dzery canracav nra vra. der Utiqin chhasac: lsec, vor Amramn apstambel e iranic... Ayd guyzhy nran chvaxecrec. nra hpart hogin astuco araj chxonarhec, na dimec egeracinerin ev zenqi uzhov kamecav vanel ayn ardar dzerqy, vor patizh er chaphum iran... bayc sxalvecav. na cher karogh krvel astuco het: Ev ayd er pattchary, vor verj i verjo ynktchvecav ev amotahar phaxav yur isk zorqeri dzerqic: Ayzhm, asum es, Kaqavaqar nstac: meghadrakan e kardum yur ishxanneri dem: Bayc izur, na iravunq chuni meghadrel urishnerin, na inqn e te yur ev te mer dzhbaxtutyan pattchary... Ev anshusht inqn el xostovanum e ayd ev, erevi, gushakum, vor astvac aylevs chpiti hajoghi yur voch mi dzernarkutyuny. ayd pattcharov inqn iran datapartel e angorcutyan...

— Ayd bolory tchisht e, mecaphar tikin, bayc inch anenq ayzhm, dzerqernis calac nstenq: Che vor erkiry tagnapi mej e:

— Areq, inch vor karogh eq:

— Kanenq, bayc du mez piti ognes:

— Es:

— Ayo, mecaphar taguhi:

— Inch karogh em anel: Qez asaci, te mi tshvar kin em es, vochinch mi pahanjeq indzanic:

— Isk es miaynak karogh em gorcel: Tagavorn ansharzh nstac e Kaqavaqarum. Ashot sparapetn amracel e Bagaranum. Abas arqaeghbayry Qashvel e Erazgavors. Mokac tern u Andzevacyac nahapety pashtpanum en miayn iranc lernery. Gagik Arcrunin Vaspurakanic durs hayutyun chi tchanachum, katoghikosy phoxanak mijnord linelu ev ishxannery hamaxmbelu, ekel, apastanel e Garniin. du el aha hrazharvum es gorcakcutyunic, isk ays yndhanur ansharzhutyan zhamanak Nsyrn ekel, gravel e Dviny ev yur aspataknery sphrel amen koghm... el inch uninq mtacelu, korcanenq uremn arqayakan gahy ev gnanq xonarhenq arabakan droshaki araj:

Marzpetunin yur xosqern artasanec aynpisi mi bacakanchutyamb, vor taguhin cncvecav:

— Inch e im aneliqn, ishxan, — harcrec na tchnshvac dzaynov:

— Gorcelu orinak tal nranc, voronq nstac en angorc:

— Im sirtn aynqan huzvac ev mitqs aynpes xrovac e, vor vochinch gushakel chem karogh: Asa parz: inch e im aneliqy:

— Es veradardzel em aystegh Gardmana berdakal Vahram sepuhi het: Mez havatarim mnacogh ishxanneri mej da amenic andznvern e. achqi araj unenalov mer ardi tchgnazhamy, menq voroshecinq sepuhi het miasin dimel amrocabnak ishxannerin ev amen mekic mi kam erku gund zorq arnelov: banak kazmel ev dashtn ijnel: Inchpes gites, berderi mej eghoghnern apahov en tshnamu hardzakumic, bayc anamroc qaghaqnery, gyughern u avannery mnacel en anpashtpan, erkri zhoghovurdy gtnvum e ughghaki merk sri araj. petq e shtapel ognutyan hasnelu nran:

— Es chem xangarum dzez. gnaceq, astvac togh orhne dzer tchanaparhy:

— Astvac korhne. na mez kajakce. bayc amenic araj taguhin piti zrkvi yur mi qani vashteric:

— Inch, du kamenum es Garnin yur pahakneric zrkel:

— Qani vor mer banaki npatakn e tshnamu ushadrutyuny yur vra dardznel, Garnin kam myus berdery pashtpanutyan mec kariq chen unenal:

— Tshnamu zorutyuny mec e. na karogh e miazhamanak te dzez het krvel ev te berdery pasharel:

— Na ayd chi karogh anel, menq tuyl chenq tal nran, — patasxanec ishxany vstahabar:

Taguhin lrec ev sksav mtacel. "Katarel ardyoq ishxani xndiry, te voch":

Mi qani vayrkyanic het na harcrec.

— Urish umic huys unis zorq arnelu:

— Sparapetic, Abasic, Syunyac tereric, Andzevacineric...

— Isk ete nranq merzhen:

— Ete taguhin arajin orinaky chta, voch voq chi hamardzakil:

— Es chem merzhum, datarkir tekuz bolor Garnin, — vtchrabar patasxanec taguhin:

Ishxany xor glux talov shnorhakalutyun haytnec nran:

Apa iravunq xndrelov: hravirec dahlitch Vahram sepuhin, vorin taguhin yndunec sirov u qaghcrutyamb: Nranq ereqy miasin sksan xorhurd anel apaga dzernarkutyan hamar ev gorcelu eghanaknery voroshel:

Takavin xorhrdakcutyan mej ein nranq, erb senekapan spasuhin ners mtnelov: haytnec taguhun, te katoghikosy kamenum e nerkayanal iran:

— Togh shnorh bere, — asac taguhin ev apa ishxannerin darnalov avelacrec. — anshusht Vehapharn el kogne mez mi xorhrdov:

— Anshusht, — harec Vahram sepuhy:

Bayc Marzpetunin chpatasxanec: Na nkatel er, vor spasuhin ners mtav dahlitch aylaylvac demqov ev aydpes el durs gnac: Erevi katoghikosy galis er haytnelu mi txur norutyun, vor haytni er arden drsum eghoghnerin: Na sksav anhangstanal: Bayc ayd anhangstutyuny voch te yur, ayl taguhu hamar er: Na vaxenum er, te miguce Vehaphary haytne tiknojy aynpisi mi norutyun, vor iskapes piti cackver nranic:

— Hramayir mez, tiruhi, yndarajel Hayrapetin, — asac Gevorg ishxany: teghic ver kenalov: Na kamenum er shtapel ev mi vayrkyan araj tesnvel katoghikosi het:

— Yndarajeceq, — asac taguhin:

Bayc haziv te ishxann u sepuhy hasan dahltchi drany, ev aha ners mtan Vehaphari gavazanakiry, avag, sarkavagnery, apa inqy: katoghikosy, Dran episkopos Sahaky ev mi qani urish vardapetner: Dranc het miasin galis er ev mi anapatakan: demqn u dzernery aryunot, virakaperov phatatac ev vegharn u qurdzy patarotac: Nra txur, gunataph demqy canr tpavorutyun er anum tesnoghi vra:

— Ays inch e, — bacakanchec Marzpetunin ev araj ancav, karces kamenalov anapatakani mutqn argelel:

— Togh dran, ishxan, togh vor taguhin mer tshvarutyuny tesne, — argahatakan dzaynov xosec katoghikosy:

— Ayd inch e, — araj galov bacakanchec taguhin:

— Gazan hagaracinery Ayrivanqy qandel, averel ev miabannerin zarhureli tanjanqnerov nahatakel en: Miayn sran: ays apabaxt vardapetin toghel en kendani, vor te yur verqeri cavic tanjvi ev te lur berelov mer sirty kskcecne, — xghtchali dzaynov haytnec katoghikosy ev ajy hamburelu talov taguhun ev ishxannerin, bazmec naxagah atori vra:

— Inchpes patahec ayd. inchu vostikany berdery toghac: Ayrivanqi vra e hardzakvum, — shtapav harcrec Marzpetunin:

Katoghikosy chpatasxanec, na nayum er taguhun, karces husalov, te verjins aveli anmegh harc kane iran:

— Inchpes patahec ayd — bolory, patmir, — dimec taguhin viravor anapatakanin:

— Patmir, Movses vardapet, patmir mecaphar taguhun gazanneri bolor ararqy, — hramayec katoghikosy, anhangist shunch qashelov:

Movses vardapetn araj ancav ev chnayelov yur viravor u ankar vitchakin, sksav iran hatuk ashxuzhov patmel hagaracineri hardzakman ev yur ynkerneri nahatakutyan bolor patmutyuny, chmoranalov minchev angam ari nahatakneri mahvan zhamum artasanac verjin xosqery, voronq huzecin bolor lsoghnerin:

Erb vardapety yur patmutyunn avartec, Gevorg ishxany motenalov katoghikosin: haytnec, te arandzin xoseliq uni, usti ev xndrec nran: heracnel dahltchic yur hetevordnerin, baci Dran episkopos Sahak srbazanic ev Movses vardapetic:

Vehaphary katarec ishxani xndiry:

Erb avelord andzinqy heracan, Gevorg ishxany ver kacav teghic ev tuyltvutyun xndrelov taguhuc u katoghikosic: hetevyaly xosec.

— Ays hogevor hayrery katarel en aynpisi mi gorc, vor mezanic voch voq iravunq chuner nrancic pahanjelu: Nranq xmbovin matnvel en tshnamu srin, iranc eghbarc kyanqn u Ayrivanic srbutyunnery pahpanelu hamar: Ays anzen hogevorakannery cuyc en tvel ashxarhin boloranver andznazohutyan mi orinak, apacucelov, te qaj hovivner en ev giten "dnel sandzins i veray vochxarac...": Ayspisov nranq bardzracrel en hay ekeghecvo pharqn u pativy, ev hetevelov Ghevondyanc shavghin, dardzel en mez hamar parcanac astegh... Ays bolory lav. bayc menq inch enq anum. menq, zhoghovrdyan arajnordners. menq, voronc dzerqy astvac sur e tvel ev karavarelu u pashtpanelu iravunq:

Ishxany nayec katoghikosin ev apa taguhun, nranq erkusn el harac ein achqery yur vra:

— Menq vochinch chenq anum, -sharunakec na erandov. — kam anum enq ayn, inch vor amot ev naxatinq e berum hay anvany: Menq qashvel, nstel enq mer berderum, shrjapatel enq mez pahak gnderov, apahovel enq tshnamu hardzakumic, isk zhoghovurdn u ekeghecinery toghel anterunch, anpashtpan kam aveli tchishtn asac, matnel nran tshnamu srin... Ays e ardyoq arajnordi iravunqy:

Ishxann ays aselov severec achqery katoghikosi vra:

Verjins haskanalov nra hayacqi nshanakutyuny: shtapov harcrec.

— Ur e mer tagavory, na petq e arajnorde zorqin:

— Ur e tagavory, — vrdovvac bacakanchec Marzpetunin. — kasem, te ur e na: Tagavory yur ishxanneric toghvac, apstambneric halacvac: nstac e Kaqavaqar: Na aynteghic durs chi gal, na el sur chi merkacnil, el drosh chi bardzracnil. husahatutyunn ynktchel, xonarhel e nran... Bayc ur e katoghikosy, hayoc hayrapety, mer hogevor zinvorutyan vehaphar gluxy...

— Ishxan... tesnum es, vor na qo arjevd e... — canrutyamb, bayc ynktchvac dzaynov nkatec katoghikosy:

— Im arjev, aystegh, Garnium. aynpes che... Bayc inchu hamar...

— Ur kkamenayir, vor na liner:

— Dvinum, mer katoghikosaranum:

— Bayc vostikany carav e im aryany. na kamenum e indz spanel:

— Na hetevum e qez miayn ayn pattcharov, vor du xuys es talis nra eresic: Na qez cher vnasil, ete du pharoq nstac lineir hayrapetakan gahi vra, ev, minchev angam, mijnord handisanayir nra ev halacvogh zhoghovrdi mej: Qo erkchot phaxustov du grgrel es nra zayruyty ev stipel, vor na barkutyan tuyny taphe anpashtpan anapatakanneri vra:

— Es chei kamenum heranal Ayrivanqic, bayc astvac indz hramayec:

— Astvac, — zarmacac harcrec ishxany:

— Ayo, astvac, ayd amenqy giten. ayd gite ev taguhin, es patmeci nran:

— Ayo, ishxan, astvac hramayec, — xosec Dran episkoposy ev sksav patmel katoghikosi Ayrivanqic heranalu ev arevi xavarman bolor patmutyuny:

Erb na verjacrec, ishxann asac.

— Havatum em ayd hrashqin ev xonarhum astuco zorutyan araj: Bayc duq el piti havataq, vor ete astvac ayspisi orum xnayum e arajnordi kyanqy, xnayum e miayn nra hamar, vor ayd kyanqy na gorc dne zhoghovrdi ogtin: Israyelaci mankanc yndhanur kotoraci zhamanak na Neghosi aliqneric hrashqov azatec manuk Movsesin ev patsparec nran pharavoni palatum miayn nra hamar, vor verjy na egiptacoc gerutyunic yur zhoghovurdy phrke: Ayspes e te voch:

— Aydpes e, ishxan, — patasxanec katoghikosy, — bayc astvac Movsesin hrashqner pargevec. ev na nrancov yur zhoghovurdy phrkec, isk es chunim ayd shnorhy, chem karogh hrashq gorcel:

— Karogh es, Vehaphar ter. Movsesy gavazany odz er shinum, du el nuyny kanes: Ayntegh, ur uzhy chi haghtaharum, xohemutyuny, lezun, anush xratnery karogh en haghtel: Togh aysorvanic Garnin ev dardzir Erazgavors, ijir Bagaran, ancir Aghdznyac u Mokac erkirnery, mtir Vaspurakan. xosir Abasi, Ashoti, Arcruni eghbarc ev ayl ishxanneri het, xratir u hordorir nranc. hamozir, vor arnen iranc zorqery ev gan havaqvin arqayi droshaki tak, krven miasnakan uzhov ev vanen tshnamun erkri eresic, phrken zhoghovurdy verahas vtangic. aydpisov nranq uzh ktan arqayin ev uzh karnen iranq. khalacen mejteghic bazhanman vogin ev yndhanur hayreniqy pashtpanelov: kpashtpanen naev iranc erkirnery, hayreni kalvacnery, tunn u yntaniqy...

— Banavor e ishxani xorhurdnery, Vehaphar ter, — asac Sahak srbazany:

— Ev anhrazhesht: hetevel anmijapes ayd xorhrdin, — harec taguhin:

Bayc katoghikosy lur er, achqery dahlitchi dran harac:

— Voch voq indz chi lsil, voch mi ishxan zorq chi anjatil yur berderic, — xosec verjapes katoghikosy, ishxanin darnalov:

— Togh Vehaphary katare yur partqy, ev erb nran chen lsil, ayn zhamanak "aryun dzer i glux dzer" aselov kherana, — nkatec Marzpetunin:

— Vostikani hrosaknery brnac en Shiraki tchanaparhnery, vorteghic karogh em es ancnel ev gnal Erazgavors, Bagaran kam ijnel Aghndzyac erkiry, — pattcharabanec katoghikosy:

Vahram sepuhy, vor minchev ayn lur nstac er, ver trav teghic ev ashxuzhov bacakanchec.

— Es kynkerakcem qez, Vehaphar ter, im vanandaci qajerov. voch mi hagaraci chi hamardzakvil dzerq bardzracnel qez vra:

Katoghikosy nayec sepuhin ev chkaroghanalov urish ararkutyun anel, asac.

— Togh mecaphar taguhu ev ishxanneri kamqy katarvi, miayn te xorhelu zhamanak trvi indz: Canr mi gorc e ayd mijnordutyuny, ankareli e anxorhurd kerpov dzernarkel nran:

— Xorhir vorqan hatcheli e qez, Vehaphar ter, miayn te katarir mer arajarkutyuny, — asac Marzpetunin: -Erkri phrkutyuny kaxvac e ayzhm ishxanneri miutyunic ev ayd miutyuny petq e steghcel: zohaberutyan inch gnov uzum e lini:

— Kashxatem, — asac katoghikosy ev xostanalov haytnel shutov yur voroshumy, bardzracav atoric, voghjunec taguhun u ishxannerin ev heracav Sahak srbazani u Movses vardapeti het: Vahram sepuhy hetevec nran minchev veharany:

— Bnav huys chunhm Vehaphari vra, — asac Gevorg ishxany, miaynak mnalov taguhu het:

— Ays angam, yndhakaraky, petq e husal, — patasxanec taguhin. — na arden zgum e, vor Dvinic heranalov: dzhgohutyun e pattcharel amenis, ayzhm kashxate, vor mi banov pitani lini mez:

Bayc katoghikosy, vor viravor vardapetin berel er taguhu ev ishxanneri mot: irakan phastov apacucanelu hamar, te inch mec vtangic e phaxel u azatvel inqy, shat txrec, erb tesav, te hakarak kerparanq arav gorcy: Na kamenum er Ayrivanqi sracutyuny arit arnelov yur phaxustn ardaracnel, aylev, yur Garnium mnaln apahovel, ayzhm yndhakaraky, nor pashton ein handznum iran ev ugharkum, hamarya, tshnamu handep: Che vor yur ughevorutyan mijocin hagaraciq kpatahein nran mi voreve tegh ev kdzerbakalein: Inch karogh er anel ayd bani dem Vahram sepuhy yur mi xumb vanandacinerov: Harkav: vochinch: Katoghikosy dzerbakaleluc et: katoghikosarann el kgravver: Aynuhetev amen inch kkorcher andardz:

Aydpes er mtacum katoghikosy, ev ayd mtqery xrovum ein nran: Shutov na xorhrdi hravirec yur merdzavornerin ev haytnec, te mtadir e merzhel taguhu ev ishxanneri arajarkutyuny, vorovhetev dra katarelu mej na vtang e tesnum atori nkatmamb:

Voch voq chynddimacav Vehaphari kamqin, vorovhetev arevi xavarman haytni hrashqy tesneluc het, nra cankutyunnery erknqic nershnchvac ein hamarum: Bayc vorovhetev hishyal arajarkutyuny merzhelov: na aylevs cher karogh mnal Garnium, usti voroshvecav, vor Vehaphary herana Sevan, ur anapatakanneri mec miabanutyun kar: Aydtegh na kliner yur hogevor zinvorneri het. nran aylevs chein bambasel: Baci ayd, Sevany uner anarik berd ev jraparphak linelu pattcharov: anmatcheli er tshnaminerin:

Vorqan mec eghav taguhu zarmanqy, erb na imacav, te katoghikosy heranum e Sevan: Vahram sepuhy zayruytic minchev angam voghjert maghtelu chgnac: Isk Marzpetuni ishxany, vor Mushegh berdakali het miasin tchanaparh drav nran minchev Azati kamurjy, shatacav miayn mi ditoghutyamb.

— Du vor aydqan hogum es qo andzi hamar, — asac na katoghikosin, — kphrkes miayn qez: Isk katoghikosakan atory zharangutyun kmna nranc, voronq karogh klinen nran pashtpanel:

— Es heranum em miayn ayd atory pashtpanelu hamar, — asac katoghikosy:

— Che, Vehaphar ter, aysuhetev qo pashtpanacy klini Hovhannes katoghikosi: bayc erbeq Lusavorchi atory: Du korcrir nran ayn oric, vor heracar Dvinic:

Katoghikosn, iharke, chhavatac ishxani gushakutyan ev yur tchanaparhy sharunakec:

Sevanum yndunecin nran mec uraxutyamb:

Bayc Gevorg ishxany veradarnalov Garni, noren xorhurd kazmec taguhu mot: Erkri tchgnazhamn ancnelu miak elqy bazhanvac ishxannery miacnelu mej er gtnum, usti inch kerp el vor liner: na petq e glux berer ayd gorcy: Katoghikosi varmunqy voch miayn chhusahatecrec, ayl, yndhakaraky, aveli evs vogevorec nran yur mtadrutyunn araj tanelu:

— Ayzhm menq petq e mez vra dnenq mer huysy, — asac na yur xorhrdakicnerin ev voroshec, vor taguhin arajva nman mna Garnium, vorpeszi arqunakan tuny gone hamarvi Vostanum: Ayd anhrazhesht er miutyan gorci hamar: Vorovhetev ete ishxannern imanayin, te Vostany, vor erkri sirtn er, amboghjapes gtnvum e hagaracoc dzerqum, ayn zhamanak haziv te hamadzaynvein mianal nranc dem:

Inch veraberum er iran u Vahram sepuhin, voroshecin: vor inqy dimer Atas arqaeghbory ev Ashot sparapetin, isk sepuhy: Aghdznyac u Mokac ishxannerin: Dranc hamadzaynutyunn arneluc het nranq piti dimein naev Vaspurakani tererin:

Katoghikosi heranaluc mi or heto durs ekan Garniic Marzpetuni ishxany ev Vahram sepuhy, yuraqanchyury tiknapahneri mi phoqrik xmbov ev dimecin depi iranc araqelutyan vayrery:

G

MI DALAR BVoGhBVoJ ChVoRACAC CARI MVoT

Marzpetuni ishxani heranaluc heto taguhu vra mi tarorinak antarberutyun ekav: Na, vor minchev ayn achalrjutyamb hskum er amroci pahpanutyan, andzamb aycelum er pahakanocnery, nerka er linum zorakani varzhutyanc kam te ditum er pashtpanutyan patrastutyunnery, hankarc heracav, qashvecav ayd boloric ev el ushadrutyun cher dardznum voch mi bani vra:

Bnakakic ishxanuhinery zarmanalov harcnum ein irar, te "inch e patahel ardyoq taguhun":

Ev nranq iravunq unein zarmanalu, vorovhetev ayd kiny, vor aynqan shat hogum er te yur ev te amrocakanneri apahovutyan hamar der ayn zhamanak, erb voch mi teghic vtang cher sparnum erkrin kam erb tagavory der cher handipel dzaxordutyan, inchu yndhakarakn, anushadir er toghel amrocy ayn mijocin, erb vostikann arden nstac er Dvinum ev amen vayrkyan karogh er hardzakvel yur vra:

Pattchary parz er: Husahatutyunn ynktchel er nra kanaci hogin:

Minchev ayn, vorqan el canr vshteri mej, na dardzyal hogum er yur ev shrjapatoghneri vitchaki masin, vorovhetev na spasum er arqayi veradardzin, vorovhetev huys uner, te guce Amrami apstambutyuny mi nor ev yur hamar shahavor phophoxutyun araj bere tagavori mej... Bayc Marzpetunu berac lurery nra huysery phshrecin: Manavand tagavori Kaqavaqar qashvily ev erkiry baxti kamqin toghnely nran aveli vhatecrec: Ete Ashot-Erkaty husahatvum u heranum er, vov er inqy, vor hamardzakver aveli erkar tokalu: Na nmanvum er ayzhm mi xeghdvogh mardu, vor aliqneri het erkar krveluc u vogoreluc hognac, handznum e iran verjapes hosanqi kamqin...

Tchshmarit e, Marzpetunu: Garnium eghac zhamanak na hamakerpvec nra xorhrdnerin, cankutyun haytnec gorcakcel nran, bayc ayd ameny na arav aranc inqn iran hashiv talu, aranc mi nerqin bnakan erandic araj mghvelu: Kyanqy nra achqum korcrel er arden yur nshanakutyuny, na nran aylevs cher hrapurum. el inchu uremn nor hogseri entarkver, nor caverov bernavorver: Togh katarvi, inch vor katarvelu e, inch vor naxasahmanvac e... Mardkayin dzery chi karogh jnjel ayn tchakatagiry, vor gcagrel e havitenakani dzerqy...

Ayspes er mtacum taguhin ev mi tesak tmrutyan andznatur eghac: phakvum orerov dghyaki senyaknerum ev kam miaynak zbosnum Trdata hovanocum:

Myus koghmic, sakayn, Mushegh berdakaln u Gor ishxaniky canr hogseri mej ein. patrastutyunner ein tesnum apaga hardzakmanc dimadrelu hamar, avelacnum ein amroci pashtpanutyan paraganery ev amboghj orerov ashxatecnum ein zorqy:

Ayd ameny tesnum er tagunin, nayum er ayd ashxatutyanc vra sarn, antarber achqov ev erbemn harcnum inqn iran, te "inchu hamar e ays ameny. inchu mardik kamenum en erkar aprel, qani or karogh en nranq baxtavor linel iranc kyanqum... ev mite verj i verjo chpiti mernin":

Mi lusynka ereko, erb taguhin Trdata hovanocum, yur sovorakan bazmoci vra nstac: henc ayspisi mtqerov er zbaghvac, hankarc hovanoci astitchanneri motic ancnoghi mi shshuk yur ushadrutyuny gravec: Na bardzracav bazmocic ev nayec depi var:

Aynteghic mi negh kacan, vor phorvac er zhayreri mej, ijnum er depi mi phoqrik, tapharak gahavand, vor tarva mec masy cackvac er linum kanachov: Nra shurjy gtnvum ein hinavurc ureniner, voronq arevi zhamanak geghecik hovani ein anum nra vra. isk gahavandi koghqic bxum er mi vtchit aghbyur, vor hezasah vorogum er ureninery ev apa qaghcrakarkach depi zhayrery gahavizhelov: taphvum er xoradzorum sharachogh Azati mej: Ayd gahavandaky yur geghecik dirqi pattcharov vaghuc arzhanacel er hogacu dzerqeri xnamqin: Vov gite, guce henc hovanoci andranik tiruhu: hayoc tagacin oriord Xosrovduxti hramanov hardarvac er na ibrev zbosanoc tchemaran: Guce na inqn aydtegh ancucel er menavor mtacutyanc zhamer, kusakan nvirakan haphshtakutyan vayrkyanner kam, terevs, charabastik siro tanjanac orer... siro, vor datapartec nran haverzhakan kusutyan...

Inqy: Sahakanuysh taguhin, sirum er hatchax nstel aydtegh ev zruyc anel ishxanuhineri het kam vayelel erbemn mi bacotya naxatchash:

Ancnogh andzy, hovanoci storoty qerelov, xotorec depi ayd gahavandaky tanogh ughin: Taguhin zarmacav: tesnelov, vor da mi norati aghjik e, anshusht dghyaki bnakchuhineric miny ev ayn: ishxanazun oriord, vorovhetev cackac er metaqsya shgharsh ev glxin uner aseghnagorc hyusken, vori cakotineric erevum er lusni araj phaylogh nra voske camakaly: Bayc vov er na iskapes ev inchu miaynak depi zhayreri gahavandn er arajanum, taguhin chimacav, vorovhetev na ancav inchpes aycyam, ev inqy nra demqy chnshmarec:

"Miguce gaghtni vshteric tanjvogh tshvari mekn e, vor gnum e iran depi qaradzory gahavizhelu. anshusht es chem ashxarhum miak tshvary...", mtacec inqn iran taguhin ev arajacav depi hovanoci astitchannery: Na kamecav nax kanchel spasuhinerin, voronq hovanocic heru spasum ein yur hramanin, ev ugharkel nranc heracoghi etevic. bayc mek mtacelov, te guce aydpisov shtapecne vtangy, voroshec andzamb hetevel ancnoghin: Na shtap-shtap ijav sandughqneric ev kamacuk qaylerov ughghvecav depi zhayreri gahavandaky:

Chnayelov vor ashnanaverj er, sakayn ory meghm u taquk linelov, axorzheli er kacucel erekon: Erkinqy parz er ev asteghazard, lusiny paycar shogherov lusavorum er Gegha lanjery ev Garno dzory, tuyl chtalov, vor sepacac zhayrern u ambartaknery taqcnen stveri mej Azati hosanqy; Gisherayin tesarany geghecik er ev hrapurich. bayc taguhin cher hetaqrqrvum nranov: Ayd ropein iran zbaghecnoghy xorhrdavor eritasarduhin er, vor stveri nman ancav zhayreri vrayic ev cackvec mtutyan mej:

Haziv hasel er taguhin nrbuhu kesy ev aha mi xosakcutyan shshuk hasav yur akanjin:

"Uremn zhayreric gahavizhelu cher gnum ancanotuhin", mtacec taguhin ev qaylery canracrec: Parz er, vor gaghtni mi zhamadrutyan piti handisates liner inqy: "Bayc harajanal, te veradarnal", mtacec na ev kang arav mi vayrkyan:

"Tesnenq vovqer en ev inch en xosum", shshnjac taguhu akanjin "knoj hetaqrqrutyuny" ev na araj ancav: Bayc yur qaylery phoxum er aynpes, vor xosakicnery vochinch chlsen ev manavand, te iran chnshmaren:

Erb hasav hastabun urenun, vori xit tchyughery cackum ein iran gahavandaki xosakicneric, nstav na zhayri vra:

Vorqan mec eghav taguhu zarmanqy, erb xosakicneri mej na tchanachec eritasard Gor ishxanin ev oriord Shahanduxtin:

Nranq sirum ein mimyanc. ayd giter taguhin, gitein ev dghyaki myus bnakichnery: Bayc vor menavor tchemanocum zhamadir linein kam taqun tesakcein, aydpisi ban cher spasum nrancic taguhin:

Ayd hangamanqy ayn astitchan grgrec tiknoj hetaqrqrutyuny, vor na voroshec akanjel nranc:

"Erevi karevor gaghtniq unein mimyanc haghordelu", mtacec taguhin ev lsoghutyuny larec:

Bayc menq toghnenq nran yur zhayri vra ev canotananq oriord Shahanduxti het:

Vov er ayd aghjiky, vori anuny mi angam miayn hishecinq menq mer patmutyan skzbum:

Da arqayi horaqer tory, Syunyac mec ishxan Vasaki dustrn er, vor hor mahvanic heto yur ishxanuhi mor het miasin aprum er arquniqum:

Mi qani tari araj amirapety Yusuph vostikanin kalanavorelov: verakacu er kargel yur masi haykakan gavarnerum Ysbuq anunov mekin, vor yur naxordneric aveli tuyl ev xaghaghaser mard er:

Dra zhamanak derevs Syunyac Nahangi Goghtn gavary yur Ernjak amrocov gtnvum er mi parsik amirayi dzerqum: Yusuph vostikany Smbat tagavorin nahatakeluc het: Ernjak amrocy gravelov handznel er ayd amirayin: Goghtan gavari het miasin:

Ard: erb Yusuphi tegh Ysbuqy nshanakvecav, Syunyac ishxannery harmar zhamanak gtan hayreni kalvacqy amirayi dzerqic azatelu: Usti bolor chors eghbayrnery: Vasak, Sahak, Smbat ev Babgen mianalov zorq zhoghovecin ev hardzakvecan amirayi vra: Paterazmi zhamanak syuneci zorqery jardecin hagaracinerin: Bayc Vasak ishxani het eghogh skyutaci zinvornery, voronq ibr hayerin ognelu ein ekac, bayc iskapes kasharvac ein amirayic, etevic zarkelov spanecin ishxanin, vor krvum er annahanj:

Ereq eghbayrnery toghecin iskuyn tchakaty ev qaj u annman eghbor marminn arnelov Gegharquniq dardzan ev mec sug arin nra vra:

Lsecin ayd guyzhy Ashot tagavory u Sahakanuysh taguhin ev lacin darnapes:

Bayc inqn arqan, vor ishxani kendanutyan zhamanak aniravabar bantarkel er nran Kayyan berdum, canr vshtic zat tanjvecav naev xghtchic: Na hishec Vasak ishxani arac bariqnery, yur ev Ashot brnavori mej hashtutyun steghcely, arqayakan gahin cucac carayutyunnery ev i verjo yur nran phoxarinac aperaxtutyuny ev vshtacav: Na voroshec qavel mi banov yur hancanqy: Ev ayd voroshman ardyunqn eghav ayn, vor na vordegrec nra dustr Shahanduxty, vorin ev yur mor: Mariam ishxanuhu het miasin arav yur xnamoc nerqo:

Aynuhetev oriordy aprum er arquniqum ibr arqayadustr. nran sirum ev phayphayum ein inchpes mi harazat zavaki te tagavory ev te taguhin: Nran sirum ein nuynpes ishxanuhinery:

Bayc ayd bolor siroghneri mej miny pashtum er nran:

Ayd Gevorg Marzapetunu vordin: Gor ishxanikn er:

Inchpes sksvecav nranc sery, ayd voch voq chgiter ev nuynisk, iranq chgitein: Gory arajin angam patahec ayd sevachya, gangraher, gegheckadem ev ashxuyzh aghjkan Erazgavorsi arquniqum, erb der nor ein berel nran Syuniqic, ev sirec nran, bayc sirec inchpes mi qroj ev arajin angamic el quyr anvanec nran: Shahanduxty, vor eghbayr chuner, hatchutyamb lsec ayd qaghcr anuny ev Marzpetunyac miamor zharang, geghahasak, gegheckadem ev geghachya Gorin eghbayr yndunec iran: Aynuhetev nranq quyr ev eghbayr ein ev erkusy miasin kazmum ein arquniqi zardy:

Bayc vorqan el skzbnakan ayd sery anmegh er u mankakan, aysuamenayniv arquniqum gushakum ein, vor mi or nranq "quyr" ev "eghbayr" anunneric aveli goghtr u anush anun piti tan mimyanc: Ayd gushakutyuny uraxacnum er nranc mayrerin, vorovhetev voch Gohar ishxanuhin karogh er aveli lav harsnacu yntrel yur Gori hamar e voch Syunyac tikiny: lavaguyn phesa yur dster hamar:

Bayc ev aynpes mayreric voch miny cher cankanum, vor ayd xandy varver nranc srtum patshatchavor tariqin hasneluc araj: Gevorg ishxany, manavand, shat xist er ayd masum. na pahanjum er, vor yur Gory phesacu lineluc araj: lini der zinvor, hayreniqi cara, hetevapes ev orinavor mard: Ayd pattcharov, baci xist krtutyunic, vor tvel er vordun, na ashxatecnum er nran canr gorceri mej, ynkeracnum er shat angam hasarak zinvornerin, isk yur bacakayutyan mijocin: handznum er nran kshir unecogh pashton, vorpeszi vordin chvarzhvi angorcutyan, vor mayr e amen charyac:

Gory katarum er iran handznvac amen mi pashton ariutyamb, aranc trtnjalu: Na hnazandum er hor hramanin: inchpes yur astuco dzaynin: Hetevapes na parap cher mnum erbeq:

Bayc ev aynpes ayd bolorn argelq cheghav eritasard srterin motenalu ev mtermanalu mimyanc aynqan, vor chimanayin, te iranq steghcvac en irar pashtelu hamar: Vaghuc nranc hayacqnery dadarel ein "eghbor u qroj" hayacqner lineluc. vaghuc nranc achqerum colanum ein siro ayn kaycery, voronq ayrum, tochorum en srti taqun xorshery... Sakayn arquniqum der chein nshmarum ayd:

Bayc erb dzaxoghak hangamanqneri shnorhiv arqayakan yntaniqy teghaphoxvec Garni ev Gevorg ishxany gnac depi Utiq, eritasard zuygi azatutyan hamar bacvec layn asparez, ev nranc haraberutyan paymannery dyuracan: Nranq erkusn el aprum ein ayzhm dghyakum ev tesakcum aveli hatchax: Chnayelov, vor Gory orva mec masy gtnvum er ashxatutyanc mej, bayc ev aynpes na cher zrkum iran ev ayn aycelutyunneric, voronq mijoc ein talis iran yur siruhin tesnelu kam get nra het mi lur hayacq phoxanakelu: Shat angam na aycelum er taguhun kam Syunyac tiknojy aranc karevor pattchari: Nra npatakn er linum patahel Shahanduxtin meki kam myusi mot ev erb ayd cher hajoghum iran, na sastik txrum er, chkaroghanalov haghord anel nranc yur nerqin zgacmunqnerin:

Ayd ameny tesnum er taguhin ev lur zvartchanum: Erbemn na katakov hishecnum er eritasardin Shahanduxti anuny: Gory sharagunum ev gluxy kaxum er, inchpes mi amotxac aghjik: Na cher hamardzakvum haytni kerpov yur sery xostovanel, vorovhetev ayd sery urish bnavorutyun uner ayzhm, ev iran tvum er, te aylevs iravunq chuni nra masin xoselu:

Ays er aha pattchary, vor taguhin zarmacav, erb gahavandakin hasnelov, lsec nranc zruycy: Ayd depqn aynqan tarorinak ev anaknkal er yur hamar, vor na chkaroghacav hetaqrqrutyuny zspel ev chlsel nranc:

Bayc inch ein xosum zhamadir siraharnery:

— Cnkners arden doghum en, inchpes piti veradarnam, — asum er Gorin Shahanduxty. — arajin angamn e, vor pasharum e indz ayspisi erkyugh:

— Erkyugh. inchu hamar, mite hancanq gorcecir:

— Anshusht. che vor amen mi gorc, vor katarvum e gaghtuk, hancanq e ystinqyan: Es kameca ancnel hovanoci motov aynpes, vor mayr-taguhin indz chtesne:

— Taguhin, mite na hovanocumn er:

— Ayo. na der nstac er yur bazmoci vra txur, mtaxoh... Inchu aydqan txramac e nra demqy, Gor, sirts tchmlvum e amen angam, erb tesnum em nran:

— Inqs el chgitem, asum en, vor visht uni ev ayd vishty cackum en mezanic:

— Cackum en. voch voq vochinch che cackum, urish inch visht karogh e darnaguyn linel. qan hor u eghbor kurutyuny, qan vshtahar mor mahy...

— Anshusht chka darnaguyny:

— Ev chi karogh linel. ayd amenic sarsaphelin e:

"Chi karogh linel... O, inchpes anmegh, inchpes erjanik eq duq, sirasun zavakner, erani te erbeq el ayd vishty chzgaq, ayd darnutyuny chtchashakeq...", shshnjac inqn iran taguhin ev dzerqy seghmec krcqin, vor aliqi pes elnum u ijnum er:

— Qo dimavorumy lcrec im sirty berkrutyamb, — sharunakec Gory, — ashxarhi amenamec pharqery chein — karogh berel indz ayn uraxutyuny, vor tchashakeci es ays vayrkenum: Bayc ete ayd shnorhn indz anelu pattcharov qo sirtn anhangstacel e mi vayrkyan, es kcankanayi, vor du chhandipeir indz aystegh:

— Chhandipel... mite karogh ei. mite hamberutyun kunenayi... Ayn oric i ver, vor du pahakanocneric heracel ev ashxatum es krtcherum, es grete aylevs chem tesnum qez: Du aravoty vagh heranum es dghyakic, amboghj ory hognum u vastakum es drsum ev erekoyan ush veradarnalov: haziv xonjacac marmnid hangist es talis: El erb ev ur tesnem qez...

Amen or bardzranum em dghyaki ashtaraky ev zhamerov kangnac nayum em krtcherin, ur zorakani het miasin ashxatum es du: Larum em tesutyans uzhy, ashxatum em qez tesnel... sakayn haziv nshmarum em qo saghavarti ccunqy ev arcate Gardmanaky, vor phaylum e arevi araj: O, inchpes ayd vayrkenin kamenum em es trchel depi qez. kamenum em gal ev nayel miayn qez vra kam... srbel im dzerqov qo qrtnator tchakaty... Ev sakayn trchum e miayn hogis, vor chi karoghanum berel qez im sirty, na mnum e ashtaraki mej phakvac, inchpes vandaki trchniky, vorin tuyl chen talis odi mej tchaxrelu... Dzhvar drutyun e ays, Gor, aynpes che. xosir, inchu es lrum...

— Xosir du, im annman Shahanduxt. xosir miayn du. qo dzayny hnchum e aveli qaghcr, qan ays arvi karkachy, qan garnan soxaki aravotyan meghedin...

— Ayo, es aylevs chkaroghaca hamberel. tesa, vor ete baxti kamqin handznvem, shat piti charcharvim, usti vorosheci ays handugn qayln anel... O, nerir indz, Gor, ete meghancheci es hamestutyan dem... chgites, te vorqan shat tanjvel em es:

— Nerel, mite hancanq e sirely. du hnazandel es qo srtin:

— Ayo, im srtin: Aha, mi qani or e, inch tesnum em, vor du krtcheric veradarnalov: bardzranum es zhayrery ev ays gahavandakic ancnelov: qerum mer ashtaraki storoty... Ayd zhamanak es arden linum em nnjaranum. patuhani negh ancqic tesnum em qez...

— Tesnum es, vor hayacqs ver severac: ancnum em hamraqayl...

— Ayo, ev ashxatum es indz tesnel: Dzhbaxtabar dghyaki patuhannern aynqan andzuk en, vor nranc mijic glux haneln isk ankareli e... Ev aha ayd pattcharov es ays handugn mitqy hghaca. vorosheci gal ev spasel aystegh qo dardzin:

— Isk dghyaki spasuhinery...

— Voch voq indz chtesav, es xul sandughqneric ija:

— Ev ekar indz dimavorelu. aystegh... menak... O, vorqan bari, vorqan sireli es du...

Ays aselov Gory bacav yur bazuknery ev kamecav grkel siruhun, bayc na brnec eritasardi erku dzerneric ev qnqshabar et mghelov nran: asac zhptalov.

— Voch, sirecyald im Gor, naxararazun eritasardnery aydpes chen pashtpanum bardzakic oriordnerin...

— Shahanduxt...

— Ayo, menq menak enq. du indz piti pashtpanes qo dem:

— O, inchpes xist, inchpes ahavor es du:

— Es eka miayn mi xosq aselu qez, vorovhetev arandzin chenq patahum mimyanc, isk errordi nerkayutyamb asel chem hamardzakvum... Es iskuyn piti veradarnam:

— Ax, inchpes kphaphagei, vor qo tchanaparhi vra lerner busnein ays vayrkenin...

— Ayo, miayn mi xosq... Eka qez xndrelu, vor erekonery arevi mutqic get mi zham araj veradarnas tun... vorpeszi amen or patshgambic karoghanam qez voghjunel ev qo voghjuynn arnel...

— Miayn ayd:

— Ayo, miayn ays. ev ays arden shat e indz hamar, minchev vor...

— Minchev vor inch...

— Minchev vor du qo ashxatutyunnery kavartes ev kveradarnas dghyak:

— O, im ashxatutyunnery chpiti avartin, qani vor...

— Qani vor inch:

— Qani vor Shahanduxty gtnvum e Garno amrocum:

— Inch knshanake ayd:

— Ayd knshanake ayn, vor es doghdoghum em qo andzi hamar, qo apahovutyan hamar:

— Inchpes ev ayn bolori, voronq gtnvum en ays amrocum:

— Voch. ays bolori hamar es urish kerp kmtacei, bayc qez hamar... inch asem...

— Xosir, inchu es lrum:

— Ayo, im angin oriord, ete tshnamu hrosaknery Garnin shrjapatelov: voch mi krvan chgtnen zhayreri vra bardzranalu, ete nranc sandughqneri u phaytakert martkocneri tak hoghy phlchelov: veren vayr korcane amenqin, ete kpradzyuti krakvac hegheghnery laphen xizaxnerin voch miayn parispneri tak, aylev zarivayr tchanaparhnerum, ete hagarachq amisnerov sharunak pasharen mer berdy ev sakayn verjin gyughacun chkaroghanan yur xorakic ghrkel kam ishxanuhineri sovorakan zbosanqy xangarel, imacir, vor ayd ameny linum e qo shnorhiv... vor Garnin anparteli e dardznum Syunyac oriordy, vor shatern aystegh iranc kyanqy partakan en mnum im harsnacuin...

— Inch knshanake ayd, Gor, es qez chem haskanum:

— Ayd knshanake ayn, vor qani du Garniumn es, Gory hangstutyun chuni: Gegham nahapeti gtac ays hskayakan zhayrery phxrun en erevum im achqum: Trdata karucac hastahimn parispnery tvum en indz anzor. mez shrjapatogh ays xoradzory erevum er ibrev hovit, dyuramatuyc amenqin... verjapes mer zorqeri tivy es gtnum em nvaz. martikneri erandy: voch bavakan dyuravar, berdakali ashxuyzhy: grete marac... Ayd pattcharov aha dadar chunim or u gisher, ashxatum em inqs, ashxatecnum em zorakanin: Ayn mitqy, te Shahanduxty gtnvum e Garnium ev te petq e nra tankagin kyanqy apahovel, lcnum e im sirty ariutyamb: Erb arshaluysin elnum em dghyakic, zgum em im mej mi anparteli uzh, mi anspar zorutyun: Es hasnum em ashxatutyanc vayry zorakanic shat araj: Ditum, qnnum, hetazotum em ayn bolor ancqery, voronq karogh en matcheli linel tshnamun ev ashxatum em, vor ayd bolory korstyan guber u andundner dardznem nra hamar: Kamenum em, vor Garno parispnery krknapatik stvaracnem, vor burgern u ashtaraknery krkin chaphov bardzracnem, vor amen inch ev amen vayr darna anarik u anmatcheli... Ete du mi angam mer amrocn u pahakavayrery shrjagayes, ktesnes, te vorqan shat gorcer en katarvel, vorqan mec zorutyun e ambarvel dranc shurjy... Ev ays bolory miayn qez hamar... im angin, im annman Shahanduxt...

Ev ays aselov eritasardy arav nazeli oriordi ajy ev erkyughacutyamb seghmec yur shrtunqnerin: Na chynddimacav:

"Miayn qez hamar... annman Shahanduxt... O, vorqan erjanik eq duq...", shshnjac dardzyal taguhin, ev artasuqi katilnery glorvecan nra dalkahar demqi vra:

— Bayc inchu miayn indz hamar. che vor dghyakum aprum en taguhin, qo ev im mayrery, urish ishxanazn tiknayq u oriordner ev, verjapes, che vor Garnin liqn e zhoghovrdov, — nkatec oriordy zhptalov:

— Ayo, dranc bolori kyanqy tank e indz hamar, nuynisk verjin geghjkuhin piti vayele im pashtpanutyuny, inchpes im harazat quyry. bayc voch meky drancic che nershnchum im hogun ayn bardzr zorutyuny, vorov karcum em, anparteli piti mnam es tshnamu araj. ayn zorutyuny, vor hasarak araracin heros ev annshan zinvorin: dyucazn e dardznum... Im taguhu hamar es karogh ei linel andznver hpatak. mer mayreri hamar: andznazoh vordi. zhoghovrdi ev hayreniqi hamar: anerkyugh zinvor: Bayc qez hamar... chgitem, inch anun tam indz... Qez hamar chem zohil im andzy... bayc che. inch em asum, iharke kzohem. nuynisk im hogin kmatnem gehenin, ete ayd harkavor e... Bayc es chem mernil, vorovhetev piti aprem qez xnamelu ev pashtpanelu hamar: Indz tvum e, vor ete hagaracineri amboghj banakn angam hardzakvi indz dem: qez im grkic hanelu hamar, dardzyal anzor piti lini indz haghtaharelu: Erb mtacum em, te Shahanduxty aystegh Garniumn e, ev na huys uni im pashtpanutyan vra, karces aryuc e cnvum im srti mej, ev bazukners darnum en erkat: Indz tvum e, te amen xoch u xut piti korcanem, zhayr u ambartak phshrem, tapalem, ete hamardzakvin erbevice argelel indz qez pashtpanelu... Ayo, uzum em aprel miayn qez hamar ev sirum amenqin: miayn qo pattcharov...

— Miayn im pattcharov... O, Gor. chei kamenal, vor aydpes xoses du... Mite sinlqor araracin miny piti darnayir, ete es chlinei...

— Ax, voch. ayd chei kamenum asel...

— Hapa inch:

— Kamenum ei asel, vor qo sery krknapatkum e im mej amen ban: ev aprelu ighdzy, ev hogvo ariutyuny, ev srti korovy, ev depi im eghbayrakicnern u hayreniqn unecac sery... Qezmov ashxarhy erevum e im achqin vardalir, arevn: aveli hratap, lusiny: aveli paycar... Du amen inch es indz hamar: ev kyanq, ev gandz, ev zorutyun, ev pharq...

