ՄԱՄՈՒԼ.ամ
Hay / Հայ | Рус | Eng | Tür
USD 402.56, EUR 440.64, RUB 4.58, GBP 505.01
+21 °C, +16 °C ... +29 °C Vaghy:+29 °C
Arevmtahay kin groghnery ev zhamanaky: ZAPEL ESAYAN
16:11, 29.08.2023
1042 | 0

Arevmtahay kin groghnery ev zhamanaky: ZAPEL ESAYAN


ARDzAKAGIRY, HRAPARAKAXVoSY, HASARAKAKAN GVoRCIChY*


Naira HAMBARDzUMYAN


b.g.t, docent
HH GAA M. Abeghyani anv. grak. institut


Zapel Esayany (Hovhannisyan) cnvel e 1878 tvakani phetrvari 4- in K. Polsi Skyutar taghamasum: Nax usanel e masnavor dprocum, apa Skyutari «Surb Xach» varzharanum: Mek tari ashakertel e Arshak Chopanyanin: Zapely tasnyot tarekan er, erb arajin angam «Caghik» handesum tpagrvec nra «Erg ar gisher» banasteghcutyuny: Patanutyan tarinerin Esayany mankavarzh G. Matakyani salonum canotacel e Arphiar Arphiaryani, Grigor Zohrapi, Ervand Otyani, Sipili, Tigran Kamsarakani, Levon Bashalyani ev urish mtavorakanneri het, voronq 1890-akan tvakannerin grakan ev hasarakakan xndirneri bardzradzaynman ojax ein dardzel «Hayreniq» oraterty: Ays heghinakneri het shphvelov: Zapely ymbrnum e, vor «grakanutyuny zard my, pertchanq my che - geraguyn caghik my-ayl zoravor mijoc my, zenq my», vorin petq e «tiranal: payqarelu hamar ayn bolor baneru dem, vor khamarvi anardar»: Usman giny ev nshanakutyuny gitakcogh ev gnahatogh hor hordorov meknel e Phariz: 1895 tvakani verjerin Zapely hraparakaxos, targmanich u banaser Arshak Chopanyani ev mi xumb ayl hay mtavorakanneri het meknum e Phariz ev unkndrum Sorboni hamalsarani ev Kolej dy Fransi grakanutyan u philisophayutyan dasyntacnery: Pharizum, krtvelun zugaher tghtakcel e haykakan ev fransiakan parberakanneri, katarum e targmanutyunner (franserenic hayeren ev hakaraky), hasarakagitakan u geghagitakan harceri shurj erku lezvov grum e bazmativ hodvacner, ardzak qertvacner, patmvacqner, vipakner: 1897-1899 tvakannerin mamulum hratarakum e «Ashughy», «Yashmaqy», «Karmir jaghacqy», «Mahy», «Andznaspan tghaqner» erkery, voronq depi mec grakanutyun tanogh tchanaparhi nshanadzogher ein: Pharizum sovorelu tarinerin Esayany masnakcum e naev Lusinyani franseren-hayeren bararani kazmman ashxatanqnerin, usumnasirum e gitutyan mi sharq tchyugher: bnagitutyun, bzhshkutyun, tarvum e erazhshtutyamb u nkarchutyamb: 1900 tvakanin Zapel Hovhannisyany canotacel e amusnu: nkarich Tigran Esayani het: Hamategh kyanqum Zapel ev Tigran Esayannery unecel en erku zavak: Pharizum Zapely uner apahovvac kyanq, ashxatanq ev ynkerner: Na anmijakanoren kapvac er grakan realizmi ughghutyan nerkayacucichnerin, dzgtum er artacolel phoqr mardkanc teman: Na steghcum er nerhayecoghakan patkerner, voronq artahaytum ein zhamanaki gegharvestakan mtacoghutyuny:

1900-akan tvakannerin arevmtahay grakan-hasarakakan sharzhman bnorosh arandznahatkutyuny kin mtavorakan gorcichneri aktivutyunn er: Hasarakakan u mshakutayin tiruytum kanayq arajnordvum ein voroshaki azgayin-hayrenasirakan ev humanistakan gaghapharnerov:

Fransiakan u arevmtaevropakan, rus mshakuyti ev grakanutyan, antik ashxarhi arvesti qajagitak u arden tchanachvac groghy 1902 t. veradarnum e cnndavayr ev sharunakum ir gorcuneutyuny: Na arden mec tchanachum uner ev kaper e hastatum teghi mtavorakanneri het: aktivoren masnakcelov social-hasarakakan tarabnuyt iradardzutyunneri ev hasarakakan kyanqum teghi unecogh barephoxumneri, voroncum nergravvac ein naev kin groghner, hraparakaxosner, mtavorakanner Sipily, Anayisy, Zaruhi Galemqearyany, Mannik Perperyany, Mari Peyleryany, Arshakuhi Teodiky, Haykanush Marqy evq: Hay mtavorakanutyuny dimadrum er osmanyan brnapetutyan hayahalac qaghaqakanutyany: dran hakadrelov grakanutyuny, arvesty ev mshakuyty evn: Ayd yntacqum Zapel Esayany ashxatakcel e «Tiknac miutyun», «Azgayin hayuhyac» ev «Ashxatanqi tun» ynkerutyunnerin, tarber temanerov banaxosutyunner e kardacel, tpagrel e hasarakagitakan u tesakan tasnyak hodvacner: Groghy ev hasarakakan gorcichy Zapeli mej gorcel en zugaherabar: K. Polsum Zapel Esayany hratarakum e «Mrcumy», «Xabogh nayvacqy», «Sataro», «Zhyuli», «Mardy», «Stvery», evn novelnery: yntercoghi ushadrutyuny beverelov anhatin aylaserogh hasarakakan-mardkayin haraberutyunneri vra: «Apushy», «Hancavor kiny», «Achqery» noraveperum Esayany xorapes patkerum e mard-irakanutyun baxumy: Yst Esayani: socialakan haraberutyunnery dzevaphoxum en mardu hogebanutyuny: Gaghapharakan ays hayecoghutyan gegharvestakan imastavormany ardzakagruhin andradarnum e «Spasman srahin mej» (1902) vipakum:

Esayany bardzradzaynel e kananc himnaxndirnery: hetamut nranc baroyakan ev mtavorakan vitchaky barephoxelun: «Kiny ashxarh che ekac minak hatcheli yllalu hamar: Kiny ekac e ir xelqy, mtayin, baroyakan ev fizikakan ir hatkutyunnery zargacnelu hamar: Inqzinqnin hargogh bolor kinerun idealy, miayn hatcheli yllaly petq che ylla, ayl erkris vra gorcon tarr my darnaly…»: Avanduyt dardzac knoj anazat vitchaky na qnnum e patmakan phordzi himan vra, miazhamanak i cuyc dnelov ayd erevuyti social-hasarakakan pattcharnery ev arajnaynutyuny talov knoj azatagrutyan himnaxndrin: «Mec e kananc dery zhoghovrdi patmakan zargacman gorcum, - grum e Esayany, - kiny erkrordakan demq che naev hasarakakan, yntanekan kyanqum: Petq e dzerq parzel nran, azatel haniravi arhamarhvac vitchakic, asparezner bacel u hetevel nra fizikakan ev mtavor zargacmany»:



1903-1904 tvakannerin varel e «Caghik» shabataterti «Kananc bazhiny», vorum andradardzel e kananc azatagrutyan himnaxndirnerin: Zapel Esayany grogh er, hraparakaxos, hasarakakan-kusakcakan gorcich, ev yndhanrapes, payqarogh kin: Na tpagrvel e K. Polsi «Caghik», «Masis», «Arevelyan mamul», «Byuzandion», «Zhamanak», «Vaghvan dzayny», «Azatamart», «Luys» parberakannerum: Tghtakcel e Arshak Chopanyani «Anahit» (Phariz), Kahirei «Azat bem» ev Tiflisi «Erkri dzayny» terterin: Zapel Esayany heghinak e naev tesakan-grakanagitakan tarabnuyt hodvacneri, voronq artahaytum en arvesti u grakanutyan harcery: Ir hodvacnerum ardzakagruhin andradarnum er grakan tarber ughghutyunnerin ev pashtpanum grakanutyan zhoghovrdavar skzbunqnery:

1905 tvakanin, sultan Abdul Hamidi dem katarvac mahaphordzic heto, sksvel e socialakan, azgayin-qaghaqakan tchnshman ev halacanqneri shrjan, vori yntacqum Zapely meknum e Phariz u ayntegh aprum minchev 1908 tvakani osmanyan sahmanadrutyan hrchakumy: «Zhamanaknery gesh en... vor koghmy vor darnayir: azatum chkar», - irakanutyuny parzum e heghinaky: tchshgrtoren patkerelov patmashrjany:

1905-1907 tvakannerin Esayany hratarakum e «Skyutari verjaluysner», «Keghc hantcharner», «Hlunery ev ymbostnery», «Shnorhqov mardik» erkery: Gnahatelov Esayani taghandy, qnnadatnery nra hajoghutyan glxavor paymany hamarum ein realizmy, tchshmartanmanutyuny: «Tikin Zapel Esayany mer grakanutyan mej berav ir hzor u arnakan vipergutyan taghandy, zor kartahayter minchev hima der mer kin gragetnerun qov chhaytnvac handugn xizaxutyunov my»: «Keghc hantcharner» vipakov heghinaky irakanutyan artacolman erku ughghutyun e arajadrum: ergicakan ev voghbergakan, voronq social-hasarakakan tiruytum aravel xorqayin-yndhanrakan bnuyt en krum: Esayani «Hlunery ev ymbostnery» vipaky aravel armatakanoren e shoshaphum zhoghovrdi social-qaghaqakan azatutyan himnaxndiry: «Shnorhqov mardik» vipaky Esayani realistakan-hogebanakan ardzaki bardzraketn e:

1909 tvakani aprilin eritturqery Adanayum kazmakerpum en hayeri zangvacayin kotoracner, voronc ardyunqum zohvum e shurj eresun hazar hay: Adanayi kotoracneri aritov hay mtavorakanneric, groghneric ev gorcichneric kazmvum en patvirakutyunner, voronc npataky tratvac hay zhoghovrdin ognutyun en cucaberely ev stuyg iroghutyuny ashxarhin haytneln er: Patvirakneri tvum er naev Zapel Esayany: Na ereq amis eghel e Adanayum, Mersinum, Sisum, Osmanieum ev ayl bnakavayrerum, xosel e kotoracneri akanatesneri het, grel e gegharvestakan mi sharq erker: Ayd aycic heto na naev hodvacner e grel haytni parberakannerum: ashxarhi ushadrutyuny hravirelov hayoc azgi tchakatagri vra ev cuyc talov, te inch votchragorcutyunner en irakanum teghi unecel։ 1909 tvakani Kilikiayi hayutyan kotoracnery Esayany nkaragrum e «Anecqy», «Nor harsy» ev «Safie» erkerum, voronq hratarakvel en 1911 tvakanin: Esayany tesel e cxacogh gyugher ev qaghaqner, amayacac dashter u hrdehvac antarner ev ir tpavorutyunnery amboghjacrel e K. Polsum tpagrvac «Averaknerun mej» (1911) grqum: Adanayi depqeric heto Zapely amusnu het heranum e Phariz:

1910 t. Zapel Esayany meknum e Phariz, sakayn hor hivandutyan pattcharov 1911 t. krkin veradarnum e K. Polis ev ayntegh aprum minchev 1914 tvakani mayis amisy, apa noric meknum e Phariz: Ays shrjani achqi ynknogh gorcern en anhati hogebanutyan, nerqin zgacmunqneri qnnutyany nvirvac «Andzkutyan zhamer» vipaky, «zhamy hnchec», «Deghnac ejy», «Hasmiknery», «Arcivy ksavarner» «Sev gydaky», «Pharqy», «Bavakan e...», «Varzhapety», «Qoghy» patmvacqnery ev ardzak qertvacnery:

Arajin hamashxarhayin paterazmi skzbin noric veradarnum e K. Polis ev hratarakum e «Erb aylevs chen sirer» (1914) zhoghovacun: 1915 tvakanin Zapel Esayani anuny yndgrkvac er osmanyan kaysrutyunic aqsori entaka hay mtavorakanneri cucakum: Sakayn nran hajoghvum e phrkvel: Esayany apastan e gtnum Bulghariayum, hetagayum meknum e Tiflis: Ayd yntacqum Zapely ognum e hay taragirnerin apastannerov apahovelu harcerum, isk grakan-mshakutayin tiruytum sharunakum e xosel qaghaqakan u socialakan xndirneric:

4

1916-1917 tvakannerin na mtahogvac er arevmtahay grakanutyan layn massayakanacman xndrov. grel e bazmativ hodvacner, hraparakaxosakan eluytner e unecel Tiflisum, Baqvum, Moskvayum ev aylur: Hraparakayin dasaxosutyunneri mijocov cuyc e tvel arevmtahay grakanutyan arandznahatkutyunnery, hay mshakuyti kshruyty, kotoracneri sarsaphnern u hetevanqnery: Esayany grum e «Zhoghovrdi my hogevarqy» ashxatutyuny, vory haykakan kotoracneri taregrutyunn er: 1916 t. phetrvari 6-in Tiflisi qaghaqayin zhoghovarani dahlitchum: Hovhannes Tumanyani naxagahutyamb, dasaxosutyun e kardum «Haykakan verjin halacanqnery K. Polsi mej» vernagrov, marti 12-in: Baqvum Hay groghneri ynkerutyan hraverov Hasarakakan zhoghovaranum: Hovhannes Hovhannisyani naxagahutyamb: zhamanakakic arevmtahay grakanutyan ev groghneri masin: Aynuhetev Moskvayi Haykakan komitei hraverov meknum e Peterburg ev Moskva, vortegh kazmakerpum e hay vorberi ev gaghtakanneri ogtin katarveliq hanganakutyan gorcy, nerkayacnum haykakan kotoracneri irakan patkery: Esayani namaknern u inqnagrery phastum en nra andznvirutyuny, te inch gerlarumov er na hogum vorberi tchakatagrery Egiptosum, Kilikiayum, Polsum, Libananum, Kiprosum: Ays zhamanakahatvacum grvac nra lavaguyn gegharvestakan erkern en: «Verjin bazhaky» ev «Hogis aqsoryal» vipaknery, voroncum patkerum e siro, nershnchman, anhat arvestageti ev kensakan tarabnuyt erevuytneri hamadrutyunneri himnaxndirnery: 1920-akan tvakanneri skzbnerin Esayany grum e «Argelq» vipaky, «Nahanjogh uzher» vepy ev «Meliha Nuri hanym» patmvacqcqy:

Grakan u hasarakakan aktiv gorcuneutyun cavalelov Esayany ashxarhi ushadrutyuny hravirel e ayn bolor himnaxndirneri vra, voronq arnchvum ein tshnamu tiraxum haytnvac hay kananc: Zapely andznakan drama e aprum, erb mahanum e amusiny: Tigran Esayany: Xorhrdayin Hayastan veradarnaluc heto Esayany heghinakum e «Prometeos azatagruac» erky: 1933 tvakanin Zapel Esayany ashxatanqi hraver e stanum EPH-ic, sakayn hayrenadardzutyuny nra hamar vat hetevanqner e unenum: 1934 tvakanin hratarakvum e heghinaki «Krake shapiky» vipaky, vory 1936 tvakanin targmanvel e ruseren ev adrbejaneren: Ushagrav e Esayani «Silihtari partezner» inqnakensagrakan vepy, vory heghinaki kendanutyan oroq hratarakvum e erku angam: 1935 tvakanin Erevanum ev 1939 tvakanin Kahireum: 1936 tvakanin Zapely avartum ev tpagrum e «Barba Xachik» vepi mi qani gluxner: 1937 tvakanin hratarakum e «Erkeri» cavalun zhoghovacun:

Xorhrdayin Miutyunum Zapel Esayanin hamarel en otar erkrnerum vtangavor kaper unecogh ev chen handurzhel nra yndgcvac hayrenasirutyuny: Zhamanaknery aghetali ein: stalinyan brnutyunner, halacanqner, banter u mahapatizhner: 1936 t. Groghneri miutyunum unecac eluytic heto Zapelin dzerbakalel en, voric heto kyanqi mnacyal tarinery na anckacrel e Baqvi bantum, vorteghic grvac namaknery hushum en, vor na chi korcel kamqy ev ariutyuny: Baqvi bantic grvac verjin namaky tvagrvac e 1943: Minch ors voroshaki stuyg tvyalner haytni chen arevmtahay ardzakagir, hraparakaxos u mardaser Zapel Esayani mahvan hangamanqneri u taretvi masin: Yst amerikyan parberakanneri: Zapel Esayany bnutagrvum e vorpes ashxarhum 20-rd dari amenaxizax ev amenahaytni kanancic meky, hay kin groghy, hraparakaxosy ev humanisty:

----------

* «Niderlandakan oragri» ev «Orer» Evropakan amsagiry hamategh grakan nor naxagicy: nvirvac 19-rd dari erkrord kesin aprac ev steghcagorcac arevmtahay kin groghnerin: Elpis Kesaracyan, Srbuhi Tyusab, Sipil (Zapel Xanjyan), Haykanush Marq (Tophuzyan) , Zapel Esayan, Mari Peyleryan, Zaruhi Galemqyaryan, Arshakuhi Teodik (Tchezvetchyan) ev aylq: Naxagci xoragirn e: «Arevmtahay kin groghnery ev zhamanaky»:
Suyn naxagci npataky 19-rd dari erkrord kesin aprac ev steghcagorcac hay mtavorakan kananc: grogh-hraparakaxosnerin, xmbagir-hratarakichnerin, banasteghcuhinerin, ardzakagirnerin, nranc amphoph kensagrutyunnern u gorcuneutyunnery, yntercoghin hasaneli dardzneln e, inchy karevor e hay grakanutyan patmutyan yntacakanutyan ev zargacman tesankyunneric: Ayn karevor e naev hamacanci, socialakan canceri ev mediayi mijocov tarber tariqi yntercoghnerin giteliqneri ev arzheqavor nyuteri phoxancman tesankyunic: Naxagci xndiry phastakan ev vaveragrakan nyuteri himan vra arevmtahay kin heghinakneri baregorcakan, hovanavorchakan, krtakan ev grakan-mshakutayin gorcuneutyan vra luys sphreln e: Naxagci shrjanaknerum kyndgrkven naev hetaqrqir depqer kananc kyanqic: Patmutyan hamateqsty nkati arnelov: ktrven naev nranc gorcuneutyany bnorosh ushagrav arandznahatkutyunner, mamulum derevs chtpagrvac ayl arzheqavor teghekutyunner: Naxagicy varum e HH GAA Manuk Abeghyani anvan grakanutyan instituti avag gitashxatogh, banasirakan gitutyunneri teknacu, docent Naira Hambardzumyany:
Suyn hodvacy nvirvac e Zapel Esayanin:
-----------------
* Hetazotutyunn irakanacvel e HH Gitutyan komitei finansakan
ajakcutyamb 2IT-6B118 cackagrov gitakan temayi shrjanaknerum։
----------------
© Artatputyan depqum, hghumy «Niderlandakan oragir» ev «Orer»
parberakanneri kayqerin partadir e:

-----------------------------------
Zapel Esayani grakan gorceric.
Zapel Esayan.Keghc hantcharner
Zapel Esayan. ANDzKUTEAN ZhAMER
Zapel Esayan. Verjin bazhaky

«Arevmtahay kin groghnery ev zhamanaky» naxagci myus hodvacnery.
Nyuty hraparakvel e Mamuli xosnaki shrjanaknerum:
Kisvir ays nyutov:
Niderlandakan Oragir «Grakan choreqshabti»
16:30, 16.06.2022
2479 | 0
16:18, 22.10.2021
3452 | 0
12:31, 09.09.2020
4599 | 0
00:48, 04.08.2020
4419 | 0
18:41, 06.06.2020
5180 | 0
01:13, 02.11.2015
3915 | 0
22:00, 28.10.2015
8817 | 0
13:40, 19.06.2015
10358 | 1
13:43, 28.04.2024 - Hamlet Meliqyan
242 | 0
depi ver