Vilyam SARVoYAN Hetmahu hratarakvac V. Saroyani «Ur en gnum oskornery» girqy grvel e 1980 t. hunvar-mayis amisnerin: Aystegh, karces groghi ktak-hashvetvutyunn e kam sephakan kyanqi imastn u nshanakutyunn amphophogh nra verjin xosqy: Nerkayacnum enq mi qani hatvac: LINEL CNVAC... Inch erjankutyun e, vor cnvel enq, voghj enq mnacel manuk hasakum, choch enq arel u dzgvel, kangnel enq erku votqeri vra, apa bardzracel enq ev tesel enq, vor arajin qaylern enq anum u heto mer votqern amur drel enq getnin, apa miacel enq etevi votqeri vra qayloghnerin, ev vovqer en nranq, shat en tarbervum mard araracneric: Jaylamy: Yntani trchuny: bady, havatarim badiky, vorin usumnasirec hrchakavor mardy ev inqy bad dardzav, apshecinq, erb parzvec, vor badi varqy mec masamb nuynn e, inch mardu varqy: Inch erjankutyun e, vor ays baxtin enq arzhanacel i hetchuks soskali anhavanakanutyan, miliardic, havanabar, arnvazn meky, ev aha haytnvum enq, amenaqichy amen meks ir phoqrik demqov ev sephakan mor ev sephakan hor ev sephakan ceghi mnacac andamneri het sephakan kaperov: Hayastanum: Erevanum ei, aravelaguyny erku haryur mghon depi arevelq im cnndavayric: Bitlisic, voch te ayn vayric, vortegh cnvel em, ayl ayn vayric, vortegh cnvel en amenamerdzavor naxniners, ev amenamerdzavor aselov: nkati unem verjin ereq kam chors haryuramyaknerum apracnerin: Astco ognutyamb gone mek patmagir enq unecel, vor teghy-teghin pahpanel e mer patmutyuny: mez tramadrelov mer tohmacary, aphsos nra krvazan kiny vochnchacrec ayn, karces vrezh lucelov nranic, vor aydpes el mec mard chdardzav kam aynpisi meky, vov hanrutyany kstiper hianal ir knojov: Ev mer patmutyuny, inchpes ev qony, yntercogh, irakanum vaveragrvac che, havanabar aynqan el havasti che, vorqan er, qani der cary cher vochnchacvel: Inqs em da asum, tankagin yntercogh, es: inqs, qez bolorovin el anhrazhesht che teghyak linel ireri irakan vitchakic, kaskaci entarkel inch-or ban kam aynpisi ban asel, vor chi asvel guce hazar tari araj aveli haskanali ev imastalic lezvov: Bayc der xorhum em, inchpes asum en zhamanakin Yungn e xorhel, te inchpes e mardkayin ceghy sksac ir inqnagitakic goyutyan amenavagh shrjanic entadrel, vor aprelu e mahic heto ev araj e gnacel u horinel e kam haytnagorcel e, te da iskapes tchshmarit e, chnayac ayd ameny yurorinak kerpov tarber e qristonyaneri ev mahmedakanneri, hudayakanneri, konfuciosakanneri, buddayakanneri hamar, ev aydpes sharunak, ev aydpes anverj, inchpes ayn tarber e arandzin anhatneri hamar: Ev im xorhrdacutyuny, tvum e, aynqan el andznakan che, ayl hanrayin e ev mas e kazmum ayn ceghi, vorin patkanum em: kendanakan, mardkayin, hay, Saroyan ceghi, ev txur kam cncalic phast e, vor voch hay Saroyanner en haytnvel ashxarhi mayterin, ev havanakan e, vor aylevs erbeq aysqan hay Saroyanner chlinen: Saroyanneri kesic avelin amusnacel e angiacineri, irlandacineri, germanacineri, rusneri, leheri, fransiacineri, italacineri, ispanacineri, huyneri, meqsikacineri, shvedneri, norvegacineri, portugalacineri, irancineri, iraqcineri, hreaneri, egiptacineri