"Vov, bavakan e, el vochinch chem uzum lsel... Anshusht mi charutyan vogi arajnordec indz aystegh: im canr verqery norogelu hamar", mrmnjac taguhin ev bardzranalov teghic: hushik qaylerov heracav depi hovanocy:

Aysteghic na ughghvecav dghyaky miaynak, aranc nazhishtneri ynkerakcutyan, inchpes anum er na erbemn, ev gnac, phakvecav yur arandznaranum:

Qich zhamanak anc bazhanvecan naev siraharnery: Gory iharke xostacav yur harsnacuin katarel nra xndiry ev amen ereko veradarnal dghyak arevi mutqic araj:

Bayc taguhu vra mec azdecutyun arav ays depqy: Nra verqery, ardarev, norogvecan: Siraharneri zruycy der hnchum er nra akanjin, na karces takavin urenu mot nstac: lsum er nranc ev mert ynd mert vorotchum ayn sirashunch xosqery, vor artasanel ein Gory kam Shahanduxty:

"Apreceq, apreceq mimyanc hamar, erjanik araracner, apreceq, zi sirum eq katogin, zi astco ajy hovani e dzer siruyn... — xosum er inqn iran taguhin: — Avagh. indz tvum er, te aylevs ser chka voch mi tegh, te na camaqel, choracel e ameni srtum, inchpes hovti ayn carery, voronc zarnum e xorshak, voronc che jrum arun kam cogh che talis erashti gishery... aydpes eghav mer sery. choracav, gosacav... inch er mnum mez anel, ete voch: "hastanel zayn ev i hur arkanel...": Bayc aha henc ayd choracac cari mot es tesnum em mi dalar boghboj: vostiknerov u terevov zardarun. inch anel nran. mite chori het miasin ktrel u ayrel... Voh, voch. togh na apri, xnamvi, togh arevy jermutyun ev arun jur pargeve, togh xorshaky yur tunavor shnchov erbeq nran chzarne. togh na mecana, urtchana, guce nra hovanvuyn nerqo aprin u snanin siro urish boghbojner... Ayo, sery che merel ashxarhum, na ka, na aprum e: Bayc el inchu caghrum en indz. inchu amenqy miacac kamenum en xeghdel ayd zgacmunqy im charabast srtum. inchu zarmanum en, vor es nra masin aveli em mtacum qan ayn bolori: inch vor katarvum e im shurjy. inchu indz hegnum en, erb im kyanqn u erkinqy nra mej em tesnum, nra mej voronum. inchu kamenum en, vor im ashxarhi ayd miak arevy xavari. che vor aynuhetev husahatutyuny piti indz tire...

Bayc inch em asum. na arden indz tirel e... aha es qashvel, apastanel em ays xorsherin. lrutyunn u miaynutyuny dardzel en im miak ynkernery, angorcutyuny: im miak zbaghmunqy... inch em anum es, ter astvac. vochinch aylevs indz che hetaqrqrum. vochinch im sirty che jermacnum... tshnamin hasel, nstel e im dran mot. bayc ayd el indz che sarsaphecnum. ashxarhi vra nayum em karces dagaghi mijic... Mite es aprum em...":

Ev taguhin nayec hankarc yur shurjy, tesav yur miaynutyuny ev xor harachec:

"Ayspes chei aprum es. ayspes cher ancnum im kyanqy. qani na sirum er indz...", — shshnjac na ev lrec:

Mi qani vayrkyanic nra hayacqn ynkav arandznarani patuhanin: Erevacin Gegha leran lanjery: lusni lusov lusavorvac: Noren hishec taguhin sirahar zuygy, nranc zruycnery, Shahanduxti siraxosutyuny, Gori vogevorutyuny ev inqn el karces eritasardacav nranc het (tepet eritasard er, ev vshtern ein miayn yur sirty ceracrel):

"Che, aydpes chpetq e lini, der kareli e aprel, kam, gone, urishnerin aprecnel: Menq iravunq chunenq mez shrjapatogh mahy taracel amen tegh, kam amenqin mez het miasin mercnel: Inch iravunqov piti zrkem im Shahanduxtin siro anush vayelqneric kam patani Gorin: kyanqi bariqneric: Es tesa im achqov, lseci im akanjov... nranq sirum en ev erjanik en... Inchu chognel nranc, vor erkar, shat erkar erjankanan... Nranq mer sirelinery, mer vordinern en, bayc mite menq mi kam erku vordi uninq... qani-qani nmanorinak baxtavorner kan mer ashxarhum, voronq kamenum en aprel, kyanqi qaghcrutyunnery vayelel... Inchu zrkel, inchu chognel nranc... Bayc menq zrkum enq, barbarosutyun enq anum. "Menq dzhbaxt enq, duq el dzhbaxt egheq...", ayspes enq asum, ayspes enq mtacum... Mer andznakan vshteri pattcharov menq dzerqners lvacel, het enq qashvel. tagavory nstel e Kaqavaberd, isk es phakvel em ays dghyakum. "Tshnamin togh ane, inch kamenum e. togh na harvace, halace. erkiry takn u vra ane, mez inch phuyt, menq ho chenq aprum, urishnern el togh dzhbaxtanan...": Ayo, aydpes enq mtacum: Bayc che vor sa mi votchir, mi charagorcutyun e, erknayin anecqi arzhani...":

Ays noracin mtqern aynpes huzecin taguhun, vor voch miayn nra vhatutyunn ancav, aylev mi nor ev minchev ayd iran ancanot vogevorutyun ekav vran: Na voroshec irakan masnakcutyun unenal erkri pashtpanutyan gorcum: Bayc inch piti aner, der chgiter, na mtacum er dra vra:

Hankarc nra demqy paycaracav, ev geghani shrtunqneri vra shoghac mi aruyg zhpit:

"Es kertam Ashoti mot. karnem nran noren im girky. kjermacnem nra sirty im hratap shnchov... Khishecnem nran mer ancaly. kogevorem yur qajutyan ev pharqi naxkin hishataknerov... Ayo, khanem nran Kaqavaberdic ev kdardznem Vostan... Na noren kancni hay qajeri gluxy, noren korota inchpes mrrik ev kahabeke yur tshnaminerin... Ayn zhamanak xaghaghutyan hovanvuyn nerqo togh clin, caghkin siro buysery... Togh mer ashxarhi eritasard srtery vayelen nra anush ptughnery... Ayo, voroshvac e, es kertam: Voch voq indz chi xangaril: Amen mardu arajnordum e mi mitq: Marzpetuni ishxany vogevorvum e yndhanur hayreniqi sirov, na ashxatum e nra amboghjutyan, gahi harstutyan ev hetevapes, zhoghovrdi barorutyan hamar: Nra vordin: Gory, vogevorvum e ayd amenov: miayn Shahanduxti hamar. togh uremn indz el vogevore Gori ev Shahanduxti baxty, togh es el ashxatem ayn srteri hamar, voronq sirum en ev cankanum en sirazurk chlinei...":

Ev taguhin ver kenalov, iskuyn dzayn tvav nazhishtnerin:

Nranq ners ekan:

— Kancheceq aystegh Sedayin, — hramayec na:

Mi qani vayrkenic ners mtav dayaky:

— Seda, patrastvir, menq vaghy evet piti tchanaparhvenq:

— Ur, mecaphar tikin, — zarmanalov harcrec dayaky:

— Kaqavaberd:

— Kaqavaberd. tagavori mot:

— Ayo:

— Inchu, tiruhi:

— Inchpes te inchu, gnum em im amusnu ev tagavori mot. mite tarorinak cankutyun e ays:

— Bnav. astvac togh orhne ayd cankutyuny ev qo tchanaparhy... kamenum ei imanal, te inchu hankarc...

— Ayspisi voroshumn ari...

— Ayo:

— Dra hamar heto, xoselu zhamanak shat unenq:

— Isk ayzhm inch khramayes:

— Kargadrir, vor vagh aravotvanic patrast linin erku patgarak, zuyg jorinerov: Mez het klinen erku spasuhi ev erku cara: Im pahanordnery togh zham araj elnen amrocic ev spasen mez tchanaparhin: Dghyakum lineliq kargadrutyanc masin hark eghacy khandznararem Gohar ishxanuhun: Isk amrocum berdakalic zat voch voq chpiti imana mer heranaly:

Sedan glux xonarhec taguhun ev durs gnac:

D

BYURAKANI ARUMY

Der nor arevelqn sksel er sharagunel, erb Sevana vanuc miabanutyuny aravotyan zhamergutyunn u pataragn avartelov, durs ekav ev s. Araqeloc ekeghecuc ev crvecav depi blraki xucery:

Hovhannes katoghikosy, vor chorrord orn er, inch gtnvum er aydtegh, aghotum er nuynpes miabanutyan het: Toghnelov ekeghecin, na phoxanak depi veharan darnalu, Sahak episkoposi het miasin bardzracav blri gagaty: Chnayelov, vor curtn zgali er arden, aysuamenayniv na cankacav ditel aydteghic arevi elqy, vor kghzu geghecik tesaranneric minn er kazmum: Na kang arav Sevana andranik ekeghecu, ayn e: s. Haharutyan tatchari araj, or karucac er blri gagatin, ev sksav depi arevelq nayel: Kaputak covaky, vor parphakum er kghzin, xaghagh er ayd vayrkenin ev miapaghagh, inchpes byuregh: Miayn phoqrik mkanunqnery galis, kocum ein zhayrapat ezerqy: Hamatarac kaputaki vra dzgvum ein zanazan ughghutyamb spitak u erknaguyn sherter, nman erkaradzig zhapavenneri, voronq takav ar takav phoxum ein iranc guynn u dzevy, hamakerpelov aravotyan shogherin:

Ev aha Aycemnasari etevic cagecin arevi arajin tcharagaytnery, ev hraphayl skavaraky, inchpes mi hrahosan anot, sksav bardzranal erknakamari vra: Nra kenarar tcharagaytnery voskezocecin aphnacir lernery, Sevana bardzunqn u zhayrery ev arevmtyan kusi kanachazurk dashtery: Bayc amenic geghecik ev sxrali tesarany nerkayacnum er Nahapeti covaky: Nra mug kaputaky phoxvum er hetzhete bac erknaguyni. zhapavennery nvazum kam anhetanum ein. covaki makerevuyty mi tegh varvum er bac bosoraguyn, mi urish tegh phaylum gorsh-arcataguyn, isk byuravor mkanunqnery, voronc phoqrik hovy hetzhete aliqneri er phoxvum, phaylphlum ein arevi araj inchpes adamand ev kam jracin, shrjun astghikner:

Katoghikosy nayum er ayd bolorin, nayum er ev zmaylum:

— Inchpes geghecik, inchpes hrashali e mer erkiry, — bacakanchec na hankarc. — inchu, inchu chenq karoghanum hangist srtov aprel aystegh, inchu anirav tchakatagiry halacum e mez...

Ev na hogov slacav depi hin darery, depi ayn erjanik, andranik orery, erb ayd tegherin tirum er Geghamy yur tornerov, anxarn yndocinnerov, erb aydtegh lsvum er miayn harazati barbary, erb mardik aydtegh ancanot ein otarin, nra lucin u brnutyan:

Na hishec ev ayn baxtavor zhamanaky, erb hzor Trdaty hramayum er ayd erkrin. erb Lusavorichy xachy dzerin aycelec ayd covakin. erb qristoneutyan norynca zinvornery Sevan amrocy mtnelov: halacecin aydteghic qrmeri xumby ev Syunyac tohmakan zroc tatchary tchshmarit astuco tun dardznelov: "Surb Harutyun" anuny tvin nran: Na patkeracrec yur araj ayn vayrkyany, erb Hayastanyac lusatun Qristosi xachy hinavurc kratan bardzunqy hanelov: nra hovanvuyn u xnamocy handznec Geghama cicaghaxit covaky: yur hamr u xaghagh bnakichnerov, yur geghazard apherov...

Isk ayzhm... Ayo, ayzhm el ayd covakn u kghzin Syunyac tereri kalvacn ein. na gtnvum er hayoc tagavori hovanavorutyan nerqo: Bayc ete hankarc hagaraciq shrjapatein nran, ete arabacoc vayreni ev garshadem zorqy xuzher ayd kghzin, avari arner nra srbutyunnery, sri ancner miabanutyuny, geri varer iran: katoghikosin, vov ardyoq piti dimadrer nranc...

Ays mtqery huzecin katoghikosi sirty, ev mi hankarcakan erkyugh pasharec nran:

— Mite aystegh apahov enq menq tshnamu hardzakumic, — harcrec na Sahak srbazanin:

— Apahov enq, ete astuco ajy hovani e mez... — patasxanec episkoposy:

— Bayc hovani e ardyoq:

— Mez mahkanacuneris haytni che vochinch: Kareli e miayn husal, te ays bazmativ miabanutyan mej kgtnvin surb mardik, voronc shnorhiv ev na kazate mez phordzanqic:

— Ayo. "ete gtanici and tasn, voch korusic ev vasn tasancn", aydpes asac astuco hreshtaky Abrahamhi, erb gnum er na Sodomy korcanelu: Bayc kgtnvin mer mej tasn ardar mardik:

Der Vehaphary cher verjacrel xosqy, erb na nshmarec mi last, vor Camaqaberdi koghmic harajanum er depi kghzin:

— Vovqer en hyur galis mez ayspes aravotanc, — harcrec katoghikosy episkoposin:

— Guce uxtavorner, — patasxanec verjins:

Bayc Vehaphary, vorin anhangstacnum er kghzun veraberyal amen el u mut, dardzav iskuyn depi veharan ev hramayec episkoposin mard ugharkel ev ekvorneri vov lineln imanal:

Kes zhamic het nerkayacav katoghikosin Dvno katoghikosarani spasavor Teodoros sarkavagy, vor kghzin mtnoghneric glxavorn er ev haytnec Vehapharin: te Beshir zorapety patrastvum e mec zorqov gal Sevan ev pasharel nran kghzu mej:

Katoghikosy guyny netec:

— Aystegh el hangist chen talis indz, — bacakanchec na erkyughagin, ev apa dimelov Sahak episkoposin asac. — tesar, srbazan, uremn tasn ardar el chka mer mej;

— Guce... Bayc indz tvum e, te astvac "korusane zardarn ynd ambarshtin", — krknec episkoposy Abrahamu xosqery:

— Vov e ayd ambarishty, — harcrec katoghikosy:

— Vov gite. guce es. guce na, vor iran ardar e hamarum, — patasxanec srbazany. — ankareli e, vor ays chariqnery hasnum chlinin mez mi Hovnani pattcharov...

— Bayc vov e ayd Hovnany. ur e gtnvum na. asa, togh brnenq ev covy netenq, guce aydpisov astuco barkutyunn ancni:

Episkoposy chpatasxanec:

— Inchu lrel es, srbazan, — harcrec katoghikosy:

— Hovnani teghy es chgitem, yuraqanchyur mard karogh er yur gorcery qnnelov asel, te vorqan heri e Hovnan lineluc: Bayc es mi ban gitem. ayd ayn e, vor Vehaphary piti herana Sevanic, vorpeszi aysteghi miabanutyunn el Ayrivanic hayreri baxty chtchashake:

Katoghikosy haskacav Sahak episkoposi aknarkutyanc nshanakutyuny ev xor harachec.

— Uremn im erkri mej chka mi ankyun, ur es gluxs dnel karoghanam... ur hangchelu iravunq unenam...-xosec inqn iran katoghikosy ev apa dimelov Teodoros sarkavagin: harcrec. — inch en xosum im masin Dvinum:

— Qo voroshumnery, Vehaphar ter, voch voq anxorhurd chi hamarum, bayc, asum en, vor ete du atoravayrum lineir, vostikany cher handgnil qez halacel:

— Im atoravayrum... Lav. es erku oric ayntegh klinem.... Khasnenq, aynpes che, srbazan, — dimec katoghikosy episkoposin:

— Dvin:

— Voch, Byurakan amrocy. che vor na el im atoravayrn e: Aydtegh linelov es mot klinim katoghike ekeghecun: Vostikany gite, anshusht, vor Byurakany im dastakertn e, vor es aydtegh dghyak u ekegheci unim karucac ev tarva mec masn ancnum em ayd amrocum:

— Karogh enq erku oric hasnel:

— Uremn aysor evet tchanaparhvenq: Togh mardik lur tanen Dvin, te katoghikosy elav Sevanic: Tshnamin anshusht el chi dimil aystegh:

Ev nuyn avur erekoyan katoghikosn yur hetevordnerov u merdzavornerov elav Sevanic ev ughghvecav depi yur dzerakert amrocy: Byurakan:

____

Mi qani or heto nerkayacan Nsrin katoghikosi nviraknery Dran episkoposi arajnordutyamb ev handznecin vostikanin katoghikosi dzeragir mi namaky ev dra het miasin: tankagin yncaner:

Katoghikosy yur namakov shnorhavorum er nax vostikani galusty ev aghotum nra hajoghutyanc hamar ev apa yur yncanern arajarkelov: xndrum er nranic apahovutyan hrovartak: te yur andzi ev te atori hamar.

Vostikanin dimelu ays xorhurdy tvel ein katoghikosin Byurakanum eghogh yur merdzavornery:

Beshiry aynqan tagnapov hetevum er Hayrapetin, vor miayn Nsyri mijamtutyuny karogh er nra hetapndutyan arajn arnel: Ays pattcharov katoghikosy chmerzhec merdzavorneri xorhurdy, vor ardarev, barerar hetevanq unecav:

Vostikany gravvelov voch aynqan katoghikosi qaghaqavar namakic, vorqan nra ghrkac yncaneric, shnorhec Hayrapetin azatutyan hrovartak, tuyl talov nran aprel: ur vor inqy cankanum er:

Vehaphary, iharke, yur dzerakert Byurakany geradasec Dvinic: Vorovhetev, giter, vor mahmedakan ishxanavori xosqn u storagrutyuny chein karogh apahovel yur andzy mayraqaghaqum, ayd pattcharov mnac Byurakanum, minchev vor tesne, te tery inch e hajoghum hayoc tagavorin:

Bayc Beshiry katakec, erb Nsyri hramany hasav, vorov vostikany patvirum er nran hangist toghnel hayoc katoghikosin:

Na giter, vor vostikany stacel e arden nverneri mi bazhin, ev ayd e pattchary, vor barekamacel e katoghikosi het: Bayc che vor inqn el yury piti stanar. che vor Ayrivanic dzernunayn veradarnalov: na voroshnl er yur vrezhy Sevanic arnel, isk ete ayd chhajogher: apa Byurakanic:

Bayc aha vostikany xangarum er nran: Inch anel uremn:

Na dimec iskuyn Dvin, mahmedakan kronapeti ognutyan:

Verjins vorovhetev mec azdecutyun uner inchpes yur zhoghovrdi, nuynpes ev vostikani vra, usti xostacav Beshirin: vochnchacnel tal vostikani hrovartaky ev noren katoghikosin yur vrezhxndrutyan handznel:

Minchder Dvinum ays hogserov ein zbaghvac, ev hayoc katoghikosy ancnum er yur dzmery xaghaghutyamb, mer erku araqyalnery, ayn e: Vahram sepuhn u Marzpetuni ishxany tapharum ein hayoc mec u phoqr ishxanneri gavarnerum, mi berdic ancnelov myusy, mi amrocic: depi mi urishy:

Bayc nranc araqelutyuny ancnum er apardyun, ev xosqn u hordory ptugh cher berum:

Aghdznyac ishxann, orinak, xostanum er miacnel yur zorqy arqayakan banakin, ete miacac ktesner nran Ashot sparapeti zorqy ev Abas arqaeghbor gndery: Mokac ishxany nuyn hamadzaynutyunn er talis, ete hishyalneri het miasin kgar paterazmelu Vaspurakani tagavory: Ashot brnavory xostanum er mtnel dashnakcutyan mej, ete arqayakan hrovartakov yur ishxanutyan khandznvein Ararati hing gavarnery: Abas arqaeghbayry, yndhakaraky, avelord er hamarum kazmel mi dashnakcutyun, vor piti krver Ashot-Erkati droshi tak: Nra karciqov tagavorn arden vhatvac u heracac er. petq er uremn tuyl tal nran hangstanal mi amrocum, isk gahy handznel orinavor zharangin, ayn e: iran: "Aynuhetev, asum er, kariq chi linil, vor Gevorg ishxann u Vahram sepuhy zorq muran ishxanneric ev kam miutyan mijnord handisanan, zi qaj tagavorin kmianan misht qajery":

Ays banakcutyunnern amisner tevecin: Ashunn u dzmery ancan, ev sksav Hayastani geghecik garuny:

Ev sakayn mijnord ishxannery voch mi miutyun steghcel chkaracin:

Bayc Dvini hagaraci kronapety Beshir zorapetin arac yur xostumy katarec: Vorqan el vostikany hamar er u inqnakam, aysuamenayniv denpety karoghacav hamozel nran, te na mec naxatinq e hascrel Mahmedi kronin, apahovutyan gir talov hayoc katoghikosin:

— Astvac ayd sury tvel e qez nra hamar, vor dranov mer krony anhavatneri mej taraces, vor Mahmedi qarozac tchshmartutyunn ashxarhin canotacnes, vor ayd tchshmartutyan hakarakordnerin phshres u jaxjaxes: Bayc du, yndhakaraky, xnamum u hovanavorum es mer kroni tshnamun, Mahmedi hayhoychin, srbazan ghurani anargogh mardun:

Ays ev sranc nman zruycner sharunak anum er kronapety, minchev vor vostikany hamozveluc, te dzandzranaluc hraman tvav Beshirin: hetevel noren katoghikosin ev dardznel nran Dvin:

Beshiri cankutyunn el ayd er: Amboghj dzmery na Dvinum mashvel er angorcutyunic: Ayzhm aha garnan geghecik oreri het, hasav iran vostikani aveli evs geghecik hramany: Inch er mnum nran anel, ete voch zorqery havaqel ev dimel Byurakan:

Aydpes el na arav: Mi qani orva mej kazmec, patrastec yur hzor banaky ev hrazhesht talov barerar vostikanin, dimec depi ceruk Aragacy:

Garnan skizbn er: Chnayelov vor Aragacy, Arayi lery ev nuynisk Erablury patac ein der dzyunov, aynuamenayniv Anberdu gavary cackvel er kanachov: Nra sirun dashtery, geghecik hovitnery, saravandnern u lernalanjery zardarvel ein yntir u guynzguyn caghiknerov: Aghbyurnery bazmacel, arunery hordacel ev getery vararel ein: Xashnaracnery iranc dzmerayin hangisty toghnelov: bardzranum ein depi Aragaci lanjery, vorpeszi nra hovasun arotnerum iranc hotern u naxiry aracacnen:

Araratyan dashti vra der xaghaghutyun er tirum, ev geghjukn u erkragorcy sksel ein zbavil dashtayin ashxatutyunnerov:

Hankarc Vostanic lur hasav, te hagaraciq stvar banakov harajanum en depi Anberd: Noren phaxustn u taqusty sksav:

Katooghikosy sakayn der hangist nstac er Byurakanum, aylev zbaghvac yur dastakerti barekargutyunnerov: Ayn oric i ver, vor na vostikanic stacel er apahovutyan hrovartak, bazmacel ein Byurakanum voch miayn hogevor kochman ter andzinq, aylev, ashxarhakan yntaniqner, voronq apastanel ein ayd teghin: inchpes katoghikosi hovanavorutyuny vayelogh mi amrutyan:

Aheki (aprili) geghecik aravotneric minn er: Vehaphary yur dghyaki patshgambum bazmac ditum er ayn pharavor u aknaparar horizony, vor shrjapatum er hovasun Byurakany: -Nra hyusisayin koghmic bardzranum er laynadir u qaragagat Aragacy yur caghkacin saratapherov, lernayin ltchaknerov ev dzyunapat stinqnerov: Hyusis-arevelyan koghmic erevum er Arayi lyary yur kanachazard lanjerov: Arevmtyan koghmic phakum ein horizony Bardoghi dzyunapat katarnery, isk haravic dzgvum er mi dashtahovit, vor Erablur leran storoty berelov: hasnum er minchev Qasaxi xarnurdy ev apa dashtanalov: taracvum minchev Masis: Ayd dashtahovti vra ynkac ein bazmativ gyugher u avanner, voronc ishxum er hishatakac arzhani Oshakany, vor amphophum er yur mej Hayastanyac erkrord lusatui, ayn e: srbuyn Mesropa tankagin nshxarnery: Mi phoqr heru erevum er qaghaqamayr Vagharshapaty, isk nra mot hayoc ekeghecineri taguhin: naxator Ejmiaciny, surb Gayanei vanqy, Mariane kuysi Shoghakaty ev verjapes hzor arqayi sern u vishty merzhogh hrashagegh Hriphsimei hoyakap vkayarany: Ays boloric het ambarnum er vehapanc Masisi spitakaphar katary, cackvac havitenakan dzyunov u saruycov, vor karces ishxum er Araratyan laynacaval dashti vra ibrev hzor u anparteli miapet:

Ays geghecik tesarannery, voronq grete amen or gravum ein katoghikosin ev zbaghecnum nran veracakan mtacutyunnerov, aysor, karces te, krknapatkel ein iranc hrapuyry: Na zvartchanum er, vor karoghacel er yur dastakerti hamar yntrel ayspisi mi geghavayr, ev voroshum er yndardzakel nran noranor shinutyunnerov, amracnel martkocnerov ev bazmacnel yur menarani miandzanc tivy:

Bayc aha henc ayd zhamanak guzhabery hasav Byurakan: "Beshiry galis e" xosqy kaycaki aragutyamb taracvec bolor amrocum ev amenqin sarsaphahar arav: Amroci drnery tchrnchalov phakvecan, patrasti eghac zorqery zinvecan, amrocum gtnvogh ev zenq krel gitcogh mardkanc zenqer bazhanvecan, i bac charnelov naev eritasard hogevorakannery:

Bayc inch. mite ayd tkar uzherov piti krvein nranq hagaracineri dem. iharke voch. da husahat dimadrutyan patrastutyun er:

Hetzhete hasnogh lurery havastecin, te Beshiry galis e voch te Byurakany gravelu, ayl katoghikosin dzerbakalelu: Ev aha ayd pattcharov noren xndir cagec Vehaphari phaxstyan hamar: Nra ayn merdzavornery, voronq vaxenum ein, te Beshiry katoghikosin dzerq, dzgeluc het iranc el piti kalanavore, xorhurd tvin nran Byurakanic heranal: Bayc Sahak episkoposy, Movses vardapety ev teghvuyn miabanutyan glxavornery hakarakecan ayd xorhrdin:

— Chpetq e mi andzi pattcharov shaterin zohel, — asum ein nranq, -katoghikosi phaxstyan hamar tegh chi paksil. bayc nra amen mi phaxusty bazmativ zoher e talis tshnamun: Ete astvac Vehaphari hamar mah e voroshel, apa na chpiti varani ayd voroshman hnazandel. yst vorum ur vor el phaxche, dardzyal patuhasy khasne nran, isk ete che voroshel, apa Beshiri hardzakumy chi karogh vnasel nran:

Bayc ays zruycnery chpharatecin katoghikosi ev nra merdzavorneri erkyughy: Kayacav mi gaghtni xorhurd, vor voroshec Byurakani baxty, ayn e: hamozel katoghikosin heranal shutov depi Bagaran, Ashot sparapeti mot, ev azatel yur andzy vtangic: Sparapety voch miayn mec zorq u anarik amrutyun uner, aylev vayelum er vostikani barekamutyuny: Hetevapes Vehaphary kapahover iran, ete apaviner ayd ishxanin:

Erb katoghikosy haytnec Sahak episkoposin yur voroshumy ev arajarkec nran "xuys tal astuco barkutyunic" yur het miasin, srbazany patasxanec.

— Es kmnam im zhoghovrdi het: Erb na krve, es kaghotem, erb merni, kmernem nra het miasin...

Nuyn voroshumn arin katoghikosi hetevordneric Movses vardapety, Teodoros sarkavagy, erku eghbayr: Movses ev Davit qahananery iranc ashxarhakan eghbor: Sargsi het, ev mi qani urishner:

Bayc ev aynpes nuyn avur gishery katoghikosy, yur erkchot merdzavornery zhoghovelov, nranc het miasin xuys tvav depi Bagaran:

Hetevyal aravot mi qani gund zinvorner harajanum ein depi Byurakan: Amrocakannery, hervic nranc tesnelov: karcecin, te tshnamu harajapahnern en ev sksan tagnapov depi martkocnery vazel: Bayc erb ayd gndery motecan, nranq zarmanalov nkatecin vostanikneri droshaknery ev uraxutyamb lcvecan: Ekoghnery voch te tshnaminer, ayl hay zorqer ein. bayc vor ishxani zorqery, voch voq chgiter:

Erb nranq Byurakani parspnerin hasan, amrocakannery zarmanalov tesan, vor mi qani haryur hoguc baghkacac ays zoragundy voch pet uni, voch glxavor, ayl mi inch-or xarazanazgest mard, xachanish droshy dzerin, arajnordum e nranc:

Erb amroci drnery bacin ognutyan hasnogh zorqy ners yndunelu, Sahak srbazany depi droshakakir arajnordy arajanalov, asac.

— Ays inch em tesnum... hayr Solomon: Tchgnavory zorapet e dardzel...

— Ayo, srbazan, ekeghecvo azatutyuny pashtpanogh zorqin tchgnavornery piti arajnorden, — patasxanec xarazanazgest hayry ev patmec nran, te inchpes er zhoghovel ayd zoragundy:

Solomon tchgnavory Sagastan aqsorvac mi hay qahana er, vor baxti bermamb azatutyun gtnelov: veradardzel er hayreniq ev yur orery vanqerum anckacnum er tchgnutyamb:

Lselov Ayrivanqi kotoracy ev hayoc katoghikosi krac halacanqnery, nra mej varvec azgakicnerin ognelu naxkin erandy ev na sksav tapharel shenern u avannery ev hordorel zhoghovrdin zenqi dimelu ev iranc pashtpanelu, qani vor ishxannery merzhum ein nranc ayd pashtpanutyuny:

Tchgnavorin ynkeracan mi qani azat zinvorner, voronc shnorhiv na hetzhete kazmakerpec mi gund, vor ognutyan er hasnum hardzakman entarkvogh gyughacinerin: Erb lur taracvec, te Beshiry dimum e Byurakan: katoghikosin dzerbakalelu, tchgnavory hraver kardac yur gndin: gnal hayrapetin ognutyan, vorovhetev, na el nuynchaph lqyal u anognakan er, vorqan geghjuk zhoghovurdy:

Ays hravery sirov yndunvecav gndi koghmic:

Baci ayd, tchgnavori xmbin miacan naev avannerum gtnvogh urish azat zorqer, voronq "minchev aysor erkri ishxanneri hamar krvecinq, ayzhm el ekeghecvo ishxani hamar krvenq" aselov, harel ein xachanish droshin ev dimel Byurakan:

Tchgnavori het ekac zorqy veharani shurjy patac spasum er, vor Vehaphary elne ev orhne iranc: Ayd mi bnakan ev iravaci cankutyun er ayn zorakani hamar, vor inqnakam ekel er yur ekeghecin ev nra pety pashtpanelu: Bayc vorqan mec eghav Solomon hor cavy, erb Dran episkoposy haytnec nran, te Vehaphary xuys e tvel Bagaran:

— Im zorqery kcrven, ete ayd imanan, -asac na episkoposin, — nranq ekel en aystegh Vehapharin pashtpanelu: Isk ete nranc haytnvi, te katoghikosy dzgel e miabanutyuny yur andzn azatelu hamar, nranq guce veradarnan henc ays vayrkenin:

— Inch anenq uremn. menq karot enq ayd zorqi ognutyan, — harcrec episkoposy:

Phoqr mtaceluc et tchgnavory patasxanec.

— Petq e haytnel nranc, te Vehaphary hivand e ev elnel che karogh:

Ays anmegh suty ogut kbere mez:

— Che, hayr Solomon, chka mi sut, vor hancanq chhamarvi, ev chka hancanq, vor anpatizh mna, — nkatec episkoposy, — es ayd tiraser zorqin xabel chem karogh: Aveli lav e haytnenq nran tchshmartutyuny, isk mer pashtpanutyan gorcy toghnenq nra xghtchin:

— Ayd mievnuyn e, te menq mer dzerqov Byurakany handznenq tshnamun:

— Inch anenq uremn, — harcrec episkoposy tarakuselov:

— Vochinch aylevs anelu chunenq, mnum e, vor es inqs gorcem ayd hancanqy, ete ardarev da mi hancanq e, — asac tchgnavory: Apa durs galov Veharani baky, haytnec zorqerin, te "vehaphary hivand e ev im beranov ugharkum e dzez yur hayrakan orhnutyuny":

Zorqy, iharke, havatac tchgnavorin ev shatery nrancic ekan ayn hamozman, te tshnamu hardzakman lury vaxecrel e katoghikosin:

Ays hamozumy minchev angam borboqec nranc mej vrezhxndrutyan kraky:

Nuyn orn evet zorqery kargavorecin: Te amrocum eghacnery ev te noreknery bazhanecin mi qani xmberi, voronc ev kargecin zanazan tegherum, ayn e, vomanc: ashtarakneri mej, vomanc: parispneri vra ev mnacyalnerin: drneri araj kam gaghtni cackarannerum:

Yndhanur hramanatarutyuny handzn aran teghakan zorqeri vra: Teodoros sarkavagy, vor qaj zinasharzh er, isk ekvorneri vra: Solomon tchgnavory:

Arden amen inch patrast er, erb tshnamin erevac, vor nstajanum er Vagharshapati koghmic:

Iskuyn amen mi mard yur teghy brnec:

Sahak episkoposy hramayel er, vor amroci hogevorakanneric nranq, voronq zenq chein krum, zhoghovvin ekegheci ev hskumn kataren: Ayd hskumy piti sharunakver bolor zhamanak, qani zorqy krvum er: Kochnaki dzaynn arnelun pes ekeghecin aghotoghnerov lcvecav: Aydtegh ein inchpes hskumn kataroghnery, nuynpes ev ayn kanayq u ceruniq, voronq zorqin pitani linel chein karogh: Inqy: episkoposy arajnordum er aghotoghnerin:

Tshnamu zorqy motenalun pes hardzakumn sksav: Beshiry karcelov, te katoghikosy amrocumn e ev te verjins taphur e pashtpanutyan mijocneric, voroshel er hankarcakan hardzakumov vaxecnel katoghikosin ev stipel nran inqnakam andznatur linelu: Goroz hagaracin avelord er hamarum minchev angam banakcutyun sksel nra het: Na mtacum er, te iravunq uni hardzakvelu ev kalanavorelu nran, inchpes yur verjin carayin. inch hark kar qaghaqavarakan dzever gorc dnelu:

Bayc vorqan mec eghav nra zarmanqy, erb tesav, vor Byurakanum aynpes chen handipum iran, inchpes Ayrivanqum, vor amroci parispneric u ashtarakneric teghum e yur zorqi vra neteri sastik taraph ev haryuravor svinner u geghardner odi mej trchelov: shamphrum en hardzakvoghneri krcqern u tikunqy: Ays der bolory cher: Berdi dran ashtarakic taphvecav dury jaxjaxel tchgnogh zorqi vra kpradzyuti krakvogh heghegh, vor shaterin teghn u teghy ayrec:

— Uremn menq gorc uninq voch te anpashtpan katoghikosi, ayl zinavaryal mi amroci het, — asac Beshiry yur merdzavornerin. — et qashvenq, banak dnenq ev kanonavor hardzakman patrastvenq:

Ays aselov na nahanji phogh hnchecrec, ev zorqery parispneric heracan: Amrocakannern uraxutyan aghaghak bardzracrin ev sksan caghrel hagaracinerin, anvanelov nranc "erkchot u knamardi":

Tshnamin vochinch cher patasxanum, na miayn krtchtum er atamnery ev vrezhxndrutyun sparnum:

Nuyn avur erekoyan Byurakani parispneri vra varvecan haryuravor krakner, ev zorqn u zhoghovurdy sksav uraxutyan ton katarel:

Bayc tshnamu banakum urish gorci vra ein: Bazmativ varpetner zbaghvac ein babanner, palistrner ev urish parspahar gorciqner patrastelov: Karucanum ein, minchev angam, mi kria ev phayte sharzhakan ashtarak: Zorqy parapac er kaxaranner u verelakner patrastelov, isk inqy: Beshiry andzamb hskum er ayd ashxatutyanc vra:

Hetevyal aravot amrocakannery tesan, vor tshnamin mi gisherva mej bavakan gorc e katarel, ev vor sharunakvogh ashxatutyunnery hetzhete sparnacogh kerparanq en arnum: Bayc ayd baneric nranq chvaxecan, ayl iranq el iranc koghmic sksan hamapatasxan patrastutyunner tesnel: Amenic araj ashxatecin hranyuti pasharn avelacnel ev parispneri tak gaghtni ancqer banalov: krian ayrelu kam ashtaraky korcanelu masin hark eghacy hoga: Darbinnern zbaghvac ein erkate karter kam jaxjaxogh gorciqner krelov: Kanayq hnotineric gndakner ein patrastum ev eracrac tcharpi kam dzyuti mej tataxum: Zorqn ayd ameny phoxadrum er parispneri kam ashtarakneri vra: Amen tegh ashxatanqy erum er. amenqn el masnakcum ein mi vorosh gorci:

Ereq oric het verjapes tshnamin noren sksav motenal ev araj varel razmakan gorcinery: Mi haryur hogi zbaghvac ein tapharak u laynadir krian glanneri vra glorelov, mi haryury araj er varum anivneri vra hastatac erharkyan ashtaraky: Mi xumb berum er babann u xoyy, mi urishy palistrnery, mi errordy: jrov li tikery, voroncov petq e parispneric taphvogh kraky hangcnein, isk zenq sharzhogh zorakann sksum er amroci shurjy patel:

Ayd mijocin Byurakani ekeghecum handisavor patarag er matucanum Sahak episkoposy: Zhoghovrdi het miasin gtnvum er ekeghecum naev zorqy: Na ekel er verjin angam patarag tesnelu, verjin angam yur surb naxaharc hogebux ergery lselu s. Phrkchi kenarar marmnin u aryany haghordvelu:

Bacaka ein miayn pahnord zorqery, voronq hskum ein amroci drnerin ev tshnamu sharzhmany:

Zorqin haghordutyun taluc araj Sahak episkoposy xosec nra het bemi vrayic.

— Chors haryur yotanasun tari araj, vov im sireli zavakner, patrastvecan tshnamu het krvelu vardananc qajery: Nranq el dzez nman nax astuco ognutyan ev apa iranc bazki zorutyan dimecin: Nranq el ashxarhayin pharqi kam andznakan shahu hamar chein krvum, ayl hayreniqi ev ekeghecu azatutyan hamar: Inchpes aysor, aynpes el ayn zhamanak, tshnamin kamenum er ayd azatutyuny xlel, hay azgn strkacnel, bayc Vardananc qajery tuyl chtvin nran ayd anelu: "Aveli lav e azat mernenq, qan struk aprenq", asacin nranq ev ankeghc srtov hardzakvecan tshnamu dem, vor krknapatik zoravor er irancic: — "Chvaxenaq hetanosneri bazmutyunic, mahkanacui ahavor sric, — asum er Vardany yur zorqerin, — zi ete astvac mez ogne, menq nranc ksatakenq ev tchshmartutyan koghmy kbardzrana: Bayc ete hasac e mer mernelu zhamy, apa aveli lav e, vor mernenq surb krvi mej ev qajutyan het vatutyun chxarnenq..." Ev nranq qajabar krvecin, bazmativ tshnaminer satakecin ev iranq el qajutyamb meran: srery dzerqnerin, harvacnery krcqi mej... bayc nranc anuny anmah mnac minchev aysor ev anmah piti mna havityan... Vov kimanar ashxarhum, te eghel en Vardananq, ete nranq erkchotutyamb miayn iranc andzn aprecnein: Che vor nrancic araj ev heto aprel ev merel en milionavor mardik, vov e dranc anuny hishum: Isk Vardananc qajerin chen moranum, vorovhetev nranq krvel u merel en amenasurb gorci: hayreniqi azatutyan hamar: Duq el ahavasik kamenum eq havasarvel Vardananc, duq el nranc nman patrastvel eq ekeghecu ev hayreni azatutyuny pashapanelu, duq el kamenum eq anmah anun zharangel azgi mej... Uremn mi vaxenaq tshnamu zorutyunic, nra ahavor patrastutyunic: Dzer datn ardar e ev krivn iravaci, isk astvac zoravig e linum ardarutyan: Ete minchev angam mah hasne dzez ays krvum. uraxutyamb ynduneceq nran, zi dra phoxaren erknqum ananc kyanq, isk erkrum anmah anun piti zharangeq: Ays handisavor zhamun s. astuco seghani araj es el krknum em surb Ghevond ereci ayn xosqery, vor na ughghec Vardananc qajerin. "Mi tulutyamb lqanicemq, eghbarq, ayl pndutyamb srtiv ev hastatun havatov kamakar hardzakescuq i vera tshnamyacn, vor harucyal gan i vera mez: Mer huys mez krkin erevi. ete meranimq: kyanq, ev ete merucanemq, mez nuyn kyanq araji kan...": Moteceq uremn tchshmartutyan ev surb iravanc hamar mernogh Phrkchi marmnin u aryany. haghordveceq nran ev ayd haghordutyuny togh ariacne dzer srtery, uzh ta dzer bazkin ev haghtutyun: dzer srin...

Erb pataragich srbazany s. haghordutyan skihy dzerin xonarhec bemi vra, zorqery kargov araj ekan ev haghordvecan: Nranc hetevic amroci zhoghovurdy sksac phoqric minchev mecy, vorovhetev amenqn el patrastvum ein orhasakan krvi:

Phoqr zhamanakic het zorqern arden parspi ev martkocneri vra ein:

Arevn arden bardzracel er, erb tshnamu naxahardzak gndern amroci shurjy patecin ev sksan netadzig linel depi parspi hay zinvornery: Verjinners patasxanecin nranc nuyn zenqov:

Apa hetzhete motecan kanonavor xmbery, voronc mi-mi sharqy asparaphak anelov: cackum er te iran ev te hetevogh xmberin: Verjinners aydpisov patsparvac: netadzig ein linum anyndhat: Ayd depqum pasharyalnerin pashtpanum ein miayn parspi atamnery:

Mi ar zhamanak hakarakordnern zbaghvac ein ays hangist turevarov: Bayc aha motecrin parspin mi stvaraglux xoy: Da voch ayl inch er, ete voch mi ahagin geran, vor hast shghtanerov kaxvac er anivneri vra amracrac mi cacki arastaghic ev glxin hagcrac mi hast u sracayr erkat: Ayd kaxaranavor gerany parspin motecnelov: nra etevic chvanov qashum ein tasnyak mardik ev hankarc bac toghnelov: erkate gluxy zarkum patin: Aydpisov nranq qarery xaxtelov ashxatum ein parispy korcanel:

Urish koghmeric motecnum ein babanner u palistrner: larac arjari amur jigherov: Dranc vra dnum ein ahagin qarer ev uzhgin taphov zarkum parspi shurterin:

Parspahar gorcineri shurjy vxtum ein bazmativ zorqer: Nrancic vomanq gorcinern ein sharzhum, vomanq gorcavornerin patsparum ev vomanq gorcineri dem xizaxogh martiknery vanum:

Bayc haziv arajin xoyy sksel er yur harvacnery ev aha parspi vrayic taphecin nra vra krakvac kpri heghegh ev navtov tataxun xoti xrdzikner, voronq xoyi taxtake cacky varelov, ahagin hrdeh arajacrin: Chnayelov vor hrshejnery iranc tkery datarkelov ashxatecin hrdehy hangcnel, aynuamenayniv bocy laphec xoyi cackn u kaxarany ev gorcin anpitanacac ynkav getni vra:

Vochnchacac xoyin phoxarinec mi urishy, vori cacky patac er trjac taghiqov ev tamkacac kashinerov: Amrocakannery nra dem el sksan mrcel hamapatasxan hnarnerov:

Isk qarer ardzakogh palistrneri dem miayn mi mijoc unein nranq, ayn e: chvannerov kapum u kaxum ein parspic xoti ahagin xurdzer, voronc dipchelov: palistri rumby korcnum er yur taphi zorutyuny ev aydpisov anvnas darnum parspi hamar: Bayc tshnamin yur erkarabun jaherov varum er ayd xurdzery, voric heto amrocakannery chvany ktrelov: vayr ein dzgum hrdehvac xoty ev urish xurdzer phoxarinum nranc:

Minchder tshnamin mi koghmic yur parspahar gorcinerov ashxatum er parispnern u patneshnery phlcnel, myus koghmic nra aveli xizax xmbery sandughqner u verelakner ein amracnum parspi u ashtarakneri vra ev ashxatum ein depi ver bardzranal: Nranq vahannery glxnerin ev sury dzerqnerin brnac: maglcum ein ayd sandughqnery ev zarmanali ariutyamb depi ver suralov: ashxatum ein zorov ners trchel depi amrocy:

Bayc hay zinvornery zhamanak chein talis ayd qajerin: Erkate ahagin dzogherov, svinnerov u nizaknerov sharunak harvacum, vayr ein glorum nranc kam erkate zhaniqavor karterov nranc gluxn u marminy shamphrelov: depi ver ein qashum ev charachar satakum: Shat tegh el sandughqnery glorelov: getin ein totaphum vran maglcoghnerin:

Tshnamu hardzakumn anyndhat sharunakvum er: Te drsic ev te nersic krvum ein kataghutyamb: Voch mi koghmy teghi cher talis myusin: Neteri taraph er, vor teghum er veric vayr ev hakarak, svinner u geghardner ein, vor sharunak trchum ein odi mej. sandughqner ein, vor jaxjaxvum, nizakner, vor phshrvum, vahanner, vor jardvum ein:

Isk bocn u kraky inchpes mi lanacaval hrdeh patum er parispnery, patneshnery ev ashtaraknery:

Beshiry tesnelov, vor byurakancineri ynddimutyuny ahagin kotorac e anum yur zorqi mej, hramayec nran nahanjel ayd ory: Parispneri tak kutakvac ein ahagin tvov diakner, voronc tshnamin zhoghovelov: haziv minchev ereko taghel karoghacav mi yndhanur phosi mej:

Ays hangamanqy kataghecnum er Beshir zoravarin, na phrphrum ev atamnery krtchtum er: Bayc inch karogh er anel: Pasharyalnery iranc partqn ein katarum ev pashtpanvum ein herosabar:

Mi vayrkyan na mtacec toghnel Byurakanin brnutyamb tirelu voroshumy ev arajarkel katoghikosin andznatur linel xaghaghutyamb: Na havatacac er, te katoghikosy amrocumn e ev te inqy verj i verjo piti tire nra dghyakin ev dzerbakale nran: Bayc mek el mtacelov, vor pasharyalnery karogh en yur arajarkutyuny merzhel, iran el aydpisov caghrel u viravorel, toghec ayd voroshumy:

— Zenqi uzhov karnem ev khatakem ays amrocy, — asac na, verjapes ev hraman tvav zorqin: nor ev sastkaguyn hardzakman patrastvelu:

Hetevyal aravot, der arevy chcagac, Beshiry noren yur zorqerov depi berdy dimec: Noren netadzignern u partzaharnery iranc gorcn sksan: Baci ayd, pasharyalnery erkyughov tesan, vor phaytakert ashtarakn u ahagin krian, voronc naxyntac ory toghel ein parispneric heru (orovhetev huys unein aveli tetev gorcinerov parispnery phlcnel), arden motecnum en: arajiny parispnerin, isk erkrordy: burgeric minin: Nranc erkyughy voch te ashtaraki u kriayi taliq harvacneric er, ayl ayn mtadrutyunic, te chlini ayd gorcinery chmotecnen ayn tegherin, ur cankali er, aysinqn: ur vor daran ein larel iranq: Ays pattcharov inchpes naxyntac, nuynpes ev ayd ory hay zinvornery chmotecan parspi ayn masin, vor amenic tuyln u dyuramatuycn er, kamenalov molorecnel tshnamun: Isk verjins, vor or araj arden nkatel er inchpes aydteghi harmarutyuny: ashtarakic kamurj dzgelu hamar, nuynpes ev ayn, vor zorqery chen pashtpanum ayd masy, ekel er ayn ezrakacutyan, te nersic uremn krvan chuni patvary, ev ayd e pattchary, vor zorq che kangnum aydtegh: Usti shutov erharkyan martkocy anivneri vra tatanelov sksav motenal parspi ayd masin: Pasharyalneri uraxutyany chaph chkar: Vorovhetev na kang piti arner henc aynteghi vra, ur iranq phorel ein yndardzak getnaphor, vori verin eresy pahpanvum er nersic zarkac ev henaranneri vra hastatac mi taxtakamacov: Ayd getnaphori mej tegh-tegh darsvac ein navtov tataxun xriv u xrdzikner: Ete ashtaraky kangnecnein getnaphori vra, iranq henarannery hanelov: taxtakamacy piti qandein: Aydpisov hoghi cacky ashtaraki canrutyan chdimanalov: piti phlcher, vorov ev martkocy vayrahak korcaner: Aynuhetev xotn u xrivy krakelov: piti ayrein naev ashtaraky:

Pasharyalneri aknkalutyunn i derev cheghav: Phaytakert martkocy kangnecrin parspi dyuramatuyc teghi mot, isk ev isk getnaphori vra: Hagaracineri martiknery ashtaraky mtnelov iranc gorcn sksan: Nra nerqin harkic sakrerov u nigerov phorphrum ein parspi himqy: Erkrord harkic: phoqrik xoyerov xaxtum ein nra prgunqi qarery: Ayd erku bazhanman ashxatavornerin pashtpanum er pasharyalneri harvacneric tamuk kashov patac hast taxtakamacy, vor erkrord harki hatakic bacvelov: karchum er parspin ev aydpisov cackum parspaharnerin:

Hay zorqeri mi stvar xumb vazec iskuyn ashtaraki koghmy ev sksav kriv mghel nra errord harki martikneri dem, voronq ashxatum ein erkatapat kamurjy parspi vra ijecnel:

Erku koghmic el kataghi kriv sksav: Netery teghum ein aj u dzax. nizaknery tchotchum u harvacum, zhaniqavor svinnery xphum u mimyanc karchum, bayc krvoghneric voch miny teghi cher talis myusin:

Hankarc erkate dzoghapat kamurjn ashtaraki bardzunqic tchrnchalov ijav parspi vra, ev hagaraci martiknery mimyanc etevic sksan nra vrayov xuzhel depi parispy:

Aystegh phrtec husahat kriv. nersinnery dimadrum ein herosabar, drsinnery xizaxum hamardzakoren: Nizakner ein: vor phshrvum, vahanner: vor jaxjaxvum, srer: vor shoghum kam trchum ein aj u dzax, ev martikner, voronq kamrji u parspi vrayic totaphvum ein depi vayr: Hagaraci ynkac zinvornerin sharunak phoxarinum ein norery, voronq nerqin harkic vazum ein depi ver divakan tcharpkutyamb minchder hay zorac tivy gnalov nvazum er: Vorovhetev myus koghmeri vra krvoghneric sranc ognutyan hasnel chein karogh. amen mi xumb yur dimadir hakarakordn uner: Bayc ev aynpes ayd sakavativ qajery krvum ein husahat kataghutyamb ev mievnuyn zhamanak zarmanum kam zayranum, vor ashtaraky aydqan zhamanak kangun e mnum yur teghy:

Phoqr mi evs ev hay ktritchnery piti haghtaharvein, ev ashtaraki zorqery verjin harvacy talov nranc, piti xuzhein parspic ners: Bayc aha: hankarc lsvec mi bombyun, apa mi dghrdoc, ev phaytakert ashtaraky, aliqneri mej ynkghmogh hskayakan navi nman tchotchalov u tatanelov sksav mi koghmic xrvel getni mej ev myus koghmic hakvelov: zarnel parspin: Kamurjn u nerqin taxtakamacy phshrvecan, verin harky myus erkusic bazhanvelov korcanvecav, isk verjinnerin shrjapatec mi soskali hrdeh, vor arajacel er getnaphori mej navtov voghoghac xrivneri varveluc:

Hagaracinery ayd tesnelov husahatutyan aghaghak bardzracrin, minchder hayern uraxutyan u cncutyan dzayner ein ardzakum: Tepet hrshejneri xumby shrjapatec iskuyn varvogh ashtaraky ev taphec nra vra yur aycatikneri jury, sakayn kraky hangcnel chkaroghacav: Boceghen lezunery, voronq getni mijic anyndhat caranalov shrjapatel ein ashtaraky, grete kes zhamum ayrecin u moxir dardzrin nran: yur mej unecac zenqerov u zorqerov:

Ashtarakic aveli lav baxti chhandipec krian, vor glxavor burgin motecnelov: kamenum ein nra nerqin harky xramatel: Krian mi qarakusi ev laynadir taxtakamac er, mi qani kangun bardzrutyamb, hastatvac ut stvar anivneri vra ev chors koghmic patac aneph u tac kashvov, vor nran verin koghmic azat er pahum hrdehic: Ayd canrasharzh gorcin araj ein mghum glanneri vra dzgac taxtakneri vrayov: Burgin kam parspin motecneluc het, nra tak mtnum ein mi qani tasnyak mardik, voronq ev trerov u nigerov sksum ein qandel patvary, chvaxenalov amrocakan harvacneric, vorovhetev hastashen taxtakamacy pashtpanum er nranc:

Sakayn byurakanciq urish hnar ein mtacel nran krakelu hamar: Henc vor hagaraciq arajin phoqrik xramaty bacin, iranq ayd teghov sksan taphel ahagin qanakutyamb tephaxarn navt: Heghuky hoselov ltchacav kriayi tak. apa mi akntartum krakecin nranq ayd heghuky henc xramati beranum: Bocy cavalvelov mtav kriayi mej: Parspahar gundn sksav phaxchel, shatern el krakic brnvecan, isk krian mnac boceghen lezuneri mej: Ayd mijocin burgi verevic sksav teghal neteri sastik taraph ayn xizax xmberi vra, voronq kartavor chvannery dzerqnerin motenum ein kriayin: krakneri mejqic nran azatelu hamar: Ayd anel, iharke, tuyl chtvin nranc hayery, ev krian hetzhete ayrvelov dardzav mi moxrakuyt:

Zorapeti kataghutyany chaph chkar: Arabakan nzhuygy hecac, suseramerk ev srarshav na dimum er mert ays ev mert ayn koghmy, ev ahegh vorotalov: araj er mghum martiknerin, vomanc tshnamanum, vomanc xraxusum er. hay ktritchnerin orinak er talis nranc, varum, borboqum er paterazmy: Bayc bolorn izur, bolorn apardyun: Hayoc netern u kraky ahagin kotorac ein anum nra zorqi mej: Shatery nrancic dzgum, phaxchum ein ev zoravari hramann u sparnaliqy cher veradardznum dasaliqnerin:

Verjapes mi qani zhamva kataghi krvic u xizax hardzakumic het Beshiry hraman arav zorqin nahanj talu ev banakateghy darnalu:

Aydpes el katarvecav:

Isk byurakanciq uraxutyan aghaghaknerov caghr u canak ein anum nranc:

Ayd gisher tshnamu banaky karces sugi mej er, minchder Byurakany jaherov u ghambarnerov lusavorvac: haghtutyan ton er katarum:

Hetevyal erku ory tshnamin hardzakum charav, vorovhetev zbaghvac er yur vnasnery darmanelu ev nor zoraxmber kazmelu hogserov:

Errord ev hetevyal orery na sharunak hardzakvum ev mi qani zham anhajogh kriv mgheluc u haryuravor hoginer korcneluc het veradarnum er banak:

Yot or ancav ayspes ev sakayn Beshiry chkaroghacav Byurakann arnel: Uterordin: na patrastvum er banaky vercnel ev heranal, erb mi dzhbaxt u anaknkal depq hayoc baxti anivy dardzuc:

Solomon tchgnavori berac zorqeric erku hogi, voronq pahanord xmbic ein, vetchi brnvecan katoghikosarani tiknapahneri het: Vetchy krvi phoxvelov: byurakancinery noreknerin cececin: Verjinners aranc iranc arajnordi xndirn u taxandzanacy ushadir linelu: dimecin veharan: katoghikosin gangatvelu: Sahak episkoposy dimavorec nranc ev yur qaghcr xosqerov u hordornerov ashxatec zinvorneri sirty amoqel, bayc verjinners andrdveli mnacin, nranq kamenum ein katoghikosin tesnel:

Erb verjapes episkoposy haytnec, te katoghikosy Byurakanum che, hetevapes nran tesnel chen karogh, pahanord zinvornery karces sarecan:

"Inch, uremn menq mer katoghikosin cheinq pashtpanum, uremn mer andzy vtangi einq entarkel mi qani tshvar, byurakancineri hamar...", asacin nranq episkoposin ev aranc aylevs ushadir linelu nra xosqerin, iranc teghy veradardzan:

Nuyn avur erekoyan sev xorhurd hghacan ayd erku hayery, voronq, dzhbaxtabar, pahanord linelov: voch ekeghecumn ein gtnvel, voch episkoposi qarozy lsel ev voch haghordutyun arel: Nranc srtery vochnchov chein phaphkacel ayd orhasakan orerum: Yndhakaraky, der aveli xstacel u angtacel ein te paterazmi aryan golorshinerov ev te katoghikosarani tiknapahneric krac viravoranqov:

— Katoghikosn inqy phaxel e Bagaran, isk yur zhoghovurdy toghel tshnamu araj, orinavor ban e ays, — harcnum er zinvorneric miny myusin:

— Iharke, voch:

— Inchu uremn menq mer gluxy mahun enq talis: Beshiry erb el lini Byurakann arnelu ev mez amenqis sur e qashelu: Ete katoghikosy, vor hayr u xnamakal e, toghnum e amenqin u phaxchum, menq inchu chpiti hetevenq nra orinakin: Vov kpahe mer kinn u zavaknery, ete menq spanvinq: Iharke: voch voq:

— Inch anenq uremn, phaxchenq aysteghic, — harcrec ynkery:

Arajin zinvory mi phoqr mtacec ev apa shshnjalov asac.

— Menq karogh enq minchev angam vrezhxndir linel mez cecoghnerin:

— Inchpes:

— Minchev angam karogh enq mez harstacnel...

— Bayc inch piti anenq:

— Beshiry ho amrocy verj i verjo piti arne:

— Ayo:

— Ho bolorin piti kotore:

— Ayo:

— E, ete menq kendani mnanq, byurakancinerin inch vnas:

— Iharke vochinch:

— Uremn es kertam ays gisher Beshiri mot:

— Heto:

— Kxosem nra het: Ete na khamadzayni tal meznic yuraqanchyurin haryurakan voski, aylev Vostanum haryur artavar hogh, menq amrocy khandznenq nran...

Pahanord zinvori achqern uraxutyunic phaylecin: Voch xightchy, voch eghbor tshvarutyuny chsharzhecin ayd vayrkenin nra sirty, vor hrtchvum er apaga harstutyan u erjankutyan husov:

— Gna, isk es kbanam ashtaraki phoqrik ancqy... Amrocum vov karogh e imanal, te menq arajnordecinq Beshirin... che vor shat tegherum kan ancqer ev pahanordner...

Asacin ev katarecin:

Kes-gisherva mej hagaracineri phoghy hnchec amrocum: Hayoc zorqn u zhoghovurdy, vor hangist qnac ein, ev chein erazum, te haghtvac tshnamin khamardzaki motenal berdin, sarsaphahar ver tran teghneric: Aghmukn u aghaghaky brnec amen tegh. hagaracinery kotorel sksan... Chnayelov, vor hayoc zorqy zenqi dimec iskuyn, chnayelov vor Teodoros sarkavagn u Solomon tchgnavory srery dzerqnerin zorqi arajn ancan, ahavor dzaynov xraxuys kardacin ev sksan krvel ners xuzhoghneri dem, aysuamenayniv nranc ynddimutyuny chkaroghacav ynktchel tshnamu zorutyuny, vor gnalov atchum ev amen tegh gravum er, vorovhetev amroci mec drnery bacvac ein arden ev hagaraciq gundagund ners ein taphvum:

Ancan mi qani zhamer orhasakan krivn u husahat ynddimutyuny verjacav... Amrocn amboghjapes voghoghvecav aryunov, phoghocnern u tnery lcvecan diaknerov, vorqan zorq u zhoghovurd kar amrocum, amenqy grete nahatakvecan. bayc krkin chaphov hagaraciner jnjvecan, vorovhetev amen mi hay zinvor: merneluc araj: satakum er mi qanisin:

Erb aryan golorshineric arbac hrosaknery ners xuzhecin ekeghecin, Sahak episkoposy hskumn er katarum aydtegh: Nran shrjapatel ein ceruni miabannery, anzor kanayq ev zaramyal ceruniq: Aghotq u paghatanq, lac ev koc irar miaxarnvac dghrdecnum ein tatchary: Hankarc shrjapatecin nranc suseramerk zinvornery, aharku demqerov, aryunrusht hayacqnerov ev vayreni aghaghakov:

Sakayn voch sreri shoghaly ev voch dahitchneri sparnanqy chvaxecrin aghotogh nahataknerin: Karces te henc dran el spasum ein nranq: Zhoghovrdi mi masy durs phaxav ekeghecuc, mi masy teghn u teghy sri tcharak dardzav, isk episkoposin u miabannerin durs qashecin iranq, kataghi zinvornery, ev berin kangnecrin Beshiri araj:

— Ur e dzer katoghikosy, -harcrec nranc zorapety:

— Gnac Bagaran, — patasxanecin nran:

— Ays angam el uremn phaxav na im dzerqic...— gochec Beshiry kataghutyamb... ev apa atamnery krtchtelov mrmrac, — hog che, menq Bagaran el kertanq... Ayzhm der duq tuzheceq:

Ays aselov na hramayec zinvornerin merkacnel bolorin ev canr tanjanqnerov u anarg arakanqov kotorel nranc:

Zinvornery katarecin iskuyn zorapeti hramany: Arajin ev darnaguyn mahy hasav Sahak episkoposin, apa myus miabannerin:

Ayd ory, vor 924 tvakani april 17-n er, miazhamanak nahatakvecan bolor ayn glxavornery, voronq hakarakelov katoghikosi heranalun, irenq mnacel ein Byurakanum: Dranc tvumn ein Movses vardapety, Davit ev Movses qahananery, nranc zinvorakan Sahak eghbayry ev Solomon tchgnavory:

Teodoros sarkavagy, vor viravor ynkac er diakneri mej, mahvan harvac stacav mi sinlqor zorakanic:

Beshiry Byurakann avereluc et mec avarov u bazmativ gerinerov veradardzav Dvin:

Nerkayacnelov vostikanin erku hay matnichnerin, zorapety xndrec Nsyrin: vardzatrel nranc:

Ev Nsyry, ardarev, yst arzhanvuyn gnahatnc ayd tshvarakanneri matucac carayutyuny:

— Dzer vardzatrutyuny klini ayn, inch vor stanum en arhasarak bolor matnichnery, — asac na zinvornerin. — duq, vor chkaroghacaq havatarim mnal dzer tererin u havatakicnerin, harkav, mez aveli evs anhavatarim kliniq:

Ays aselov na hramayec dahitchnerin iskuyn evet glxatel nranc:

G

HAShTUTYAN PTUGhNERY

Txur kghzin ev nra bnakichnery hetzhete iranc azdecutyunn arin hogvov u marmnov viravor arqayi vra: Nra drutyunn ayzhm aveli er vattaracel: Tunavor netic harajacac verqy orystore qayqayum er nra erkate aroghjutyuny: Tepet taguhin xnamum er nran amenaqnqush hogatarutyamb ev virabuyzhy krknapatkum er yur janqery, aysuamenayniv, ardyunqy husahatakan er: Tagavory hetzhete niharum ev dalkanum er. nra amur kazmvacqy korcnum er yur zorutyuny, inchpes hinavurc kaghnin, vori armatnery krcum en vordery... Na orystore darnum er aveli lrakyac, phaxchum er amen ynkerutyunic ev hangist er gtnum miaynutyan mej:

Sakayn bzhishky, taguhu hamadzaynutyamb, xorhurd tvav arqayin shtapel, tnorinel yur verjin kamqy petakan gorceri nkatmamb ev patrastvel: hrazhesht tal ashxarhin, vorovhetev yur hivandutyuny sur kerparanq er arnum:

Bzhshki ayd xorhurdy mi xoramankutyun er: Na giter, vor arqayi verqy verj i verjo piti mahacner nran, bayc giter ev ayn, vor ayd vaxtchany der heru er: Ev vorpeszi aveli evs heracner nran, na ashxatum er hanel tagavorin shrjapatogh miaynutyunic ev txrutyunic: Nran harkavor er aprel urax ynkerakcutyan mej kam zbaghvel petakan gorcerov, vorpeszi sovorakan vshtern u mtatanjutyunnery chmashein nra marminy ev aydpisov charagacnein verqic arajacogh qayqayman yntacqy:

Bayc vorovhetev tagavory hakarak cankutyan er ev cher kamenum Sevanic elnel, usti bzhishky ayd hnary mtacec, vorpeszi gone urishneri ognutyamb karoghana npatakin hasnel:

Ev ayd hajoghec nran: Tagavorn uraxutyamb lsec virabuyzhi xorhurdy ev grec Abas eghbory mez haytni namaky:

Ev aha mi geghecik or Geghama covaki aphy cackvecav zorqeri bazmutyamb: Tagavory, vor dghyaki patuhanic nayum er covaphin, zarmacav: tesnelov aph ijnogh gndery: Skzbum na karcec, te ekoghy Beshirn e, vor veradardzel e yur partutyan vrezhy iranic arnelu, usti erkyughi nman mi ban nra sirty xrovec: Bayc erb nkatec yur arqayakan droshaky, vor layn bacvac cacanum er covaphi vra, nra anhangstutyuny phoxvec uraxutyan:

"Ayd Marzpetunin e, im qaj ev havatarim ishxany...", — shshnjac na ev durs elav senyakic: depi ditarany gnalu:

Nran handipec taguhin, vor pahapan hreshtaki nman hskum er arqayi vra: Tesnelov verjinis uraxadem: tikiny zarmacav: Vorqan zhamanak er, vor tagavori demqy cher zvartacel ev shrtunqnery chein cicaghel. ayzhm inch er patahel: Miguce hivandutyan mi charagushak phophoxutyun er ayd kam te hogekan tkarutyan apacuyc:

Ayd mtqery vayrkenapes cagecin tiknoj glxum, bayc ev iskuyn anhetacan, erb tagavory haytnec nran Gevorg ishxani galusty:

Vochinch aynpes cher karogh uraxacnel taragir taguhun inchpes ayd andzi anaknkal haytnvily: Taguhin, vor sovor er aghmkalic kyanqi, arden hognel er erkar menakutyunic ev, manavand, ynktchvel arqayi hivandutyamb: Ayzhm na ptrum er mi mterim barekam, vorin karenar yur cavery patmel: Ev aha ayd barekamy galis er: Baci ayd, na giter, vor Marzpetunin kyanqov u erandov li mard e ev karogh e huys u kendanutyun nershnchel arqayin. usti sastik uraxacav ayd norutyunn imanalov: Nranq erkusy miasin dimecin depi ditarany, aveli motic covaphi sharzhumy ditelu:

Ev aha handipakac aphy shrjapatecin laster u navakner, voronc masin ishxany hogacel er kanxav: Nranc mej lcvecan mi qani haryur hogi, ev phoqrik tormighn sksav sural xaghagh aliqneri vra:

Harajyntac makuyki mej nstac ein Gevorg ishxany ev arqaeghbayry: iranc hetevordnerov: Nuyn makuyki vra cacanum er arqayakan droshy: Marzpetunin urax er, vor dardznum er nran haghtakan pharqov. vorovhetev hishum er, te vorpisi anstuyg vitchaki mej stacav ayn arqayic: Na hrtchvum er manavand, vor droshi het miasin veradardznum er tagavorin yur harazat eghbory, voric na vaghuc heracac er gzhtutyamb ev vori ajakcutyuny piti apahover ayzhm yur nor dzernarkutyanc hajoghutyuny:

Bayc Abasn urish mtacutyamb er zbaghvac: Na ayzhm galis er yur eghbor u tagavori mot ev hishum er heravor ancyaly, vori het kapvac ein srtaruch hishatakner: Na hishum er yur mankutyuny, vor ancucel er Erazgavorsi arquniqum, xagheri ev zvartchutyanc mej, bayc misht anbazhan yur Ashot u Mushegh eghbayrneric: Hishum er yur patanekutyuny, vori mijocin sovorum er hayreniqy pashtpanelu kam tshnamin vanelu dzhvarin arhesty ev iran dasakic ein linum misht nuyn eghbayrnery. hishum er yur eritasardutyuny, vori zhamanak arden Ashot tagazharangy shahatakum er paterazmneri mej, ev inqn u Musheghn ajakcum ein nran, chkamenalov erbeq bazhanvel eghboric ev uxtelov nran mshtakan zinakcutyun: Bayc ev aydtegh na mtaberec Nig gavari paterazmy: davatchan Gagik Arcrunu dem, vori zhamanak iranq krvum ein aryuci pes, bayc ev aynpes haghtvecan, vorovhetev Ashoti gundy kazmogh sevordinery phaxust tvin tchakatic, vorov ev pattchar dardzan iranc partutyan ev qaj Musheghi gervelun u mahvan: Mi vayrkyan hin zayruyty brnkec Abasi srtum, na hishec Ashoti tulutyuny, sevordyac oriordi het unecac siro patmutyuny, vor pattchar dardzav iranc andranik anhajoghutyan... ev na zghjac, vor galis e ayd eghbor het hashtvelu:

Bayc henc vor demqy dardzuc ev tesav Marzpetunun, vor nayum er yur vra ibrev marmnacyal erand, ibrev annkun hayrenasirutyun, vor amen qen u vox storadrum er miayn hayreniqi shahun, na amachec ev zayruytn ijav:

Nra achqi araj ardzanacav ayzhm apabaxt hor diaky, xachi vra hanac. nra akanjnerin zarkec ayd diaky caghrogh mahmedakanneri aghmuky. na hishec brnavor Yusuphin, nra angtutyunnery ev mievnuyn zhamanak mtaberec ayn qajin, vor inchpes erknayin srtmtutyun ijav Utiqic depi Vostan, cirucan arav hagaracinerin, jardec nranc hrosaxmbery, taragrec gazan Yusuphin ev yur hor nahatakutyan vrezhy tasnapatik aravelutyamb arav arabacineric: Da yur eghbayr Ashotn er. ayn annman herosy, vori erevuyty miayn sarsur er azdum tshnaminerin ev vorin inqn uxtec havatarmutyun ev mshtakan ajakcutyun: Ev ayd pattcharov hajoghutyunnery hajordum ein mimyanc, vorovhetev eghbayrakan sern u miutyuny arajnordum ein zorqin ev nra droshn u sury haghtakan kacucanum amen tegh: Bayc henc vor ayd sery sarecav, miutyuny qayqayvec, dzhbaxtutyunnern el iranc drnery bacin... ayzhm hin aryucy phakvel er vandaki mej. tshnamineri sarsaphy cackvel er tchgnaranum...

Ete tagavory hancavor er ayd banum, mite inqy Abasy anpart er bolorovin... inchpes piti tesner ayzhm eghbory yur nvastutyan mej, ayn haghtogh u heros Ashotin: abeghaneri xucerum...

Verjin mtqern aynpes huzecin arqaeghbory, vor nra achqery artasuqov lcvecan:

"Es aynpes jermagin kseghmem nran krcqis, vor yur vshtern iskuyn morana...", — shshnjac inqn iran Abasy ev achqery srbec:

Erb navaknery hasan kghzu aphin, arqayi pahanordnery kangnac ein aydtegh: Nranq ekel ein ishxanin dimavorelu: Bayc tesnelov nra het ev arqaeghbory, vor siralir kerpov voghjunec iranc, iskuyn cncutyan aghaghak bardzin ev "keccenerov" ody tndacrin: Apa arajnordecin noreknerin depi verin tuny, ur aprum er tagavory:

Verjins, vor cher spasum Abasin, tesnelov nran Marzpetunu het: sastik uraxacav: Na moracav iskuyn te yur astitchany ev te eghboric krac darnutyunnery: Na hishec miayn, vor Abasy yur eghbayrn e, miak harazatn ashxarhum, usti chspasec, vor na hasner dghyakin, na inqy phutac krtser eghbory dimavorelu: Blraki kanach zarivayri vra nranq handipecin irar. — "sireli eghbayr", "sirecyal tagavor" bacakanchutyunnery xeghdvecan nranc jerm grkaxarnutyan ev hambuyrneri mej:

Ishxany ev bolor hetevordnery blri vra ardzanacac: ditum ein harazatneri srtasharzh handipumy: Ayd lur tesarann ayn astitchan huzich er, vor nerka eghoghneric shatern artasvecin: Nrancic amen minn zgum er, te erkiry vorqan shat e tuzhel dranc gzhtutyunic ev mievnuyn zhamanak chaphum er, te vorqan shah karogh e stanal na ayd qaghcr hashtutyunic:

Tagavory, vor arden tkar er, sastik huzumic aveli tulacav, na haziv voghjunec myus hetevordnerin: Bayc ajy depi Marzpetunin ughghelov seghmec nra dzery ev asac...

— Aynqan shat em partakan qez, ishxan, vor kuzenayi aprel miayn qo eraxtyac phoxareny hatucanelu hamar:

— Aprir qo gahi ev hayreniqi hamar, ter, Marzpetuni ishxany qo nvast caran e. na yur partqic aveli der vochinch che arel, — patasxanec ishxany hamestabar:

Aynuhetev nranq bardzracan depi dghyaky, ur taguhin sirov yndunec yur tagrin ev nra het miasin: ishxan Marzpetunun:

Arqayakan kacarany yur txrutyunic merkacav, ev hanapazorya harachanqnerin hajordecin xndutyun, hrtchvanq ev hatchoyakan zruycner:

Shutov kghzin hasan naev myus zorqery ev Sevany kyanqov u kendanutyamb lcrin: Ev vorovhetev ishxany hramayel er nranc hashtutyan ton katarel, usti abeghaneri xucery dadarecin shutov tchgnaran lineluc, hogevor hayrery hskumnery moracan, ev Syunyac hinavurc amrocy tonakan kerparanq arav:

Uraxutyan orern ancneluc het: tagavory hravirec yur mot Abas eghbory ev taguhu u Marzpetuni ishxani nerkayutyamb asac nran.

— Vaghuc kamenum ei hashtutyan dzerq parzel qez ibrev im eghborn u zharangin, vorovhetev tesnum ei, te vorqan shat e tuzhum erkiry mer gzhtutyan pattcharov: Bayc andrankakan iravunqy ev arqayakan inqnasirutyuny tuyl chtvin indz xonarhil krtser eghbor araj... Ayo, kamenum ei, vor du dimeir indz. spasum ei, vor du hashtutyan arajin xosqn artasaneir: Vorqan iravunq unei es, chgitem, bayc ayd im cankutyunn er... Erb mard phaphag uni aprelu, na sirov pharum e ayd unayn zgacmunqnerin... Ev sakayn im aknkalutyunn ancav apardyun, du chmotecar indz, ev es xor visht zgaci aydqan anoghoq sirt unenalud hamar...

Haziv ancav mi tari, baxty indzanic yur eresy dardzuc, ev aprelu tenchy merav im srtum... Bayc toghnenq ayd patmutyuny, na arden haytni e qez: Ayo, erb virabuyzhs indz haytnec, te shutov piti mernim, pharq tvi astcun, vor qez het hashtvelu pateh arity nerkayacav: Shnorhakal em, sireli Abas, du im verjin xndiry hargecir ev berir indz harazat eghbor hambuyry, vor tankaginn e amen hambuyrneric, vor erjankutyun e berum ashxarhin, vor anirav zoher che pahanjum, vor srbum e tshvari artasuqy ev vtshahar srtery mxitarum... Avagh, inchu mardik chen gnahatum kam shat ush en tchanachum nran... Isk es, aha, dra phoxaren talis em qez aysorvanic im tagn u gahy, vor avand staca mer horic, talis em qez ayn ibrev im ev taguhu miak zharangin... Vayelir ayn astuco, azgi ev mer orhnutyamb:

Tagavory verjin xosqern artasanelov: nayec taguhun mi karekcakan hayacqov ev apa noren Abasin darnalov sharunakec.

— Sakayn, sirecyal eghbayr, im tagy kreluc ev gahin bazmeluc araj yndunir indzanic naev mi urish, tankagin avand, erdvir pahel u xnamel nran amenaqnqush hogatarutyamb. — ayd mecagin avandy im taguhi-amusiny ev qo quyrn e, vor shat vshter krec ashxarhum ev vori baxty karogh em handznel miayn qez, ashxarhi mej unecac im miak harazatin...

Taguhin, vor lur u txur lsum er arqayin, hankarc hekekac, ev artasuqn aghbyuri pes sksav hosel nra achqeric:

— Mi lar sirecyal Sahanuysh, voch voq ashxarhum che aprum havityan, — asac tagavory xandaghatelov:

— Mi hogar uremn ev im masin... — patasxanec taguhin: artasuqic xeghdvogh dzaynov:

— Inchu hamar en ays txur zruycnery, ter arqa, — bacakanchec Abasy teghic ver kenalov. — mite arqayakan gahy karogh e aveli sireli linel indz, qan im partavorutyuny, ev tagn u gayisony karogh en phoxarinel indz ayn korusty, vor piti krem im harazati mahvamb... On uremn mi vshtacnir im sirty, vor li e sirov depi qez ev cankutyamb: tesnel im tagavory noren yur pharac bardzrutyan vra: Astvac togh erkare qo kyanqi orery, ev es klinem qo gahi caran. ayd e im miak tenchy, ayd klini ev im partavorutyuny...

— Havatum em qo srti ankeghcutyan ev kari vshtanum, vor aysqan ush sksa vayelel qo siro qaghcrutyuny, bayc im orery hashvac en, sireli Abas, es piti heranam ashxarhic... Astvac togh orhne ev pahpane qez, vorpeszi mxitares qo zhoghovurdy, vor aynqan shat vshtacav im tagavorutyan orov:

— Qo tagavorutyan orov el na kmxitarvi, — patasxanec Abasy ashxuzhov. — du mez het miasin kheranas aysteghic, kmtnes shutov qo atoranisty, kbazmes noren qo gahi vra, ev menq kashxatenq pharqov ayd gahy shrjapatel...

— Pharqov... vaghuc em es ayd pharqi aghbyurnery camaqacrel, — yndhatec tagavory vshtali dzaynov:

— Voch, ter arqa, ayd aghbyurnery chen camaqel, ayl nvazel en, ev ayn: voch te qo, ayl im hancanqov, usti indz e mnum ayd hancanqy qavel:

— Du miayn mi partq unis katarelu, ayn e: qo arzhanavor tagavorutyamb moracnel tal hay zhoghovrdin Ashot Erkati anuny:

— Ayd anunn aysuhete. aveli piti pharavorvi, — harec Abasy vtchrakan dzaynov:

— Isk indz shat or che mnum aprelu, — nkatec tagavory:

— Yndhakaraky, tariner en mnum, — xosec Marzpetunin xorhrdavor zhptalov:

— Isk du im verqy tesel es, — harcrec tagavory:

— Es lsel em qo virabuyzhin, vori tvac teghekutyunnery kari mxitarakan en:

— Inch knshanake ayd, — harcrec tagavory zarmanalov:

Marzpetunin neroghutyun xndrec virabuyzhi hamar, vor hasarakac ogutn i nkati unenalov: sxal teghekutyun e tvel arqayin yur hivandutyan nkatmamb ev haytnec, vor iskapes voch mi vtang che sparnum yur kyanqin ev te shutov kapaqinvi inqy, ete hatchi elnel Sevanic ev veradarnal Vostan:

Tagavory erkar zhamanak hamarum er yur voroshman mej, vor er aprel ev mernel Sevanum, bayc Abasi u Marzpetunu taxandzanqy ev zoravor xosqery, vor shat erkar sharunakvecin, verj i verjo hamozecin nran veradarnal yur atoranisty: Erazgavors:

Ev vorpeszi arqayi veradardzy liner pharavor u handisavor, arqaeghbayrn u ishxany hraman ugharkecin Vostanum gtnvogh iranc zorqerin shtapel Sevan: Nuynpisi arajarkutyamb dimecin nranq Syunyac Smbat ishxanin:

Verjins zhoghovec iskuyn yur azat gndery ev mtav Gegharquniq: amisneric i ver aydtegh hyur eghogh arqayin yur mecaranqy matucanelu:

Vahram sepuhy nuynpes vercrec Gegha lernerum gtnvogh yur banaky ev Gor ishxani het miasin shtapec Sevan: Nuyn teghy hasav ev Abas arqaeghbor mnacord zorqy: Aydpisov miacyal banaki zorac tivy hasav mi qani hazari:

Tagavorn ays patrastutyunnery tesnelov: sksav uraxanal ev mxitarvil, ev ayd lav azdecutyun arav nra hivandutyan vra: Isk taguhin chgiter, te inch barerov artahayter yur shnorhakaliqn u eraxtagitutyuny yur tagern u Marzpetunun, voronq karces nor kyanq ein nershnchum te iran ev te arqayin:

Mi qani oric heto tagavory taguhu, arqaeghbor ev ishxanneri het miasin hrazhesht tvav Sevani hyurynkal miabanutyany ev miacyal banaki ughekcutyamb tchanaparhvec depi yur atoranist gavary: Shirak:

Mi shabat er, inch Erazgavorsy kerparanaphoxvel er. nra lur phoghocnery lcvel ein aghmukov, ancudardzy mecacel er ev hraparaknerum tirum er zhxor:

Arqayakan palaty, vor minchev ayd anbnak er, noren kendanacel, handisavor kerparanq er arel, nra hoyakap dahlitchnery zardarvel ein gorgerov, tavshov u kerpasov, kamarnery ptchnvel caghiknerov ev syunasharery cackvel guynzguyn droshakaperov: Aydtegh ayzhm tirum er ansovor sharzhum, ev datark dstikonnery lcvel ein bnakichnerov: Ishxan Marzpetunu kargadrutyamb or araj hasel ein Erazgavors Garno dghyakum aprogh tiknayqn u ishxanuhinery: Mariam ev Gohar tiknanc het miasin ekel er naev Shahanduxt oriordy, handznelov yur pashtony Mushegh berdakalin: Erazgavorsi arquniqum erum er ayzhm kyanqy, amenqy patrastvum ein tagavorin u taguhun dimavorelu:

Erb nshanakvac ory hasav, atoranist qaghaqi bnakichnern yndaraj gnacin arqayin mi qani pharsax tchanaparh, nranc arajnordum ein azataninery: Isk palatakan tiknanc ev ishxanuhineri xumby, voronc glux ancac er arqaeghbor amusin Gurgenduxt tikiny, spasum er arqayin surb Phrkchi tatcharum:

Verjapes taguhu, arqaeghbor ev hetnord ishxanneri het miasin mutq gorcec tagavory yur atoranist qaghaqy, voric bacaka er amboghj mi tari: Nra mutqn aynqan pharavor ev bazmamard er, vor nmanum er haghtakan mi dardzi: Baci hazaravor zorqery, voronc mec masy mnacel er qaghaqic durs, ekel, xrnvel ein Erazgavors laynacaval Shiraka bnakichnery, vorov ev ancudardzy phoghocnerum argelel: Amenqy karces karotel ein tagavorin ev shtapel zham araj ayd karoty lcnelu: Ev amen tegh, ur vor ancav arqan, zhoghovurdy dimavorec nran cncutyan aghaghaknerov: Ayd ameny tesav tagavory, huzvec ev artasvec: Na hishec yur ancyaly, hamematec zhoghovrdi ays ev ayn zhamanakva vogevorutyuny ev gtav nranc hamanman, bayc inqy, avagh, aylevs hin dyucazny cher. yur hogekan ashxarhqy zurk er kendanutyunic, vogevorutyunnery chein jermacnum yur sirty:

Bayc vorpeszi chhusahatecne yur shrjapatoghnerin ev manavand Abas eghborn u Marzpetuni ishxanin, voronc andznvirutyuny gnahatum er yst arzhanvuyn, na ashxatec zspel iran ev ereval amenqin urax ev zvarteres:

Baci ayd, na voroshec, minchev angam, xorhurd tal Marzpetunun: ogut qaghel zhoghovrdi ayd vogevorutyunic: carayecnelov nranc erandy aravel shahyak mi dzernarkutyan, ayn e: Dvini gravman, vori masin inqy ishxann, ashxatel er erkar, bayc vori hajoghutyan argelq er drel Ashot brnavory: yur matnutyamb:

Erb zhoghovurdn u azatanin arqayi galstyan artiv steghcac tonaxmbutyunnern avartecin, tagavory hravirec yur mot Abasin u Marzpetunun ev haytnec nranc yur xorhurdy:

— Qani aysqan zorqi miasin uninq xmbac ev Syunyac ishxany yur gnderov gtnvum e mez mot, patrastveceq hardzakvel Dvini vra: Dzer ays uzhin hagaraciq dimadrel chen karogh, ev duq mayraqaghaqy kxleq nrancic, — asac tagavory:

— Inchpes, du ayd ktuylatres mez... — kes zarmacac ev kes uraxacac harcrec Marzpetunin:

— Mite es parz chxoseci... voch miayn tuylatrum, aylev xorhurd em talis, chpetq e bnav hapaghel:

— Ayd im phaphagn e, ter arqa, — harec Marzpetunin. — erb Sevanum katoghikosi phaxusty lseci ev imaca stugiv, vor "brnavori" teladrutyamb e xuys tvel na, kameca aghachel qez: ughghel tchanaparhd depi Dvin: Menq karogh einq hankarcakii berel hagaracinerin ev mayraqaghaqy gravelov: visht pattcharel sparapetin: Bayc Shirakum spasum ein mez, chkameca phordzutyan entarkel mer baxty ev zhoghovrdyan uraxutyuny: Isk ayzhm qani vor ayd hramany talis e mez arqan, erku oric arden banaky karogh enq sharzhel depi Vostan: Mnum e miayn stanal arqaeghbor ev Syunyac ishxani hatchutyuny:

— Es patrast em im zorqerov, — asac Abasy vtchrabar:

— Xoseceq uremn Smbat ishxani het ev ardyunqy haytneceq indz, — hramayec tagavory:

Nuyn avur erekoyan: arqaeghbor aparanqum xorhrdi zhoghovvecan Marzpetuni ishxany, Syunyac tery, Vahram sepuhy ev Gor ishxaniky: Arqaeghbayry haytnec amenqin tagavori cankutyuny ev arajarkec nranc haytnel iranc karciqy arajadryal xndri masin:

Marzpetuni ishxani tvac mi qani bacatrutyunneric het: amenqy miaberan cankutyun haytnecin hetevel arqayi xorhrdin ev ogut qaghel hangamanqneri hajoghutyunic:

Smbat ishxany, vor erdvel er vrezhxndir linel vostikanin nra erdmnazancutyan hamar, havatac, te astvac inqn e nershnchel arqayin ayd cankutyuny: Nran uraxacnum er, manavand, ayn mitqy, te shutov piti azate bantic ishxan eghbayrnerin ev taphe katoghikosarany mahmedakanneri dzerqic: Ays pattcharov handzn arav yur razmakan bolor uzhy hamaxmbel Dvno shurjy:

Shutov myus ishxannern el sksan kargavorel iranc zorqy ev patrastel nran motalut hardzakman:

Erazgavorsi shurjy gtnvogh dashtavayreri vra, ur Tigrisi vtaky xarnvum e Axuryani het, zarkac ein dashnakic ishxanneri zorac vrannery: Mi qani or er, inch aydtegh sksvel er tagnapalic sharzhum, mardik karces kraki mej ein: Zoragnderi mi masn yndharman varzhutyunner er anum, mi masy hardzakman phordzer er katarum, vomanq mrcaxagherov ein parapac, isk vomanq parspahar gorciner kam pasharman hamar pitani nyuter ein patrastum: Ayd ameni vra hskum ein te iranq: ishxannery ev te, manavand, Vahram sepuhy ev Gor ishxaniky: Verjins ete phaphagum er orva get mi zhamy ancnel yur harsnacui het, vor ayd mijocin gtnvum er arquniqum, ayd el cher karoghanum, vorovhetev razmakan patrastutyunnery xlum ein nra bolor zhamery: Haziv gisherva mej hangchum er na mi phoqr ev vagh aravotvanic noren gorci sksum:

Bayc ari patanin voch miayn cher trtnjum, aylev zhpity cher heracnum eresic: Isk Vahram sepuhy nran vogevorelu hamar asum er.

— Shutov, sirelis, Dviny karnenq, haghtakan toner kkatarenq ev mayr tatchari mej qo psaky korhnenq:

Minchder Erazgavorsum ays patrastutyunnerov ein zbaghvac, teghi unecav mi anaknkal depq, vor sarecrec zorqi ev zorapetneri erandy:

Ayd hetevyaln er:

Arqayi Shirak gavary mtnelu oric arden lur er hasel vostikanin, te tagavory mec zorqov veradarnum e yur Vostany: Nsyry, vor vaghuc canot er Ashot Erkati qajutyan ev giter, te na qani angam e ynkac teghic bardzracel, noric zoracel ev yur ishxanutyan vnasner e hasucel, sastik vaxecav, erb nra veradardzy lsec: Nra erkyughy zoracrin manavand arqayi gnacqin hetevogh yur ayn lrtesnery, voronq ekan ev patmecin nran ayd mecadghord veradardzi manramasnutyunnery, haytnecin zorqeri tivy, nkaragrecin nranc sparnakan yntacqy, zhoghovrdakan vogevorutyuny, arqayi yndunelutyan pharaheghutyuny ev ayln:

Arden Abasi hashtutyuny tagavori het aynpisi mi depq er, voric vostikany piti vaxenar, vorovhetev ayd erku qajeri miutyann arabaciq dimadrel chein karogh: Bayc erb na imacav, vor Syunyac Smbat ishxany evs miacel e nranc het yur zorqerov, el srti bolor qajutyuny korcrec:

"Ayo, miutyuny ughghvac e im dem, — mtacec na inqn iran. — tagavorn uzum e halacel indz aysteghic, na che gohacel im zorqery jardelov ev ashxatum e uremn amirapeti ishxanutyuny veracnel ays erkric: Isk Smbat ishxany miacel e nra het, vorpeszi vrezh luce ayn anarganac hamar, vor es hasuci nran: ir erdman drzhelov ev yur eghbayrnery zndanum pahelov...":

Ays mtacutyamb ynktchvac: na hravirec yur mot Beshir zorapetin ev Dvno denpetin ev xorhurd arav nranc het, te inchpes karogh e sparnacogh vtangy heracnel iranic:

Beshiry haytnec, vor qaghaqum gtnvogh arabakan zorqy haziv karogh e tasnorya pasharman dimadrel, yst vorum hambaranocnerum pashary nvazac e ev shutov ayn haytaytel chen karogh: Miak phrkutyuny Damaskos surhandak ugharkely ev amirapetic ognakan zorq xndreln e, bayc ayd mijocy erkar ktevi ev hayery minchev ayn karogh en Dviny pasharel:

— Inchpes klini, ete menq inqners hashtutyun arajarkenq nranc ev tagavori barekamutyuny xndrenq, — harcrec vostikany:

— Mer kronn iravunq e talis qez xonarhel ev keghcavorel anhavatin, ete brnutyamb ches karogh haghtel nran, — asac denpety.-miayn piti gitenas, vor mi angam xonarhelud hamar: tasn angam piti xonarhecnes, erb hangamanqnery noren hajoghin qez:

— Ayo, indz miayn mi angam e anhrazhesht xonarhil ayd tagavorin, vorpeszi nra shurjy xmbvac zorqery heracnem, -patasxanec vostikany, — isk aynuhetev, gitem, nor erkparakutyun kcagi, ishxannery krkin kelnen mimyanc dem. "erku hayi glux mi katsayum chi ephvil", ayd ho hin arac e. ev aha, erb ayd aracy ktchshtvi, ayn zhamanak noren menq mer sury khanenq:

— Ayo, aydpes lav e. ayd e miak xohakan mijocy, — asac Beshiry, ev denpety hamadzaynvecav nra het:

Ev aha mi geghecik or, erb dashnakic ishxannery verjin zorahandesn ein katarum ev tagavory yur nzhuygy hecac ev vostanik tiknapahnerov shrjapatac nerkayanum er handesin, vorpeszi andzamb vogevore ev qajalere zorqerin, aha handipakac dashti vra erevac hecyalneri mi xumb, vor arshavasuyr dimum er depi hayoc banaky: Erb na bavakan motecav, Marzpetuni ishxany nkatec arabakan droshy ev hramayec Gorin yndarajel yur gndov ev teghekanal, te vovqer en ev inchu en galis:

Vorqan mec eghav eritasardi zarmanqy, erb na hecelaxmbin motenalov: tesav nra het Syunyac Babgen ishxanin patvavor zrahavorutyan mej ev vostikani avaganinerov shrjapatvac: Minchder na anaknkal handipumov shphotvac patrastvum er yur zarmanqy artahaytelu, ishxany dimec depi nran ev pharelov eritasardin: hamburvecav nra het:

— Inch depq ev inch hoghm hajoghecin qo dardzy, ter... — bacakanchec Gory uraxanalov:

Ishxany mi qani xosqov haytnec nran yur araqelutyan npataky, ev apa erkusy miasin, iranc hetevordnerov, dimecin depi banaky:

Syunyac Smbat ishxany hervic tchanachec eghbory ev araj vazelov pharec nran jermagin: Harazatneri handipumn aynqan srtasharzh er ev ushagrav, vor stipec vostikani patgamavornerin spasel miarzhamanak banakic durs, minchev vor eghbayrakan siro huzumn ancner ev srtery hangstanayin: Apa Babgen ishxany mianalov nranc het: nerkayacav tagavorin, vor yndunec patgamavornerin bacotya ev bolor yur ishxanneri nerkayutyamb:

— Amirapeti vostikany, Nsyr amiran, shnorhavorum e mer beranov qo arqayakan veradardzy depi shahnshahid atoranisty, — araj galov xosec arqayi het patgamavorutyan arajnordy. — yndsmin, cankanalov mshtakan barekamutyun hastatel hzor shahnshahi het, amiran xndrum e moranal amen gzhtutyun, vor teghi e unecel mer mej, amen qen u vox, vor arajacel e cavali yndharumneric ev dnel mimyanc het xaghaghutyan uxt: te amirapeti ev te dzer zhoghovrdi shahun hamar: Ev aha yur bari ditavorutyunn apacucanelu hamar vostikany hanel e bantic Sisanyan ishxannerin, voroncic miny yur azat kamqov arajnordec mez minchev aystegh, isk myusy, ayn e: Sahak ishxany, patvov aprum e Dvno mej, hayoc tagavorneri karucac aparanqum: Ays amenic heto: amiran ugharkum e shahnshahin arzhanavayel yncaner, voronc ev xndrum e yndunel: ibr iskakan havastiq depi hayoc azgn u tagavory unecac yur ankeghc barekamutyan:

Ays aselov arajnordy nshan arav ev yncayakirnery matucin arqayin iranc berac yncanery:

Tagavory, tepet dzhgoh ays anaknkal patgamavorutyunic, aysuamenayniv, i pativ Babgen ishxani: sirov yndunec nranc, shnorhakalutyun arav vostikani bari ditavorutyan ev ghrkac yncaneri hamar, apa hravirelov patgamavornerin qaghaq, xostacav nranc: patasxanel amirayi arajarkutyan mi qani oric het:

Bayc ays norutyunn anaxorzh tpavorutyun arav inchpes ishxanneri, nuynpes ev zorqi vra: Amenqn arden patrastvac ein Dvin hardzakvelu, zorqerin, manavand, varel borboqel ein Abasy mi koghmic, Marzpetunin myus koghmic: Isk Gor ishxaniky zhamer er hamarum Dvno dashtn ijnelu hamar: Na mtacel er andzamb mut gorcel qaghaqi nerqnughin, vori gaghtni elqy canot er iran ev yur dzerqov tnkel haghtutyan droshy Dvno mijnaberdi vra: Dranic aveli lav haghtutyan arit cher karogh na erazel. isk ayd haghtutyan mrcanaky piti liner ayn oriordi hambuyry, vor spasum er iran Erazgavorsi arquniqum:

Aysuamenayniv xoramank hagaracu patgamavorutyuny i derev er hanum qajeri huysy: Shatery nrancic cankanum ein, vor tagavory merzhe vostikani arajarkutyuny ev xaghaghutyuny dzerq bere voch te arabacoc het barekamanalov, ayl nranc yur erkric yndmisht artaqselov:

Ays artiv, aha, xorhurd kayacav tagavori mot: Bolorn skzbum hardzakman koghmn ein: Bayc erb Babgen ishxany haytnec, te Nsyry arandzin haskacrel e iran, vor yur Sahak eghbory — tekuz azatac, aysuamenayniv, pahum er Dvnum ibrev patand ev ete tagavory merzhelu lini yur arajarkutyuny ev motena Dvnin: zorqov yur qaghaqy pasharelu, arajin orn isk na kaxel piti ta ishxanin parspi ashtaraki vra, amenqy mnacin shvarac:

— Eghbors kyanqy vtangi chentarkelu hamar, gone, piti yndunenq vostikani arajarkutyuny, — xosec iskuyn Smbat ishxany, vaxenalov, karces, miguce urishnery hakarak karciq haytnen:

— Du shtapecir, sireli ishxan, — nkatec tagavory zhptalov. — vorqan el mer zorqi ev ishxanneri pahanjy: Dvin hardzakvelu nkatmamb iravaci e, aysuamenayniv es avelord mi zinvor chem zohil aynpisi zhamanak, erb tshnamu barekamutyuny hnaravor e dzerq berel xaghaghutyamb: Tepet mer uzhy gerazanc, tepet hangamanqnery npastavor, aysuamenayniv menq chenq karogh Dviny gravel, aranc gone mi qani haryur zinvor zohelu. isk ayd zohery menq piti xnayenq, qani vor aranc ayn el bavakan shat enq zohel... Skzbum, tchshmarit e, anhatcho tpavorutyun arav indz vra vostikani patgamy, bayc ayd ayn pattcharov, vor es el varakvac ei dzer vogevorutyamb: Isk heto sksa lrjutyamb kshrel ev eka ayn hamozman, te aveli lav e Dvno tirapet toghnel amirapeti vostikanin, qan te nran halacelu hamar zohel mi qani haryur hogi: Ard, ete hasarak zinvorneri nkatmamb ays mtacmunqn e mez arajnordum, vorqan evs aravel zgushutyamb piti hoganq qo eghbor ev im harazati hamar, vor sirelin e te mer arqunyac ev te hamayn syunecoc ev vori kyanqn ays ropeis gtnvum e gazan hagaracu dzerqin: Ays pattcharov, aha, es voroshum em yndunel vostikani arajarkutyuny ev barekamutyan dashn krel nra het: Aynuhetev, ete mez azat zhamanak kmna, kzbaghvenq mer erkri nerqin shinutyamb, minchev vor mi or baxty khajoghe Sahak ishxanin evs vostikani dzeric phrkelu:

Tagavori voroshumy sirov yndunecin amenqy, isk Syunyac ishxannery srtagin shnorhakalutyun arin nran: iranc eghbor nkatmamb unecac xnamoc hamar:

Nerka eghoghneri mej dzhgoh er miayn Gor ishxaniky, vorovhetev arqayi voroshumy xlum er nranic ayn pharqy, vor na huys uner dzerq berel Dvno arman zhamanak:

Ayd bany nkatec tagavory ev zhptalov dardzav yur xorhrdakannerin.

— Dzezanic vov karogh e arajarkel indz mi mijoc, vorov karoghananq phoxarinel Gor ishxani ayn korusty, vor na krum e ays hashtutyamb:

— Es, ter arqa, — bacakanchec Vahram sepuhy:

— Xosir, sepuh, es shnorhapart kmnam qez, — asac tagavory sharunak zhptalov:

— Mi qani amis araj, ter arqa, menq Garnium orhnecinq Gor ishxani ev qo hogedustr oriord Shahanduxti nshanadrutyuny: Menq payman drinq: ayn zhamanak psakel nranc, henc vor hagaraciq heranan mer erkric ev xaghaghutyuny tire: Ayd paymany, aha, lrumn arav aysor, tepet hagaraciq der chen heracel Hayastanic, bayc mievnuyn e, nranc uzhn arden xortakvac e, qani vor iranq en hashtutyun xndrum mezanic. uremn hasel e psaki zhamy: Hramayir mez harsanyac tonaxmbutyunnern sksel ev dranov mer ishxani korusty kphoxarinvi:

— Kecces, sepuh, aveli imastun arajarkutyun ankareli er anel, — bacakanchec tagavory. — vaghuc mer arquniqy karot er uraxutyan: Togh uremn vaghvanic amen inch patrastvi: Syunyac oriordi harsanyac, i dep, kmasnakcen oriordi horeghbayrnery ev Syunyac qajery:

Marzpetuni ishxany ver kacav teghic ev shnorhakalutyun arav arqayin yur ayd uraxarar hramani hamar, isk Gory, vor amotxacutyunic sharagunel er bolorovin, cnkan ekav ev tagavori dzerqy jermutyamb hamburec:

Hetevyal aravot hashtutyan dashnagiry grvecav, vor tagavory knqelov handznec vostikani patgamavornerin, talov nranc naev zanazan yncaner Dvno vostikanin tanelu hamar:

Isk mi qani oric, Amenaphrkichi hoyakap tatcharum, vor karucel er Smbat tagavory, mec handesov u shuqov katarvec Gor ishxani ev Shahanduxt oriordi amusnutyan psaky: Ayd handesin nerka ein tagavory, taguhin, bolor arqayazunnery ev hamayn ishxanapetakan dasakargy: Garno amrocum arac xostman hamadzayn: norapsakneri xachy brnec Vahram sepuhy, vor ayd ory yur handisakan zen u zardi mej nmanum er mi hoyakap dyucazni:

Inch veraberum e Gor ishxanin ev Shahanduxt oriordin, nranq arden bolor hamaxmbvac qajeri ev gegheckuhineri anzugakan psakn ein kazmum:

Mi qani or sharunak tevecin harsanyac tonaxmbutyunnery: Bolor Shiraky, hamarya, masnakcec arqunyac uraxutyan, isk zorqery nranov ayn astitchan zbaghvecan, vor moracan, minchev angam, Dvno arman argelq eghogh vostikani patgamavornerin:

D

925 tvakany verjacav ev sakayn Hayoc erkiry, shnorhiv teghi unecac hashtutyanc, vayelum er der kataryal andorrutyun:

Ays pattcharov dashnakic ishxannery iranc zorqerov heracel ein Erazgavorsic, Marzpetuni ishxany miayn cher karoghanum veradarnal yur amrocy: Garni, ur vaghuc arden gtnvum er Gory: norapsak harsi ev ishxanuhi mor het:

Arqayi harcin: te "inchu ishxany che kamenum hangstanal", verjins patasxanec.

— Im hangstutyan zhamy che hasel takavin:

— Inch knshanake ayd, — harcrec tagavory:

— Es der partq unim katarelu, — avelacrec ishxany:

— Du qo partqery hatucel es arden, — nkatec tagavory. — aha lranum e erkrord tarin, inch du sharunak hogseri mej es: Du azatecir indz apstambneri hetapndutyunic, du charcharvecar ishxanneri miutyan hamar, banak kazmecir: grete cheghac teghic, haghtanak tarar tshnamineri vra. hagaracoc hrosaxmbery crvecir, verjapes Abasin indz het hashtecrir ev Dvno vostikanin ahabekelov, stipecir nran barekamutyun xndrel mezanic, urish el inch partq e mnum qez katarelu:

— Amenic glxavory, ter:

— Aysinqn:

— Erdmans partqy:

— Inch erdman, — harcrec tagavory zarmanalov:

— Ayn, vor erdveci Garnium, s. Mashtoci gerezmani vra, im uxti zinvornerin ev Garno zhoghovrdyan araj:

— Aysinqn:

— Chveradarnal yntanyacs girky, chmtnel im harki tak, minchev, vor verjin hagaracin chhalacem hayreni sahmanneric:

Tagavory nor hishec ayd patmutyuny, vor arel er nran ishxany Sevanum ev tarakuselov harcrec.

— Inchu, uremn, tuyl tvir indz hashtvel vostikani het, qani vor aydpisi uxt uneir arac:

— Mtaceci, te aveli lav e taragir mnam im tanic, qan te mer banaky vtangi entarkem:

— Du araj arden mtadir eir Dvno vra hardzakvelu, — nkatec tagavory. — mite ayn zhamanak zerc piti mnar zorqy vtangic:

— Ayn zhamanak huys unei im havatarimneri vra, voronq katoghikosi het miasin Dvin piti mtnein: Bayc heto ayd huysy vochnchacav, vorovhetev "brnavory" mer gaghtniqy matnec:

Tagavory lrec ev ynkav mtacutyan mej: Na tchanachum er ishxanin, giter, vor vorchaph qaj ev annkun er na tshnamineri araj, nuynchaph ev phaphkasirt u xandakat er depi yur yntaniqy: Ayd pattcharov vshtacav, vor ishxany heru e gtnvum Garniic yur erdman pattcharov ev ayd: aynpisi mi zhamanak, erb nra miamor vordi Gory norapsak harsi ev ishxanuhi mor het vayelum e ayntegh yntanekan kyanqi qaghcrutyunnery: Na giter, zgum er, te vorchaph srtagin kphaphager ishxany masnakcel yur vordvo uraxutyan: sephakan harki tak: Che vor yuraqanchyur cnogh tenchanoq spasum e ayn orin, erb piti tesne vordun arzhanavor amusnutyamb baxtavor... Ev aha ishxani hamar hasel er cankali ory, bayc baxti anoghoq voroshmamb na cher karoghnum ayzhm veradarnal yur tuny, tesnel vordun erjanik ev nra erjankutyuny krknapatkel yur hayrakan ggvanqnerov:

Ays mtqery huzecin tagavorin: Na patrast er amen andznvirutyan, miayn te azater sireli ishxanin erdman kapanqneric: Aydpisov, gone, kphoxariner mi phoqr nra eraxtiqy: Bayc inch karogh er anel: Miak hnary vostikani het drac uxtin drzheln er, vor, sakayn, ibrev qristonya tagavor na cher karogh anel:

Bayc na sirov yndunec ishxani mi arajarkutyuny, vori npatakn er orinakan tchanaparhov stipel vostikanin: katarel irenc mi pahanjy ev kam paterazmel iranc het:

— Nsyri barekamutyuny merzhelu menq arit chuninq, bayc mer haphshtakac guyqy et pahanjelu iravunq misht uninq, — asac ishxany tagavorin: — Katoghikosarani gravumy voch miayn haphshtakutyun, aylev srbapghcutyun e, vori nmany chen katarel voch parsic marzpannery ev voch Nsyric araj eghogh vostikannery: Ete ayd anarganac vrezhy menq chlucecinq, gone piti pahanjenq, vor ekeghecuc haphshtakacy veradardznen ekeghecun: Ays pattcharov aha es kamenum em gnal Vaspurakan ev hamozel katoghikosin, vor na noren veradarna aystegh ev ibrev ekeghecvo glux: pahanje ekeghecvo sephakanutyuny: Vehapharn ayzhm chi vaxenal nranic, vorovhetev menq arden hajoghutyan mej enq: Ete vostikany nra pahanjy katare, verjins krkin kmtne yur atoranisty, isk ete voch, ayn zhamanak menq srov dzerq kberenq ayn: inch vor mez e patkanum: Vorovhetev voch mi patvaser azg barekamutyan dashn chi kril mi dracu het, vor brnabarum e yur srbazan iravunqnery:

Tagavorn iravaci gtav ishxani xosqery ev hatchutyun haytnec nra mtadrutyan: Ev vorovhetev verjins mitq uner naev dashnakcel Gagik Arcrunu het, vorpeszi paterazmi depqum na evs miana Araratyan ishxanapetutyan, usti hetkar xndrec tagavoric, vorpeszi ibrev liazor nerkayana Gagikin: Tagavory tvav nran inqnagir namak:

Mi qani oric het Marzpetuni ishxany yur tiknapahnerov elav Shirakic ev ughghvecav depi Vaspurakan:

Bayc der cher hasel Arcrunyac vostanin, erb lur hasav nran, te Hovhannes katoghikosy vaxtchanvel e Zoro-vanqum:

Ishxany sastik vshtacav ayd guyzhn arnelov, vorovhetev katoghikosi mahvamb mi qani chariqner miasin ein arajanum: Arajin: xangarvum er yur mtadrutyuny, vor er Dvno arumy ev hagaracoc halacumy: Erkrord: katoghikosarann u ekeghecakan kalvacnery mnum ein Nsyri ishxanutyan nerqo, vorov bazmativ vanqer u miabanutyunner entarkvum ein karotutyan: Errord: inqy ishxany zrkvum er erdumic azatvelu ev yur yntanyac girky veradarnalu hnaravorutyunic, ev chorrord: katoghikosakan gahy mnum er Vaspurakanum ev ayd artiv piti harajanayin zanazan gzhtutyunner u paraktumner ev sharunakvein, vov gite, qani-qani tariner ev steghcein anshusht hakator katoghikosutyunner, vorov ev kazmalucein ekeghecakan ishxanapetutyuny, vor aranc ayn el heri er naxandzeli vitchak unenaluc:

Aysuamenayniv ishxann shtapec Zoro-vanqy: nerka linelu katoghikosi taghman:

Vaspurakani bazmativ zhoghovrdyan het miasin xrnvac ein aystegh naev nra vanqeri hogevor hayrery ev glxavor episkoposnery: Aydtegh er naev Gagik tagavory yur mecamec ishxannerov ev palatakan tiknancov: Marzpetuni ishxany nerkayacav Zoro-vanqum ibrev Araratyan ishxanapetutyan nerkayacucich, ev Gagik tagavorn yndunec nran arzhanavayel mecaranqov:

Erb katoghikosi marminn amphophecin vanqi dambaranum, Gagik tagavory hravirec Marzpetunun yur arqayakan vostany: Van:

Aystegh ishxany mnac mi qani zhamanak ev aprelov tagavori arquniqum: yur imastutyan ev aznvakan hatkutyanc shnorhiv sireli dardzav voch miayn tagavorin, aylev nra bolor ishxannerin u palatakan tiknanc: Ays aravelutyan ardyunqy eghav ayn, vor Gagik tagavorn yndunec Ashot arqayi inqnagir namakov arajarkac barekamutyuny ev miutyan uxt hastatec nra het, grelov ayd artiv dashnagir ev vaveracnelov ayn yur storagrutyamb u kniqov:

Ayd mijocnerum aha hogevor miabanutyunneri mej sksav arcarcvil nor katoghikos yntrelu xndiry ev mi qani nshanavor vardapetanocner Marzpetunu gushakac erkparakutyan droshy parzecin:

Hayastani hyusisayin nahangnerum hogevorakanutyuny cankanum er, vor katoghikosn yntrvi iranc episkoposneric ev bazme anpattchar Vostanum, ibrev katoghikosi mshtakan vehavayrum, minchder haravayin nahangnerum cankanum ein, vor na lini Vaspurakani vanakanneric ev bazme Zoro-vanqum, yst vorum katoghikosy vaxtchanvel er aydtegh:

Hogevor miabanutyanc arcarcac xndiry gravec naev kusakic ishxannerin ev erkparakutyuny hetzhete yndhanracav: Phoqr ishxannerin miacan mecery, isk ays verjinnerin: naxararakan tnery:

Marzpetuni ishxany yur phordzaru imastutyamb zgac, vor ayd shphoty karogh e vnasel yur nor steghcac miutyany ev, hetevapes, argelq linel apaga dzernarkutyanc, vorovhetev tesnum er, te hyusisayin nahangneri dem boghoqogh dzaynerin mianum er naev Gagik arqayi Tuny: Na iskuyn mi namakov dimec Ashot tagavorin ev canucanelov nran galiq vtangnery, xndrec ays harci mej hamakerpil vaspurakancinerin, vorpeszi dranov Gagiki inqnasirutyuny shoyvi:

Ayspisov Arcrunyac Tuny aveli sert kkapver Bagratunyac het, isk ayd barekamutyunn ogutner kberer apagayum te gahin ev te hay"reniqin:

Ayspisi mi namak el na grec arqaeghbory, xndrelov nran: hordorel tagavorin yur xndiry chantesel:

Ev aha anmijapes na stacav patasxan, vorov tagavorn u arqaeghbayry iravunq ein talis nran tnorinel ayd xndiry yst yur cankutyan:

Ishxann ayd zhamanak nerkayacav Gagik tagavorin ev harcrec nran, te um kkamenar yntrel katoghikos ev ur kcankanar bazmac tesnel nran:

Gagik tagavory patasxanec, te yur yntrelin Vaspurakani mej haytni Stephannos episkoposn e. isk katoghikosarany na cankanum e tesnel Aghtamara kghzum, ur inqy karucel e hoyakap ekegheci ev hzor dghyak ev ur vor shutov arquniqy piti teghaphoxe:

Ishxany haytnec, te Ashot tagavory ev Abas gahazharangy hramayel en iran, ibr Araratyan ishxanapetutyan liazorin: hargel ayd xndrum Gagik tagavori kamqy: Hetevapes togh hatchi arqan yntrel hayrapetakan gahi zharang nran, vorin inqy kcankana ev ayd yntrutyan hamar ktan iranc hatchutyuny hyusisayin nahangneri naxator vardapetarannery:

Gagik arqayin mec hatchuyq pattcharec ayd lury:

— Ashot tagavory ev Abas tagazharangy eraxtapart kacucin indz ayd geghecik shnorhov, — bacakanchec na uraxutyamb.— aysuhetev Arcrunyac tuny togh anbazhan zinakic lini Bagratuni tagavorac ev nranc tshnaminery: tshnami hrchakvin naev mer gahin:

Mi qani zhamanakic het: Arcrunyac Vostanum xmbvac hamagumar zhoghovum katoghikos yntrvecav Stephannos episkoposy ev ayd yntrutyan, inchpes xostacel er Marzpetunin, iranc hatchutyuny tvin Ashot tagavory ev hyusisayin nahangneri vardapetanocnery:

Gagik tagavory mec pharqov tarav noryntir katoghikosin Aghtamara kghzin ev ocel talov nran yur norakaruyc s. Xachi tatcharum, bazmecrec aydtegh ibrev hayoc yndhanrakan katoghikos: Isk yur shnorhakaliqy Ashot arqayin haytnelu hamar ugharkec nran tankagin yncaner ev nuynpisi nvernerov el patvec Marzpetuni ishxanin:

Bayc verjins urax er voch te ayd sin yncanerov, ayl ayn barekamutyamb, vor dzerq berav Vaspurakanum ev vor apaga hajoghutyanc hamar piti carayer ibrev himnaqar:

Inch veraberum e katoghikosakan xndrin, ishxany nran ayn nshanakutyuny cher talis, inch vor talis er Gagik Arcrunin: Verjins katoghikosakan atory Aghtamarum unenaly mec pharq er hamarum yur hamar, ev minchev angam mi aravelutyun Araratyan ishxanapetutyan nkatmamb, minchder Marzpetunin aveli gin er talis Arcrunyac Tan nizakakcutyan, hastat havatacac linelov, vor Vaspurakan ishxanneri mi qani gumartaknery aveli shah karogh en berel gahin, qan te Vostanum nstogh katoghikosy, manavand vor yur zhamanaki yntrelineri mej cher nshmarum na miny, vor zharang hamarver Gevorg kam Mashtoc arzhanavor hayrapetnerin, ayl amenqn el Hovhannes katoghikosi tulutyan hajordnern ein:

Ayd hayacqn unein ays xndri vra naev Ashot tagavorn u arqaeghbayry: Ayd pattcharov ev liaberan shnorhakalutyun matucin Marzpetunun, vor na imastnabar xorhelov: phoqry zohel er: mecaguyny dzerq berelu hamar:

Marzpetuni ishxany veradardzav Erazgavors: goh yur araqelutyamb: Na tepet ankarogh eghav veradardznel Hovhannes katoghikosin, bayc dra phoxaren berav yur het Gagik tagavori barekamutyan dashnagiry, vor aravel mecagni er, qan hayrapeti veradardzy:

Ishxany hangist arav arquniqum ev sksav xorhel nor cragreri masin, yst vorum hangamanqnery phoxvel ein arden, ev na partavor er harmarvel nranc: Skzbum na mtacum er tirel mayraqaghaqin gaghtni tchanaparhov kam nerqin davadrutyamb, vorpeszi yur zorqery korust chunenayin: Bayc ayzhm, erb Gagiky miabanel er arqayi het, el erkyugh krelu teghiq cher mnum: Hayery karogh ein gravel Dviny nuynisk hardzakumov, ete xaghagh pasharumy erkaradzgver: Ev aha ishxany mtacum er ogtvel dzmerayin amisneric ev hark eghac patrastutyunnery tesnel, vorpeszi garuny bacvelun pes araj varer zorqy:

Bayc anoghoq baxty xangarum er nran: Haziv na mi qani gorcer kargadrec ev havatarimnerin hrahangner tvav, aha guyzh hasav Utiqic te Clik-Amramy Gugarac ev Tashrac ishxanneri het mianalov: hyusisayin ayd ereq nahangnery handznum e aphxazac Ber tagavorin:

(Ayd zhamanak arden vaxtchanvel er verjini hayr Gurgeny, vor mievnuyn zhamanak Abas arqaeghbor anern er ev vori tegh Aphxaziayum ishxum er Bery):

Ays lurn yndhanrapes canr tpavorutyun arav arquniqum, bayc amenic aveli vshtacrec arqayin ev ishxan Marzpetunun:

Erb verjins mtav tagavori mot: Amrami ays nor davatchanutyan pattchari masin nra karciqn imanalu, arqayin gtav txur ev tkar: Aysuamenayniv na sirov yndunec nran ev hetn sksav mtermabar xosakcel:

— Ayd davatchanutyuny nor che. da hni sharunakutyunn e, — asac tagavory: — Ayd sepuhy, inchpes mi angam el asaci qez, voch te azgi, ayl im tshnamin e: Hetevapes nra ays charutyunn el ughghvac e im andzi dem: Na lur er minchev aysor, vorovhetev es phaxust ei tvel yur eresic ev aprum ei Sevanum anpharunak vitchaki mej: Im ayd dzhbaxtutyuny gohutyun er pattcharum nran, ev vrezhxndrutyan kraky hangel er nra srtum: Bayc ayzhm, vorovhetev dardza im atory, ev qo shnorhiv mer gorcery mi qich hajoghecan, usti hin voxn u vrezhy noren nran grgrecin, ev na ayd azgadav charutyuny hghacav: Ayd mardy karcum e, te Ashot tagavory baxtavor e arden, te indz hamar erjankutyan nor arev e cagel ev ayd pattcharov mer nahangnery handznum e Berin, mer hinavurc tshnamun, vorpeszi im sirty nor vshterov darnacne... Bayc ete gitenar, vor ays sirty virapat u mahamerdz e arden, guce, ibrev mard, xghtchaharver... dadarer chariqner gorceluc...

— Es kamenum em toghnel ays teghi gorcy kam handznel ayn mec ishxan Abasin ev dimel Utiq, guce karoghanam vtangi arajn arnel, qani aphxazac tagavory che ekel yur kaputy gravelu, — asac Gevorg ishxany:

— Gnal Utiq... Ayo, ayd karevor er... bayc du shat hognecar. Hayoc ashxarhy urish Marzpetuni chuni, du petq e xnayes qez:

— Marzpetuninery annshan mardik klinein, ete angorc nstein: Hramayir indz, arqa, vaghn evet tchanaparhvel, guce karoghanam der pitani linel gorcin, — harec ishxany:

Tagavory mi qani vayrkyan mtacec ev apa nayec Marzpetunu achqerin: Na, karces, kamenum er mi nor ban asel, bayc qashvum er:

— Mite voreve mitq argelum e qez: tal indz ayd hramany, — harcrec ishxany tagavorin:

— Voch. du karogh es gnal, ev guce ays angam azdes nra vra... bayc vortegh huys unis patahel Amramin:

— Amboghj Utiqy karogh em shrjel:

— Voch, aveli lav e gnal ughghaki Tavush... guce na der ayntegh lini:

— Tavush... shat bari, es amenic araj kmtnem Gugarq:

— Uremn karogh es mi qani oric tchanaparhvel:

— Ktchanaparhvem nuynisk vaghy, aystegh indz vochinch chi ushacnum:

— Vaghy... aydpes shut:

— Ayo. vorqan shut, aynqan lav:

Tagavori sirty, karces, teghahan eghav, mi urax anhangstutyun, voric sakayn anbazhan er vshteri zgacumy, nra sirty pasharec: Ev na moracav iskuyn hyusisayin nahangnery, moracav Berin, Clik Amramin... Nra mitqy slacav depi Tavush, taphancec nra dghyaki nerqin xorshery ev aydtegh voronum er tshvar bantarkyalin, ayn geghani ishxanuhun, vori hravar achqery dzhbaxt ser varecin yur srtum ev vor pattchar dardzav mi sharq chariqneri... Vorqan zhamanak er, vor na cher tesel nran, vorqan zhamanak er, vor lur chuner nranic: Ardyoq merav, te aprum e der. sirum e iran, te anicum... vochinch chgiter:

Mi angam miayn, erb egeracoc zorqov mtav na Gugarq, lsec vor Amramy phakel e yur knojy dghyaki zndanum ev pahum e nran inchpes mahaparti... Aynuhetev aylevs urish lur charav: Isk ayzhm, aha, erb Gevorg ishxany gnum e Tavush, harkav mi teghekutyun kbere Aspram tiknojic... Ev inchpes kcankanar patver tal nran ayd masin... hramayel... voch, xndrel, aghachel, vor na mtne ayn xucy, ayn xavarchtin banty, ur phakvac e tshvar siro zohy. xose nra het, haytne, vor hayoc tagavor Ashot Erkaty der hishum, der sirum e nran... vor na charachar tanjvum e tiknoj txur vitchaky hishelov. nra dalkahar demqy, nra lacogh achqery erevakayelov...

Bayc mite kareli er aydpes patver tal Marzpetunun. ayn araqini herosin, vor ashxarhi mej miayn erւku srbutyun er tchanachum — hayreniq ev yntaniq, ev vor miayn ayd srbaranneri araj er xonarhvum:

Ayd iharke giter tagavory, usti ev nran vochinch chpatvirec: Na goh eghav miayn ayn mtacutyamb, te ishxany tiknoj masin klse anshusht Tavushum mi norutyun ev kbere ayn iran:

Hetevyal ory, inchpes vor voroshvac er, ishxany yur tiknapahnerov elav Erazgavorsic ev ughghvec depi Gugarq:

E

HIN VShTERI VAXTchANY

Chnayelov vor dzyuny patel er arden Gugarac lernery ev tchanaparhnery phakel, aysuamenayniv Tavushi berdum heravor tchanaparhordutyan patrastutyun ein tesnum: Ishxanakan dghyakum bazmativ caraner zbaghvac ein ireghenner darselov, berner kapelov kam pashar patrastelov: Hpatak gyughacinery ners u durs ein anum dghyaki baky: qashelov iranc etevic grastneri sharqer: Nrancic vomanq berner ein bardzum ev vomanq datark veradarnum, nayelov te vorqan uzhegh kam aroghj ein linum berac grastnery: Ays bolor ashxatutyanc hskum ein ayr mardik, ev amboghj dghyakum cher erevum voch mi kin: Nuynisk hagustnern u shoregheny darsum ehn caraner, chnayelov vor da aghaxinneri gorc er: Karces mi harvacogh xarazan halacel er ayd dghyakic bolor ayn araracnerin, voronq kin anunn ein krum:

Ashtarakazard dghyaki verin dahlitchneric minum, ur yndardzak cxneluyzi mej varvum er mec krak, ancudardz er anum Amram sepuhy: Nra demqy txur, tchakaty kntchrac ev hayacqi mej kraky hangac er: Harust moruqy, vor ijnum er minchev gotin, cackvel er arden spitak aliqnerov ev kazmum er hakapatkery yur hagustin, vor karvac er miayn severic: Nra mejqy cher grkum aylevs arcate kamar ev voch el gotin krum er voskepat sur: Yur dzerqi zardy mi sev hamrid er, vori hatiknery na sharunak qashum er ev hamr qaylerov het u araj yntanum:

Hankarc na kang arav dahltchi negh ev gunavor apakiner agucac patuhani araj ev sksav ushadir nayel depi Tavushi dzoraky, vori lanjerov sryntac bardzranum er hecyalneri mi xumb: Vorqan el vor sepuhy larec yur tesoghutyuny, aynuamenayniv chkaroghacav tchanachel xmbi arajnordin, vor hasarak mard cher erevum, bayc hetevordneri hagustic gushakec, vor Vostani koghmic ein ekoghnery:

Erb hecyalnery hasan berdi drany, na tchanachec iskuyn Marzpetuni ishxanin ev durs galov qarashen patshgamby: hraman arav iskuyn banal berdi drnery:

"Inchu hamar e na galis aystegh. inch uni ayzhm indz het...", — mtacec inqn iran sepuhy ev chkaroghanalov pattchary gushakel, ners mtav dahlitchy:

Gevorg ishxann ijnelov dziuc: tesav dghyaki bakum teghi unecogh sharzhumn u patrastutyunnery ev inqn iran shshnjac.

"Menq ushacanq, na arden heranum e...":

Bardzranalov dghyaki verin dstikonnery, ishxann amen tegh tesav amayutyun.-gorgern u zardery havaqac, bazmocnery qakac, kanteghnern ijecrac, miov baniv: dghyaky barezardutyunic merkacrac er:

"Inchu ayspes shut, ays dzmer zhamanak...", -mtacec inqn iran ishxany ev sakayn yur harcin patasxan gtnel chkaroghacav:

Erb mtav sepuhi mot, verjins nstac er krakarani araj ev qashum er yur hamrichy:

— Du aystegh, Marzpetuni ishxan, -bacakanchec sepuhy ev dimec depi nran mi brnazbosik zhpitov, vor sakayn cher meghmum yur demqi txrutyuny:

— Inchpes tesnum es, ter sepuh, es aystegh em, eka qo dghyaky hyur, bayc du erevi henc dra hamar el merkacrel es nran barezardutyunic:

— Astvac merkacrec, sireli ishxan: Na xlec im dghyaki tankagin zardy...-patasxanec sepuhy doghacogh dzaynov ev seghmelov ishxani dzerqy, tarav ev bazmecrec nran krakarani araj: -Nstir aystegh, taqacir, curtn anshusht neghacrac klini qez. mer Tavushi dzorn arat e buqerov... — sharunakec ishxany ev erkate uneliqy vercnelov sksav kraky xarnel:

— Ayo, dzer lernery mi phoqr seghmecin mez. aycenakatchnery haziv ein mez sareluc pahpanum:

— Inchu ays dzyun-dzmran hishecir indz, ter Marzpetuni, — harcrec sepuhy, chkaroghanalov karces hamberel, vor hyurasirutyan hamar sahmanvac zhamern ancnen:

— Isk du inchu es ays dzyun-dzmran mej heranum qo erkric.-harcrec ishxany meghmov zhptalov:

— Es im erkiry handzneci aphxazac tagavorin ev phoxarenn staca Tchoroxi aphery... gnum em im nor kalvacy zharangelu, — patasxanec sepuhy aranc aknacutyan:

— Ayd es gitei..: Bayc inchu anpattchar ays dzyun-dzmran mej:

— Mi or aveli mnaly mah e indz hamar... Ays dghyaki senyaknerum aprum en ayzhm dzhoxayin tchivaghner, voronq or u gisher anhangist en anum indz. es phaxchum, heranum em nrancic...

— Dzhoxayin tchivaghner... inch knshanake ayd, — harcrec Marzpetunin, tarakusakan mi hayacq dzgelov sepuhi vra:

— Ayo, tchivaghner... du patahel es, tesel es nranc:

— Es... Voch... — patasxanec ishxany ev nran aynpes tvac, te sepuhy xelagarvac e:

— Baxtavor mard es uremn, um vor tchivaghnery chen charcharum, na anpayman baxtavor e... Ayo, es el mi or aydpisin ei, bayc im baxty qo tagavory korcanec...

— Ter, sepuh...

— Ha, inch e anum ayn tshvarakany, aprum e, aynpes che. handesner e katarum arqunyac mej... mayraqaghaqn arnelu vra e mtacum... ev che hishum yur charagorcutyuny...

— Ter sepuh, es qaghcac em, hramayir nax kerakrel indz, — yndhatec ishxany ditmamb, kamenalov argelel sepuhi zayruyty:

Verjins mi vayrkyan mnac lur ev apa ishxanin darnalov: asac.

— Nerir indz, ter Marzpetuni, es grgrveca. aydpes chpetq e anei, Ayo, bayc... inch asem, hivand em, sirts u hogis cackvac en verqerov imastutyunn aylevs chi karavarum im zgacumnery...

Ays aselov: na caph zarkec, ev drnapany ners mtav:

— Asa togh tchash beren mez, — hramayec sepuhy:

Caranern iskuyn jur berin, vorov ishxannery lvacvecan ev apa pashtecin tchashy, vor kazmvac er mi qani hamadam xortikneric:

Sepuhy tchashic het zbaghecrec hyurin annshan zruycnerov, vorpeszi arit chunena noren grgrvelu ev ishxani xaghagh tramadrutyuny xangarelu:

Bayc hetevyal aravot na xndrec Marzpetunun: haytnel yur araqelutyan npataky, yst vorum inqy erkar chpiti mnar Tavushum:

— Vostanum lur aranq, te du miacel es Gugarac ev Tayoc ishxanneri het, — xosil sksav ishxany, — ev payman drel: handznel aphxazac tagavorin Tayq, Gugarq ev Uti nahangnery: Ayd lurn anaxorzh tpavorutyun arav arquniqum, isk indz ughghaki sarsaphecrec: Es eka xangarelu ayd azgavatchar gorcy:

— Du ushacel es, — nkatec sepuhy sarnutyamb:

— Inchpes te ushacel em:

— Aynpes: Menq arden mer gorcn avartecinq:

— Inchpes te avarteciq:

— Hishacd nahangnery hastatun dashnagrerov handznecinq Ber tagavorin, isk dranc phoxaren stacanq nranic zanazan kalvacner Aphxaziayum:

— Vor iravunqov ariq duq ayd bany:

— Ayn iravunqov, vor mez trvac er hayoc tagavoric:

— Na dzez sosk verakacuner er kargel ayd nahangneri vra:

— Bayc heto menq apstambecanq, tirecinq ayd nahangnerin ev tirapet tagavory chkaroghacav xlel ayn mezanic:

— Aysuamenayniv, ayd nahangnery dzer zharangakan stacvacnery chein, duq haphshtakeciq ayn tiranengutyamb:

— Ayo, es chem uranum, haphshtakecinq: Chliner Clik-Amramy, Gugarqn u Tayqy chein bazhanvil hayoc tagavoric: Es inqs steghceci ayd bazhanumy, patmutyuny haytni e qez. haytni e naev ayn pattchary, vor stipec indz ayd anelu:

— Ayo, haytni e. bayc che vor du arden qo vrezhy lucecir, zrkecir tagavorin yur stacvacneric, stipecir nran phaxust tal qo eresic, taqchel Sevanum erkar amisner ev i verjo: krvi brnvel Beshiri het ev mahacu verq stanal yur kogherum. mi verq, vor vagh te ush gerezman piti tane nran: El urish inch es pahanjum nranic, inchu qo mi zrkanqi pattcharov haryurn es kamenum phoxarinel: Ev verjapes inch hancanq uni ayd nahangneri hay zhoghovurdy, inchu matnum es nranc otar gazanin:

— Ter Marzpetuni, erb du xosum es, indz tvum e te hancavor em es: Bayc erb sksum em ancyaly mtaberel kam nerkan qnnel, ayn zhamanak aracners shat chnchin en erevum indz: Ashot tagavory, ayo, pattcharec indz anphoxarineli zrkanq, andarnali korust: Na haphshtakec im anzugakan gandzy, im annman harstutyuny... Indz tvum er, te vrezhxndrutyuns chi hagenal, ete Ararati ahavor zhayrery nra glxin chkutakem... Bayc im apstambutyunn u Utiqy gravely ev apa yur phaxusty ev Sevanum taqchily bavakan hangcrin vrezhxndrutyans bocy: Es sksel ei arden hashtvel im dzhbaxtutyan het: "Tshnamus korcaneci, ayzhm togh moranam nran", mtacum ei inqs indz ev piti moranayi... Voch, arden moracel ei... Bayc inch asem, chem karoghanum hishel, sarsaphum em...

— Inch, mi urish argelq patahec:

— Oh, ishxan, ete karoghanayi aylevs chxosel...

— Bayc urish inch patahec:

— Urish inch, vochinch... vochinch chpatahec...

Verjin xosqern artasanelis sepuhi guyny trav, na heracrec Marzpetunuc yur hayacqy, vori mej ayd vayrkenin hrdehvum er mi hnoc:

— Bayc inch patahec, asa, — taxandzec ishxany:

— Inch patahec... Erkinqy korcanvec, haskanum es, erkinqy, bayc che, ayd du ches haskanal... Dzhoxqy yur bolor arhavirnerov phoxadrvec erkri vra indz nman tshvarakanin tanjelu, charcharelu, im sirtn u hogin kegheqelu hamar...

— Havata indz, ter sepuh, chem karoghanum qez haskanal, — asac ishxany erkyughagin:

— Ches haskanum... Uremn aveli mekin xosem... Tanjvim dardzyal mi qani vayrkyan, hishem zarhureli patmutyuny...-Ays aselov sepuhn ughghvecav bazmoci vra ev tikunqy henaranin talov: qashec hamarichy mi qani angam, apa sharunakec. — zarmanali gaghtniqn imanaluc het mi dzhoxayin kataghutyun ekav vras, hramayeci shghtaner zarkel im tshvar amusnu votqerin ev dzgel nran ays dghyaki xavarchtin banty... O, inchu astvac miayn gazannerin e tvel patarogh zhaniqner, mite mard araracy chi gerazancum nranc yur angtutyamb... Ayo, phakel tvi nran zndani mej. hramayeci chaycelel nran, lur chhaghordel ev voch isk lur arnel iranic... Ayl miayn tal avur pareny, vorpeszi apre xavari mej ev tanjvi aydtegh yur hancanqi hamar: Aynuhetev es heraca Tavushic ev sksa im apstambutyan gorcy tnorinel, vori skizbn u vaxtchany haytni e qez arden: Erb noren veradardza Tavush: hramayeci hanel zndanic tshvar amusnus: Ev na shghtayakap, doghdoghalov ekav ev kangnec im araj... O, inchu ayn vayrkenin im achqery chkuracan, inchpes karoghaca es tesnel nran ayn drutyan mej ev takavin hamaril... Nra giruk marminy niharel, zvart demqy dalkacel ev varvrun achqery marel ein... Na nayec indz vra, kamecav xosel, bayc es argeleci nran... Inchu ardyoq astuco dzery ayd ropein indz chharvacec. guce na kamenum er boghoqel, guce kamenum er ardaranal im araj ev kam berel apacuycner, voronq yur anmeghutyuny piti hastatein... Bayc es anguts amen ban merzheci: Nayeci nran gazanayin achqerov ev guzheci yur sirahar tagavori amotahar partutyunn u anarg phaxusty: Aynuhetev miak shnorhy, vor es karoghaca anel nran, ayn er, vor hramayeci hanel erkate shghtanery ev aranc kapanqi phakel nran verin dstikonneric minum:

Verjin xosqeri vra Amramy xor harachec ev gluxy dzerqeri mej arnelov: mnac lur: Tvum er, te na chi karoghanum aylevs sksacy sharunakel, usti ishxany xndrec nran lrel: ete mi canr visht argelum er iran xosel:

— Yndhakaraky, vishtn stipum e indz xosel, — sharunakec sepuhy: gluxy ver anelov: — Vorqan zhamanak e, vor es chem xosel, vorqan zhamanak e, vor ays srahnery miayn im txur harachanqnern ein lsum, miayn im darn artasuqnery tesnum... O, canr, dzhvarin, kari antaneli mi drutyun e ays. ev sakayn na vitchakvac e mez, tshvar mahkanacuneris... Bayc indz tvum e, te vshtern arhasarak kmeghmanayin, nranq chein tanjil mez anoghormabar, ete mez shrshapatoghnery, mer patkernern u hogin krogh mardik karoghanayin mi vayrkyan mer sirty qnnel ev nran kegheqogh vshtery tesnel... Asa ayzhm indz, ter Marzpetuni, inchpes kvarveir, ete im vitchakum gtnveir:

— Inch vitchakum, orinak:

— Ete hankarc imanayir, vor siracd andzy davatchanel e qez:

— Es voch mi mardu kataryal chem hamarum, amen miny mezanic uni yur terutyuny, ayd pattcharov el es neroghamit em linum misht depi asen mard, vor hancanq e gorcum im dem:

— Bayc mite chka hancanq, vorin ankareli liner nerel, vori hamar mardkanc syunic kaxein, krakum ayrein, jraheghdz anein...

— Inchpes che, ka:

— Vorn e ayd, asa... Asa, ishxan, kamenum em lsel...

— Hayreniqi dem arac davatchanutyuny:

— Miayn ayd:

— Miayn ayd hancanqn e, vorin che kareli nerel:

— Isk ete davatchaner qez qo sirac... Bayc inch em xosum, mite karogh es du indz haskanal... Aha inchu hamar ei asum, te mer vshtery kmeghmanayin: ete ynker mardik karoghanayin nranc eutyunn ymbrnel:

— Xosir, ter sepuh, es karogh em haskanal:

— Karogh es... De asa, inch kaneir, ete hankarc imanayir, nerir hamardzakutyans, te Gohar ishxanuhin davatchanel e qez... Mi datir qo ayzhmyan srtov, dardzir depi qo ancyaly, eritasardacir, hishir ayn xandn u kraky, vor varel, borboqel e qo sirty...

— Chgitem, ayd vishtn ancanot e eghel indz:

— Ancanot e eghel... O, vorqan uremn erjanik es du. ev aha ayd e pattchary, vor Marzpetunyac tery maqur xghtchov, xaghagh srtov yur tan shinutyan ev hayrenyac pharqi hamar e ashxatel, mec hayrenaseri hrchak e stacel, isk Clik Amramy, vori sirty pakas che babaxel hayrenyac siro hamar, dardzel e mi matnich, davatchan... Ayo, ete mi zham, mi vayrkyan du karoghanayir ymbrnel ayd vshti eutyuny, ayn zhamanak khaskanayir, te inchu es nran ashtarakum phakeci... nran, im Aspramin, vorin sirum ei aynpes, inchpes vor chein karogh sirel tasn angam tasy srter miasin...

Ayo, phakeci nran ashtarakum, bayc ete gitenayir, te vorqan tanjvum ei es: tesnelov nran zurk arevi jermutyunic, siro xnamqneric, menmenak yur vshteri het... Qani-qani angam kameca gnal, mtnel ayn menarany, ur hecum er tshvar kiny, banal nran noren im girky, seghmel im krcqin ev asel. "Aspram, nerum em qez...": Bayc, inch meghqs taqcnem, ayn mitqy, te guce na aveli erjanik e hamarum iran yur siro hamar tanjvelov, qan te khamarer noren im girky darnalov, votqers kasecrin... Ev ayspes amisner ancan: Nerqin hpartutyuns tuyl cher talis indz motenal hancavorin ev asel nran lezvov ayn, inch vor vaghuc asel ei srtov:

Bayc hogis hetzhete aveli er xrovvum: Linum ein vayrkyanner, erb txrutyuny canranum er vras, andzuky xeghdum er indz ev es lur, anxos, aranc harachel isk karenalu, sksum ei darnapes artasvel...

Mi angam dipvacov tesa, vor kerakur tanogh aghaxiny veradarnum er ashtarakic: berelov yur het kerakri xany bolorovin andzernamux: Im harcin, te "Inchu che kerel tikiny", aghaxiny patasxanec, te "Chhatchecav utel ev hramayec aylevs kerakur chtanel iran": Ays tarorinak patvery kaskaci mej dzgec indz ev sksa im xghtchic tanjvel charachar: Noren hin mtqery pasharecin indz. noren vorosheci gnal nra mot, hanel tshvarin ashtarakic, veradardznel iran yur tiknutyuny... Ev sakayn hakarak mtqer el uneca, usti ev erkar mnaci im xcum: Ancan shat zhamer: Dghyaki ekeghecu zhamhary, vor drneri etevic "aleluia" hnchelov ev kochnaky zarkelov hravirum er mardkanc aghotelu, staphecrec indz tmrutyunic: "Inchu hamar em ushanum, azatenq verjapes tshvarin", mtaceci inqs indz ev ver tra teghic: Bayc... O, inch vayrkyan er ayn, inchu shantahar chegha es...

— Inch patahecav, — harcrec ishxany vaxenalov:

— Inch patahecav... Aha te inch, shtap-shtap dimeci depi ashtaraky, hramayeci pahapanin erkatapat dury banal, ners mta ev inch tesa, astvac im... Im kiny, im sirac Aspramy kaxvac arastaghic...

— Kaxvac... — bacakanchec ishxany sarsaphelov:

— Ayo, kaxvac... Na hanel er erkate kanteghy ev nra parany yur phoghn ancucel... Tetev marminy takavin tchotchum er odi mej... Ayd tesarany zarhurecrec indz, erkinqy karces phlav im glxin, ev dzhoxoc voginery patecin im shurjy iranc arhavirnerov... Mi vayrkyan miayn tesa es zarhureli patkery, mrncheci inchpes anapati aryucy, vor gorum e hskayi harvacn arneluc, im dzayny vorotac dghyaki kamarnerum, mardik irar ancan, isk es haphshtakeci nran, seghmeci krcqis ev xelagari nman durs phaxa ashtarakic... Mi vayrkyan indz aynpes tvac, te na kendani e. te shutov piti xose im akanjin, te yur lusalir achqery piti bana... Avagh, ayd miayn cnorq er. Aspramy merel er anharir, nra sirun demqy kaptel, geghani achqery hangel, shrtunqnery phakvel ev sirty dadarel er tropheluc, es ayd tesa, zgaci, dzerqerov shoshapheci ev noren anshnchacac marminy grkelov sksa darnapes nra mahy voghbal: Inch patahec indz aynuhetev, chgitem, mi qani or sharunak es xelazurk ei... Verjin vayrkenin miayn, erb zohi dagaghy ijecnum ein gerezman, noren im sirty phghdzkac, noren artasvac aghbyurnery bacvecan, ev es sksa im korusty voghbal:

Ays xosqeri vra sepuhy xor harachec ev gluxy kaxelov lrec mi rope:

Ishxany, vor qaj ymbrnum er nra vshti canrutyuny, kamecav mxitarakan xosqer asel nran, bayc dranq hakarak azdecutyun arin Amrami vra:

— Mi xosir indz mxitarutyunic, ter Marzpetuni, — bacakanchec na karces vrdovvac. — du ches karogh mxitarel ayn mardun, vor korusel e yur kyanqic aveli tankagin gandzy, vori hogin merel, sirtn yndarmacel e ev vor aprum e miayn tanjvelu hamar... Kamenum es indz mxitarel, cuyc tur, te vor tchanaparhov karogh em es aveli lav vrezhxndir linel im tshnamun ev qo tagavorin... Ayo, miayn vrezhxndrutyuny, anoghoq, korcanich vrezhxndrutyuny karogh e indz mxitarel... Im sirty kuraxana, hogis khrtchvi, erb tesnem Ashotin im dzerqov patrastac dzhoxqi mej tanjvelis... Du karcem asacir, te na mernum e, bayc astvac mi arasce, es chem kamenum, vor na merei: Mite havitenakanutyan mej karogh en aynpisi tanjanqner tal nran, vorpisin es em cankanum: Che, togh na apri, minchev vor Clik-Amramy yur dzhoxqy patraste...

— Ter sepuh, du grgrvum es... Bayc tuyl tur harcnel: Che vor mi zham araj asacir, te tagavori phaxustic het hashtvel eir qo dzhbaxtutyan het, ard, inchu noren borboqum es atelutyund:

— Asaci, ayo, hashtvel ei im dzhbaxtutyan het. bayc che vor ayd hashtutyan hajordec mi urish, aravel soskali dzhbaxtutyun, che vor tshvar amusins kaxvecav...

— Ev uremn dra hamar mer hayreni nahangnery handznecir Berin:

— Ayo, dra hamar: Es chei karogh aprel aylevs Tavushum, ays dghyakn indz hamar dardzel e dzhoxq: Sra srahnerum tchivaghner en aprum, sra amen mi ankyuny hishecnum e indz Aspramin, isk ayn menaranic, ur tshvar kiny kaxvecav, divakan dzayner en hnchum im akanjin... O, soskali mi vayr e ays. ayd e aha pattchary, vor es phaxchum em aysteghic:

— Ter sepuh, du karogh eir heranal Tavushic, inch hark kar Berin handznel qo nahangy:

— Vorpeszi indzanic het Ashoty chtirer nran:

— Ev mite karcum es, te Bery kkaroghana zharangel ays erkiry:

— Ete chi karoghanal, gone kpaterazme Ashoti het, kxangare nra hangstutyuny, kavere nra erkiry... Isk indz ayd e harkavor:

Ishxany tesnelov vor miayn kirqn e xosum sepuhi mej ev vor inqy xratnerov chpiti karoghana nra apstamb sirty nvatchel, zghjac, vor ekel e Tavush, usti ev dadarec nor harcer u ditoghutyunner aneluc:

Mi erku oric het Clik-Amramy yur stacvacnerov u havatarimnerov heracav Tavushic, toghnelov yur tirac kalvacnery aphxazac tagavorin, vori havatarmatarnery hasel ein arden Tavush:

Heracav naev Marzpetuni ishxany: Bayc na chgnac Vostan, ayl dimec Gugarac ev Tayoc ishxannerin, vorpeszi karoghana het kangnecnel nranc Ber tagavorin tvac xostumneric:

Bayc naxqan Tavushic heranaly: ishxann arqayin grec mi namak, vori mej bacatrec sepuhi nor davatchanutyan pattchary: Ev nkaragrelov harvaci ayn canrutyuny, vor tchnshum er apabaxt sepuhin, ardaracrec minchev angam nran, ararkelov, te amenqin che tvac andznakany yndhanurin zohelu qajutyuny, ev te sepuhy hay ev hayrenaser lineluc araj: mard er, msic u aryunic kazmvac, hetevapes cher karogh tanel barekami koghmic iran hasac anxightch zrkanqy...

Ishxany sepuhi xosacneri ev manavand nra txur hrazheshti azdecutyan tak linelov: yur namaky grec aynpisi vogov, vorov ughghaki datapartum er arqayin, na chkaroghacav gushakel, te ayd grutyuny canr azdecutyun kane hivand tagavori vra, vor aranc ayn el bavakan shat er tanjvel tchakatagri harvacneric:

Sakayn mi erku oric, erb surhandaky heracel ev, guce, arden Shirak er mtel, na mtaberec ayn namaky, hishec yur gracnery ev sastik zghjacav: Bayc arden ush er. namakn aylevs ankareli er veradardznel:

Marzpetunin yur namakum xndrel er tagavorin: ugharkel shutov Utiq Vahram sepuhin mi qani zoravor gnderov, vorpeszi minchev aphxazcineri galy: iranq gravein Utyac, Gugarac ev Tayoc ashxarhnery:

Chancav mi tasn or ev aha sepuhy yur Araratyan gnderov mtav Utiq ev aranc Marzpetunu hrahangnerin spaselu, araj varec yur zorqery ev ayd nahangi bolor amrutyunnery gravec, halacelov amen teghic aphxazac havatarmatarnerin: Ev vorovhetev zhoghovurdy hakarak er otarin hnazandelu ev nran hark talu anxorhurd mtqin, usti ev amen tegh arqayakan zorqerin ajakcec: Nuyn hajoghutyunnern unecav Vahramy naev Gugarqum:

Apa xotorelov depi arevmtyan harav: na mtav Tayoc ashxarhy, ur handipec Gevorg Marzpetunun: Verjins haytnec nran, te Gugarac ev Tayoc verakacu ishxannern iranc havatarimnerov heracel en arden Aphxazia ev te Tayoc amrutyunnery, ibrev aveli mot ayd erkrin, brnvac en arden aphxazac zorqerov:

Bayc vorovhetev dzmran orer ein ev Tayoc erkiry gravelu hamar petq e nranq krvein shat berderi het, isk ayd aritov harkavor kliner te nor zorq berel Vostanic ev te dzmerva xstutyan dem gorcel, ayd pattcharov ishxann u Vahramy xorhurd arin banak dnel Phanaskerti moterqy, hamanun dzorum, vor Gugarac u Tayoc sahmann er, ev spasel aydtegh minchev garnan orery kbacvein:

Ev vorovhetev Dvno arumn u hagaracoc halacely mahu ev kyanqi xndir er dardzac Marzpetunu hamar, usti na cher kamenum hyusisayin nahangnery toghnel mi urish tshnamu dzerqy, yst vorum verjins karogh er amen zhamanak hardzakvel nerqin gavarneri vra ev xangarel iranc aynpisi mi zhamanak, erb iranq zbaghvac klinein hagaracineri het krvelov: Ayd pattcharov, aha, vorqan el Tayoc ashxarhi dzmery sastik ev aydtegh banakely dzhvarin, aysuamenayniv na voroshec chheranal ayd nahangic, minchev vor ayn amboghjapes otari dzerqic chazate:

Ays npatakn unenalov achqi araj, ishxann angorc chnstec naev dzmervan amisnerum: Na gaghtni banakcutyunner sksav erkri phoqrik ishxanneri het ev amen mijoc gorc drav nranc barekamutyuny vastakelu: Ev vorovhetev dranq der havatarim ein gahin, usti sirov yndunecin ayn amen arajarkutyunnery, vor arav ishxany: aphxazcineri dem gorcelu nkatmamb:

Verjapes garuny hasav, orery jermacan ev haloci sksvelov: tchanaparhnery maqrvecan: Marzpetuni ishxany, yur nizakakci het miasin, zorqeri glux ancnelov: dimec amenic araj Phanaskerti vra: Amroci verakacun, hamadzayn ishxani het drac paymanin, berdn u avany handznec nra dzery:

Ishxany verakacuin hastatec noren yur pashtoni mej ev toghnelov nra mot pahakneri mi xumb: inqy yur banakov harajacav depi Utiq, ur gtnvum ein aphxazac zorqery:

Ev vorovhetev Utiqum anxusapheli er hakarakordneri yndharumy, usti ishxany kanxav surhandak ghrkec tagavorin, xndrelov nran: ognakan zorq hascnel iran Araratyan Baseni vrayov: Marzpetunin hashvum er, vor ete nor gndery Basenic mtnein Tayq, inqy nranc khandiper Tchoroxi akunqneri mot, vorteghic ev miasin karajanayin depi Utiq:

Bayc haziv na yur surhandaky tchamphec ev aha Vostanic hasav mi banber, vor Abas mec ishxani koghmic handznec iran mi namak:

Kardalov arqaeghbor grutyuny, ishxann aylaylvec: Abasy haytnum er, vor tagavorn anhusali hivand e, usti xndrum er iran: shtapel depi Vostan:

— Mi char vogi halacum e mez. — asac ishxany yur nizakakcin: — Du mna aystegh qo gnderov ev pahpanir gravac nahangneri sahmany, minchev vor es ertam Vostan: tesnelu te urish inch chariqneri dem piti patrastvenq maqarelu:

— Gna, — asac sepuhy. — es het knahanjem depi Phanaskert: banaky hardzakumic apahovelu hamar: Bayc henc vor kariq zgas im ognutyan, surhandak ghrkir indz iskuyn, ev es anmijapes kijnem depi Shirak:

Marzpetunin shnorhakal eghav sepuhin yur patrastakamutyan hamar ev hrazhesht talov nran: mi vasht tiknapahneri ughekcutyamb ijav depi Basen ev aynteghic Shirak:

Erb Marzpetunin mtav Erazgavors, tagavorn arden merdzimah er: Aysuamenayniv na uraxacav havatarim ishxani galusty lselov:

— Kancheceq nran aystegh, — hramayec tagavory, ev ishxann iskuyn nerkayacav:

— Miak cankutyuns er: tesnel qez verjin angam, — asac tagavory yur doghdojun dzerqy parzelov depi nran. — ari, motecir indz, ishxan, ev asa, vor nerum es indz:

— Vor hancanqid hamar, ter, — bacakanchec ishxany ev huzvac cnkan ekav arqayi dzerqy hamburelu:

— Hancanqners shat en, nranc tvel chem karogh... aysqany miayn kasem, vor kracd neghutyanc pattchary es em... Nerir indz. Nerir qo tagavorin...

— Ter arqa, menq maqarum enq artaqin chariqneri dem, nranq hasnum en mez hervic...

— Voch. ayd chariqneri heghinakn el es em... Tavushic grac qo namaky tchshmartutyan mi qaroz er... Shnorhakal em. na azatutyan dur bacav indz hamar... Ete imanas, te vorchaph urax em kegheqogh tanjanqneric azatvelu hamar...

Ishxany haskacav arqayi aknarkutyan xorhurdy ev tepet hamozvac, vor na urax e mernelu hamar, aysuamenayniv srti xorqic vshtacav, vor yur namakn e tagnapn shtapecrel:

— Du piti neres indz, ter, — xosec ishxany vshtagin. — es im anzguysh qaylov vtangel em qo qajaroghjutyuny:

— Bnav, im gahin arac qo mecamec carayutyanc psakn e kazmum ayd qayly, vory du "anzguysh" es anvanum... Ashot Erkaty hancavor Hovnan e. hayreniqi covy nra pattcharov e alekocvum... Marzpetunu janqery chen karogh xaghaghecnel nran, qani hancavory gtnvum e phrkutyan navi vra... Haneceq, dzgeceq indz covy, ev navy yur navaznerov vtangic kazatvi...

Tagavory mi vayrkyan lrec ev apa achqery banalov nayec yur shurjy: Na tesav snari mot: vshtahar taguhun ev nra handep: Abas eghbory:

— Aha es heranum em, — sharunakec na aveli nvaz dzaynov. — shutov piti xorasuzvim anhaytutyan covi mej... dzez e mnum kyanqy yur chariqnerov ev hrapuyrnerov... ashxateceq vayelel nran imastnabar ev chnmanil indz, chvatnel ayn anogut... Qez em toghnum im gahy, sirecyal Abas, qez em toghnum ev hayreniqy caverov canrabernvac...: Zharangir arajiny ev xnamogh eghir verjnuyn... Du baxtavor es yntanyac mej, baxtavor klinis ev tagavorutyand mej... zi vov orinavor hayr e vordvoc, na klini ev orinavor hayr yur hpatakac... Isk qez, im apabaxt taguhi, toghnum em miayn visht, hecutyun ev darn hishatakner... Kcankanayi, vor moranayir indz. chhisheir im anunn u gorcery... bayc avagh, ayd anhnarin e qez... gone chaniceir indz, chaniceir qo tshvar amusnun u tagavorin... zi gehenum krknapatik piti tanjvim, ete qo anecqy hasne havitenakani atorin...

Mi erku oric tagavory vaxtchanvec: Arqayi bzhishky hastatum er, te na merav yur hin verqi cavic: Aydpes el havatum er zhoghovurdy: Bayc arquniqum pndum ein, te nra vaxtchann aragacrec Aspram ishxanuhu inqnaspanutyuny: Tshvar tagavory cher karoghacel tanel xghtchi anoghoq xaytery, merac zohi vogin ev kendani taguhu artasuqy halacum ein nran anverj, ev aha na voroshec mernel... Bayc voch voq chimacav, te vor hreshtaki dzerqy mah berav nran...

Z

HIN TShNAMIN EV NVoR TAGAVVoRY

Arqayi mahvan lury aragutyamb taracvec amen tegh: Hayoc ishxannern u naxararazunnery, yuraqanchyury yur pahanord gndov, phutacin Erazgavors: nerka linelu tagavori hugharkavorutyan:

Aystegh ein Bagarani ter Ashot brnavory, Vaspurakani arqayordin: Ashot-Dereniky, Turuberani ishxany, Aghdznyac tery, Mokac nahapety, Syunyac ishxannery, Aghvanic sepuhy, Gardmana ter Davity ev urish shat manr ishxanner u koghmnapetner: Nerka cher miayn Vahram sepuhy, vorovhetev na hskum er hyusisayin nahangnerin:

Vaspurakani arqayordu het miasin ekel er naev Teodoros katoghikosy (ayd zhamanak Stephannosy vaxtchanac linelov: nra tegh Aghtamarum nstum er verjins):

Tagavori marminy, vor petq e amphophein Bagratunyac payazatneri qnaranum, ayn e: Bagaranum, durs berin Erazgavorsic handisavor shqeghutyamb: Arqayakan dagaghy, vor shinvac er anphut phaytic, zardarel ein voskov u arcatov: Na drvac er voskezoc patgaraki vra, vor krum ein vec spitak joriner: Diakiry cackvac er vosketchamuk dipaknerov ev vosketel varerov, voronq arevi araj phaylum ein inchpes mi voskeghen zangvac: Dagaghi arajic gnum er katoghikosy: shrjapatvac gaherec episkoposnerov, vardapetnerov ev ergecik qahananeri u dprac xmberov: Dagaghin hetevum ein: arqaeghbayr Abasy, nstac sevasqogh nzhuygi vra ev shrjapatvac draniknerov, apa Sahakanuysh taguhin ev Gurgenduxt tikiny, nstac sgazard patgaraki mej ev shrjapatvac palatakan tiknanc u ishxanuhineri xmbov: Sranc hetevum ein Ashot brnavory, Ashot-Dereniky ev myus ishxannery: avagutyan kargov: Apa lacogh gusanneri xumby ev shephoravor erazhishtnery:

Drancic heto berum ein arqayakan voskesar nzhuygnery: cackvac sgavor shgharshnerov: Amenic verjy galis ein arqayakan zoraxmbery, voronq ein: Araratyan, Dranik ev Sepuh kochvac gndery, Basenyan vashty, Vostanikneri xumby, Azatac gumartaky, Vanandacoc hecelazory ev urish azataxumb vashter, voronc bolorin glux ein ancac Marzpetuni Gevorg ishxany ev yur vordin: Gory: Abasn ayn pashtony handznel er nranc ibrev petutyan miak havatarimnerin, yst vorum arqayi mahvan zhamanak aveli kariq kar zorqy zgushabar karavarelu:

Zorqin hetevum er zhoghovrdyan ahagin bazmutyun, vor ev gnalov stvaranum er, vorovhetev tchanaparhi vra gtnvogh avanneric u gyugheric hetzhete elnum ev mianum ein nranc urish shat xmber: Ayspisov hugharkavorutyan taphory hasav Bagaran: mi qani hazar hoguc kazmvac bazmutyan ughekcutyamb:

Arqayi marminn amphophecin Tapanatan s. Katoghike kochvac ekeghecum, ur nranic araj amphophvac ein yur nahatak hayr Smbaty ev nahatak eghbayr Musheghy:

Tagavori gerezmani vra mec koc arav taguhin: yur hetevord tiknanc ev gusanakan xmbi masnakcutyamb: Srtagin lacin nra vra naev Abas eghbayry ev myus arqayazunq:

Bayc amenic aveli darnapes artasvec Gevorg Marzpetunin, vor mankutyunic i ver nra mterimn er eghac, aprel u gorcel er miasin, mankutyan orerum: ibrev xaghynker, patanekutyan mijocin: ibrev marzakic, eritasard zhamanak: ibrev hamharz ev hor gahy zharangeluc het: ibrev miak havatarim zinakic: Erkar tariner na ajakcel er nran, paterazmel er nra het miasin, haghtel ev haghtvel miasin, masnakcel nra uraxutyan u txrutyan, cicaghel ev lacel nra het... Na hishum er ayd vayrkenin bolor ancyaly. Ashot Erkati bazmahog u alecuph tagavorutyuny... Hishum er ayn orery, erb inqy hianum, haphshtakvum er nra dyucaznakan qajagorcutyunnerov, hishum er nra dzayni voroty: paterazmi dashtum, nra xizax hardzakumnery tshnamineri vra, nra sri harvacnery: hakarakordi dem... Hishum er, te inchpes zhptum er nra baxty, te inchpes inqy hrtchvum er yur srtum, gushakelov, te astvac nran e vitchakel hayreniqi phrkich linelu, otari naxatinqy barnalu ev hayrenakan gahi naxkin pharqy veradardznelu geraguyn kochumy... Bayc avagh, xarnvacqi mi tulutyun nra dyucaznakan mecutyuny tunavorec... siro phanaqi vordy hskayakan hrashakerty tapalec... Ayzhm na anshnchacac parkac e sar hoghi tak. nra sirtn aylevs chi zgum vochinch, sern u artasuqy chen sharzhum nran... Ev sakayn na yur het gerezman tarav mecamec huyser, aknkalutyunner... Laynatarac mi ashxarh, bazmamard mi yntaniq, vori andamnery milionner en kazmum, zrkvecan nra shnorhiv bazmazan bariqneric, nranq ayzhm gtnvum en anapahov drutyan, canr tchgnazhami mej. nran sparnum en te tshnaminery ev te pharamol harazatnery, bayc ays amenn urish kerp kliner, ete miak mardy, vori dzerqn er handznvac hayreniqi baxty, chnmaner myus mahkanacunerin, chxonarher tunavor zgacmunqneri araj ev kam zoher nranc aravel mecaguyn, aravel srbazan mi zgacman — hayrenasirutyan:

Ays mtacutyunnern ein pasharel ishxanin ayn txur zhamin, erb arqayi marminn ijecrin gerezman ev cackecin hoghov, ev ays mtacutyunnern ein, voronq ev darnapes artasvel tvin nran:

Bayc henc ayd mijocin mi urish sirt urish zgacmunqnerov er togorvac, arqayi vaxtchany nran urish mtqer er teladrum, ayn hoghy, vor cackec mernogh tagavorin, na karcum er, te nor kyanq u nor pharq piti cne yur hamar... ev da Ashot brnavorn er, vori srtum der cher marel miahecan ter linelu tenchy bolor Hayastanin tagavorelu phaphagy... Tesnelov ayn ashxarhaxumb bazmutyuny, vor lcvel er Bagarani nersn u dursy, na harmar mijoc hamarec nax: zorqin u zhoghovrdin yur karoghutyunn u aratadzernutyuny cuyc talu ev dranov nranc sirty gravelu, ev erkrord: sgo orern ancneluc et: yur gahakalakan harcy hraparak hanelu, vorovhetev hangamanqnery shat npastavor ein, aysinqn: zorqy heru er atoranist qaghaqic, isk tagazharangn u ishxannery gtnvum ein Bagaranum: Aydpisov, aranc dzhvarutyan, na karogh er te arquniqn u nra gandzery gravel ev te Abasin ev nra ishxannerin dzerbakalel:

Ays npatakov aha na mi qani or sharunak aratapes hyurasirec voch miayn arqayazn u ishxanazn hyurerin, aylev arqayakan zorqerin ev bolor ayn ashxarhaxumb bazmutyany, vor heravor te motaka tegheric zhoghovvel, lcvel er Bagaran: Baci ayd na mecaqanak voghormutyun bashxec karotyalnerin, ibr te hangucyal tagavori hogvo phrkutyan hamar: Ays ameny, ardarev, phoxecin zhoghovrdi u zorqi karciqy "brnavori" nkatmamb, isk ishxanneric mi qanisy, minchev angam, hiacan nra mecandznutyan vra:

Tesnelov ayd hajoghutyuny, "brnavory" sirt arav "glxavor npatakin" veraberyal myus patrastutyunnery tesnelu: — Amenic araj na mard ugharkec Nsyri mot ev haytnelov nran yur ditavorutyuny, xndrec ognel iran: ete harky pahanje: Nsyry, vorovhetev henc aydpisi arit er voronum yur hin vrezhy lucelu hamar, sirov yndunec "brnavori" xndiry:

Aynuhetev verjins hraman arav Erasxadzorum gtnvogh yur zorqin takav ar takav arajanal depi Erazgavors, aranc sakayn kaskaci arit talu hetaqrqir hetamutnerin:

Apa na mtacec Abasin u nra havatarimnerin dzerbakalelu: Bayc vorpeszi ayd aneluc het petakan zorqy hnazandi iran, na mec gumar tvav yur mterimneri dzerqy, vorpeszi nranq zorqi glxavornerin kasharen:

Ays ameny kargadreluc et: na sksav xosil chezoq ishxanneri het ev nranc karciqn imanal apaga tagavori verabermamb: "Brnavory" huys uner gtnel nranc mej dzhgohner, voronq sirov kmianayin yur het, ev gorcy dranov kheshtanar: Bayc na hiastaphvecav, erb ishxannery miaberan matnacuyc arin Abasi vra:

— Miak orinakan tagavory na e, ev zhoghovurdy nran e spasum, — asacin nranq ev phaphag haytnecin or araj tesnel ishxanac ishxanin yur eghbor gahi vra:

Katoghikosy minchev angam xorhurd tvav nranc: shtapel, tagavor psakel Abasin, qani der tshnamineric vtang cher hasel gahin:

Ays amenn, iharke, anhatcho tpavorutyun arin "brnavori" vra. bayc yur dzhgohutyuny cackec, minchev vor ishxanneri mec masy heracav Bagaranic:

Sgo arajin orern ancneluc et: aydtegh mnacel ein miayn taguhin yur palatakan tiknancov, Abasy: yur draniknerov, Gardmana ter Davity ev Marzpetuni ishxany: Gor vordu het miasin:

Verjins, sakayn, gtnvum er qaghaqic durs, vorovhetev hskum er zorqeri vra, voronq banakac ein Axuryani mot:

Bayc Gevorg ishxani hamar canr ein ancnum orery, vorovhetev katarelu shat gorcer uner, usti anhamberutyamb spasum er ayn orin, erb Abasy sgahan linelov: kveradarnar Erazgavors ev eghbor gahy zharangelu masin hark eghacy kkargadrer: Marzpetunin mtacum er katoghikosi nman, aysinqn, te qani tshnaminery xrovutyunner chen harucel, petq er shtapel tagavor psakel Abasin, vorovhetev gahi taphur zhamanak amen mi davatchan hraparak e hanum yur hin hashivnery ev heshtutyamb kusakicner vorsalov: xrovum e erkri xaghaghutyuny: Ays masin, iharke, na xosel er arden havatarim ishxanneri het ev karevor depqum dzerntvutyun piti stanar nrancic:

Bayc vorqan mec eghav nra zarmanqn u erkyughy, erb Syunyac Smbat ishxany lur ugharkec iran, te Bagaranic elneluc het: na handipel er Ashot brnavori mi qani vashterin, voronq Erasxadzoric arajanum ein depi Erazgavors: Ishxann avelacnum er, te inqy vtangavor mi npatak e nshmarum zorqeri ays sharzhman mej ev hetevapes xorhurd e talis Marzpetunun: zgushutyan mijocner dzerq arnel galiq vtangneri arajn arnelu hamar:

Ishxann ayd lurn arav banakum, na takavin varanman mej er, erb yur havatarim Ezniky motenalov haytnec mi urish norutyun:

— Erku or e, -asac na, — inch mi qani bagaranciq dzri pashar en bazhanum mer zorqin, aselov, te Bagarani shrjanum gtnvogh amen hay zinvor karogh e dzriabar ogtvel sparapeti hambaranocic: Baci dranic: nranq sharunak sparapeti govestn en anum, aselov, te na arat toshak e talis zorqin ev te nra tasnapetnery aveli harust en mer haryurapetneric:

Ays ameny lselov ishxann aylaylvecav: Na kanchec iskuyn Gorin ev haytnelov nran ays norutyunnery, asac.

— Bolor nshanneric erevum e, vor "brnavory" patrastvum e yur hin xaghy xaghalu: Es chei karcum, te na aynqan stor klini, vor kogtvi nuynisk sgo oreric: Ayzhm es gnum em qaghaq ev piti stipem taguhun ev arqaeghbory toghnel iskuyn Bagarany, vorqan el vor da ynddem lini yndunvac sovorutyan: Togh nranq iranc sugy pahen arquniqum: Isk du zguysh kac ev ushadrutyamb hskir te mer zorqerin ev te qaghaqi elumutqin: Indz tvum e, te anaxorzh depqeri piti handipenq:

Ays aselov ishxany yur nzhuygy hecav ev srarshav depi "brnavori" aparanqy dimec:

Ezniky hetevec nran:

Marzpetunin hasav aparanqin henc ayn zhamanak, erb "brnavorn" u Abasy patrastvum ein bardzranal depi mijnaberdy, ibr te Ashoti norakaruyc dghyaky ditelu: Aparanqi araj kangnac er mi pahakaxumb, vor spasum er yur ishxanapeti hramanin:

— Ur eq dimum, ter, — harcrec ishxany arqaeghbory, nayelov nra vra xorhrdavor hayacqov:

— Horeghbayrs kamenum e im taxicy pharatel, na arajarkec indz bardzranal mijnaberd: yur norakaruyc dghyaky ditelu, — patasxanec Abasy miamtabar:

— Du el, ete kamenum es, ynkeracir mez, — harec "brnavory" qaghcrutyamb. — shat piti uraxanam, ete Marzpetuni ishxany havane im tchartarapetakan tchashakin:

— Du moracel es, ter, bayc es tesel em qo dzerakerty: der ayn zhamanak, erb Hovhannes katoghikosy apastanac er nran, — patasxanec ishxany sarnutyamb...

— Hog che, ynkeracir mez. eghanaky jerm e ev hatcheli, — pndec Ashoty:

— Mecaphar ter, qo dghyaky geghecik e ev amur, ishxanac-ishxann anshusht khavane nran, bayc cankali er, vor menq dzhgohutyun chpattcharenq taguhun, — ararkec ishxany:

— Inch knshanake ayd, — harcrec Abasy zarmacac:

— Menq takavin sgo mej enq ev mer taxicn ancnelu vra chpiti mtacenq. — patasxanec Marzpetunin:

— Kendaninery merelneri het chen taghvum, Gevorg ishxan, — nkatec "brnavory" keghcavorabar zhptalov:

— Ayd tchisht e. bayc meryalnerin aydqan el shut chen moranum:

— Ter Marzpetuni, qez chi hasnil hrahangel qo ishxanapetin, na qo tagavorn e ayzhm, — xstutyamb nkatec "brnavory":

— Ayo, im tagavorn e. kecce Abas hayoc tagavory, — bacakanchec ishxany: saghavarty hanelov ev xozhor achqerov sparapeti vra nayelov:

— Inch knshanake ays ameny, — tarakusac harcrec Abasy: zgalov, vor erku hakatcharoghnerin haytni e arden mi gaghtniq, vory sakayn angitanum e inqy:

— Ter, du cankutyun haytnecir dghyaky bardzranalu, — harcrec ishxany Abasin, aranc nra harcin patasxanelu:

— Voch, horeghbayrs arajarkec, ev es shnorhakal em nra hogacutyan hamar:

— Es arajarkeci, ayo, isk du, Marzpetuni ishxan, inchu avelord bacakanchutyunner es anum im arqayakan mecutyan araj. — gochec "brnavory": achqery zayracac ishxani vra severelov:

Verjins chpatasxanec nran, ayl darnalov Abasin: meghmutyamb asac.

— Ter im, qo caran aghachum e, vor dghyaky bardzranalu phoxaren barehatchis ijnel banaky, ete kariq es zgum taxicd pharatelu. Axuryani aphery aveli zvartchali en ayzhm, ev arevn ayntegh aveli e jermacnum:

Abasy der cher patasxanel, erb "brnavory" gochec:

— Inchu im harcin ches patasxanum, Marzpetuni ishxan:

— Qo harcin patasxaneluc araj: inqs piti nor harc tam qez. asaceq, inchu Erasxadzori qo zoragundy harajanum e depi Erazgavors...

— Im zoragundy... — aylaylac u shphotvac harcrec Ashoty:

— Erasxadzoric depi Erazgavors... Ayd inch e nshanakum, — vrdovvac harcrec Abasy:

— Ayo, minchder menq apahov nstac enq aystegh, mer hyurynkaly mtacum e mez hankarcakii berelu... — harec ishxany:

— Du stum es... — bacakanchec "brnavory":

— Stum e qo "arqayakan mecutyuny", — zayracac patasxanec Marzpetunin, aranc aylevs hamberel karoghanalu:

— Du handgnum es minchev aydtegh, — gorac "brnavory" ev apa zorakanin darnalov: hramayec. — kalanavoreceq iskuyn ays tshvarakanin:

Zinvorneric mi qanisy araj ancan:

— Mite steghcvel e ayn mardy, vor piti hamardzakvi Marzpetunun kalanavorel nra merneluc araj... — vorotac ishxany ev sury hanelov: hraver kardac zorakanin: -On, uremn, phordzeceq dzer uzhy, bagaranci qajer...

Eznikn ays tesnelov: trav dziu vra ev depi banaky slacav: Bayc harajacogh zinvornery teghernin mexvecan:

— Ays inch e nshanakum, mecaphar ter. mite Bagratunyac payazaty karogh e ays astitchan nvastanal... — vrdovvac xosec Abasy:

— Inch, nvastanal asacir... ev ayn im pahakneri araj... — bacakanchec "brnavory":

— Du votnakox es anum hyurasirutyan srbazan orenqy, du anargum es hangucyal tagavori hishataky, urish inch anun karogh em tal ayd varmunqin:

— Du uremn krknum es hayhoyanqd:

— Avelin karogh em asel, du mi davatchan es... — zayracac patasxanec Abasy ev apa darnalov Marzpetunun: hramayec.— ishxan, xndrir im koghmic taguhun patrastvel iskuyn, menq aysorevet piti herananq aysteghic:

— Voch voq chpiti herana, — ktruk dzaynov gochec "brnavory":

— Heranaly mer kamqic e kaxvac, — nkatec Abasy:

— Isk toghnely im kamqic, — patasxanec Ashoty:

— Toghnely... Inch, du uremn kalanavorum es mez, — bacakanchec Abasy zayruytic doghalov:

— Voch, es kamenum em aveli erkar hyurasirel dzez, — patasxanec "brnavory" hegnoren zhptalov:

— Ayd npatakov eir uremn indz qo dghyakn arajnordum, ayntegh eir kamenum indz bantarkel, — harcrec Abasy zayragin:

— Ayo... ete hatcheli e qez havatal qo kaskacin:

— Ayd voch te kaskac, ayl tchshmartutyun e. Marzpetuni ishxann aveli shut gushakec qo ditavorutyuny:

— Ete aydpes e, togh uremn marmnana ayd tchshmartutyuny... Voch voq aylevs iravunq chuni elnel ays aparanqic... Pahakapet, katarir qo partqy... — Ays aselov na nshan arav pahakaxmbi glxavorin ev inqy shur ekav ners mtnelu hamar:

— "Savugh, Savugh, xist e qez ynddem xtani aqacel...", — gochec Abasy ev sury merkacnelov "brnavori" arajn arav. — ur es gnum, kangnir, erkrordir hramand...-orotac na ahavor dzaynov. — Bagratunyac gahi payazatin iravunq chunis anargelu, kangnir ev asa indz: vov es du:

— Es hayoc tagavorn em, isk du im hpataky, — patasxanec "brnavory" ev noren darnalov pahaknerin: gochec. — inch eq kangnel, tshvarakanner:

— Ev irav, inch eq kangnel, — bacakanchec Marzpetunin ev sury qashelov dimec arajacogh pahakneri vra:

Verjinnery shrjapatecin ishxanin ev kamenum ein sury xlel nranic: Ays tesnelov: Abasy hardzakvec nranc vra:

— On uremn, katarenq mer partqy, — gochec na ev sksav sri harvacnerov dimadir vahannery jaxjaxel:

Yndharman aghmukn amboghj apranqy brnec, ays u ayn koghmic durs vazecin arqaeghbor tiknapahnery ev, tesnelov nran vtangi mej, hardzakvecin davadirneri vra: Sksvecav kanonavor kriv:

Barebaxtabar yndharumy heru er kananocic ev "brnavory" phakel er tvel ayd koghmi ancqery, aynpes vor taguhun u ishxanuhinerin cher sarsaphecnil ayd koghmi shshuky: Bayc davadirneri xumby hetzhete stvaranum er, nranc hardzakumy canr kerparanq er arnum. phoqr mi evs ev piti ynktchein nranq arqaeghborn u Marzpetunun: Bayc, aha, henc ayn vayrkenin, vor mi qani zoregh dzerqer prkecin Gevorg ishxani bazuky ev kamenum ein sury hanel nra dzerqic, galaraphoghery vorotacin aparanqi araj ev Gory suseramerk ynkav davadirneri vra:

— Dzhoxqi vordiq, inch eq anum, — gochec na zayragin ev sksav harvacel hor hakarakordnerin:

Eritasard ishxanin hetevecin yur tiknapahnery, heto: Dranikneri xumby, verjy: Vanandaciq: Chancav mi qani vayrkyan ev aparanqi yndardzak baky lcvecav zorqerov, voronq srer shoghacnelov ev nizakner tchotchelov sparnum ein qandel, korcanel: inch vor mi angam kdimadrer iranc:

Phoqr zhamanakic het hasan urish zoraxmber, voronq "brnavori" aparanqy amen koghmic patecin:

Davadir pahaknery mi aknarkum phaxel, chqacel ein: Yndharman teghum mnacel ein miayn mi qani diakner, voronc arqayakan zorqy trorec yur votqeri tak:

Inch veraberum e "brnavorin", na anhaytacel er henc galaraphoghi dzayny arnelun pes:

Arqaeghbayrn u Marzpetunin, azatvelov verahas vtangic, phutacin iskuyn kananocy: taguhun u palatakan tiknanc hangstacnelu, vorovhetev davadrutyan erevan galy guzhel er nranc phogheri dzayny:

— Herananq aysteghic, herananq shutov, — asac taguhin. — es chem kamenum apaga chariqneri pattcharov anicel ayn qaghaqy, vorin avand em tvac im sirelin...

— Kherananq henc aysor, — patasxanec Abasy. — miayn te zhamanak tur indz dzerbakalel davatchanin, vorovhetev odzy misht piti xayte, qani makany che jaxjaxel nra gluxy...

— Togh dran, sireli Abas, astvac inqy kpatzhe charin, ete arzhani e na patzhi... Ashoty davatchanec yur hyurerin, bayc hyurery togh aperaxt chlinen depi hyurynkaly:

— Asaceq: depi davatchany, — bacakanchec Marzpetunin:

— Anvaneceq, inchpes kamenum eq, bayc togheq nran ev heraceq, — krknec taguhin:

Nuyny taxandzecin ev Gurgenduxt tikiny, Gohar u Shahanduxt ishxanuhinery ev myus palatakan tiknayq:

Draniknery, yndhakarakn, pahanjum ein kalanavorel "brnavorin":

Bayc Abasn apaga xrovutyunneric xuys talu hamar zijav taguhu arajarkutyan:

Nuyn avur erekoyan arqaeghbayry: yur draniknerov, taguhin: yur tiknancov ev Marzpetuni ishxany: petakan zorqerov elan davadirneri qaghaqic ev ughghvecan depi Erazgavors:

Gardmana ter Davit sepuhn ughekcec yur taguhi qrojy minchev arquniqy:

Ashot brnavori ayn zoraxmbery, voronq nra hramanov dimel ein Erazgavors: qaghaqn u arquniqy gravelu, lur arnelov "brnavoric", te yur mtadrutyuny che hajoghac ev te Abasn u Marzpetunin iranc zorqerov veradarnum en Erazgavors, dzgecin iskuyn qaghaqy ev xuys tvin depi Shirakashat, vorpeszi shrjan anelov: veradarnan Bagaran. aranc arqayakan zorac het yndharumn unenalu:

Bayc vorqan mec eghav Bagaranic dardzoghneri zarmanqy, erb nranq Hromosi vtaki mot handipecin arabakan hecelazor mi gndi, vor nuynpes veradarnum er Erazgavorsic:

Hecelazory hervic nkatelov hayoc banaky, ashxatec xuys tal nranic, bayc Marzpetunu hramanov vra hasan nra harajapah gndery ev shrjan kazmelov: phakecin iranc mej arabacinerin:

Verjinners, tesnelov iranc sakavutyuny ev hakarakordi aravelutyuny, yndharvelu phordz angam charin:

Abasi harcin, te vovqer en iranq ev inch unin yur sahmannerum, zorqi pety patasxanec.

— Nsyr amirayi hramanov menq gnacel einq Erazgavors: Bagarani tagavori zorac ognutyan, bayc vorovhetev nranq dzer galusty lselov phaxan, usti menq evs aha veradarnum enq Dvin:

Abasy sastik zayracav ev qich er mnum, vor hraman ardzaker: sur qashel amenqin: Bayc Marzpetunin hangstacrec nran aselov.

— Astvac hajoghum e mez, ter, vostikani het grac dashinqy menq cheinq karogh votnakox anel: aranc amirapeti casumy grgrelu: Bayc aha Nsyrn inqn e arajiny drzhum yur erdman: Ayzhm uremn menq azat enq Dvno vra hardzakvelu, ev amirapetn inqy kardaracne ays vrezhxndrutyuny:

Abasy banavor gtav ishxani ararkutyuny ev hramayec xlel bolor hagaracineric zenqern u dziery ev iranc hetiotn ardzakel Dvin:

— Gna ev asa vostikanin, te shutov menq kganq yur hashivy qnnelu... — asac na arabaci glxavorin ev heracav:

Hayoc zorqery zinataph arin hagaracinerin, xlecin arabakan nzhuygnery ev ardzakecin nranc:

Hasnelov Erazgavors: Marzpetunu arajin gorcn eghav: surhandak ugharkel Vaspurakan ev hishecnel Gagik tagavorin hangucyal arqayi het drac barekamutyan dashinqy ev xndrel nran: vercnel katoghikosin ev gal Erazgavors Abasin tagavor psakelu:

Gagiky pattchar berelov yur cerutyuny: xndrec Abasin iran ijnel Vaspurakan ev Arcrunyac hin vostanum tagavor psakvel:

"Qani vor artaqin u nerqin tshnaminery aydqan mot en dzez, asum er na yur namakum, nranq karogh en mez xangarel nuynisk tagadrutyan zhamin: Usti es barvoq em hamarum ayd srbazan handesy katarel Vanum, ur es khravirem bolor ishxannerin ev ur hayoc tagavory karogh e vayelel apahov hangist, vorchaph zhamanak ev inqy kkamena":

Abasn u Marzpetunin shahavor gtan ays arajarkutyuny ev iskuyn el iranc hamadzaynutyuny haytnecin Gagikin:

Ayn zhamanak verjins surhandakner ghrkec Hayastani nahangnern u gavarnery ev hravirec hayoc bolor ishxannerin u naxararnerin phutal yur vostany: Van, ev tagavor psakel Abasin Bagratunyac gahi vra:

Ev vorovhetev "brnavori" davadrutyan lury hasel er amen tegh ev grgrel amenqin, usti ishxannery, aranc zhamanak korcnelu, shtapecin Van: hayoc gahi payazatin iranc barekamutyan u harganac havastiqy matucanelu:

_________

928 tvakani garunn er: Bznunyac covi aphery cackvel ein kanachov: Siphann u Varagy, Artosn u Grgury: tepet der dzyunapat: bayc arden haloci aruner ein hosum depi hinavurc covaky: Dashtayin kyanqy erum er amen tegh ev aygestannery ptchnvel ein phaylun kanachutyamb:

Bayc amenic aveli aknaparar patker er nerkayacnum covi arevelyan aphy, ur bardzr dirqi vra, ibrev pertchapatchuytch taguhi, bazmac er Shamirama geghecik dastakerty: Nra hyusisayin koghmic bardzranum er erkaynanist mi qarablur, vor arevelqic depi arevmutq dzgvelov ev anshegh u miapaghagh depi ver bardzranalov: nerkayacnum er bnutyan mi geghecik hrashakert, vorin sakayn mardkayin dzerqy dardzrel er hzor ev aharku: Nra qareghen srti mej cackvac ein bazmativ gaghtnaranner: phorvac anhishatak zhamanakneric, voronq carayum ein qaghaqy tirapetoghi bazmazan petqerin, vomanq ibrev gandzaran, vomanq ibrev zndan ev vomanq ibrev phrkutyan apastaran: Titanakan ayd zangvaci vra ambarnum er Vana anmatcheli berdy, vor hyusisayin u arevmtyan koghmeric patac er mi qani karg parispnerov u martkocnerov, isk myus erku koghmeric apahovvac miapaghagh zhayreri bnakan patneshnerov: Berdi haravayin koghmic ynkac er qaghaqy, vor aj u dzax taracvelov: gravum er qarablri storoty bazmativ shinutyunnerov, nranc mej achqi ein ynknum hoyakap aparanqner, syunashar saravuytner ev vimardyan ekegheciner u maturner: Ayd ameni vra yur yndardzakutyamb u hoyakaputyamb ishxum er Gagik tagavori arquniqy, vor zardarvac er kamarakap patshgambnerov, syunazard saravuytnerov ev voskezoc u drvagazard dahlitchnerov: Qaghaqi phoghocnery hovanavorum ein saghartaxit carer, voronc vorogum ein srbatash qareri mijov hosogh bazmaptuyt aruner: Ayd bolori shurjy patum er hzor krknaparispy laynadir ashtaraknerov, isk dranc amenevin phakum er yndardzak xram:

Bayc bnutyan gegheckaguyn harstutyuny vitchakvac er qaghaqi arevelyan masin, vorteghic sksvac taracvum e yndardzak carastan, vor kazmvac er zvartchali partezneric u aygineric ev vorogvum er qaghcraham aghbyurnerov u arunerov:

Ev aha garnanayin geghazvartch orerin Arcrunyac ays hoyakap vostann ein zhoghovvum hayoc tohmakan ishxannery, naxararnery ev sepuhnery: iranc aznvazarm yntaniqnerov ev pahanordakan xmberov: Aystegh ekav ev katoghikosy Aghtamari gaherec miabanneri het: Amenic verjy hasav Abasy: yur draniknerov u azataninerov, Gurgenduxt tikiny: yur ishxanuhinerov u nazhishtnerov ev Marzpetuni ishxany: Araratyan tagavorutyan zoraxmberov:

Ashot-Dereniky dimavorec Abasin Arcrunyac tohmi payazatneri ev Vaspurakani ishxanneri het ev voghjunelov nran Tospa sahmani vra, mec patvov u pharqov arajnordec depi Van yur hor: Gagka arqayanisty:

Qaghaqi drneri mot dimavorec gahazharangin inqy: Gagik tagavory: Nra het ein te arquni ishxannery ev te hraviryal naxararnern u azataninery, voronq ev pharahegh handesov ughekcecin nran minchev Gagka hoyakap arquniqy:

Tepet bolor qaghaqy zardarvac er arden guynzguyn droshnerov ev patshgambnern u saravuytnery ptchnvac shgharshnerov, erphnerang pastarnerov ev syunakan gorgerov, bayc arqunyac zardaranqy shlacnum er amen achq:

Nra syunasharery ptchnvac ein dalarov ev guynzguyn caghiknerov, kamarnern u baravornery: sqoghvac ciraniov ev vosketel varerov: Dahlitchneri hataky cackvac er gorgerov, tavshov u kerpasov, isk karasineri vra, voronc mec masy shinvac er phghoskric u sataphic, phaylum ein aratoren arcat ev voski: Miov baniv amen tegh erevum er harstutyun ev arqayakan pertchutyun:

Vaspurakani tagavory, vor sirahar er shqeghutyan, dra het miasin uner anhun pharasirutyun: Ete mi koghmic na shqeghazardel er arquniqy i pativ Araratyan vehapeti, myus koghmic el ayd arel er yur vehaznya hyureri, ishxanneri ev ishxanuhineri araj parcenalu hamar:

Ev shateri achqy, ardarev na shlacrec, bayc ayd shateri tvum chein voch Marzpetunin ev voch Syunyac harazatnery, voronq gitein, te inch gnov e Gagikn ayd ameny dzerq berel, inch gnov e na tagavor tchashakvel ev vorqan chariq, vorqan tshvarutyunner e pattcharel azgin, minchev vor arqayi kochumn e stacel:

Sakayn hangamanqnern stipel ein ayzhm dranc: dimel hinavurc matnchi ognutyan ev nra vostanum tagavor psakel Abasin:

Erb ayd masin ditoghutyun arav Syunyac ishxany, Marzpetunin patasxanec:

— Yntrecinq chariqneric phoqraguyny...

Mi qani oric het Teodoros katoghikosy Vana s. Hovhannes kochvac hoyakap tatchari mej Gagik tagavori, nra palatakanneri ev bolor hraviryal ishxanneri ev ishxanuhineri nerkayutyamb tagavor psakec Abasin, ev taguhi: Gurgenduxt tiknojy:

Aydpisov Hayastani naxagah ishxanapet kam arqayic-arqa hrchakvecav Abasy ev nra tagavorutyuny srtagin voghjunecin inchpes Gagik Arcrunin, nuynpes ev hayoc bolor ishxannery, erdvelov nran havatarmutyun ev anxaxt barekamutyun:

Abas tagavory mecamec yncanerov patvec tagadrutyan nerka eghogh ishxannerin: Bayc amenic arzhanavor pargevy tvav Gevorg Marzpetunun, kargelov nran yur bolor zorqeri vra hramanatar sparapet, ev talov nran iravunq: vayelel ayd pativy vordvoc vordi:

E

DVNVo ARUMY

Gagik Arcrunin mi qani shabat sharunak hyur pahec yur mot Abas tagavorin ev i pativ nra, naev hraviryal ishxannerin: Ayd bolor zhamanak na nranc zbaghecnum er hatchoyakan zbosanqnerov: Mi or shrjecnum er yur anarik berdum ev cuyc talis nranc nra hrashaliqnery, bnutyan u mardkanc ev manavand, yur dzerqov kertvac amrutyunnery, ahavor martkocnery, vimaphor andzavnery: iranc gaghtni tchanaparhnerov, qarakoph maturnery ev jralic avazannery: Cuyc er talis ayd lernakarkar bardzrutyan araj bacvogh geghazvartch tesarannery, voronc vra nayum ein nranq: bazmelov qarablri covahayac kogherum amfiteatradzev phorvac nstaranneri vra: Aydteghic erevum er qaghaqy yur bazmazan shinutyunnerov, covaky: yur geghacuph aliqnerov ev aparazhut kghzinerov. erevum ein covaphnya ayginer u darastanner, kanachazard dashter u blurner ev kaputak lerneri dzyunagagat gotiner, voronq Bznunyac covaky patum ein chors koghmic: Siphany hyusisic, Artosy haravic, Varagy arevelqic ev Grgurn u Yndzaqisary arevmutqic:

Mi urish or na zbosecnum er nranc Vana geghazvartch aygestannerum, voronq qaghaqi arevelyan koghmic sksac taracvum ein depi covaki haravakoghmy mi qani zhamva tchanaparh, amphophelov iranc mej phoqrik avanner, shener u gyugher ev ishxanakan amaranocner: Amen mi ushadrutyan arzhani vayrum, karkachahos aghbyurneri mot ev hovanavor careri tak: na patrastum er hyureri hamar zvartchali xraxutyunner, hamemvac tchox hackeruytnerov ev gusanakan ergerov u kayterov, voroncov manavand harust er yur arquniqy:

Hatchax na arajnordum er hyurerin depi arqayakan vorsarannery, voronq gtnvum ein Varaga aparazhut lanjerum, kam covi haravakoghmy gtnvogh antarnerum, ur ev ereneri arat vorsordutyamb zvartchacnum er nranc:

Erbemn el na pttecnum er nranc Vaspurakani ayn vanqery, voronq hrchakavor ein iranc dprutyamb kam miabanakan kargavorutyamb, cuyc talu hamar yur erkri mtavor u kronakan zargacman harajadimutyuny:

Verjapes na yur arqayakan navaknerov zbosecnum er hyurerin naev Vana covi vra: aycelelov nranc het miasin covaphnya amrastannery ev covi mej gtnvogh Lim, Ktuc, Arter ev manavand geghadir u qareshen Aghtamar kghzinery: Verjini mej ayd zhamanak nstum er hayoc yndhanrakan katoghikosy: Aydtegh Gagik tagavory karucel er hrashakert ekegheci, hoyakap arquniq, anarik berd u dghyak, ur ev ancnum er amarayin amisnery: Ayd bolory na cuyc er talis yur bardzrastitchan hyurerin, bacatrum er nranc yur tchartarapetakan gaghtniqnery ev hrtchvum er nranc govutyunnery lselov:

Bayc ays bolor zbosanqneri zhamanak Abas arqayi ushadrutyuny gravum ein miayn Gagik Arcrunu razmakan amrutyunnery: Na gtnum er, vor dranc shnorhiv e nra erkirn azat mnacel tshnamu averumneric, chnayelov vor aydtegh bazmics arshavel ein te Yusuph vostikany ev te nra teghapahnery: Tepet Vaspurakany bnutyunic arden ozhtvac er geghecik amrutyunnerov, aynpes vor, voch miayn Gagik Arcrunu nman bazmaphordz zinvorakany, aylevs nranic aveli tkar mi ishxanapet karogh er ayd amrutyanc apavinelov: apahovel erkiry tshnamu hardzakumneric, bayc ev aynpes, Gagik Arcrunin bnutyan tvacneri vra avelacrel er naev yur steghcagorcutyunnery: Vaspurakani amen mi kirtchy, qarablurn u lernalanjy, vanqn u menastany na dardzrel er pashtpanutyan vayr, zhoghovrdyan apastanaran. isk berdern u amrocnery shinel er anmatcheli: Ev aha ays pattcharov Vaspurakani zhoghovurdy aveli barevitchak, vanqern aveli shen, miabanutyunnery barekarg ein, qan te Araratyan erkrum: Ev Abasn inqn iran mtacum, cragirner er kazmum, vor yur erkiry darnalun pes: amen janq dne yur tagavorutyuny nuyn dzevov barekargelu:

Sakayn Gevorg Marzpetunin bolorovin ayl gorcov er zbaghvac: Nax: na mtacum er Araratyan u haravayin ishxanapetutyanc mej steghcac miutyunn hastatun kaperov amrapndelu ev erkrord: hamozel bolor miacac ishxannerin: havaqakan uzhov Dvno vra arshavelu, vorpeszi mayraqaghaqy gravelov: mi angam yndmisht otar tirapetutyan anharazat azdecutyuny erkri vrayic heracne:

Ays npatakov, aha, na sharunak xosum, hordorum er mert Aghdznyac u Mokac tererin, mert Syunyac ishxannerin ev hatchax: Gagik Arcrunun kam arqayordi Ashot-Derenikin: Na haryurerord angam krknum, apacucanum er ayd dzernarkutyan anhrazheshtutyuny ev nranic galiq ogutneri mecutyuny te Hayastani zhoghovrdi ev te nuynisk iranc: ishxanapetneri hamar:

Ev na aynqan ashxatec, vor bolorin hamozec hinavurc mayraqaghaqy pasharmamb gravelu voroshumn anel:

_________

Vostikany nuynpes anhog cher ayd zhamanak: Na giter, vor Abasy tagavor e psakvel Vaspurakanum ev vor hayoc ishxannery mec masamb nra het en: Ev vorovhetev inqy anxohemutyun er arel Ashot brnavori davadrutyan ajakcelu, ev aydpisov yur erdman drzhelov: qakel er Abasi het unecac barekamutyan kapy, parz e, vor verjins, tagavor psakveluc het, vrezhxndir piti liner, manavand vor na ayd masin sparnacel er iran: Hetevapes vostikann el yur koghmic er patrastvum:

Amenic araj na miacav Ashot brnavori het ev xostumn arav nranic: ognel iran yur zorqerov: ete Abasy hardzakvelu lini yur dem: Apa zorqer xndrec amirapetic: ararkelov, te Hayastani arabakan kalvacnery vtangi mej en, hetevapes anhrazhesht e ayd vtangi dem zinvelu: Bayc amirapetn zbaghvac linelov yur erkri urish koghmerum cagac xrovutyunnerov: anushadir toghec Nsyri xndiry: Ayn zhamanak verjins miacav Mijagetqi ev Kordvac koghmerum inqnaglux ishxogh amiraneri het ev, ognakan zorq arnelov nrancic, sksav Dvinn u nra shrjakanern amracnel:

Amenic araj na yntir pahakaxmberov ev. arat pasharov apahovec Dvno ev Artashatu berdery (oronq mimyanc mot linelov: unein mimyanc het ev gaghtni haghordakcutyan tchanaparhner), vorpeszi vtangi depqum inqy apastane drancic mekin: Apa yur zorqery bazhanelov mi qani stvar maseri, nrancic minin handznec qaghaqi nerqin parispneri ev ashtarakneri pahpanutyuny, erkrordin: artaqin martkocneri hskoghutyuny, errordin qaghaqi xramy jrov lcnelu ev sharzhakan kamurjnery karavarelu gorcy, chorrordin: Artashatu Tapherakan kochvac nshanavor ev mecatarac kamrji pashtpanutyuny, vori vrayov tshnamin piti harajanar depi Dvin: Baci ayd na yur unecac hecelazory chors harajapah gnderi bazhanelov: ugharkec nranc Dvno nshanavor tchanaparhnery brnelu: Drancic miny Xlata ughin er, vor sksvum er qaghaqi arevmtyan haravic. erkrordy: Naxijevani poghotan harav-arevelqic. errordy: Berdkanc tchanaparhy arevelyan koghmic. chorrordy: Koghbaphori ughin, vor dzgvum er hyusisic: Inch veraberum e Karno tchanaparhin, vor qaghaqi arevmtyan koghmn er ynknum, aydtegh vostikany pahapanner chkargec, vorovhetev aydteghic na spasum er yur dashnakic Ashoti zorqerin, minchder myus koghmeric, nra karciqov, piti harajanar tshnamin, aysinqn: Xlata kam Naxijevani tchanaparhov Abasy, Berdkanc tchanaparhov: syuneciq, isk Koghbaphori koghmic: Vahram sepuhy, vor takavin gtnvum er Gugarqum:

Chnayelov ays patrastutyanc, vostikany, sakayn, huys uner der azat mnal hayoc vrezhxndrutyunic, vorovhetev canot er nranc xaghaghaser bnutyan ev havatum er, te: karogh e noren gravel tagavori sirty ev norogel nra het yur barekamutyuny:

Ays pattcharov na yncanerov mardik ugharkec Vaspurakan: Abas arqayi gahakalutyunn u tagadrutyuny shnorhavorelu ev nra het hashtutyan nor dashn krelu:

— Asaceq amirayin, te hayoc tagavory Dvno mej kyndune nra shnorhavorutyunnery... — patvirec Abasy arabaci despannerin ev het dardzrec nranc iranc yncanerov:

Aysqann arden bavakan er, vor vostikany haskanar, te tagavorn aylevs chi kamenum xabvel ev yur uxtadruzh varmunqy nerel: Ays pattcharov erb despannery hasan Dvin ev tagavori patvery haytnecin, Nsyry hramayec zorqin krvi patrastvel:

Bayc Abas tagavori banaky, vor kazmvac er miayn Araratyan gnderic ev Arcrunyac zorqeric, canrutyamb er harajanum: Vorovhetev, hamadzayn kanxav arac voroshman, Mokac tern u Aghndzyac nahapety iranc zorqerov piti mianayin arqayi het Sharuri dashtum. Syunyac ishxannery piti mtnein Mazaz ev Garno u Gegha zorqeri het miasin ijnein Urcadzor: Isk Vahram sepuhy, vor apahovvac er arden aphxazneri koghmic (orovhetev amboghj Gugarqy zinel er arden nranc dem), yur zorqern arnelov piti ijner Shirak ev Erazgavorsi shrjanum eghac gnderi het mianalov: dimer Dvno dashty: Uremn, minchev vor ayd ishxannery khasnein voroshyal teghery, tagavori zorqy chpiti shtaper, vorovhetev dashnakic ishxannery npatak unein miahamur kerpov pasharel Dviny ev ete kareli er, gravel nran hardzakumov:

Bayc aystegh arden arabaciq tendayin patrastutyanc mej ein. qaghaqi parispneri mot zhoghovum ein razmakan mterqner, darannery lcnum ein dyuravar nyuterov, xramatneri hamar patrastum ein xcanner, martkocnery zinum ein erkatya karterov u jaxjaxogh gorciqnerov, burgeri mej havaqum ein vordzaqari bekorner, vorov petq e philikvannern u sandughqnery jardein: miov baniv aravotvanic minch ereko mardik zbaghvac ein maharit ashxatutyamb ev huys unein, vor dranov mec kotorac piti anen pasharoghneri mej:

Nerqin patrastutyunnern avarteluc et: vostikany hramayec xramy jrov lcnel: Ev aha arabaci zinvornery haryuravor baherov dimecin depi Artashatu jrancqy, vorpeszi tumbery banalov: jury dardznen depi Dvin:

Ayd jrancqy shinvel er Qristosic mot 200 tari araj Artashias kusakali orov ev kartagenacoc hrchakavor zoravar Annibali cragrov: Erb verjins hayreniqic taragir: degerum er Hayastani mej, Artashiasn aspnjakanec nran sirov ev ogut qaghelov bazmaphordz zoravari nerkayutyunic, nra xorhrdov himnec Artashat qaghaqn u berdy Erasx geti vra: Ev vorovhetev teghy, ur himnvac er qaghaqy, ereq koghmic patac er Erasx ev Mecamor geterov, usti chorrord koghmy jraphak anelu hamar phorecin ayd jrancqy, vorov qaghaqy darnum er tshnamun anmatcheli:

Bayc vorovhetev hrchakavor Artashaty vaghuc arden dadarel er shahastan lineluc, ev nra pharac u tchoxutyan zharangord ayzhm Dvinn er handisanum, usti nra hinavurc jrancqn el Dvno xramy piti voghogher: Artashati anshqanaluc et: hayoc tagavornery: sksac Xosrov B.— ic, vor Dviny shinec ev yur atorn aydtegh phoxadrec, minchev Bagratunyac payazatnery, iranc hogn u xnamqy Dvini nvirecin ev razmakan amrutyunnerov harstacrin nran: Usti ayd zhamanakic hishyal jrancqn el carayum er Dvnin:

Bayc orern ancnum ein ev Abas arqayi zorqery der chein erevum: Minchev angam Naxijevani tchanaparhy pahogh hecelazory sharunak lurer er ghrkum Dvin, te Abasy der banakac e Sharurum: Ays pattcharov arabaciq sksan mi arzhamanak anhogutyan tal iranc ev keruxumov zvartchanal: Minchev angam jrancqi vra ashxatoghnery canrutyamb ein sharzhvum ev mi qani orva mej haziv ein phlel tumberi mi masy:

Sakayn Abas tagavori zorqy, vorin miacel ein arden aghdzneciq ev mokaciq, vaghuc heracel er Sharuric ev ayn: gisheranc:

Nra banakateghum mnum ein miayn datark vranner: mi qani vasht pahapannerov, voronq pashton unein: xabel Naxijevani tchanaparhy pahogh arabacinerin, cuyc talov nranc, te hayoc zorqy der banakac e ayntegh: -Ayd zorqy, sakayn, zanazan maseri bazhanvac, ancanot tchanaparhnerov dimum er Dvin:

Arden amen koghmic motenum ein dashnakicnery mimyanc, erb lur hasav Marzpetunun, te arabaciq sksel en jrancqi tumbery phlel: Dvno xramy lcnelu hamar: Sparapet ishxany, vor mitq uner derevs hangist tal zorqin Urcadzorum, sastik aylaylvecav, vorovhetev xrami lcvelov ahagin dzhvarutyunner piti arajanayin iranc hamar, nax: zorqn ankarogh piti liner motenal qaghaqi jrapat parspin kam drnerin, hetevapes mtadrvac hardzakumy chpiti hajogher, erkrord: mec ashxatutyun ev erkar zhamanak piti gorc dnein jrancqi berany phakelu ev jralic xramy, gone mi qani tegh, xitchov lcnelu, vorpeszi ayd tegherov zorqy karoghanar motenar parspin, errord: ayd gorcery katarelu hamar ashxatogh hayeric shatery netahar piti linein tshnamuc, vorovhetev parspi vra eghoghnery tuyl chein tal voch voqin: parspi tak gorcelu:

Ays amenn achqi araj unenalov: sparapety haytnec tagavorin, te anhrazhesht e mi qani gnderov dimel anmijapes Artashatu koghmy ev jrancqi bacumn argelel: Marzpetunu arajarkutyuny banavor gtan naev dashnakic ishxannery:

Usti tagavori yntrutyamb ayd gorci hamar nshanakvecan Vanandacoc u Syunyac gndery, voronc piti arajnorder Babgen ishxany, ibrev qajacanot Artashatu shrjakanerin:

Ereko er, erb Babgen ishxany yur zorqerov mtav Azat geti hovity ev sksav arajanal depi Dvin: Vorovhetev tchanaparhy, vorov arajanum ein nranq, ancnum er Xosrovakert antari mijov, vor Azati hovtic sksac taracvum er minchev Gegha storoty, ayd pattcharov zorqeri yntacqy annkateli mnac arabaci pahanordnerin, voronq xmberov tapharum ein Dvno dashtum:

Muty koxelu vra hayery Mecamorn ancan ev nra ughghutyamb sksan arajanal depi Aotashat: Chnayelov vor zorqery hognac ein, aysuamenayniv ishxany cher kamenum hangist tal nranc, vorovhetev amen mi korcrac zhamy karogh er mi vtang araj berel iranc hamar: Bayc Artashatic mi qani pharsax heru na stipvac er kang arnel: minchev vor jrancqy ditelu hamar ghrkvac yur lrtesnery kveradarnayin: Na kamecel er nax teghekanal, te inch drutyan mej e gtnvum gorcy ev apa zorqern araj varel:

Yst vorum, ete jrancqy bacvac liner ev xramy jrov lcvac, el iranc Artashat gnaly mitq cher unenal: Ayd qayly, yndhakaraky, karogh er vnas berel, nax: yur phoqrativ gndery vtangelov ev erkrord: tshnamun tagavori galy haytnelov:

Bayc lrtesnery veradardzan ev haytnecin, te mnacel e miayn mi qani qayl taracutyun, vorpeszi jrancqi argelqy bacvi, ev te ayd el arabaciq shutov kpnden, vorovhetev gorci vra ashxatum en haryuravor dzerqer:

— On uremn, haraj, el spaselu zhamanak che, — gochec Babgen ishxany ev araj ancav: Zorqy sryntac hetevec nran:

Ev ardarev, jrancqi arajy banalu hamar mnacel er miayn mi qani qayl: Gorcavor zorqi glxin kangnac er Beshir zorapety ev shtapecnum er nranc, vorpeszi henc nuyn gisher jury dardzne depi xramy: Chnayelov vor muty koxel er, aysuamenayniv, zorapety cher heranum aydteghic: Arabakan nzhuygi vra nstac: na dimum er mert ays mert ayn koghmy: gorcavornerin shtapecnelu hamar: Yst erevuytin na cher kamenum heranal aydteghic, minchev vor yur achqov chtesner jrancqi bacumy:

Ev aha hankarc Artashatu koghmic vorotyndost aghaghaknerov arabacoc vra taphvecan hayoc zorqery ev srerov u nizaknerov sksan anxna ev aj u dzax harvacel: Hardzakumn aynqan anaknkal ev taphn aynqan zoravor er, vor arabacineric voch voq chhamardzakvec dimadrel: Nranq shphotvac u sarsaphahar dzgecin bahern u gorciqnery ev sksan phaxust tal depi Dvno ev Artashatu koghmery: Chnayelov vor Beshiry sury hanec ev goralov xraxuys kardac zorakanin, bayc nran lsogh cheghav: Mi qani tasnyak hogi, voronq baherov u vaghakavornerov xizaxecin hayeri dem, teghn u teghy jardvecan: Ays tesnelov Beshiry, inqn el dzgec tchakaty ev dzin mtrakelov phaxav depi Dvin: Hayern aghaghakelov ynkan phaxchoghneri etevic ev halacecin nranc minchev qaghaqi sahmany, ev apa darnalov: gravecin jrancqy ev kang aran aydtegh:

Bayc Beshiry xuys er tvel voch te phaxchelu, ayl Dvnic nor zorq berelu mtqov: Sakayn vostikany, vor aveli shrjahayac u herates er, tuyl chtvav nran zorq hanel qaghaqic:

— Qani vor chgitenq, te inch uzhov en hayery hasel aystegh, kam te inch keterum en hamaxmbvac nranq ev mutn argelum e mez tchisht teghekutyunner arnel ayd masin, aveli lav e uremn zorqy vtangi chentarkel, aravoty menq amen inch ktesnenq astuco luysov ev yst aynm hark eghacy kphutanq tnorinel, — asac Nsyry Beshirin, ev verjins banavor gtav ayd xorhurdy:

Ev vorqan mec eghav arabacoc zarmanqy, erb aravoty ver kenalov tesan, te Artashatu jrancqy gravogh vorqy kazmvac e yndameny mi qani vashteric: Amoti het miasin mi kataghi zayruyt eghav Beshiri vra, erb na hamozvec, te inqy arabakan qajeri arajnord linelov handerdz, phaxel e mi qani vashteri arajic:

— Henc ays vayrkenin kjardem bolorin, togh voch mi zorakan chazatvi im sric, — gorac zorapety ev arabakan kataghineric mi qani gund arnelov: patrastvum er durs gal Dvno parispneric:

Vostikany, vor ayd zhamanak kangnac er yur aparanqi minareti vra ev ditum er Dvno shrjapaty, tesnelu hamar te el urish vortegh kan hay zoraxmber, nkatec, vor qaghaqi arevmtyan koghmic, ayn e: Karno tchanaparhov, ur inqy pahakaxumb cher kargel, arajanum e stvar hecelaxumb.

— Aha galis en ev mer dashnakic Ashoti zorqery, — dzaynec na depi Beshiry, vor der kangnac er aparanqi araj ev hrahangner er talis zorqin:

— Aranc nranc el menq gorcy kavartenq, — hoxortac zorapety ev yur hrosaxumby kargavorelov, durs ekav Dvno parispneric:

Babgen ishxani drutyuny xist canr er: Na yur het uner yndameny hing haryuri chaph zorq: Ev tepet dranq hayoc amenayntir qajericn ein, aysuamenayniv chein karogh erkar dimadrel, ete nranc shrjapater aveli mec bazmutyun: Baci ayd, nranq gtnvum ein Artashatu ev Dvno mejteghy, bac dashti vra ev chunein voch patsparvelu tegh, voch el zhamanak: patnesh shinelu: Arabaciq karogh ein shrjapatel nranc ev teghnuteghy kotorel: Miak phrkutyuny dzgel heranaln er: Bayc ayd el chein kamenum anel, vorovhetev ayn zhamanak jrancqy kmnar arabacoc dzerqy, ev nranq mi kes zhamum tumbi mnacordy phlelov: jury kdardznein depi xramy, vorov ev kochnchanayin te tarac haghtutyuny ev te apaga hajoghutyan huysery:

Abas tagavory ghrkelov ishxanin aystegh, apahovacrel er nran: te inqy hetevyal aravot, yur bolor zorqerov, kgtnvi Dvno arjev: Bayc arevn aha cagum er ev, sakayn, arqayakan banaky cher erevum voch mi tegh, nuynisk harajapah gnder chein nshmarvum... Babgen ishxani hetamutnery, voronq Artashatu blurneric ditel ein amen koghm, ekan ev patmecin, te miayn Karno tchanaparhi vra tesan mi hecelaxumb, vor shtapov harajanum er depi Dvin, isk mnacyal tegherum arabaci pahakneric zat vochinch chnshmarecin:

— Karno tchanaparhov karogh e miayn davatchani zorqy gal, — asac Babgeny. — mer phrkutyuny petq e spasel Dvno dashtic:

— Mek el: erknqic, — nkatec hamharzneric miny:

— Ete astvac hatchi... — harec ishxany ev lrec:

Bayc henc ayd zhamanak bacvecan Dvno haravayin drnery, ev arabacoc zorqy galaraphoghery hnchecnelov, sksav durs xuzhel ev dimel depi Artashatu jrancqy:

Babgen ishxann arden kargavorel er yur phoqrativ zorqy, kangnecnelov nranc erankyunadzev ev hraman talov, vor hardzakman depqum ashxaten mijamux linel hardzakvoghneri mej ev erku masi bazhanelov nranc: aynpes sksen iranc baxumy: Ayd eghanakn ayn aravelutyunn uner, vor ktulacner hardzakman taphy ev hrosaxmbi stvarutyunn argelq cher linil azat zinasharzhutyan:

Ishxany henc vor lsec phoghi dzayny, ashtanakec iskuyn yur nzhuygy ev sury merkacnelov: dzayn tvav depi zorqery.

— Sireli qajer, menq sakavativ enq, ev tshnamin zoravor: Bayc mer datn ardar e, isk nrancn anirav: Astvac ognum e ardarin ev yur bazuky hzoraguyn e amenic: Dimavoreceq tshnamun anerkyugh ev aranc dimadardzutyan, astvac piti ogne dzez erkrord angam nran xortakelu, isk um vor mezanic mah kvitchakvi, na togh mxitarvi, vor mernum e hayreniqi ev ayn xachi hamar, vor aha Dvno bardzunqic nayum e mez vra:

Ays aselov ishxany saghavarty hanec ev demqy depi s. Grigori gmbety dardznelov: — "Du mez ognir, vov surb katoghike, mer krivn u mahy qo ev vordvoc azatutyan hamar e. togh tshnamin chparcena, te kisalusiny haghtec surb xachin...":

Ays aselov na sury shoghacrec ev "on, haraj..." goralov dimec depi tshnamin:

Syunyac ev vanandacoc qajery vorotyndost aghaghakov hetevecin nran:

Nuynpisi vogevorutyamb ev goryun-gochyunov dimum ein hayeri dem arabacinery:

Verjapes nranq hasan, ev qajery goralov ynkan mimyanc vra: Srern sksan shoghal, nizaknery tchotchel ev aj u dzax kataghi harvacner teghal: Hardzakumn aynpes sastik ev baxumy zoravor er, vor erku koghmic el kargern iskuyn xangarvecan: Vanandaciq bazhanvecan syunecineric, isk ays verjinnern: iraric, nuynpes el arabaciq chkaroghacan iranc miutyuny pahpanel: Hayeri mi masy et mghec nranc aj tevy, isk sranq dra phoxaren tchnshecin nranc dzaxy: Aydpisov xmbery tchapaghelov: krivy borboqecin mi qani keteri vra: Ays hangamanqy dzerntu er hayerin, vorovhetev sharzhvelu azatutyun unenalov: aveli hajoghutyamb kkrvein: Bayc vostikany, vor yur minaretic ditum er krvi yntacqy, tesnelov hayeri zoregh ynddimutyuny, nor zorqer ghrkec yurayinnerin ognutyan: Ayd pattcharov hayery nor hardzakman handipelov, hetzhete tkaracan: Nranc yuraqanchyur xmbakin shrjapatel er mi ahavar gund: Vayrkyany husahatakan er. Babgen ishxany, vor krvum er kataghabar, nor hardzakman araj et kasec mi vayrkyan, apa hayacqy Dvno katoghikein ughghelov: srtaruch dzaynov bacakanchec. "Mite du, vov lusavorchi xach, piti handurzhes mer kotoracin ev haghtutyun tas garsh hagaracun, vor caghrum e qo srbutyuny... Cuyc tur, vov qaratev, vor izur chenq menq apavinel qez, ev vor hzoraguyn e ayn bazuky, vor qo tevin gamvecav...":

Ays aselov na suseramerk xoyacav depi hardzakvogh zorqery ev annman herosutyamb sksav pashtpanel yur martikneri tkaracogh koghmy: Bayc voch ishxani ev voch nra zorqi herosakan janqery chkaroghacan haghtel arabacoc gnderin, voronq hetzhete stvaranum ein: Yndhakaraky, mi qani keteri vra hayern sksan verjnakanapes ynktchvel, nranq hozharutyamb phaxust ktayin, te chvaxenayin ispar jnjveluc, ays pattcharov krvum ein husahat kataghutyamb: Phoqr mi evs, ev arabaciq haghtutyan phoghy petq e hnchein... Bayc aha henc ayd vayrkenin lsvecav hankarc hayaxumb zorqeri vorotagin aghaghaky ev Vahram sepuhy, inchpes shantaraq mi harvac: ahavor sury dzerin ynkav arabacoc vra: Nran hetevum ein gugaraciq, basenciq ev Shirakavani qajery: Inchpes hankarcahas mi photorik kam garnanazayr mi heghegh taphvecan nranq arabacineri vra ev sksan anxna kotorel, jardel, jaxjaxel: vomanc sraxoghxogh anelov, vomanc nizakahar satakelov ev shaterin nzhuygneri votqi tak talov:

Babgen ishxany zarmacav: Vorteghic busav ardyoq sepuhy: Vortegh ein taqnvac nra zorqery, cher karoghanum gushakel:

Bayc Dvno arevmtyan tchanaparhov ekogh hecelazory, vor xraxusel er vostikanin ev, yndhakaraky, erkyugh azdel Babgenin, henc Vahram sepuhi zoraxumbn er eghac: Verjins arqayi hramanov shtapel er ishxanin ognutyan, yst vorum bun banaky phoqr-inch piti ushanar: Sepuhy hagaracoc pahakneric xuys talu ev Artashati jrancqin anargel hasnelu hamar shrjan er arel Dvno dashti bardzric ev Xosrovu antary ancnelov: mtel Karno kochvac tchanaparhy:

Sepuhi ev nra gnderi hardzakumy phoxec iskuyn krvi kerparanqy: Hagaraciq hankarcaki ekan, isk syuneciq u vanandaciq nor vogi arnelov: sksan aveli kataghabar hardzakvel hakarakordneri vra: Noren krivy borboqvec. noren xmbern yndharvecan: Hazaravor srer shoghum ein u harvacum, nizaknery: tchotchum u shamphrum, saghavartner tcheghqum, zrahner patarum, vahanner jaxjaxum... Haghtoghneri aghaghaky, ynknoghneri vayuny, zenqeri shachyuny tndacnum ein odn u dashty...

Sakayn haghtutyan astghy teqvum er hayoc koghmy, arabaciq norekneri hardzakumic shvarelov ev manavand te sastik harvac arnelov: mi qani keterum sksan nahanjel: Beshirn ayd tesnelov: hramayec iskuyn nahanji phogh hnchecnel, vorpeszi mnacord zorqn azate kotoracic: Bayc arabaciq phoghi dzaynn arnelun pes: phoxanak qayl ar qayl het nahanjelu, sksan miahamur phaxust tal depi Dvin:

Hayern ynkan phaxchoghneri etevic ev sksan charachar kotorel nranc: Shutov Dvno drnery bacvecan ev ners aran phaxchogh zorakany:

Sepuhn ayd tesnelov: handugn mitq hghacav, ayn e: hramayel yur zorqerin: ners xuzhel qaghaqy phaxchoghneri etevic:

Bayc Babgen ishxany, vor aveli herates er, argelec nran ayd qayln anel, ararkelov, te qaghaqum karogh e vtang hasnel zorqin:

Nranq bavakanacan tarac haghtutyamb ev zorqy zhoghovelov veradardzan depi jrancqi hovity:

Erekoyan dem, erb krivn arden avartac, haghtutyuny tarac, isk hagaraciq Dvno mej phakvac ein, hasav tagavory: Gevorg sparapeti, dashnakic ishxanneri ev arqayakan hamaxumb banaki het:

Verjins, sparapeti kargadrutyamb, shrjapatec qaghaqy bolor matcheli koghmeric:

Tesnelov Dvno xramy takavin chor ev lselov teghi unecac krvi ev tarac haghtutyan hamar: tagavorn uraxacav ev i nshan yur gohutyan: grkec u hamburec Babgen ishxanin ev Vahram sepuhin: Apa hramayec pharavor hravarutyamb amboghj banaky lusavorel ayd gisher:

Kartch zhamanakva yntacqum Dvno hinavurc antaric durs hanvecan haryuravor mayrer u kaghamaxner ev taparnerov jaxjaxvelov: derbukadzev dizvecan te banaki mej ev te qaghaqi shurjy, parispneri ev ashtarakneri handep:

Erb muty koxec ev ahagin xaruyknery varvecan, Dviny, karces, dyutakan kerparanq arav: Haryuravor krakneri bocy bardzranum, caranum er depi erkinq ev shrjapatn amboghjapes bosor gunov lusavorum: Mayraqaghaqi parispnern u martkocnery patac ein krakov ev hervic nayoghy karcum er, te qaghaqn amboghjapes gtnvum e hrdehi mej: Nra bardzradir aparanqnery: iranc syunazard saravuytnerov, gmbetazard ekeghecinery: phaylun xacherov ev arabakan mzkiti u vostikanakan tan ughghadzig minaretnery: voskya kisalusinnerov: phaylum ein gisherayin xavari mej mert paycar lusov ev mert qrqmaguyn ev talis qaghaqin mi tesak txur ev xorhrdavor kerparanq:

Isk Dvno bardzunqneric nayoghi araj urish patker er bacvum: Arqayakan banaky, vor patac er qaghaqy amen koghmic ev vor cerekva lusov isk ahavor er erevum, gisherva mutin aveli erkyugh ev sarsaph er azdum: Xaruykneri bocacaval luysy karces te krknapatkum, erapatkum er zoraxmberi tivy, bazmativ krakneri shurjy kaytogh ev haghtakan ergerov ody tndacnogh zorakani aghmuky xrovum, anhangstacnum er pasharyal mahmedakanneri sirty:

Dvno hayery, yndhakaraky, gaghtni hrtchvanqi mej ein, tepet ev chein hamardzakvum erevan hanel iranc uraxutyuny: Ayn mitqy, te shutov mahmedakani brnapetutyuny piti verjana, te goroz hagaracin piti xonarhi verjapes arqayi haghtakan droshaki araj, nranc sirty lcnum er ansahman berkrutyamb: Ev amenqi shrtunqnery mrmnjum ein aghotqner, manuk ev cer, kin te tghamard aghachum ein astcun, vor ays verjin angam el pharavore yur anuny: haghtutyun talov hayoc xachin ev Lusavorcha havatin...

Bayc vostikany, vor yur aparanqi minaretic ditum er ayd mecatarac xaruyknery ev tesnum hay zorqeri xaghern u pary ev lsum nranc vorotadzayn ergely, voronq sharunakvum ein minchev ush gisher, kataghutyunic, karces, uzum er xelagarvel: Na mtaberum er mimyanc etevic iran hasac anhajoghutyunnery, ev ayd bolory veragrum yur zorapeti u pashtonyaneri anhogutyan ev anmtutyan, usti ev hayhoyum u anicum nranc:

"Che vor karogh ein get mi or araj jrancqy banal ev qaghaqi xramy voghoghel... xosum er inqn iran vostikany, bayc charin, anhogutyan tvin iranc ev pattchar dardzan te qaghaqi glxavor pashtpanutyuny vochnchacnelun ev te zorqeri kotoracin... Isk im pahak hecelaxmbery. ur mnacin nranq, inchu minchev ayzhm pahpanutyan chors keteric get mi zinvor chhasav, vor tshnamu galustn indz haytne"...

Bayc vostikann izur er trtnjum verjin keti nkatmamb: Vorovhetev voch te yur pahak hecyalneri anushadrutyunn er pattchary: vor inqy zhamanakin cher imacel yur hakarakordi motenaly, ayl hayoc sparapeti bazmaphordz zgushutyuny, vorovhetev, na zorqern araj er varel aynpisi tchanaparhnerov ev aynqan mimyancic anshat xmberov, vor hagaraci pahanordnery chein karogh nranc nshmarel: Nuynisk Sharurum banakac zorqi vrannery ayn zhamanak miayn sksecin qakel hay pahaknery, erb bun banakn ijnum er arden Dvno dashty:

Verjapes vostikany kanchec yur mot Beshirin ev sksav xorhurd anel nra het:

— Ays hayery, yst erevuytin, pasharel en mez aynpisi zorutyamb, vorin dimadrel chpiti karoghananq, ete nranq hatchax hardzakvin mez vra, — asac na zorapetin, -indz tvum e, te mi hnar miayn ka yndharumn argelelu ev Abasin mez het hashtvel stipelu:

— Vorn e ayd, — harcrec Beshiry, vori gorozutyunn ynktchvel er arden krac partutyan pattcharov:

— Ayn, vor haytnenq hayoc tagavorin, te kkaxenq ashtarakic mez mot patand eghogh yur horaqer vordun: Syunyac Sahak ishxanin, ete na mer arajarkac hashtutyuny chi yndunil ev yur zorqery chi heracnil Dvinic:

— Abasy ete cankacogh liner hashtutyan, qo despannerin u yncanery het cher dardznil Vaspurakanic:

— Uremn...

— Kmerzhe qo arajarkutyuny:

— Ayn zhamanak es el kkaxem ayd ishxanin, togh aynuhetev nra Smbat u Babgen eghbayrnery xizaxen mer dem ev Dvinn arneluc araj: iranc eghbor diaky grken:

— Isk ete, hankarc, Dvinn arnen:

— Togh arnen, ete karogh en. tchakatagric chpiti phaxchenq, es, gone, ayd spanutyamb xstagin kxocotem nra harazatneri sirty:

— Bayc, ter im, ayd voroshumy kari vtangavor e, — nkatec Beshiry. — ays hayery bnav xstasirt chen. nranq erb gravum en mi qaghaq, mez nman chen kotorum nra bnakichnerin: Aydpes el ete Dviny graven, vnas chen hascnil mer andzin kam nuynisk mer zorqerin, ete miayn qo casumy gorcadrac chlinis du. bayc ete Sahak ishxanin spanes, ayn zhamanak menq amenqs anxna kjnjvenq: Du ches tchanachum syunecinerin. bayc es hatchax yndharvel em nranc het ev canot em ayd ceghi ansandz kataghutyany: Nranq chen karogh tanel ayn anarganac, vor du khascnes nranc iranc ishxanin spanelov:

Vostikani vra tpavorutyun arin zorapeti xosqery ev na gluxy kaxelov ynkav mtacutyan mej:

— Inch anenq, uremn, — harcrec na verjapes: mtaxoh achqery zorapetin ughghelov ev yur nosr, aghebek moruqy hushik shoyelov:

— Piti pashtpanvenq vorqan karogh enq ev pashtpanvenq mer bolor zorutyamb, — vtchrakan dzaynov patasxanec Beshiry:

Ays voroshman galov: vostikann u zorapety bazhanvecan iraric:

Bayc hayoc banakum xorhurd chkar ayd gisher: Tagavorn u ishxannery apahov ein, vor amen koghmic shghtayac en Dviny, mnum er spasel aravotyan lusin, vorpeszi hark eghac hetazotutyunnern anelov, yst aynm voroshein, te ardyoq hardzakmamb te pasharumov piti graven qaghaqy:

Bayc kesgisherva mej pahak zinvornery lur tvin sparapetin, te Naxijevani tchanaparhov stvar hecelazor e arajanum depi hayoc banaky: Dranq voch ayl voq ein, ete voch vostikani koghmic Dvno ayd sahmanum kargvac pahanordnery, voronq verjapes hayoc Sharuric heranaln imanalov: shtapum ein te nranc tchanaparhy phakelu (husalov mi voreve tegh handipel nranc) ev te vostikanin teghekutyun talu:

Sparapetn yndunelov, te dranq iranc etevic shrjapatelu ev Dvno koghmic lineliq hardzakman npastelu mtqov en galis, patvirec iskuyn Vahram sepuhin dimavorel nranc yur hecelaxmbov: Verjinis miacan naev Mokac qajery:

Vedii nerqin hovitneric mekum sepuhy handipec arabaci hecyalnerin ev hramayec nranc zinataph linel:

Arabaciq, vor mtan pattcharov hayoc bazmutyuny chaphel chkaroghacan, patasxani phoxaren: hardzakvel sksan:

Ayn zhamanak sepuhi hzor dzayny vorotac ev hayoc qajery mecadghord aghaghakov ynkan tshnamu vra:

Teghi unecav kataghi yndharumn: Bayc na erkar chtevec: Arabaciq iskuyn zgacin, te vorqan bazmativ en iranc dem sur sharzhogh bazuknery, usti mi phoqr ynddimutyunic et, vor, sakayn, tasnyak zinvorner arzhec iranc, zinadul xndrecin:

Vahram sepuhy hramayec kotoracy dadarecnel ev arabaci hecyalnerin zinataph anelov ev dziany xlelov: iranc geri varel banaky:

Ev vorovhetev hetevyal ory nranq teghekutyunner tvin sparapetin ayn pahakaxmberi masin, voronq gtnvum ein Xlata, Berdkanc ev Koghbaphori tchanaparhnerum, usti Marzpetuni ishxany: hraman arnelov arqayic, mi qani stvar zoraxmber ugharkec ayd koghmery arabaci hecyalnerin halacelu hamar, vorpeszi qaghaqi het unecac yndharman depqum nranq etevic hasnelov chxangaren iranc: Hayoc zoraxmbery, voronq dimecin hishyal tchanaparhnery: Vahram sepuhi, Smbat ishxani ev Mokac tiroj arajnordutyamb, patahelov hagaraci pahakaxmberin, hardzakvecan nranc vra ev qich kam shat kotorac aneluc het: nranc mi masy halacecin depi Atrpatakani kam Kordvac koghmery ev myusy gerelov: banaky berin:

Ashot brnavory, vor xostacel er yur zorqerov ognel vostikanin lselov Abas tagavori: yur dashnakicneri het miasin Dvin hasnely, aylev nra zorqeri tarac qani mi haghtutyunnery, voch miayn het kacav Nsyrin ogneluc, aylev yur zorqery Bagaran zhoghovelov: inqy evs amracav aydtegh:

Isk Abas tagavory Dvno haghordakcutyunnern amen koghmic ktreluc het: xorhrdi hravirec yur ishxannerin: voroshelu hamar, te inch eghanakov sksen hardzakumy:

Gevorg sparapety, vor tank er gnahatum hay zorakani kyanqy, xorhurd tvav tagavorin: amenic araj Nsyrin arajarkel qaghaqy handznel iranc aranc paterazmi:

— Ete na khozharvi, bari, ete voch, ayn zhamanak menq mer hardzakumy ksksenq, — asac sparapety:

— Ayo, ete na imana, te inqy zurk e amen dzerntvutyunic, guce chvstahana grgrel mer zayruyty ev ayd hangamanqy havasarapes shah kbere te mez ev te iran, — avelacrec Smbat ishxany:

Arqayin hatcho tvecav ays arajarkutyuny, ev dashnakic ishxannery evs hamakerpecan nra het:

Nuynisk ayd ory Aghdznyac nahapety mi qani azatanineri ynkerakcutyamb dimec Dvin: vostikani het xoselu:

Nsyr amiran patvov yndunec nran yur aparanqi shqegh dahlitchneric minum ev hatchutyun haytnec lsel hayoc tagavori patgamy:

— Abas arqan hramayec indz asel mecaphayl amirayin, — xosel sksav nahapety, — te Dviny Hayoc ashxarhi mayraqaghaqn e, te nran himnel ev tirel en hayoc tagavornery, ev te verjin tarinerum isk na patkanel e hayoc ishxanapetutyan: Amirapeti vostikannery karogh ein nstel aydtegh: ibrev erkri shahastanum ev gandzel amirapeti hasuytnery: Bayc nranq iravunq chunein nran gravelu ev nra mijocov el erkri azatutyan vra brnanalu, yst vorum ayd erkri karavary hayoc tagavorn e, isk zhoghovrdi azatutyan tery: inqy zhoghovurdy: Yusuphy ev nra naxordnery anirav haphshtakutyanc het miasin: hatchax brnacel en naev Dvno vra: Bayc ayd patahel e ayn zhamanak, erb hayoc ishxannery anjatvel en iranc tagavoric ev kam vatabar davatchanel en nran: Isk ayzhm vorovhetev hay ishxannery miacac en indz het, ev im zorqery havatarim en indz, usti es zoravor em ev henc ayd pattcharov el tuyl chem tal, vor Yusuphi hajordy gna nra shavghov kam te brnana im zhoghovrdi vra: Chhishelov angam ayn, vor Nsyr amiran barekamutyan uxt e drel hangucyal arqayi het ev verjy drzhelov yur uxtin: ajakcel e hayoc gahi dem larac davatchanutyan... chhishelov ayn: vor na aniravabar haphshtakel e hayoc katoghikosarany ev katoghikosi atory taragrel Vostanic, vori hamar es ibrev im ekeghecvo pashtpan, partavor ei arzhanavor hatucumn anel nran, aysuamenayniv, chkamenalov aryunaheghutyan pattchar darnal, es arajarkum em Vostikanin xaghaghutyamb handznel indz im qaghaqy, voric het ev es ktuylatrem iran azat aprel yur aparanqum: Hakarak depqum, ete es Dviny graveci uzhov, ayn zhamanak togh vostikany imana, vor arajin orn isk bnajinj kanem te yur zoraxmbery ev te Dvno bolor amiranerin, voronq kalvacner unin Vostanum ev aparanqner: Dvno hraparakneri vra... Baci ays, es chem xnayil nuynisk iran: vostikanin: Ev ays amenn anelov handerdz: es tshnamacac chem linil amirapetin, ayl patzhac miayn nra gorcakalin, vor anxohemutyamb xrovum e im erkiry...

Vostikany, vor skzbum xaghagh srtov akanjum er patgamavor ishxanin, verjin xosqery lselun pes ver trav teghic ev huzvac bacakanchec.

— Qo ayd nor tagavorn aveli handugn e, qan yur naxordy... Asa nran, vor es chem yndunum hashtutyan voch mi payman ev vor es iravunqov tirum em ayn qaghaqin, vor erku haryur tari sranic araj gravel e arabakan sury: Togh haraj vare na yur zorqery ev uzhov grave ays qaghaqy, ete karogh e: Bayc mievnuyn zhamanak togh chmorana, vor na krvum e arabacoc erknaphar amirapeti ev voch te nra vostikani het...

Patgamavor ishxany veradardzav yur hetevordneri het ev haytnec arqayin Nsyri patasxany:

— Lav uremn, menq mer partqy kkatarenq ev cuyc ktanq ayd hagaracun, vor amirapeti anunov trvac sparnaliqnery chen karogh voch mez vaxecnel ev voch el mer iravunqnery shghtayel, — asac tagavory ev apa hramayec sparapetin hardzakman patrastutyunnery tesnel:

Erazgavorsic hetzhete berum ein pasharman veraberyal gorciner ev parspahar meqenaner, vorpisiq ein: xoyer, baghistner, babanner, hracan, parser ev erkate zanazanakerp sandughqner, bardzac bazmaluc sayleri vra: Ayd ameny patrastel er tvel Marzpetuni ishxany derevs arqayi: Vaspurakanum eghac zhamanak: Nra hramanakatarnery, voronq razmakan meqenagorcutyan hmut varpetner ein ev voronq ayd bolory patrastel ein kataryal eghanakov, ayzhm el banakum zbaghvac ein nuynpisi ashxatutyamb: Nranq karucanum ein phayte sharzhakan ashtarakner kam erahark martkocner, voronc petq e motecnein qaghaqi parispnerin: nranc qandelu kam ayd martkocneric qaghaqy zorq mtcnelu hamar:

Bayc vorovhetev meqenanery parspin motecneln argelum er layn u xor xramy, vorin mi qani tegh lcnelu hamar der kariq kar zhamanaki, usti, tagavory hramayec arajin hardzakumn aranc meqenaneri sksel:

Aydpes el arin: Ev vorpeszi pasharyalneri zorutyuny cren, hayery hardzakvecan qaghaqi amen koghmeric: Aynpes vor hagaraciq, bolor shrjapati het krvelu hamar, stipvac ein martkocneri pashtpanutyuny kisov chaph nvazecnel:

Hayery, vor haytni ein ibrev yntir netadzigner: sksan iranc taraphy nax asparaphak sharqeri etevic teghal, apa hetzhete parispnerin motenalov sksan vanel dimadir hagaracinerin: Verjinners, sakayn, hzorapes krvum ein ayn xmberi het, voronq kamenum ein sandughqner motecnel parispin: Baci kartavor erkatya dzogheric, voronq mah ein sparnum sandghqavor zorakanin, nranc netern el qich chein neghum hardzakvogh hayerin:

Aydpisi mi zoregh dimamart brnkel er Dvno avag dran araj, ur mi qani martkocner pashtpanum ein te erkatya dury ev te krknaparispy: Ayd martkocnery graveluc et hesht er arajin parispy phlel, vorov qaghaqi pashtpanutyuny kari ktulanar: Ayd pattcharov qajeri mi hzor xumb gorcum er aystegh:

Bayc martkocneri bardzric teghacac taraphy ev namanavand dyuravar nyuteri hrahosany tuyl chein talis hayerin sandughqner motecnel: Ayd pattcharov hardzakvoghnerin ognutyan hasan hrdzig gndery: Nranq glxnerin vahanner brnac ev xrvi u xoti xrdzikner grkac: arag-arag ancan xrami vrayic ev parispnerin motenalov krakecin xurdzery martkocneri araj: Dranc hetevecin phaytakirnery, voronq mi qani vayrkenum ahagin qanakutyamb phayt u xriv dizelov krakvac xurdzeri vra, mec hrdeh borboqecin te parispneri tak ev te martkocneri araj:

Bocacaval kraki jermutyunn u cuxy vanecin martkocneri vrayic arabaci zinvornerin: Ayn zhamanak hrdehic azat anjrpetnerum hayern anmijapes sandughqner drin ev sksan bardzranal patneshneri vra ev aydteghic el mtnel martkocnery:

Arabaciq ayd tesnelov: sastkapes hardzakvecan xizaxoghneri dem. bayc verjinnerin sharunak hetevum ein urish xmber: Chnayelov vor kraki jermutyunn u cuxy xeghdum er mardkanc, aysuamenayniv martkocneri vra teghi unecav kataghi yndharum: Hayern u arabaciq krvum ein inchpes vagreri vohmakner, mi koghmic handugn hardzakumy, myus koghmic husahat ynddimutyuny: krivy dardzrel ein zarhureli, srer ein, vor harvacum ein, nizakner: vor shamphrum ein, vahanner: vor jaxjaxvum ein ev diakner: voronq ashnan terevneri pes martkocneri bardzunqic taphtphum ein aj u dzax: Ev sakayn qajery qajeri patahelov: erku koghmern el mnum ein anparteli:

Bayc vorovhetev yndharman keterum arabaciq hetzhete nvazum ein ev hayery, yndhakaraky, bazmanum, ayd pattcharov arajinnery verj i verjo nahanjecin: Hayery tirecin harajapah martkocnerin ev ancan krknaparispy: Aydtegh xrnvogh hayeri ev anjrpety pashtpanogh arabacineri mej dardzyal photorkec yndharumn: Erku koghmic el kotorac eghav, bayc vorovhetev hagaraciq nor ognutyun chstacan, usti aystegh el nranq partutyun krecin: Hayery gravecin krknaparispi taracutyuny ev sksan qandel nra patvarnery ev hetzhete lcnel xrami mej:

Ays anspas hajoghutyuny, vor uraxutyun pattcharec te tagavorin ev te dashnakicnerin, stipec naev Marzpetunun goh linel tarac haghtutyamb ev zorqi uzhy xnayelu hamar: hardzakumy dadarecnel:

Zorqi mec masy veradardzav banak, isk myusy der ashxatum er krknaparspi vra: Erekoyan dem bavakan mec taracutyun nranq phlel, hatakel ein ev dra het miasin xramy lcrel, aynpes vor hetevyal ory hayery karogh ein motecnel nerqnaparispin voch miayn meqenanery, aylev phaytakert martkocnery:

Bayc vorovhetev hayeri unecac korustn el annshan cher, usti arqayi hramanov erkrord hardzakumy mi qani or ushacrin: Ayd bolor zhamanak phaytaharnery zbaghvac ein Dvno antarum carer ktrelov, xriv patrastelov, voronc mi masy berum lcnum ein xrami mej, vorpeszi, vorqan kareli er, mec taracutyun cacken u hataken, isk myusy dizum ein parispneri araj, vorpeszi zhamanakin hrdehen nran:

Mi qani or ancneluc et: tagavorn u ishxannery voroshecin erkrord hardzakumn sksel: Dra hamar vagh aravotvanic sksan araj varel parspahar meqenanery: Xoyern u esh kochvacnery, voroncov zbaghvum ein aveli qich mardik ev voroncov miayn xramatner piti bacver, motecnum ein parispnerin: Canrasharzh babannery, voronc spasavorum ein haryuravor hogiq ev voroncov ahagin rumber ein netum patvarnery phlcnelu hamar, kangnecnum ein ashtarakneri araj: Tetev baghistrnery, voronq xoyeri u babanneri nman patsparanner chunein, ev voroncov erkarabun neter kam svinner piti ardzakein, sharum ein parispneric bavakan heru, vorpeszi parispic teghacogh netery chhasnein nranc: Isk phaytakert martkocnery, voronc tivy shat cher, bayc voronq iranc hzor kazmutyamb amenaapahov patneshnern ein pasharoghneri hamar, kangnecnum ein burgeri handep, vorteghic karogh ein kamurjner dzgel depi ayd burgery, zorqer phoxadrel nranc vra ev kam nerqin harkum harmarecrac xoyerov burgery xramatel: Ayd martkocnern arajanum ein tchrnchalov u dandaghelov, tetevnern anivneri vra, isk canrasharzhnery glanneri ognutyamb:

Ayd patrastutyunnery, voronq mi qani or tevecin, hatchax xangarum ein pasharyalnery: mert haxurn netadzgutyamb ev mert parsatikneric qar u krak teghalov: Tepet ayd boloric hay zorakany cher vnasvum, vorovhetev gorcum er zgushutyamb ev sharunak pashtpanvelov, aysuamenayniv gorcy dandaghum er bavakan:

Yuraqanchyur ereko sparapeti hramanov zorqery motenum ein parispnerin, vorpeszi gisherva pahun arabaciq vnas chhascnein meqenakan patrastutyany: Nranq ayd karogh ein anel parispneric ijnelov ev dyuravar nyuterov meqenanery krakelov:

Erb amen inch patrastvecav, tagavory hramayec zorqern araj varel:

Mayisyan aravot er. minn ayn oreric, vor zvartchali e kacucanum Dvno shrjakayqy, qani che cagel arevy, bayc vor shutov ayrum u mrkum e nra dashty, erb arevy kangnum e erknakamari vra:

Hayoc zorqery nor ein sksum elnel banakic, ev dashnakic ishxannery nor sksel ein qnnel iranc hardzakman dirqery, erb lur hasav Marzpetunun, te Artashati mej xlrtumn e sksvel ev zorqery mijnaberdic ijnum en depi qaghaq: Ayd nshan er, te arabaciq patrastvum en dashtn ijnelu:

Dvno hramanatarnery voroshumn ein arel anspas hardzakvel hayeri vra ev ayn: erku koghmic, ayn e: Dvno ev Artashatu: Dvneciq arjevic piti hardzakvein, isk artashatciq: etevic: Ays kargadrutyuny mec hajoghutyun kunenar, vorovhetev hardzakman hamar yntrel ein amenahajogh mijoc, aysinqn: ayn vayrkyany, erb hayery ksksein banakateghy dzgel ev patneshneric elnelov dimel depi Dvin: Ayd zhamanak nranq huys chunenalov handipel voreve hardzakman aveli anhog ev anpatrast klinein. yst vorum krivy der piti sksein mi or heto:

Sakayn ays ameny gushakec sparapety ev hraman arav zorqin: banakic elnel kataryal patrastutyamb: Baci ayd, na kargadrec, vor Mokac ishxann u Vahram sepuhy iranc gnderov verjiny elnen banakic ev hetevapes zgushanan, vor Artashatu koghmy voreve xlrtumn tesac zhamanak: iskuyn irancic anjatven ev hardzakven nranc vra: Myus harajapah gndery: amenayn apahovutyamb karogh ein shrjaphakel iranc mej arabacinerin, ete nranq handgnein elnel Dvinic:

Sepuhn uraxutyamb lsec ayd kargadrutyuny ev noren hghacav mi handugn mitq, ayn e: Artashatic elnoghnerin astuco ognutyamb vaneluc het, taphancel, mutq gorcel qaghaqy: Ev vorqan mec eghav nra uraxutyuny, erb Mokac ishxany, vor yur pes anerkyugh: bayc iranic aveli dzernerec mi mard er, hamadzaynvecav nra het: Henc ays pattcharov sepuhin ynkeracav naev Gor ishxany yur qajari gndov:

Ev irav, haziv hayery banakateghy toghecin, ev verjapah gndery patneshneric heracan, aha Artashatu laynaberan drneric durs xuzhecin arabaciq ev vayreni aghaghakov hayeri etevic ynkan:

Hayoc verjapah gndery, voronc arajnordum ein Gory, Vahram sepuhy ev Mokac ishxany, ev voronq rope ar rope spasum ein Artashatu koghmic lineliq ayd hardzakman, et dardzan iskuyn ev vorotagin aghaghakov dimecin arabacoc vra:

Verjinnery, voronq chein spasum hayeri koghmic voreve dimagravum, karces hankarcakii ekan, vorovhetev tesan, vor iranc gaghtniqy naxatesnvac e nrancic: Aysuamenayniv sharunakecin iranc yntacqy, minchev vor mimyanc handipelov sksan yndharvel:

Hayery ereq koghmic shrjapatecin arabacinerin, vorovhetev tvov gerazancum ein ev sksan nranc het zoregh dimamart:

Ancav kes zham. kotoracy sharunakvum er: Arabaciq krvum ein qajutyamb. bayc mievnuyn zhamanak sharunak nayum ein depi Dvin, husalov, te aha kbacven shutov nra drnery, ev vostikani zorqy durs kxuzhe aydteghic hayerin shphotelu ev iranc ajakcelu hamar: Bayc zhamanakn ancnum er. hayery sharunakum ein iranc jardy ev sakayn Dvno koghmic ognutyun cher hasnum:

Pattchary hetevyaln er: Vostikann u Beshiry, tesnelov te hayoc zorqeri mi masy aragutyamb shur ekav u ynkav artashatcoc vra, isk myus masn ansharzh spasum e Dvnic elnoghnerin, zgacin, vor nranq gushakel en arden iranc ditavorutyuny, usti vtangavor hamarecin qaghaqi drnery banal ev zorq hanel aydteghic:

Isk Artashatu koghmy krvoghnery tesnelov, te dvneciq iranc xostumy chen katarum, bavakan erkar dimadreluc ev bazmativ zoher taluc het, dimadardz eghan ev sksan depi qaghaqy phaxchel:

Hayoc arajnordnery hramayecin zorqerin xarnvel arabacoc het ev mijamux linel qaghaqy: Ev vorovhetev arajin orinaky Gorn u sepuhy tvin, usti zorqn anerkyugh xarnvecav tshnamu het: Hagaraciq, voronq iranc gluxnery korcrac: andzernin phrkelu vra ein mtacum, chkaroghacan argelq linel ners xuzhogh hayerin: Ev erb berdapahy phaxchoghnerin ners arac karcelov: hramayec qaghaqi drnery gocel, sarsaphelov tesav, vor erkatapat pheghkery jaxjaxvel en arden hayeri dzerqov ev te nrancic shatery nor kotorac en sksel qaghaqi mej:

Husahatutyuny tirec hagaracinerin, manavand, erb depi ver nayelov tesan, te mijnaberdi vra cacanum e arden hayoc haghtakan droshaky: Uremn phrkutyan verjin apavenn el gravvac er: Aydtegh bardzracel er Gory yur qajerov: Vorovhetev, hardzakvogh hagaracoc tivy bazmacnelu pattcharov mijnaberdi zorqery evs miacel ein nranc het, usti berdy mnacel er anpashtpan: Gorn aydteghi sakavativ pahaknery jardelov: gravel er berdy ev yur gndi droshy ccel hinavurc dghyaki tchakatin:

Arabaciq iranc kataryal partutyuny tesnelov: zinadul xndrecin: Ev vorovhetev hayery nuynpes hognel ein, usti anmijapes krivy dadarecrin ev zinataph anelov arabacinerin, qaghaqn u berdn aran iranc hskoghutyan tak:

Haghtutyan lury hasav hayoc banaky ev uraxutyamb lcrec amenqin, vorovhetev Artashatu gravumov vochnchanum er ayn miak amrutyuny, vor Dvinic zat: karogh er vtang sparnal hayoc hajoghutyany:

Hetevyal aravot arqayakan banaky motecav Dvno parispnerin ev Gevorg sparapeti, Vahram sepuhi ev Syunyac, Mokac ev Aghdznyac ishxanneri arajnordutyamb sksav yur erkrord ev hzoraguyn hardzakumy:

Arevy der nor er Gegha bardzunqy voskezocum, ev sakayn krivn sksvac er arden:

Netadzig gndery iranc neteri taraphn ein teghum, baghistravornery svinner ein ardzakum, parsatikneric krak ein crvum, babannery ahavor rumber ein netum, isk xoyern u eshery phorum xramatum ein parispnery: Inch veraberum e sharzhakan ashtaraknerin, nranq martnchum ein burgeri u martkocneri het: mi tegh vanelov pahakaxmbery, myus tegh sharzhakan kamurjner varselov, errord teghum burgi koghery phlelov ev ayln:

Sastik ev annahanj hardzakumy mec vnasner er pattcharum pasharyalnerin, kotorum er zorqery, hrdehum er merdzaka shinutyunnery ev xaxtum, anpitanacnum er amrutyunnery: Aysuamenayniv arabaciq dimadrum ein qajutyamb: Nranc netadzignern u svinavornery phoxarinum ein hayerin: srancic stacac vnasy: Baci ayd, nranq ayrecin hayoc mi ashtaraky, anpitanacrin mi qani xoyer ev iranc erkate karterov u dzogherov glorecin ev korcanecin bazmativ sandughqner ev verelakner:

Bayc ev aynpes dimadrutyan erandy qani gnum: nvazum er pasharyalneri mej, manavand vor nranq stipvac ein krvel qaghaqi bolor shrjapati het: Mi qani keterum hayoc hardzakumn u hascrac tagnapy ayn astitchan sastik er, vor arabaciq stipvac ein nahanjel depi nerqin patneshnery, artaqiny toghnelov baxti kamqin, voronc ev hayern anmijapes gravecin:

Baci ayd, sparapeti arajnordutyamb krvogh zoragundy hajoghel er qaghaqi erkatya drneric miny: babanic ardzakvac rumberov jaxjaxel, voric heto zorakann sksel er dran hetin srahaky phorel: Aydtegh lcvac xitchn u avazy durs haneluc het, arden piti bacver qaghaqi mutqy: Tepet arabaciq karogh ein nra araj phayti u navti hrdeh borboqel: ners xuzhoghneric argelelu hamar, bayc dimadrutyan ayd mijocy erkar cher tevil. hrdehi nyuty verj i verjo ksparer kam hayoc hrshejnery khangcnein nran:

Beshirn ayd andarmaneli vnasy tesnelov: shtapec iskuyn vostikani aparanqy ev haytnec nran, te tshnamin karogh e shutov ners xuzhel, usti xorhurd tvav shtapel, amranal mijnaberdum ev qani hayery chein xangarum iranc, zorqery hetzhete phoxadrel ayntegh:

Nsyr amiran, vor cher moracel tagavori ayn patgamy, te "ete es Dviny brnutyamb gravem, petq e bolorid sur qashel tam", sastik vaxecav, erb zorapeti xosqery lsec:

— Mijnaberdy mez chi pashtpanil, qani vor qaghaqi parispnern u patneshnery chen karoghanum pashtpanel, — asac na Beshirin. — ete Artashaty gravac chlinein, ayn zhamanak gone kareli er husal mijnaberdi vra, vorovhetev nra getnaphorov karogh einq apastanel Artashatin, ete anxusapheli vtang hasner mez: Phaxstyan ayd tchanaparhy phakvac linelov: mec chariq khasne mez, ete amrananq mijnaberdum: Dranov nax: menq chenq karogh apahovel mez. vorovhetev hayery kam verj i verjo berdy kgraven, kam erkar pasharumov sovamah kanen mez. erkrord: menq ayd ynddimutyamb aveli kgrgrenq mer tshnamu zayruyty, ev na, mijnaberdy graveluc heto aylevs chi xnayi voch zorakanin ev voch mer andzin:

— Inch anenq uremn, vtangy dran mot e, — harcrec Beshiry:

Vostikany chpatasxanec nran, achqery getnin harac mtacum er:

— Inch anenq, ter im, spaselu zhamanak chka, — krknec zorapety:

— Gites inch...

— Hramayir:

— Qaghaqy mer kamqov piti handznenq hayerin:

— Inchpes... hapa mer aysqan korustn u kotoracy, — bacakanchec Beshiry:

— Vov vor xnayum e mnacordy, vorqan el ayn annshan lini, na imastnabar e gorcum, — nkatec amiran lrjutyamb, — ete menq hamarinq, aveli piti korcnenq...

— Uremn...

— Piti handznenq tagavorin yur mayraqaghaqy: mer zorqn u andzy phrkelu hamar:

Beshiry gluxy kaxec ev lrec:

Mi zhamic het qaghaqi mec dran ashtaraki vra vayrahak kaxecin mi kanach drosh, vor nshan er, te pasharyalnery hashtutyun en arajarkum, xndrelov yndsmin hardzakumy dadarecnel:

Isk phoqr inch heto drnery bacvecan, ev erevacin Nsyri patgamavornery, voronq qaghaqi banalinery berum ein hayoc arqayin handznelu:

Iskuyn sparapety zinadadari phoghy hnchel tvav, ev kataghi yndharumy kang arav mi vayrkenum:

Arabacoc patgamavornery hasan arqayi vrany ev vostikani hashtutyan patgamy haghordeluc het: handznecin tagavorin berac banalinery:

Hetevyal aravot teghi unecav hayoc zorqeri haghtakan mutqy depi Dvin:

Amenic araj ners mtav Gevorg Marzpetunin: Araratyan gndov, vor krum er sparapetakan droshy ev gravec qaghaqi karevor dirqery: anspar xlrtumneric apahov linelu hamar, nran hetevecin dashnakic ishxannery: yuraqanchyury yur zoraxmbov ev ishxanakan droshov: Apa galis er Vahram sepuhy, arajnordelov hecyal gnderin: Dranc hetevum er arqayakan hecelaxumby: tagavorakan droshakov, ev apa inqy: Abas tagavory: shrjapatvac yur azatagund tiknapahnerov:

Amenic heto galis er Gor ishxany, banaki verjapah gnderov, voronq krum ein Marzpetunyac Tan droshy:

Qaghaqi karevor ketery brneluc et, sparapeti arajin gorcn eghav teghekanal, te vortegh e gtnvum Syunyac Sahak ishxany: Ev erb imacav, vor na phakvac e mijnaberdum, iskuyn mi zoraxmbov dimec ayntegh ev, mtnelov hinavurc dghyaky, ur mnum er ishxany ev vorin takavin hskum ein arabaci pahapanner, hanec nran aynteghic ev patvov u shuqov berav arqayi mot:

Tagavory, tesnelov horaqerordun voghj ev aroghj, uraxacav ev pharelov ishxanin: asac:

— Miayn i pativ qo azatutyan: nerum em es vostikanin: Togh apre na yur aparanqum ev vayele mer Dvno bariqnery:

Apa Syunyac harazatnery handipecin mimyanc ev cncutyan artasuqn achqnerin pharecin irar: Nranc uraxutyan masnakcecin bolor ishxannery:

Aynuhetev tagavory Gevorg sparapeti ev bolor ishxanneri u zorqeri ughekcutyamb dimec s. Grigori tatchary, gohutyun matucanelu astcun ayn mec hajoghutyan hamar, vor na pargevec iranc: Arqayin dimavorec Dvno hogevorakanutyuny ekeghecakan shqegh taphorov:

Tatcharic durs galuc het Abas tagavory gnac Tiknuni kochvac palaty, vor tepet myus aparanqneri nman gravvac ein arabaciq, bayc sparapetn shtapel, patrastel er tvel arqayi bnakutyan hamar:

Hetevyal orn azatecin naev katoghikosarany: halacelov aydteghic arabakan pashtonyanerin: Dra het miasin xlecin naev myus arqayashen aparanqnern u achqi ynknogh shinutyunnery, voroncic amen miny gravac uner mi amira:

Erb Gevorg Marzpetunin arajin angam mtav katoghikosarani mec dahlitchy, ur arhasarak drvac er linum hayrapetakan gahuyqy, zgacvec ev artasvec:

— Aha verjapes azatecinq ev katoghikosarany, — bacakanchec na huzvac dzaynov, — bayc ur e katoghikosy, ur e nra gahuyqy... inchu ayd mardy chhamberec aynqan, vor astuco ajy ognutyan hasner...

Na aknarkum er hangucyal Hovhannes katoghikosin, vor yur tuyl ev kamazurk bnavorutyan shnorhiv pattchar dardzav katoghikosakan gahy depi heravor Aghtamar phoxadrelu:

Aysuamenayniv yndhanur uraxutyuny mec er, vorovhetev, mayraqaghaqy verj i verjo gravvecav hayoc qajeri dzerqov:

Y

TASN EV HING TARUC HETVo

Dvno arumic heto ancel ein tasn ev hing erkar tariner: Aydqan zhamanaki mej Abasy tagavorum er xaghaghutyamb: Hayastani zhoghovurdy moracel er arden tshnamineri hardzakumy, haphshtakutyan, avazakutyan ev nman arhavirqneri goyutyuny: Shinakann azat aroradrum u sermanum er arty, aygepany: darmanum yur vordery, partizpany: yur carery, aranc erkyugh krelu, te: aha mi voreve anaknkal hardzakum kavere, kochnchacne yur neghutyan ev qrtanc ardyunqnery: Aydpisov xopan dashtery, vostaqanc ayginery, votnakox parteznery noren mshakvel, geghazardvel ein ev lcvel bnutyan bazmazan bariqnerov: Liutyan eghjyury sphrel er amen tegh yur arat pargevnery: Ev vorovhetev erkri xaghaghutyuny erkar zhamanak chxangarvec, usti voch miayn heravor koghmer phaxchoghnery veradardzan, aylev urish tegheric xaghaghakyac zhoghovurdner gundagund Hayoc erkiry gaghtecin, vorovhetev gyughery bazmamardacan, qaghaqnery bargavatchecin, arhestnery caghkecan ev arevtury kendananalov: erkri mej el shahavor sharzhum u kendanutyun steghcec:

Ev vorovhetev erkri xaghagh drutyunic kaxum uner naev dprutyan u arvesti bargavatchumy, usti Hayastani ayn vanqery, voronq xrovutyan oreric arden amayacel ev shatern el avervel ein, noren sksan shenanal ev barekargvil: Vorovhetev ays u ayn koghmery phaxac kam taragir eghac arajnordnern u miabannery noren dardzan depi iranc Uxtery, avervacnery norogecin, qandacnery shinecin, miabanakicner zhoghovecin ev phutajan ashxatutyamb sksan ayd vanqerum usumn u dprutyuny caghkecnel: Ev vorovhetev Hayoc vanqery Mecin Nersesi ev S. Sahaka oreric sksac: dprutyun taraceluc ev zhoghovrdi hogevor petqery hogaluc zat: pashton unein naev tkarnery xnamelu, hivandnery darmanelu, otarnery zhoghovelu ev ayln, usti ayd vanqeric shaterum himnvecan naev vorbanocner, hivandanocner, hyuranocner ev urish karevor apastaranner:

Ayd bolor hasarakakan hastatutyunnerin hovanavorum er inqy Abas tagavory: vomanc npastelov arqayakan gandzaranic, vomanc kalvacner nvirelov, urishnerin hasuytner sahmanelov, ev ayln, ev ayln:

Aydpisov Abas tagavori orov voch miayn eghac vanqery barekargvecan, aylev norery himnvecan ev caghkecin, inchpes orinak: Arshakunyac gavari "Kamrjadzori vanqy", vor 300-ic aveli miabanner uner: Nuyn gavari "Kaputaqar vanqy", vor haytni er yur arajadem vanakannerov: Shirak gavari "Hromosi vanqy", vor nshanavor eghav yur hyuranocov, ur karotnery voch miayn kerakur, aylev handerdzner ein stanum: Nuyn gavari "Dprevanqy", vor anshusht haykakan dprutyuny gerazancapes caghkecnelu hamar nuyn anunn stacav: Derjan gavari "Xladzori vanqy", vor Sion anunov mi tchgnavor shinec, vorov apacucum er te: erkri mej tirogh xaghaghutyan shnorhiv vor astitchan er hogekan gorcerov parapelu erandy zargacel: Aydpisi vogevorutyan ardyunq ein: Xarberd gavari "Movsisavanqy", Karno "Hndzuc menastany", Vayoc-dzori "Caxyac vanqy", voronq haytni eghan iranc shinarar miabanutyunnerov. ev verjapes, Rshtunyac gavari "Nareka vanqy", vor hay azgin tvav philisophayutyan ev banasteghcutyan mej haytni vardapetner: Inchpes orinak: Anania Narekacun, vor Tondrakecoc haghtaharichy eghav, ev astvacayin voghbergak Grigor Narekacun, vor yur banasteghcakan anzugakan hantcharov karoghacav arzhanapes ergel Ahavor Havitenakani hzorutyunn u barutyuny, vori hogebux aghotqnery daruc i dars mrmnjacin Hayoc barepashtnery...

Ev sakayn xaghaghutyan tarineri berac andorrutyuny chtulacrec tagavori qajaznakan erandy: Na tepet mec ushadrutyun dardzrec erkri nerqin barekargutyan vra, vori mej ev gtnvum er zhoghovrdi iskakan erjankutyuny, aysuamenayniv, bardzitoghi charav naev artaqin tshnamineric qajapes pashtpanvelu mijocnery: Vorovhetev giter, vor yur erkiry shrjapatvac e ankirt ev barbaros dracinerov, voronq ete voch aysor, guce vaghy hardzakvein yur vra, ete imanayin, vor inqy zurk e pashtpanutyan mijocneric:

Ays npatakov Arqayakan banaky zoracnelu gorcy ishxan Marzpetunun handznelov: inqn zbaghvecav Arqayakan gahi hamar apahovaguyn mi kayan yntrelu ev arhesti amen katarelutyamb nran amracnelu gorcov: Vorovhetev Erazgavorsy zurk er anhrazhesht amrutyunneric, isk Dvinn yndardzak dashti vra linelov: mec uzh er pahanjum pashtpanvelu hamar:

Ev vorovhetev Vana anarik berdi patkery cher heranum tagavori achqi arjevic, usti na mtacum er nuynpisi mi amrutyun, ete chgtnvi isk, steghcel yur erkrum, vorpeszi yur naxordneri krac neghutyunneric yndmisht azat mna inqy:

Ays depqum, iharke, na xorhurd arav Gevorg Marzpetunu het, vor razmagitakan phordzarutyan het miasin qajacanot er, manavand, hayreni erkrin ev sa amenic harmar ev bnakan amrutyunnerov ozhtvac teghy: Vanand gavari Kars qaghaqy gtav, vor nora aselov, karogh er gahi hamar apahov u zoravor kayan darnal:

Ayd berdaqaghaqy, hin zhamanaknerum patkanum er qajazgi Vanandacoc naxahayrerin: Bayc bun skzbnavorutyunn anhayt er mardkanc ev, harkav, veraberum er anhishatak zhamanaknerin: Na bazmac er ughghaki Vanand gavari srtum: Karuc geti vra ev ozhtvac er bnakan shat mi amrutyunnerov:

Arevmtyan ev hyusisayin koghmic nran armnkadzev patum er gety, vor uner xor hatak ev zhayrapat aphunq, voronq ev qajapes pashtpanum ein nran ayd koghmic: Isk arevelyan ev haravayin koghmic bardzranum ein parispner ev zhayrashen ashtarakner, voronq ev kazmum ein ayd koghmi amrutyunnery:

Qaghaqi hyusis-arevmtyan ankyunum gtnvum er mijnaberdy, vor bardzr ev ankrveli qaraphanc vra tarac, pashtpanvum er miayn bnutyan steghcac amrutyunnerov, ayn e, erku koghmic: geti xorahatak hosanqov ev arapar aphaphanerov, isk myus erku koghmic: ughghaberdz ev parexavor zhayrerov, voronq anmatcheli ein dardznum nran nuynisk tcharpik qaragnacnerin:

Ayd teghy yntrelov yur hamar atoranist, Abas tagavory nax ev araj sksav mijnaberdy zoracnel, yst vorum nra unecac amrutyunnery bavakan cher hamarum:

Ev ayspes chgohanalov bnutyan steghcagorcutyamb, na avelacrec nra vra arhesti gyutery: Nax mijnaberdi shurjy patec hzor parispov ev atamnavor ashtaraknerov, isk berdi shurjy qajapes ditelu hamar: nra arevelyan ankyunum kangnecvec bardzr ev mecamur burg: Berdi mutqery phakec erkatya drnerov, isk nranc araj kangnacrec qarashen patneshner: Apa berdi nersum shinec mteranocner zenqeri ev pashari hamar, isk dranc mejteghum phorel tvav ahagin jrambar, ereq haryur qaraktur sandughqnerov, voronc verjiny havasarvum er qaghaqi hatakin: Dranov jri pashary, vor hatchax andznatur linelu pattchar er darnum, apahovvum er yndmisht:

Mijnaberdi amrutyunnery verjacneluc et, tagavorn sksav qaghaqn amracnel: Nax: nra arevelyan ev haravayin koghmery patec krkin parspov, qarakusi ashtaraknerov ev dzhvaramatuyc patneshnerov: Apa nuyn koghmeric phorec ahagin xram, vor ev miacnelov qaghaqi arevmutqn u hyusisy phakogh geti het, qaghaqy yur mijnaberdov ev qarakusi dirqov grete kghziacrec: Ev vorovhetev Karsy ereq koghmeric, ayn e: Arevelqic, Arevmutqic ev Hyusisic shrjapatvac er tumberov, blurnerov ev xoradzorerov, usti tagavorn ayd ameni vra harmaravor dirqer yntrelov, kangnecrec bazmativ martkocner ev phoqrik, patneshapat berder, voronq paterazmi depqum piti carayein qaghaqin ibrev harajapah patneshner:

Ayd bolor teghery na lcrec zorqerov, pahakaxmberov ev paterazmakan zenqerov u meqenanerov:

Ayd ameny verjacneluc et, tagavorn sksav qaghaqy barekargel: Nax aydtegh shinec Arqayakan hayakap aparanq, isk mijnaberdum geghecik dghyak, voric heto ev Atory Erazgavorsic phoxadrec Kars ev verjins hrchakec Arqayanist Vostan: Apa sksav zardarel nran noranor shinutyunnerov, geghecik saravuytnerov, hasarakakan apastarannerov, baghniqnerov, agugannerov, nor ughinerov ev kamarazard kamurjnerov:

Ays pattcharov Arqayakan Vostany kartch zhamanaki mej lcvecav bazmativ u bazmazan bnakichnerov, voronq ev himnecin aydtegh azg arhestanocner, vostanaynkutyan gorcaranner, yndardzak zinaranner ev anyndhat ertevekutyamb u kendani turevarov Karsy dardzrin bazmambox ev shahavatchar qaghaqneric miny:

______

Hasav 943 tvakany: Ayd tarin bolorum er Abas arqayi gahakalutyan tasn ev hingerord taredardzy ev sakayn der nor er avartvum Karsi glxavor shinutyunneric miny, vori himqy drvel er 13 tari araj:

Da surb Araqeloc hoyakap ekeghecin er, vor barepasht tagavory himnarkec 930 tvakanin, ibr yur gahakalutyan artiv ar Astvac ughghac shnorhakalyac arhavatchya: Na gtnvum er Mijnaberdi storotum, geghadir bardzravandaki vra ev karucvac er zhamanakakic tchartarapetutyan katarelutyamb: Artaqust na hoyakap er, qandakazard ev uner bolorshi-utankyun dzev: Isk nerqust kertvac er xachadzev, bazhanvac tasnerku eresneri vra, voroncic amen miny krum er araqyalneric mini patkery: Sracayr gmbety bardzranum er ansyun kamarneri vra ev yur phaylun xachov hovanavorum er te yur shurjn aprogh barepasht zhoghovrdin ev te heru, zhayreri tak sharachogh Karuc getakin:

Vorovhetev S. Araqeloc ekeghecu avartman het miasin, inchpes asacinq, lranum er naev Arqayi gahakalutyan tasn ev hing amyaky, ev ayd bolor zhamanak hayreniqn u zhoghovurdn aprel ein xaghagh erjankutyan mej. usti Abas tagavory cankacav ayd artiv shqegh navakatiq katarel:

Ays npatakov na kargadrec: hraver ghrkel naev katoghikosin ev apa yur erkri ishxannerin, naxararazunnerin, aznvakanutyan, hogevor miabanutyunnerin ev nuynisk draci ishxoghnerin, vorpeszi amenqy havaqven arqayanist Karsy, yur karucac tatcharn ocelu ev nra navakatiqy tonelu:

Ayd depqic kamecav ogut qaghel Marzpetuni ishxany ev azatvel ayn erdman kapanqneric, vorov na kashkandel er iran Garno amrocum:

Chnayelov, vor na anorinak andznvirutyan, annman hayrenasirutyan ev anxonj janqeri shnorhiv Hayreniqn arden vayelum er andorrutyun, isk gahy: apahovutyun, aysuamenayniv na der iran kapvac er hamarum Garnium arac ahavor erdumov:

Na xostacel er halacel Hayastanic verjin hagaracin ev minchev vor ayd chaner, chpiti veradarnar yur yntanyac girky, chpiti votq dner sephakan harki tak:

Ev ays pattcharov, chnayelov, vor hagaraciq arden jaxjaxvel, et ein qashvel, chnayelov, vor Dviny gravvel er hayeric, ev arabakan ishxanutyunn el cher hamardzakvum gavazan sharzhel hay zhoghovrdi dem, aysuamenayniv, vorovhetev Dvnum der arabaci amiraner ein nstum, isk Hayastani nahangnerum aprum er xaghagh hagaraci zhoghovurd, vorin pattchar chkar halacel erkri mijic ev izur teghy Arabacoc Amirapeti ardar zayruyty grgrel, ays pattcharov Marzpetuni ishxany mnacel er Garniic taragir, aselov te: vorovhetev Astvac chhajoghec indz bolor hagaracinerin Hayastanic vrndel, uremn na chi kamenum naev im veradardzy:

Ays pattcharov ayd bolor tarineri yntacqum na aprum er tagavori mot, erbemn Erazgavorsum, isk verjery Karsum: Nran aycelelu galis ein te Gohar ishxanuhin, te Shahanduxt harsy ev te Gor vordin: Bayc inqy erbeq cher gnum nranc mot:

Aysuamenayniv, vorovhetev ishxany depi cerutyun er gnum. ev nra mazery arden spitakel ein, usti verjin tarinerum nra mej cnvel er cankutyun: xndrel katoghikosic azatel iran erdman kapanqneric, vorpeszi, gone: merac zhamanak karoghana taghvel Garno amrocum, s. Mashtoci gerezmani mot:

Cerutyuny shat angam berum e yur het aynpisi qnqush cankutyunner, voronq eritasard zgacmunqneri hamar tghayakan en tvum, bayc kyanqi darnaguyn phordzeric ancnogh ev ashxarhi unaynutyan iskutyunn ymbrnogh hoginery haskanum u hargum en ayd cankutyunnery:

Ayd er pattchary, vor erb Abas tagavorn imacav, te yur sireli Sparapety cankanum e Arqayashen ekeghecu Navakatyac tonin erdman lucumn arnel katoghikosic, shtapec or araj ghrkel Vehapharin yur hravery, vorpeszi dranov hatchuyq pattchare Hayreniqi barerarin:

Haziv sksel ein Karsum navakatyac toni patrastutyunnery tesnel, ev aha mi anaknkal depq Arqayi ev Sparapeti mtadrutyuny xangarec:

Tayoc ishxany lur tvav nranc, te: Aphxazac Ber tagavory canr zorqov mtel e yur nahangy ev aynteghic el arajanum e Gugarq:

Mijankyal petq e asel, vor Aphxazac tagavory: Abas Arqayi gahakalutyan oreric arden: heracac er Hayastani sahmanneric: Vorovhetev erb na imacav, te Hayoc Hyusisayin u haravayin ishxanutyunnery miacel en ev yndhanur uzhov Dvno vra en galis, inqy, chnayelov, vor ayd zhamanak Clik-Amrami het unecac dashnadrutyan zorutyamb gravac er Hayoc ashxarhy ev der sparnum er Gugarqin, aysuamenayniv, vaxenalov miacyal zorutyan het yndharveluc, yur zorqery hetzhete Hayoc ashxarhic hanec: Isk erb Dvno arman lury hasav iran, na datarkec ayd nahangi nuynisk yur sahmanin mot eghogh berdery ev zorqern arnelov: qashvec Aphxazia:

Bayc vorovhetev Hayastani xaghaghutyuny, yndhanrapes, xaghaghutyun er berum naev draci erkrnerin, usti ayd hangamanqy, shat angam, carayum er i vnas Hayoc shaherin: Ev aha te inch pattcharov:

Hayastany, gtnvelov Mijin ev Phoqr-Asiayi, aylev Kovkasayin erkrneri mejteghum, hatchax mi koghmic depi myusn arshavogh azgeri hamar carayum er kam ibrev kamurj ev kam ibr patnesh: Aynpes vor: haravic depi hyusis, kam arevelqic depi arevmutq ancnel uzogh ashxarhakalnery kam hakarakord azgery, amenic araj yndharvum ein Hayastancoc het: Ete sranc ynktchum ein, ayn zhamanak azatoren dimum ein depi mtadryal npataky, isk ete, yndhakaraky, haghtvum ein srancic, ayn zhamanak het ein qashvum ev aydpisov Hayoc dracinery, nuynisk Hayoc zohaberutyan gnov, azatvum ein sparnacogh chariqic: Aydpes sksvel er dareric i ver ev aydpes sharunakvum er:

Ev henc ayd pattcharov, Hayastani xaghagh eghac zhamanak, nra draci azgern el xaghaghutyun ein vayelum: Bayc phoxanak dra hamar qaj kam nahatak Hayerin shnorhakal linelu, yndhakaraky: Hayoc shnorhiv dzerq berac ayd xaghaghutyan ardyunqy, vor linum er iranc zoranaly, gorc ein dnum henc barerar dracu dem:

Aydpes el arin Aphxazcinery:

Abas Arqayi gahakalutyan orov, inchpes Aghvannery, Vraciq, Egeraciq, Xaghtiaciq, Qurelaciq, Mkrelciq ev myus hyusisayin azgery, nuynpes ev Aphxazciq: vayelum ein kataryal andorrutyun: Isk dra hetevanqy eghel er ayn, vor nranq nerqin barekargutyunnerov zbaghvelu zhamanak gtnelov, hetzhete zoracel ein: Tasnevhing taruc et, Ber tagavory noric hishec Clik-Amrami het unecac dashnadrutyuny, vori zorutyamb Hayastani hyusisayin nahangnery iran piti ancnein, bayc voroncic na zrkvel er ayd zhamanak: masamb Vahram Sepuhic halacvelov ev masamb Hayoc miutyunic vaxenalov: Isk ayzhm vorovhetev iran bavakan zoregh er zgum Hayoc tagavori het yndharvelu, usti hishec hin dashnadrutyuny: Ev chnayelov, vor Clik-Amramn arden merac, isk inqy Aphxaziayum nran tvac gavarnery noren gravac er, aysuamenayniv, cankacav ogut qaghel eghac dashnadrutyunic: Ev havatacac linelov te: karogh e cankacac nahangnery brnutyamb xlel hayeric, mec zorq zhoghvec ev mtav Tayoc erkiry:

Abas tagavorn ayd lurn arnelov: shvarec, vorovhetev cher kamenum paterazm sksel voreve dracu het: Na gnahatum er xaghaghutyan arzheqy ev, manavand, xnayum zorqeri kyanqy, voronc sirum er yur vordineri pes: Baci ayd, Bery yur anerdzagn er, usti huys uner te: karogh e aranc paterazmi: banavor hordornerov hamozel ev veradardznel nran yur erkiry:

Ays pattcharov tagavory xorhurd arav Gevorg Sparapeti het, ev inqnagir namak grelov Berin, harcrec nran te: inchu hamar e zorqov yur erkiry mtel: "Ete mi karevor pattchar qez che stipum im ev qo erkrneri xaghaghutyuny vrdovel, avelacnum er tagavory yur namakum, apa uremn hishir vor es qo qerayrn em ev qristonea dracid. hetevapes im barekamutyunn aveli shah karogh e berel qez, qan qo tshnamutyuny: Mtacir uremn lrjutyamb, heracir ashxarhakal cnorqneric ev gitcir, vor ayn azgy, vor stipec qez lur mnal tasnevhing erkar tariner, kstipe ayzhm havityan lrel, ete ches kamenal hozharutyamb qo erkiry veradarnal":

Namaky tagavory handznec Gor ishxanin, vorpeszi sa, Aphxazac tagavoric anhajogh patasxan arnelu depqum, ushi ushov canotana nra paterazmakan zorutyan het ev aynpes veradarna Kars:

Minchev, Gor ishxani hasniln: Aphxazac tagavory harajacel er depi Gugarq ev mtnelov nra Artahan gavary, banak er drel Kur geti aj aphin, Artahan berdic depi hyusis:

Ishxany hasnelov Aphxazac banaky, nerkayacav tagavorin:

Verjins el arajva nrbakazm eritasardy cher: Na parartacel er ev marminy yur bardzr hasaki hamemat atchelov, tvel er nran mi zoregh hskayi kerparanq: Eritasardakan demqy phoxvel er arnakani, aghu achqery dardzel xstahayac, isk qnqush, misht zhptacogh eresy: cackvel harust ynchacqov u moruqov, voronq nran dardznum ein xist xoshoragegh:

Bery Gor ishxanin yndunec yur vranum, bayc kari sarnutyamb ev arnelov nranic Hayoc tagavori namaky, tvav yur dprapetin: hramayelov nran kardal i lur Aphxazac ishxanneri:

Namaki yntercanutyan zhamanak na demqi vra xaghacnum er arhamarhakan zhpit, isk erbemn el honqery prstelov: patrastvum er karces shant u krak taphelu:

Erb dprapety hasav verjabanin, ur Abasn asum er: "Hayery kstipen qez havityan lrelu, ete ches kamenal hozharutyamb qo erkiry veradarnal", Bery zayruytic kataghec:

— Gna ev asa qo tagavorin, -orotac depi Gory, — vor es karevor chem hamarum bacatrel nran, te inch pattcharov em yur erkiry mtel: Aysqany miayn kasem, vor es lsel em te: na nor u hoyakap ekegheci e karucel Karsum ev patrastvum e nra ocman navakatiqy katarel: Asa, vor es ekel em ayd ekeghecin Vrac cesov ocel talu ev minchev vor es chmtnem Kars, na chpiti hamardzaki voreve handes katarel...

— Shat bari, Mecazor Tagavor, menq uremn kyndarajenq qez aveli patvov mer mayraqaghaqy tanelu hamar, — patasxanec Gory hegnutyamb ev durs galov tagavori vranic, zhoghovec iskuyn yur mardiky ev veradardzav Vanand:

Nerkayanalov Arqayin: na hadordec nran Aphxazac tagavori patasxany, yndsmin ev patmelov yur araqelutyan manramasnutyunnery:

Erb tagavory teghekacav, naev, Gor ishxani tvac patasxani masin, uraxutyamb bacakanchec.

— Kecces, im qaj, du patasxanel es nran aynpes, inchpes vor vayel e Hayoc arqayi patgamavorin ev qaj Sparapeti vordun: Menq uremn kdimavorenq ayd goroz tagavorin, ev ete Astvac hajoghe, ksovorecnenq nran Hayoc ekeghecin vrac cesov ocelu eghanaky:

Aynuhetev, tagavory haytnec Sparapetin yur kamqy, vor er tchanaparhvel shutov depi Gugarq ev tuyl chtal Berin arajanal minchev Vanand:

Marzpetuni ishxany, vor minchev vordu veradardzn arden kazmel u patrastel er zorqy, erb imacav Goric, vor Aphxazac het miacac en naev mi qani Kovkasayin cegher, surhandak ugharkec Syunyac ishxannerin: shtapel iranc zorqov depi Gugarq: Isk inqy yur banaky chors zoravor masi bazhanelov: arajiny handznec Ashot Arqayordun, vor arden chaphahas eritasard er ev razmakan krtutyun stacel er iranic, erkrordy handznec Gorin. errordy: Vahram Sepuhin, vor der cher dadarel ceruni Sparapeti hamharzy lineluc, tepet tariqov pakas cher nranic, isk chorrordin arajnord eghav inqy:

Abas tagavory, chkamenalov miaynak toghnel Sparapetin, inqy evs miacav nra het: yur Vostanik zoraxmbov:

Sakayn Aphxazac tagavory, chnayelov yur sparnakan patasxanin ev unecac zorutyany, mi qayl angam cher arajacel depi harav:

Na der banakvac er Artahanum: Ev vorovhetev imacel er, vor Hayoc zorqery zhoghovvum en Vanand, usti cher vstahanum nuynisk Kurn ancnel, vorpeszi hankarc ynddimutyan chhandipi: Na spasum er der tesnel hakarakordin, canotanal nra zorutyan het ev aynuhetev miayn yur zorqeri sharzhman eghanaky voroshel:

Mi qani oric het Hayoc banaky mtav Artahan ev sksav arajanal depi hyusis ev hasnelov Aphxazac gnderin, banak drav nranc handep, Kur geti dzax aphin:

Gevorg Sparapety tepet cer er ev Arquniqum varac xaghagh kyanqi orerum: zgum er iran uzhazurk, sakayn tshnami Aphxazneri banaky tesnelun pes, karces noren eritasardacav, nor vogi u erand stacav: Mi qani zham hangist arneluc ev zorqin el hangist taluc het, na ashtanakec yur nzhuygy ev voti hanelov zorqy, sksav nra kazmvacy kargavorel: Vorovhetev kaskacum er, te guce Aphxazciq anaknkal hardzakum anen iranc vra, husalov, te aydpisov kshphoten Hayoc hognac banaky:

Ayn mardy, vor verjin zhamanaknery: miayn erdumic azatvelu ev Garno mej taghvelu vra er mtacum, hankarc moracav amen ban, erb hayreniqi tohmakan tshnamu banaky tesav: Nran tvum er te: mahmedakan hagaracineric aveli garsheli en qristonya dracinery, voronq agahutyan ev anarg shahasirutyan pattcharov chein xghtchaharvum xaghaghakyac mi zhoghovrdi, kronakic mi dracu andorrutyuny xangarel, voronq galis ein aver u apakanutyun sphrelu mi azgi mej, vor yur byuravor nahatakneri aryamb gnel er Arevelyan ekeghecu phrkutyuny ev vori vordvoc andznvirutyann ein partakan dranq iranc erkrneri xaghaghutyuny:

Vrezhxndrutyan vogin cnund arav ayd cerunu mej, ev na inqn iran erdvec. "Kam mernel aydtegh, kam verjnakanapes jaxjaxel ays hinavurc tshnamun...":

Ev na izur cher ayd erdumy erdvum, na zgum er ayd vayrkenin, vor tariqy iranic vochinch chi paksecrel, vor na ayzhm el karogh e aynpes sur sharzhel, inchpes araj, kam nizakov shamphrel nuynqan sheshtaki, vorqan ev yur eresnamya hasakum: Ev irav, ayn mijocin, vor na krakot nzhuygi vra nstac arshavum er aj u dzax ev hramanner talis zorqin, na kaytar er ev ashxuzhot, inchpes mi eritasard: Spitak mazern u alezard moruqy voch miayn chein nvazecnum sparapetakan arzhaniqy, aylev krknapatkum ein, talov nra demqin mi arandzin vehutyun, isk zen u zardin: aspetakan shuq: Erb na hraman er talis zorqin, nra dzayny dardzyal vorotum er inchpes tasnyak tariner araj, isk zorakann ayd dzaynin hnazandvum er kuroren, vorovhetev na voch te sirum, ayl pashtum er yur hinavurc zorapetin:

Arajin ory evet Sparapetn u zoravarnery zhoghovvecan tagavori mot xorhurd anelu, te erb ev inch eghanakov sksen paterazmy:

Marzpetuni ishxany, ibrev amenic phordzarun, xorhurd tvav hardzakumn anel henc ayd mievnuyn gishery, kam gone, lusabacin:

— Ayd karevor e nra hamar, — asum er ishxany, — vor Aphxazciq husalov, te menq der hognac enq, ev, hetevapes, xuys piti tanq yndharveluc, anpatrast ev ankarogh klinin mez dimadrelu:

— Ayd mijocy, gitem, amenaharmarn e te tshnamun shphotelu ev te qich korustov haghtutyun dzerq berelu, -xosec tagavory. — bayc inchpes karogh enq mer hognac banaky Kur getic anccnel, qani vor dra hamar patrastutyun chuninq:

— Aystegh Kur gety xorutyun chuni, -patasxanec Marzpetunin, — vorovhetev sa arajin vtakn e, vor ijnum e Karsa lerneric: Ayrudzin heshtutyamb karogh e ancnel, isk hetevaknery aphic miayn piti ognen:

— Vov piti arajnorde ayrudzin, — harcrec tagavory:

— Es ev Vahram sepuhy, isk Arqayordin ev Gory kgorcen Arqayi hramanatarutyan nerqo, — patasxanec Sparapety:

Tagavory hargelov ishxani arajarkutyuny, hamadzaynvecav nra het, miayn paymanov, vor hardzakumn anen voch te gishery, ayl lusabacin, vorpeszi hetevakneri ashxatutyuny evs, vor netadzgutyun piti liner, ogut bere hecyalnerin:

Aravotyan pahun, erb Arusyaky nor er bardzranum erknakamari vra, isk luso elqy der vorosh cher erevum, Hayoc banaky voch miayn votqi vra er, aylev patrastvel er hardzakumn skselu:

Arqayordin u Gory iranc hatuk gndery kangnecrel ein Kur geti ughghutyamb: banakateghic mi asparez heru, aynpes vor gtnvum ein aphxazcineri handep ev ayd koghmic el spasum ein Sparapeti koghmic trveliq nshanin:

Isk Gevorg Marzpetunin, vercnelov yur het hecelazory, ancel er Kuri handipakac aphy: Ev vorpeszi yur ancqy aphxazcineric chnshmarvi, na heracel er banakic mi qani pharsax ev shrjan anelov: getn ancel:

Erb Arevelqn sksav sharagunel, Sparapety hramayec zorqin: aragacnel yur yntacqy:

Ayd zhamanak Aphxazac banakum hangstutyun er tirum: Tagavorn u ishxannery der qnac ein, isk zorqi mec masy vrannerum phakvac: Erb luysy bacvecav aynqan, vor kareli er geti myus aphy nshmarel, pahaknery tesan, vor hayoc gndery shareshar kangnac en iranc handep: Ays masin nranq teghekacrin gndapetnerin, voric ev iskuyn xlrtum ynkav aphxazcineri mej: Verjinners, ardarev, mtadir ein ayd orn evet iranc hardzakumn sksel, bayc aydqan vagh krvelu vra nranq chein mtacel: Zorapety erkyugh krelov daranakal hardzakumic, hramayec zorqin zenqi dimel iskuyn:

Bayc nranq der ayd patrastutyan mej ein, erb Hayoc hecelazory, inchpes hankarcahas mi photorik, vorotadzayn aghaghakov ynkav nranc vra:

Aphxazciq shphotvelov durs taphvecan vranneric, xarnvecan irar ev ashxatum ein tchakat kazmel, bayc izur: Nrancic shatery der anzen ein, vomanq kisamerk ev qichery miayn zinavaryal: Baci ayd, zorqeri mi masy xmbvum er, isk myusy crvum, yst vorum hayery harvacum ein sastkutyamb: tuyl chtalov, vor nranq mianan irar het: Vra hasnogh ishxanneri ev manavand zorapetneri dzaynern u xraxuysy vogi tvin mi phoqr shphotvac zorakanin ev nranq kargi galov: tchakat kazmecin: Hetzhete hasan ev nor zinvac xmber, voronq miacan arajinnerin ev sksan qajabar dimadrel hayerin: Aysuamenayniv, verjinneri taphn aynqan zoravor er, vor aphxazciq, chnayelov, vor krvum ein herosabar, banakateghy pashtpanel chkaroghacan: Hayery nranc durs qshecin patneshneric ev krivy borboqecin bac dashti vra:

Ayd zhamanak aha erevac Ber tagavory: shrjapatvac hskayakerp tiknapahnerov ev sksav xraxuys kardal yur zorakanin: Verjins tepet bavakan verjotnel er, sakayn vogi arav tagavori dzaynic ev sksav nor uzhov xizaxel tshnamu dem:

Bayc vorovhetev hayery mghel ein nranc depi Kuri aphy, vorpeszi iranc netadzignerin motecnen, usti henc ayd vayrkenin el hay hetevaknery sksan irenc netery teghal ev ayn: aynpes sastik, vor aphxazciq mi vayrkyan mnacin shvarac: Nranq chgitein hecelazori het krven, te netadzigneri dem pashtpanven, voronq zhamanak chein talis iranc, minchev angam, vahanaphak kazmelu:

Verjapes, chnayelov iranc herosakan dimadrutyan, aphxazciq tesan, vor chpiti karoghanan het mghel hayerin, ev manavand te: erkar dimadrel erku koghmi hardzakman, usti dzgecin tchakaty ev sksan phaxchel: Voch tagavori hramannery ev voch zorapeti xraxuysy aylevs chkaracin het dardznel zorakanin, vorin halacum er tshnamu berac sarsaphy:

Hayern aghaghakelov ynkan nranc etevic: Ayd tesnelov myus aphi hetevaknery, xuzhecin depi geti cancaghuty, vori jury nvaz er ev handipakac aphy elnelov sksan iranq evs halacel phaxchoghnerin:

Tshnamun bavakan heru qsheluc ev nra gndery cirucan aneluc heto: hayery veradardzan, zhoghovelov aphxazcineri kaputn u koghoputy ev haghtanakov iranc banaky mtan:

Nuyn ory Sparapety surhandak ghrkec Syuniq, vorpeszi ays haghtutyan lury Sisakan ishxannerin haghordelov: mievnuyn zhamanak haytne nranc: zorqern izur teghy chhanel Syuniqic: Bayc surhandakn ayd zorqerin handipec tchanaparhi vra, henc Artahani sahmani mot: Sahak ev Babgen ishxannery, voronq iranc eraxtapart ein hamarum Abas tagavorin, cankacan nerkayanal nran ev andzamb shnorhavorel yur haghtutyuny:

Ayd pattcharov nranq arajacan depi Artahan: iranc het berelov naev iranc zorqery:

Arqayakan banaky, vorn arden uraxutyan mej er, Sisakan ishxanneri ev nranc gnderi galstyamb aveli uraxacav: Erku or sharunak ton ein katarum nranq, xraxtchutyunner ein anum ev iranq iranc tvel ein zvartchutyan, chkaskacelov bnav te aphxazciq karogh en veradarnal kam anaknkal hardzakumn anel iranc vra:

Bayc henc aravotyan mievnuyn pahun, vor hayery hardzakvel ein iranc hakarakordneri vra, hasan aphxazciq:

Ber tagavory, vor cher karoghacel tanel yur partutyan anarganqy, noren hamaxmbel er zorqy, gegheckapes zinavarel nran ev berel haghtoghneri dem: Gisheranc Kur getn ancnelov: nranq motecan hayerin henc aravotyan aghotqi zhamanak: Ev ete lrutyamb hardzakvein nranc vra: mec kotorac piti anein: Bayc Aphxazac tagavory kamenalov saraphahar anel tshnamun, hramayec hardzakvel: phogher hnchecnelov:

Ayd anaknkal dzaynery, ardarev, tund hanecin hay zorac srtery, vorovhetev anpatrast ein. bayc mievnuyn zhamanak zgushacrin nranc: chelnel vranneric aranc zenqeri:

Zoravarnery, sakayn, durs vazecin mi akntartum ev pahakaxmbe ri gluxn ancnelov: dimecin depi patnishapaty: tshnamu arajn arnelu hamar: Isk Sparapety yur nzhuygn ashtanakelov: slacav depi hecelazory, hetevakaxmbery ev aranc shphotvelu: sksav kargi berel nranc, xraxusel xutchapogh zorakanin ev argelel xrnvoghneri shphotutyuny:

Minch ays, minch ayn, aphxazcinery banaketghy phakecin ev bardzragoch aghaghakov sksan zeral ays u ayn koghmy: Nranc mi masy elav ccapat patneshneri vra ev sksav aydteghic vanel pahaknerin, isk myusy: shrjapatec vranneri hraparaky:

Hayery tepet arden zinavar: bayc phakvac ein tshnaminerov, aysuamenayniv Sparapeti xraxuysy araj mghec nranc ev mi qani keteri vra sksav kataghi zimamart: Aphxazcinery mtacel ein zinataph anel hayerin. ev henc ayd pattcharov ashxatum ein sharunak het mghel nranc depi vrannery: Hayery, yndhakaraky, janq ein anum Aphxazac gndery tcheghqelu: Ays pattcharov yndharumy gnalov sastkacav ev erku koghmern sksan krvel sastkutyamb, aranc miny myusin mi qayl teghi talu:

Abas tagavory, vor vstah er Sparapeti phordzarutyan vra ev rope ar rope spasum er te: piti hajoghe na tshnamu shghtan patarelu ev nran depi dashty vanelu, tesav, vor aphxazciq hetzhete zoranum en, isk hayery, yndhakarakn, het mghvum depi vrannery, shtapec, zrahn u zenqery hagav, amehi nzhuygn ashtanakec ev phaylun sury merkanalov: dimec depi tshnamin.

— On, haraj, qajers, — vorotac na ev Arqayi dzayny cncec hayerin: Martiknery, tesnelov vor tagavorn inqy ajakcum e iranc, krvelov hasarak zorakani sharqum, nor vogi aran ev uzhgin taphov ynkan tshnamineri vra: Tagavori sury tchanaparh bacav nranc hamar ev Aphxazac qajery het mghvecan mi vayrkyan:

Bayc vorovhetev yndharumy kentronacac er banakateghum, ur hayery sharzhvelu azatutyun chunein, usti huys el chkar, te nranq karogh en durs vanel tshnamun: Bayc mi hangamanq hajoghec nranc gorcy:

Sisakan ishxannery, voronq iranc zorqerov banakac ein mi asparez heru: imanalov aphxazcineri anaknkal veradardzy ev Arqayakan banaki vra arac hardzakumy, patrastecin iskuyn irenc zorqery ev erku masi bazhanelov nranc, ynkan tshnamu vra erku hakarak koghmeric ev sksan sastkapes harvacel nranc:

Aphxazciq stipvecan krvel nor uzheri dem ev ayn: iranc miutyuny mi qani tegh bazhanelov: Ayd pattchar eghav, vor zanazan keterum nranq sksan verjotnel: Ev, apa, hetzhete durs mghvecan depi dashty: Aydpisov hajoghutyan astghy Hayoc koghmy teqvecav, ev, nranq uzhgin taphov ynkan hakarakordneri vra: Krivy borboqvecav yndardzak dashtum ev hetzhete kataghi kerparanq arav: Erku koghmern el xizaxum ein qajutyamb, vorovhetev yuraqanchyur koghmic krvum er mi tagavor, isk nran hetevum ein qaj zoravarner, voronq sharunak gochelov u xraxuselov: iranq el krvi dashtum ptrum ein hakarakordner:

Bayc uzhgin yndharumy mec kotorac piti aner ev haghtutyuny erkar anorosh piti mnar, ete Hayoc Sparapety: yur zorqi tchakatagiry voroshelu hamar, hin partevakan hnaragitutyan chdimer: Na hramayec Gorin ev Arqayordun phaxust tal nranc netadzig gnderov ev hrapurel aphxazcinerin iranc hetevelu:

Gorn u Arqayordin hnchecnel tvin phaxusti paymanakan phoghy ev hayoc netadzig gndern sksan aragutyamb phaxchel:

Aphxazac hecelazory haghtakan aghaghakov ynkav nranc etevic ev bun banakic bazhanvelov: sksav halacel phaxchogh hayerin:

Ayn zhamanak krvogh Hayern ynkan mnacord aphxazcineri vra ev uzhgin taphov het mghecin nranc depi Kuri aphy:

Isk phaxchogh hay gndery erb tesan, te hetamutnerin bazhanel en banakic ev bavakan heracel, het dardzan mi akntartum ev sksan neteri taraph teghal nranc vra:

Ays hnary, vorin vaghuc varzhvac ein Hayery, shvarecrin Aphxazcinerin: Nranq tesan, vor charachar xabvel en: Ev vorovhetev voch neteri dem karogh ein gnal ev voch el noren iranc banaky darnal, yst vorum hayery phakel ein tchanaparhy, ayd pattcharov azatutyan miak elqy phaxusti mej gtan:

Mievnuyn dzevov sksan verjotnel naev getaphum krvoghnery, kamenalov iranc uzhery zhoghovel myus aphi vra: Ayd pattcharov nranq tchakaty dzgelov gundagund depi gety xuzhecin: Bayc hayery nranc mijoc chtvin phaxchelu:

Sharunakelov iranc jardy, nranq hetamut eghan Aphxaznerin: nuynisk minchev geti aliqnery ev sric azatvacnernin sksan xeghdel jreri mej: Getaphy diaknerov cackvecav, isk Kuri jury aryan guyn arav:

Ber tagavory, vor der mi xumb qajeri glux ancac krvum er kataghutyamb, tesnelov yur zorqi tkaranaln u verjotnely, inqy evs voroshec phaxust tal tchakatic, vorovhetev hamareln aylevs anogut er. bayc nran shrjapatec Vahram sepuhi gundy:

Tesnelov sparnacogh vtangy, Bery mrnchac inchpes aryuc ev ahagin sury tatanelov: sksav harvacel aj u dzax ev tchanaparh banal yur hamar: Nran hetevecin yur huzhku tiknapahnery: Bayc shrjapatoghnery vanandaciq ein, hskayakerp u kataghi, isk nranc hramayoghy: Vahram sepuhy, ayd pattcharov Bery harachel chkaroghacav:

Sksav kataghi dimamart: Srery phaylum ev harvacum ein, nizaknery tchotchum u shamphrum, ynkac qajerin hajordum ein qajaguynnery. ev sakayn Aphxazac tagavory der kangun er ibrev qarazhayr: Phoqr mi evs ev na piti patarer vanandacineri shghtan... Bayc henc ayd mijocin vorotyndost taphov vra ijav Vahram Sepuhi laxty ev hska tagavorin amehi dziu vrayic glorec getin:

Bery noric ver trav, phordz phordzec yur nzhuygn ashtanakel, bayc shrjapatogh qajery brnecin nran, kaptecin ahavor sury ev qash tvin iran depi vranaphaky: Nra baxtin handipecin naev nra tiknapahnery:

Tagavori gerviln ibrev shant harvacec mnacord aphxazcinerin: Aranc aylevs hapaghelu kam dimadrel phordzelu, dzgecin nranq krvi tchakaty ev crvecan aj u dzax, ashxatelov mi vayrkyan araj azatel iranc kyanqy vrezhxndir tshnamu sric:

Aysuamenayniv hayery halacecin phaxchoghnerin ev nrancic shaterin anxna kotorecin, yst vorum havatum ein te: vorqan qich lini tshnamineri tivy, aynqan aveli hangist klini Hayreniqy, apa verdarnalov tchakati teghy, nranq zhoghovecin yncaneri koghoputy ev urax srtov depi banakateghy dardzan:

T

VERJIN TShNAMU VAXTchANY

Hetevyal aravot tagavory zorahandes arav imanalu hamar te: inch gnov e dzerq berel yur mec haghtutyuny, vori psakn er tshnami tagavori dzerbakalumy: Ev na txrutyamb tesav, vor mi qani zhamva hamar u kataghi yndharumy korzel e iranic mot hing haryur zinvor:

Ev tepet tshnamu korusty qarapatik aveli er, bayc na dranov chmxitarvecav, vorovhetev urishi zyany cher karogh yur vnasy cackel:

Na hramayec berel yur araj Aphxazac tagavorin, vori pahpanutyan hskum ein vanandacinery:

Arqayakan vrani shurjy gtnvogh yndardzak dashti vra: shareshar kangnac ein Hayoc zorqery, voronc tivy hasnum er mi qani hazari: Vrani aj koghmy brnel ein Draniknery, isk dzaxy: Azatac gundy: Dranc hetevum ein Sepuh kochvacnery apa: Araratyan, Basenyan, Sisakan, Utiaci, Tayeci ev ayl gndery, voroncic hetevaknery: arajin, isk hecyalnery: verjin sharqerum. bolorn el sparazinvac: Drancic amen meki araj kangnac er yur gndapety zrahazgest ev tonakan zen u zardov:

Arqayin, vor kangnac er vrani araj, shrjapatel ein Sparapety, Arqayordin, Vahram Sepuhy, Syunyac ishxannery ev Vostanik tiknapahnery: Dranq bolory spasum ein geri tagavorin, vori het piti xoser arqan:

Ev aha banaki verjum erevac Gor ishxany, vor nzhuygi vra nstac ev suseramerk arajnordum er shghtayakap tagavorin: Nra het ein naev yur ishxannery, isk dranc bolorin shrjapatel ein nizakavor Vanandaciq:

Geri tagavorin anckacrin zorqeri erkar sharqeric ev berin kangnecrin Arqayi araj:

— Voghjuyn qez, Aphxazac dyucazn, — xosec Abasy xaghagh dzaynov:

— Voghjuyn, qerayr, — patasxanec Bery, hpart nayvacqov:

— Qerayr... mite ayd anunn es talis indz, harcrec tagavory:

— Ayo:

— Bayc qez het xosum e qez haghtogh tagavory...

— Na im zharangutyan haphshtakichn e, ev urish vochinch, — yndhatec Bery handgnoren:

— Karcum ei te: qo mej kgtnem mi ynktchvac hogi ev zghjacogh sirt, -nkatec tagavory canrutyamb. — karcum ei te: piti xonarhis ev nerum xndres ayn charyac hamar, vor hasucir indz ev ayn vnasun, vor pattcharecir te qo banakin ev te im zorqin, aniravabar ev anxghtchoren kotorel talov hazaravor hogiq, voroncic mini: get mi andamy: du steghcelu karoghutyun chunis... bayc du takavin anzeghj es ev andardz ev xosum es indz het nuyn handugn lezvov, vorov xosel eir im patgamavori het: Ardyoq dzandzracel es kyanqic ev mah es ptrum, te um het xosild es angitanum:

— Kyanqic cher karogh dzandzranal Aphxazio tagavory, vor ishxum er yndardzak erkrneri vra, vor uner harstutyun, pharavor aparanqner ev geghani hartcher... ayd piti gitena im qerayry: Isk te um het em xosum, ayd el chem angitanum: Du Hayoc Arqan es, ayo, ev haghtel es Aphxazcinerin u gerel nranc qaj tagavorin. ayd mec pharq e qez hamar, xostovanum em. bayc es ayd pharqy chem krknapatkil: qo araj xonarhelov ev nerumn haycelov: Shghtanery togh im votqery kapen, bayc im seg hogin nvatchel chen karogh: Es qo tshnamid em ev tshnamid el kmnam. mi karcir te anhajoghutyuny kstipe indz erbevice im gluxy xonarhelu:

— Ete aydpes e, es uremn kvarvem qez het inchpes im tshnamu ev voch anerdzagi het. hpart eghir aysuhetev, vorqan karogh es, bayc gitcir vor, ayd hpartutyuny chi pakasecnil qo shghtaneric ev voch mi oghak ev voch el im harganqy kavelacne depi qez: ibrev depi azataser mi tagavor, yst vorum azat hogin chi brnanal ynkeroj azatutyan vra: Bayc du voch miayn ayd dzgtumn unecar, voch miayn im gavarnery haphshtakecir ev im zhoghovrdi azatutyuny brnabarecir, aylev sparnacir: gal ev Hayoc ekeghecin vrac cesov ocel... Du, uremn voch te azataser tagavor, ayl mi brnavor es, ev vor charaguynn e: im gahi tshnamin: Isk astvac vorovhetev hakarak e brnavornerin ev korcanum e nranc, usti qez el aha matnel e im dzerqy: Es karogh ei xnayel qez ibrev sosk brnavori. bayc iravunq chunim xnayelu ibrev im hayreniqi tshnamun:

Ays aselov: na dimec Gorin ev harec.

— Du xostacel eir, ishxan, arajnordel Ber tagavorin minchev mer arqayanisty: Katarir uremn xostumd, ev togh ayd qajy sovorecne mez ayntegh: te inchpes petq e Hayoc ekeghecin vrac cesov ocel:

Ays aselov tagavory dardzav vrany, aranc aylevs Beri eresin nayelu. isk vanandacinery veradardzrin gerinerin depi iranc kayany:

_______

Mi qani oric het arqayanist Karsy tonakan kerparanq arav: Nra bazmativ shinutyunnery, ishxanakan aparanqnery, saravuytnery ev minchev angam burgern u martkocnery zardarvel ein guynzguyn gorgerov, varerov u droshnerov: Qaghaqi drneric sksac minchev Arqayakan aparanqy: mi qani tegh kangnacrel ein haghtakan kamarner: dalar vosteric hyusac ev caghiknerov u nshannerov zardarac: Phoghocneri mej ev hraparakneri shurjy patrastel ein xaruykner: gisherayin lusavarutyan hamar: Isk ancudardzi tchanaparhnery lcvel ein zhoghovurdov, sharzhumy mecacel er, ev shshukn u zhxory tirel amen tegh: Taniqneri patshgambneri ev depi phoghocnery bacvogh patuhanneri vra xrnvel ein kanayq u aghjkerq, voronq drsum pttvelu sovorutyun chunein ev hetaqrqir achqerov u anhamberutyamb nayum ein depi heravor shrjakanery:

Dranq bolorn el patrastvel ein mi pharavor ev hay mardu srtin uraxutyun berogh depqi handisates linelu: -Da Abas Arqayi ev yur qajeri zorac haghtakan veradardzn er:

Karsi zhoghovrdyan mecaguyn masy qaghaqic elnelov: gundagund dimum er depi Arqunakan poghotan: zham araj voghjunelu haghtoghneri veradardzy: Shatern el xmbvel ein qaghaqic durs gtnvogh patneshneri shurjy ev kam bardzracel handipakac blurneri vra: ancnogh zorahandesy aveli lav ditelu hamar:

Hayoc haghtutyan ev Aphxazac tagavori u nra ishxanneri gervelu lury hasel er qaghaq erku or araj ev amenqin lcrel uraxutyamb, amenqi mej varel hetaqrqrutyun: mi vayrkyan araj tesnelu ayn ambartavan tagavorin, vor sparnacel er: mtnel Kars ev Arqayashen ekeghecin vrac cesov ocel:

Ayzhm aha na galis er: Petq er, uremn, tesnel te inch eghanakov e na mtnum qaghaq, ardyoq ibr tagavor, te ibrev geri... Petq er tesnel te: inch patker uni na, inch hasak, inch demq, inch hayacq... Che vor ays ameny zhoghovrdi hetaqrqrutyuny grgrogh baner ein:

Ev aha, verjapes, lsvecan galaraphogheri dzaynery ev erevac harajapah gnderi droshaky: Zhoghovurdy, karces, mi anerevuyt zorutyunic mghvac: miahamur kerpov hordan tvav araj ev uraxutyan aghaghaknerov ody tndacrec: Hetzhete erevacin ev hetevak xmbery, apa ev hecelazory, voronq takav ar takav harajanalov: Karsi arevelyan dashtahovity lcrin bazmambox mardkutyamb:

Qaghaqi sahmanin motenaluc zhoghovurdn arden zoraxmbery shrjapatec, chkamenalov, karces, tchanaparh tal nran: Erb harajapah gndern ancan ev erevac Arqunakan droshaky, kecceneri vorotyndost aghaghakn ody tndacrec: Mi phoqr heto erevac ev inqy tagavory, seg ev vehashuq, hagac voskephayl zrahner ev cackvac nuynpisi saghavartov, vori dzyunatuyr ccunqy cacanum er aj u dzax ev hovanavorum voskedzuyl arcvin, vor zardarum er nra tchakaty: Na nstac er voskesar nzhuygi vra ev shrjapatvac azataxumb tiknapahnerov, voronc zrahnern u aspazeny phaylphlum ein arevi araj: Motenalov aj u dzax covacac ev hetzhete atchogh zhoghovrdin, vor vorotadzayn keccenerov yur galustn er voghjunum, na qaghcrahayac u sirazhpit patasxanum er nranc: glxi sharzhumov:

Tagavoric heto galis ein Vanandaci hetevaknery, voronq iranc het berum ein Ber tagavorin ev nra ishxannerin, bolorin el hetiotn ev shghtayakap:

Zhoghovurdy nranc tesnelov cncutyan aghaghak bardzracrec, isk aveli erandotnern sksan caghrakan bacakanchutyunner anel: Sakayn Sparapety, vor hetevum er Vanandacinerin, dzerqi sharzhumov sastec zhoghovrdin, ev anaxorzh bacakanchutyunnery lrecin:

Erb tagavory ners mtav qaghaqi drnov: hay hogevorakanutyuny dimavorec nran ekeghecakan taphorov ev arajnordec minchev Mayr ekeghecin: Isk zorqery hetzhete ners galov: lcrin qaghaqi phoghocnern u hraparaknery, handipelov amen tegh srtagin yndunelutyan, vor tghamardik artahaytum ein bardzragoch keccenerov ev cncutyan aghaghaknerov, isk kanayq: tneri bardzunqic caghikner ev kanach voster crvelov:

Gurgenduxt taguhin spasum er tagavorin Mayr ekeghecum: Nran shrjapatel ein palatakan tiknayq u ishxanuhinery: Aydtegh amenqi sirtn el urax ev eresnery zhptum er: Txur er miayn taguhin, vorovhetev teghi unecogh handesy, hay zhoghovrdi voghbergutyuny ev drsic lsvogh cncutyan aghaghaknery yur hayreni erkrin, yur harazat eghbayry hasac dzhbaxtutyan hamar er linum: Inchpes karogh er na ayd ropein uraxanal, qani vor giter te yur hayreniqum zhoghovurdy sgum e:

Aysuamenayniv, ibrev Hayoc gahi taguhi, na partavor er cackel yur txrutyuny, ereval zhoghovrdin... ev ete churaxanar isk, chpiti xangarer urishneri uraxutyuny: Ev ayd amenic canr drutyunn er: Dshxoyakan partavorutyuny brnanum er nra bnakan zgacmunqneri vra, taguhin hramayum er qrojy: moranal eghbor dzhbaxtutyuny ev hrtchvel amusnu ev tagavori tarac haghtanakov... Ev miayn knoj sirty, vorin bnutyunn aveli tchkunutyun e tvel, karogh er tanel aydpisi vishty: kam cackel nran zhpti shogherov...

Erb tagavorn Sparapeti, arqayazn dranikneri ev hetevord ishxanneri het mtav ekegheci ev hogevorakanac dasy gohabanakan maghtanqy katarec, taguhin motecav Arqayin ev shnorhavorec nran Hayoc banaki haghtutyuny:

Tagavory, vor xandakat er depi taguhin, kardac nra achqeri mej haytni vshtic arajacac txrutyuny ev asac.

— Vka e astvac ev ays surb Ekeghecin, vor Hayoc banaky ardarutyamb e gorcel: Ber eghbayrd sparnum er im gahin ev Hayreniqi azatutyan, isk Hayoc qajery pashtpanecin ayd gandzery, vorovhetev iranq dzerq en berel nranc tank zohaberutyan gnov:

— Na, vor sparnum er qo gahin u Hayreniqin, chi karogh im eghbayry linel, — asac taguhin handisabar:

— Ev ete Astvac charachar patzhe nran, du chpiti txres, — harec tagavory, — vorovhetev na ardarutyamb e hatucanum:

Ayd xosqery dogh hanecin taguhu sirty. na zgac, vor mi inch vor nor dzhbaxtutyun piti hasne eghbory, sakayn shrjapatogh palatakanneri, ishxanneri ev ishxanuhineri nerkayutyamb chkaroghacav harcnel vochinch:

Bayc erb kargapetic imacav, vor tagavory yur hetevordnerov s. Araqeloc ekeghecin piti gna, isk nranq veradarnan palat, kanchec yur mot Gohar ishxanuhun ev shshnjalov asac nran.

— Imacir Sparapetic, te ur toghecin eghbors...

— Na aystegh qaghaqumn e, — patasxanec Gohary:

— Gitem, bayc vortegh e bantarkvac:

— Asum en, te nran s. Araqelocn taran:

— S. Araqeloc ev inchu hamar, — harcrec taguhin vaxecac:

— Chgitem...

— Harcru uremn Sparapetin, imacir, inch piti anen nran. Arqayi xosqery lav ban chein gushakum... es vaxenum em. sirts tchmlvum e... Gna, ishxanuhi, gna teghekacir, ete mi dzhbaxt voroshum en arel, apa piti ashxatenq argelel...

— Iskuyn, mecaphar taguhi, — asac ishxanuhin ev dimec depi Gory: vorpeszi nra mijocov tesnvi amusnu het:

Taguhu ev palatakan tiknanc despaknern arden heranum ein ekeghecuc, erb verjapes Gohar ishxanuhun hajoghvecav tesnvil Sparapeti het:

— Ur taran Berin, ishxan ev inch en uzum anel nran, — harcrec tikiny:

— Inchu hamar es harcnum, sireli ishxanuhi, — dardzav Marzpetunin knojy:

— Kamenum em imanal...

— Ugharkecinq s. Araqeloc ekeghecin:

— Bayc inchu hamar:

— Vorpeszi aghote ayntegh:

— Astvac im, du katak es anum, -bacakanchec ishxanuhin:

— Isk du:

— Es lrjoren em harcnum:

— Ev lav ban ches anum, mite chgites vor Marzpetuni ishxany: der minchev aysor voch mi kin araraci chi haytnel ayn, inch vor piti katarer...

Du karogh es harcnel indz miayn katarvaci masin:

— Bayc...

— Ha, inch ka, xosir:

— Taguhin inqn e kamenum ayd imanal:

— Taguhin... O, ayd chpetq e indz haytneir, es arden gushakum ei: Bayc vor haytnel es, es partavor em mi banov patasxanel: Gna, uremn, ev asa nran te: paterazmi dashtum menq korcrel enq hing haryur qajari zinvor ev nrancic voch meki quyry der chi ekel ev harcrel indzanic, te ur mnac yur eghbayry ev inch arinq nran:

Ays aselov Sparapety shur ekav ev heracav ishxanuhuc, aranc aylevs nor harci spaselu:

— Gitei, gushakum ei... Ho chenq karogh qroj srtin hramayel, vor zgaluc dadare... shtapenq uremn qani kananc xardavanqy yur gorcy che sksel, — shshnjac inqn iran Sparapety ev hetevelov tagavoran, vor ekeghecuc elnelov: ashtanakum er erivary, inqy evs trav nzhuygi vra ev araj ancav:

Bayc inch piti anein nranq s. Araqeloc ekeghecum:

Mi qani or araj, minchder zorqy banakac er Artahanum, tagavory xorhrdi er hravirel ishxannerin voroshelu hamar te: inch piti anen geri ynkac Berin:

Ishxanneric mi qanisy xorhurd tvin: spanel, myusnery: bantarkel, isk Sparapety, vorin shat neghutyunner er pattcharel ayd hinavurc tshnamin, pahanjec, vor kuracnen nran:

Tagavory, vor taguhun visht chpattcharelu hamar: bantarkelu koghan er, bayc, mievnuyn zhamanak, bazmeraxt Sparapeti pahanjy merzhel cher kamenum, asac nran.

— Achqery kuracnely nuynpisi hancanq e, vorpisin e ev spanutyuny: Ete es kuracnem Berin, ayd hancanqy qez vra piti canrana, bayc es chem kamenum, vor aydpisi lavaguyn npataknericd meky mna angorcadir:

— Inch npatak, — harcrec Sparapety zarmanalov:

— Du cankanum eir erdumic azatvel ev Garni: qo tuny veradarnal bayc gitcir, vor Berin kuracnel taluc heto katoghikosy chi luci qo erdumy:

— Togh havityan es im tuny chveradarnam, togh im voskornery hayreni hoghi mej chtaghvin, miayn te Hayreniqs ays dazhan tshnamuc azatvi, — bacakanchec Marzpetunin: -Ete es hamozvac linei te: Bery azatutyun gtnelun pes mer sahmannery chpiti xrove, kxndrei nerel nran: Bayc da odzi serund e ev chi dadaril tunavoreluc, minchev vor chjaxjaxvi: Ete du karcum es, te bantarkelov piti azatvis nranic, sxalvum es, vorovhetev menq chunenq mi berd, vori drnery kasharnerov chbacvin... Isk kasharvogh sinlqorner amen tegh kgtnven: Ayd mardun petq e tanel Kars, cuyc tal nran ayn ekeghecin, vor kamenum er vrac cesov ocel ev apa henc ayd ekeghecu araj el kuracnel, vorpeszi te inqy ev te yurayinnery tchanachen Hayoc ekeghecu zorutyuny: Ays patizhy, ardarev, xist e. bayc ete Kayiaphan anmegh Hisusin spanelu hamar karogh er asel: "lav e zi ayr mi meranici i veray zhoghovrdeans ev mi amenayn azgs korice", ardyoq nuyn xosqery chem karogh krknel es ays charagorci nkatmamb, vor hazaravor zinvorneri korstyan pattchar dardzav... Vorqan vnasner e krel mer erkiry derevs dra hayr Gurgen ishxanic, ev minchder nra mahvamb huys einq tacum azatvel hyusisayin sahmani mshtakan tshnamuc, nran hajordec vattaraguyny... Bayc astvac vor qaghcr achqov e nayum mez vra, aha matnel e nran mer dzery. ete menq ayzhm chkuracnenq nran, heto na inqy mez kkuracne, noren mer hayreni erkiry xrovelov: Ayn zhamanak mez kanice mer zhoghovurdy, kanicen ev hoginery ayn zinvorneri, voronq zohvecan ayd ambartavani qmahatchutyan...

Tagavori vra tpavorutyun arin Sparapeti xosqery ev na, chkaroghanalov aylevs dimadrel nra pahanjin, manavand vor myus ishxannern el hamakerpel ein arden Marzpetunun, xostacav kuracnel Berin:

Bayc vorovhetev Sparapety kaskacum er, te tagavory Kars veradaranluc karogh e taguhu taxandzanqneric heshtutyamb haghtaharvir usti hraman arav, vor henc Kars mtnelu ory voroshyal patizhy gorcadre:

Ev aha ayd er pattchary, vor Berin ugharkel ein s. Araqeloc ekeghecin ev iranq el atchaparum ein ayntegh:

Erb tagavory yur hetevordnerov hasav norakaruyc tatchary, aydtegh arden zhoghovvac er handisatesneri mec bazmutyun: Aydtegh er ev Bery: ir gervac ishxannerov, voronc bolorin dardzyal hskum ein nizakavor Vanandaciq:

Tagavory, vor karces xusaphel er taguhu achqic, vorpeszi kareluyn chaph phutov yur xostumy katare, yst vorum vaxenum er: te guce ushacnelov: stipvac lini heto drzhel xostmany, dziuc ijnelun pes motecav Berin ev brnelov nra dzerqic, asac,

— Ari, tes ayn ekeghecin, vor kamenum eir vrac cisov ocel...

Ays aselov na ners mtcrec Ber tagavorin yurashen tatchary ev cuyc talov nran nra nerqin gegheckutyuny, sharunakec.

— Tes, vorqan geghecik e: Na shinvac e qaratev, bazhanvac e tasnerku eresneri: Nrancic amen mini vra nkarvac e Araqyalneric mini patkery, ayn Araqyalneri, voroncic ev voch miny votq che drel qo erkiry qristoneutyun qarozelu hamar: Nayir gmbetin. vorqan bardzr e ev geghecik: Na kangnac e ansyun kamarneri vra: Nayir nuynpes xoranin, nra bardzradir bemin, vor chi nmanum Vrac cacun bemerin, uremn chi karogh Vrac cesov ocvel: Nayir, tes bac achqerov, vorovhetev aylevs chpiti tesnes nran:

Ays aselov tagavory durs hanec Berin, ev cuyc talov nran ekeghecu artaqiny: asac.

— Tesnum es, tatcharn arden patrast e, menq petq e nra navakatiqy katareinq, bayc du mez xangarecir, vorovhetev cankanum eir qo cesov ocel nran: Ayd, iharke, Astvac chhajoghec qez, yst vorum na hakarak e ambartavannerin: Bayc mer ekeghecu ocman du kmasnakces urish kerp: Menq sovorutyun unenq ekeghecin oceluc araj zoh matucanel Astcun: Aha zohi ayd voghjakezy du kmatakarares mez, vorpeszi gorcac hancanqd mi phoqr qaves...

Ays xosqeric het na toghec Berin ev darnalov Marzpetunun, asac.

— Sparapet, aha ayn mardy, vor mah pattcharec qo hing haryur qajerin, tur nran ayn patizhy, vor voroshel e razmakan xorhurdy:

Ays aselov: tagavorn ashtanakec erivary ev yur azataxumb tiknapahnerov heracav ekeghecuc:

Sparapety motecav Berin, vor arden ynktchvac ev vshtahar nayum er yur shurjy ev asac.

— Orenqner kan ashxarhum, vov Aphxazac tagavor, voronq carayum en hasarakac barun ev erjankutyan, ayd orenqnern anargoghin: patizh e hasnum erknqic... Du qo kyanqum shat aydpisi orenqner es votnaharel ev shateri bariqn u erjankutyuny kaptel: Ard, ete aysor canrana qo vra erknayin mi patizh, mi anicir du mez, ayl anicir nran, vor pattchar dardzav qo dzhbaxtutyan ev vori anunn e Ber, anvanyal: "Aphxazac tagavor"...

Ayd aselov: na hramayec dahtchapetin: katarel kanxav iran arvac patvery:

Verjins arajnordec Berin merdzaka zndany, ur ev anmijapes nra achqery phorec:

Erb Abas tagavory hasav palat, taguhin, vor srtatroph spasum er nran, araj ekav ev harcrec.

— Ur mnac eghbayrs, Mecaphar Ter:

— Nran toghecinq yur patzharanum, — patasxanec tagavory, ashxatelov xuys tal taguhu hayacqic:

— Inch, patzheciq uremn nran... — bacakanchec taguhin sarsaphelov:

— Kuracrinq, — eghav arqayi patasxany:

Taguhin mi sur tchich ardzakec ev nvaghelov ynkav nazhishtneri girky:

________

Ancav mi shabat: Aphxazio zhoghovurdy ev nra ishxannern imacan iranc tagavori glxin hasac chariqy: Usti verjinners mecamec yncanerov ekan Abas arqayi mot ev xndrecin iranc kuyr tagavori ev geryal ishxanneri azatutyuny:

Abasy voch miayn canr phrkanq nshanakec dra hamar, aylev pahanjec paterazmakan ayn vnasy, vor Bery yur anxohem qaylov pattcharel er iran:

Aphxaz ishxannery katarecin Arqayi pahanjy, hatucin nran te voroshyal phrkanqy ev te razmakan vnasy ev mshtakan hashtutyan dashn krelov nra het, vercrin kuyr tagavorin u geryal ishxannerin ev depi iranc erkiry veradardzan:

Ays hangamanqy mi koghmic taguhu vishty meghmec, yst vorum eghbayry: tepet kuyr, aysuamenayniv, yur atory veradardzav, isk myus koghmic: ardyunq berav gandzaranin, liuli cackelov paterazmakan vnasnery:

Ayspisov, aha, verjacav Clik-Amrami steghcac hyusisayin sahmani kntchiry ev Hayoc erkiry: ayd koghmic evs apahovvelov, sksav vayelel erkaramya xaghaghutyan ardyunqn u bariqnery:

Zh

HERVoSI VAXTchANY

Abas tagavorn aynuhetev yur ushadrutyuny noren yur erkri nerqin barekargutyan vra dardzrec, ashxatelov yndnmin dashnakic ishxanneri het unecac barekamutyunn amrapndel, isk dzhgoh ishxanneri mtermutyuny vastakel:

Ayd bani hamar hajogh arit eghav yur norashen katoghikei navakatyac handesy, vor na katarec 943 tvakani ashnany:

Ayd handesin, tagavori hraviranoq, nerka eghan: Anania katoghikosy, vor nor er Aghtamara atory bardzracel, Hayastani naxagah episkoposnery, Vaspurakani tagavor Ashot-Dereniky, Aghndzyac, Mokac ev Turuberani terery, Syunyac, Gugarac, Tayoc ev ayl tegheri ishxannery, aylev Sahak Sevadayi Davit vordin ev urish shat nshanavor mardik u ashxarhaxumb bazmutyun:

Ayn bolori nerkayutyamb Karsi arqayashen katoghiken oceluc mi qani or sharunak shqegh toner u handesner katareluc het, Marzpetuni Gevorg ishxani arajarkutyamb kazmvecav haykakan ishxanapetutyanc mi yndhanur dashnadrutyun, vori zorutyamb bolor hay ishxannery, naxararnery ev tagavorogh tnery: kapvum, mianum ein i mi sirt ev hogi ev erdmamb partavorvum, vor hayreniqi voreve mi masin vtang sparnacac depqum: amenqy miahamur zinvin hakarakordi dem ev patrast linin Araratyan naxagah arqayi hramanov gorcelu:

Ayd dashnadrutyuny kardac nor ocvac katoghikeum inqy Anania katoghikosy ev nran storagrecin Araratyan u Vaspurakani tagavornery ev bolor hay ishxannery, ynd nmin ev erdvelov: surb ev anxaxt pahel ayd miutyuny, vor piti carayer yndhanur hayreniqi zoracman ev hay zhoghovrdi mshtakan barorutyan:

Abas tagavorn aynuhetev mecagin yncanerov patvec yur bardzrastitchan hyurerin, voronq ev bazhanvecan nranic mtermakan sirov:

Bayc tagavorn ishxanneric mi qanisin arandzin shnorhneri arzhanacrec: Ayspes orinak, Aghdznyac ev Mokac tererin, voronq iranc mshtapatrast zorqerov ognum ein arqayakan banakin, nvirec nor kalvacner ev tvav ishxanapetutyan titghos:

Syunyac harazatnerin, voronq skzbic minchev verjy havatarim mnacin gahin, nvirec iranc nahangi sahmanakic mi qani gavarner:

Vahram Sepuhin, vor Ashot arqayi dzaxoghak oreric arden miacel er Marzpetunu het ev andznvirabar masnakcel nra krac neghutyanc, mghac krivnerin ev tarac haghtanaknerin, kargec liazor verakacu Utyac ev Aghvanic ashxarhneri vra, hatkacnelov nran ayn bolor ardyunqnern u iravunqnery, vor vayelum er Clik-Amramy Ashot-Erkati orov:

Isk Sahak Sevadayi vordun, ayn e: Davit ishxanin, kargec noren Gardmana ter, talov nran ayd erkri ishxanutyuny, vorpeszi aydpisov: arqayakan gahi dem unecac gzhtutyuny, vor sksvac er Ashot Erkati orov, mejteghic veracne:

Ev vorovhetev ayd mijocnerum Sahakanuysh taguhin Erazgavorsic qashvel er yur hayreni erkiry: Gardman, vorpeszi kyanqi mnacordy yur eghbor het ancucane, usti Abas tagavory: i pativ ayri taguhu: nvirec nra eghbory naev Aghvanic erkri mi qani gavarnery:

Galov Gevorg Marzpetunun, tagavory chgiter inch arzhanavor hatucumn ane ayd ishxanin, vori anzugakan hayrenasirutyann er partakan inqy: yur gahi hastatutyuny, isk hayreniqy: yur barorutyuny:

— Im bolor tagavorutyan mej chka aynpisi mecagin gandz, vorov karoghanam qo eraxtiqy phoxarinel, — asac na mi or Marzpetunun yur bolor ishxanneri nerkayutyamb. — Miak ev arzhanavor pargevy "Hayrenyac barerari" anunn e, vor aysorvanic es talis em qez...

Ays aselov tagavory brnec Marzpetunu ajy ev jermagin hamburec: Ceruni ishxann zgacvecav ev grkelov tagavorin, hamburec nra gluxy ev asac.

— Im vardzatrutyuny es staca arden astcuc, ayd ayn e, vor tesnum em hayreniqs xaghagh u erjanik, arqayakan gahy: apahov, hay ishxannery: miaban, tshnaminery: halacakan: Ayzhm arden karogh em hangist srtov asel. "Ard, ardzakya zcarays qo, ter, zi tesin achq im zphrkutyun Israyeli...":

________

Inch er anum aynuhetev "Hayrenyac barerary":

Na dardzyal aprum er arquniqum, iravunq chtalov iran veradarnal Garni, ev hetzhete zardarvum cerutyan aliqnerov:

Ev tepet takavin krum er arqayakan zorac sparapeti kochumy, aysuamenayniv, nra pashtony katarum er Gory, isk inqy vayelum er andorr hangist, verapahelov iran "yndhanuri hor" ev bazmaphordz xorhrdakani anunn u partavorutyunnery:

Arquniqum nran sirum u phayphayum ein: sksac tagavoric minchev verjin draniky, isk drsum: pashtum er nran zhoghovurdy: Gevorg Marzpetunu anuny nvirakan er dardzel zhamanakakic hayi hamar, ev erb na durs er elnum arquniqic: Vostanum shrjelu kam zorqerin aycelelu cankutyamb, nran dimavorum ein amenqy cncutyan aghaghaknerov: Amen voq phaphagum er tesnel nran, lsel nran ev vogevorvel nra zruycnerov, vorovhetev ceruni Sparapety, vor arden vastakel er gorceluc, cher dadarum sakayn yur hayrakan xratnerov ev ishxanakan hordornerov karogh eritasardutyuny depi gorcuneutyun mgheluc: Na nranc mej zartecnum er siro ev miutyan hogin ev hasarakakan zgacmunqnery varum:

— Dzezanic amen miny karogh e indz gerazancel, — asum er na hatchax yur shurjy xmbvac eritasardnerin, — harkavor e miayn ankeghcutyamb sirel hayreniqy, andznvirabar gorcel ev vtangnern arhamarhel: Erb es dzhbaxtutyan orerum asparez ija miaynak gorcelu, indz het unei miayn qsan mard, shatern indz xelagar hamarecin, isk shatern el im handgnutyuny caghrecin: Dranc tvumn ein ev ayn ishxannery, voronq hazaravor zinvornerov phakvel ein sephakan berderum... Bayc es huyss dri Astuco ev im kamqi vra, ev inchpes giteq, haghteci amen dzhvarutyan. cuyc tvi ashxarhin, te inch karogh e anel mi mardy, erb nran vogevorum e zgacmunqneric aznvaguyny, ayn e: hayreniqi sery: Dzezanic amen miny togh zinvi ayn havatov, vor unei es depi hayrenyacs apagan, ayn sirov, vor tacum ei depi im eghbayrnery ev ayn husov, vor drel ei Astuco vra, ev ktesne, vor ankarelin kareli kdarna, ev argelqnery iranq iranc kveranan, ev vtangnern anhet kkorchen: Amenic aveli sireceq miutyuny, vorovhetev da ayn uzhn e, vor lerner e patarum, ambartakner e korcanum, geteri yntacqn e kasecnum: Sovoreceq zohel ayd miutyany ameny: inch vor uniq ashxarhum tankagin, ev na kbere dzez ev dzer vordoc ayn erjankutyuny, vorin shatern en voronum, bayc shat qchern en zharangum...

Aha aydpisi zruycnerov er vogevorum Marzpetuni ishxany yur shurjy xmbvogh ev gorcelu uzh u cankutyun unecogh mardkanc, havatacac linelov, vor ayd zruycnery evs ardyunq piti beren aynpes: inchpes ev berav yur gorcuneutyuny:

_______

Ancan dardzyal mi qani xaghagh tariner ev "Hayrenyac barerary" orystore xonarhec depi yur kyanqi erekon:

Erb na mot zgac yur vaxtchany, kanchec yur mot Gor vordun ev Shahanduxt harsin, voronq arden zavakner unein ev tvav nranc verjin patvery.

— Azgeri zorutyuny yntaniqneri mej e, — asac cerunin, — zoravor e ayn azgy, vor uni zoravor yntaniqner, sirov, miutyamb, araqini ev havatarim kenakcutyamb aprogh yntaniqner: Ayn geghjuk xrtchitnery, ayn annshan tnaknery, voronc mej aprum en cncotinerov cackvac manktiq ev voronc shat angam arhamarhum en mecamec ishxannery, nuynisk dranq en, vor amphophum en iranc mej hayreniqi uzhy: Vov vor kamenum e zoravor tesnel yur azgy ev haghtogh: hayreniqy, na amenic araj yntaniqnery piti xname. inchpes mi hogatar partizpan, vor cari tchyughery zoracnelu ev nranic ptugh qaghelu hamar xnamum e cari armatnery, voronq tepet hoghi mej en taghvac ev chen erevum mardkanc, bayc iranc mej amphophum en cari kendanutyuny: Inchpes vor chi karogh aprel ayn tunky, vori armatnery choracac en kam vordnaker, aynpes ev kangun chi mnal ayn azgy, vori yntaniqnerum tirum e apakanutyun, voroncic halacakan e sery, miutyuny, araqinutyuny ev, namanavand, astuco erkyughy:

Ete aysqan vnasakar en handisanum azgi ev hayreniqi hamar hasarak zhoghovrdi apakanyal yntaniqnery, vorqan evs aravel vnasakar u korcanich karogh en linel ishxogh kam tirogh andzanc yntaniqnery, ete aratavor en nranq: Dzez orinak Ashot-Erkati yntaniqy... vorqan caveri, artasvac ev hecutyan pattchar dardzav ayd hzor dyucazni mardkayin mi tulutyunn yur yntaniqum ev vorqan vnasner pattcharec nuyn ayd tulutyunn yndhanur hayreniqin...

Ays ameny gitenalov, im sirasun zavakners, lseceq im verjin patvery ev katareceq nran srbutyamb, ayd patvery amphophum e yur mej erku bar. "Sireceq mimyanc":

Ayd sery, ayo, kerjankacne dzez, kerjankacne ev dzer zavaknerin: Na uraxutyan aghbyur kbxe dzer yntanekan srahi mej ev astuco orhnutyuny kijecne Marzpetunyac tan vra, vori zharangnern eq duq...

Cerunin lrec: Gorn u Shahanduxty cunk xonarhecin nra araj ev jermagin hamburelov nra ajy, xostacan srbutyamb katarel ayd arzhanavoraguyn hor srbazan patvery:

______

Abas tagavorn imacav, vor ceruni ishxany orystore tkaranum e, usti dimec nra mot, imanalu hamar, te ur kkamenar, vor mahvanic heto yur marminn amphophein:

— Im erdumn argelum e indz taghvel Garnium, — asac ishxany, — tagheceq im hayreniqi vor ankyunum vor kkamenaq:

— Kcankanayi qo marminy tanel Bagaran ev taghel Bagratunyac payazatneri dambaranum, — asac tagavory:

— Bagaran... ayo, tar indz ayntegh, bayc mi taghir qo harc dambaranum: Ayntegh, ayo, taghvac en qo nahatak hayry ev nahatak eghbayry, kcankanayi hangchel dranc mot: Bayc ayntegh taghvac e naev Ashot brnavory: Kyanqy heracrel e indz ayd davatchanic, mahy chpiti miacne:

— Ur kcankanas uremn, — harcrec tagavory:

— Amphophir indz mijnaberdi araj, zhayreri bardzrutyan vra, vorteghic karoghanam hskel Ashot brnavori shirmin... vorpeszi na yur shurjn amphophvac srberin chdavatchane... — patasxanec ishxany nvaghac dzaynov:

Mi qani oric het "Hayreniqi barerary" yur ardar hogin avandec:

Amboghj arquniqy, atoranist Karsy ev Araratyan erkrnery sgacin nra mahy, isk Abas tagavory arqayavayel hugharkavorutyun patrastec "Mec hayrenaseri" hamar:

Marzpetuni ishxani marminn amphophecin Bagarani mijnaberdi araj, zhayreri mi ahavor bardzrutyan vra, vori storoty kocum ein Axuryani aliqnery: havitenakan orhnerg mrmnjalov hayrenavar dyucazni sxragorcutyanc hamar:

Apa tagavory sparapetutyan pashtony handznec Gorin, ibrev "Mec hayrenaseri" arzhanavor vordun, isk Marzpetunu shirmi vra hramayec karucanel surb Gevorg anvamb ekegheci, vor Bagarani anhetacac averakneri mej miak kangunn e minchev aysor:

Nyuty hraparakvel e Mamuli xosnaki shrjanaknerum:
Kisvir ays nyutov:
Niderlandakan Oragir Grakan ej
18:40, 18.08.2021
6272 | 0
02:40, 11.05.2020
6894 | 0
01:54, 29.11.2019
12457 | 0
05:28, 08.01.2018
12422 | 0
03:29, 22.12.2017
13106 | 0
01:01, 08.12.2017
29980 | 0
16:32, 06.12.2017
11563 | 0
16:11, 06.12.2017
16382 | 0
02:42, 05.09.2017
17585 | 0
23:45, 27.08.2017
21744 | 0
depi ver