het, ev ayd amusnutyunneric cnvac erexanern, iroq, geghecik en, ev nuynqan hrashali en nranc zavaknery, voronc miayn mek uterord masn e Saroyan, bayc ayn hayery, vor der hishum en Hayastany, mshtapes harcnum en. «Hayastanic inch norutyun ka, Hayastany vortegh e, apa ev: mer lezvi het inch e linelu, isk mer arvesti, mer tchartarapetutyan, mer mshakuyti, grakanutyan, mer erg u pari het»: E, togh harcnen, menq el kharcnenq, patasxanely hesht e. «Unenq Hayastan, ev chnayac yndameny mek tasnerordn e ayn erkri, vor petq e unenayinq, inqners mek tasnerordy chenq, shat aveli shat enq Hayastanum, ev mer apagan ayntegh e: mer lernot, mer camaq erkramasum»:
AX, VATAN Amerikayi mecaguyn voskravirabuyzh, ayd gitutyan tarber bnagavarnerum norararutyunner arac, arden utsunn anc doktor Hambar Qelikyany, um parzapes Qelli en kochum, Chikagoyum ughghaki hrashqner e gorcum: phrkelov mardkayin marmni amboghjakan verjavorutyunnery, inchpes orinak: amboghj dzax tevy kam dzerqy, ete chem sxalvum, kanzasci xelaci, eritasard senator Bob Doli, vor zhamanak ar zhamanak aveli bardzr pashtonneri teknacu e darnum: Na canr viravorvel er banakum, txur paterazmneric meki zhamanak, vorin masnakcum ein naev amerikacinery: Ev Qelikyany: Qellin er, vor erkaratev, hamberatar ashxatanqi shnorhiv verakangnec xelaci eritasardi viravor tevi gorcunakutyuny: Voskravirabuzhutyan mer ays varpety zhamanak er gtel ev grel er anchaph gorcnakan mi girq: «Dzerq» vernagrov: Ev hing kam tasy tari anc hratarakec mek ayl girq: «Votq»: Hisun tari sharunak naev grakan steghcagorcutyamb er zbaghvum ev poetakan nshanakali gorcer er angir anum, mec masamb: hayeren, vorosh baner naev artasanum er hayeren ev ayn, inch ayzhm es angleren em targmanum: Maro Margaryani «Aysqan shat qarer» banasteghcutyuny, Qellin hayeren er artasanum: «Aysqan shat qarer»: Banasteghcutyan mej xosvum e ayn masin, vor ayd qareric yuraqanchyury mekakan gerezmanaqar e dareri yntacqum mahacac hayeri hamar, ev es aystegh ev ays pahin sharunakum em banasteghcutyuny ev asum em, vor qarqarot Hayastani miliardavor qarery naev nshanaqarer en, vor azdararum en cnundneri shnorhiv aveli u aveli shat mez nmanneri: hayeri, mard araracneri, eghbayrneri u quyreri, hayreri u mayreri, ashxarhov mek sphrvac tarber tohmeri sharunakakan zhamanumy: «Ax, vatan, vatan» (turqeren «hayreniq» barn e, vor ogtagorcum en naev hayery): «Ax, vatan, vatan», - asum er vandakvac trchuny, ev krknum er anverj, amboghj mek tari merzhum stanaluc, ashxarhi amenageghecik, amenakataryal, amenashqegh vandakin chharmarveluc heto, ev i verjo harusty motecav nran ev asac. «Trchnak, vortegh e qo vatany, vorin aydpes anhusoren karotum es: Vandaki drnaky bac e, durs ari ev depi vatand arajnordir indz»: Hamadzaynutyuny kayacel er, ev hajord yot oreri yntacqum geghecik trchuny irar etevic trav-ancav meky myusic chqnagh erkrnerov ev verjapes mi vayr hasav, vortegh miayn qarer ev camaqac, smqac buyser ein, vor aranc jri ein atchum: Trchuny qareric meki vra ijav, vor guce erbemni sragagat hushardzan er, depi harusty shrjvec ev asac. «Sa e im hayreniqy, sa e im vatany, aystegh petq e aprem, sa e ashxarhum miak vayry, vortegh es indz tann em zgum»: Ev harusty, inchpes erbemn patahum e patmutyunneri mej, hiacac nayec trchni gegheckutyann u shrjapati amayutyany, vorqan achqn er ktrum, apa asac qnqshoren. «Nman chqnagh erkir der chei tesel»:
XAGhVoGhI TEREVVoV TVoLMA «Ruben, - asum em, - uzum em, vor indz mi lavutyun anes: Piti xndrem, vorpeszi indz ankoriz xaghoghi aygin tanes, vor anmijapes «Ararat» gerezmanatan etevum e, vorovhetev xaghoghi noreluk terevnern arden bavakan mecacel en, ev dranq qaghelu zhamanakn e, uzum em chors-hing dyuzhin havaqel ev tolma patrastel: Ahavor qaghc em zgum Bitlisi mer amenasirac kerakuri handep»: Inch xosq, arden parzel ei, vor hamenayn deps miayn Bitlisy cher, vor canot er ev sirum er xaghoghi terevov tolma utel: Haryur hazaravor qarakusi kilometrer ancir: sksac Evropayi cayr arevelqic depi arevmutq, minchev Asiayi xorqery ev depi Sev covi hyusisayin masery: minchev Doni Rostov ev aynteghic el ver: Ukraina, Kiev u Xarkov, apa naev harav: Hyusisayin Afrika ev dranic el ayn koghm, ev amboghj Arabakan terakghzin, Parskastan u Afghanstan, ays amboghj yndardzak taracqum get mek zhoghovurd chka, vor chsiri xaghoghi terev havaqel ev lconel garan aghacac msov, manr ktrtac soxov, xoshor aghacac blghurov, lolikov, heto phaphkacnel arganakov ev hamemel aghov u pghpeghov: Ux: Ay te hamegh uteliq e, avandakan macunn el lcnum es kes dyuzhin tolmaneri vra, heto mi kes dyuzhin el es avelacnum: «Vorqan haskanum em, - asum e Rubeny, - xaghoghi terev havaqelis, sovorabar, tchyughi kam vorti vrayi yuraqanchyur errord terevn en pokum, ayd masin lsel es»: «Gites inch, - patasxanum em, - erevi chem lsel, bayc vonc vor te hayavari chi lini, ete harges amarva totin stver unenalu xaghoghi voghkuyzneri iravunqy»: Tariner araj antiv-anhamar xaghoghi ayginerum em eghel ev tesel em, te inchpes en bolor hayrern u mayrery ev nranc vordinern u dustrery xaghoghi tarm terevner havaqum: Irakanum ayd masin grel em patmvacqnerics mekum, arajin grqis mej e: Vernagiry: «Mec dashtavayri xaghoghi aygin»: Nman banern indz hamar nuyn nshanakutyunn unen, inch ayloc hamar ekeghecakan araroghutyunnery: Nax petq e asem, vor chei patkeracnum, te ankoriz xaghoghi terevnery kam cankacac tesaki xaghoghi terevnery inchpes kareli er tchashi veracel: Rubeny harcrec. «Uremn xaghoghi terevov tolman menq enq horinel»: «Ete, - asaci, - hayerin nkati unes: voch: Isk ete bitlisci Saroyannerin nkati unes: ayo, ev kasem, te inchu: Menq ashxarhi mecaguyn xohararnern enq, inchpes mer erkusi mayrern u hayrery, qani vor hamozvac em, vaghuc nkatac klines, vor hord patrastac tchashery nuynqan hamegh en, vorqan mord ephacy: Baghadratomseri etevic el chenq ynknum: Sovorum enq ayn, inch unenq, ev amenalavy menq enq patrastum: Ashxarhi ays hska taracqum tolman katarelapes mer sephakanutyuny che»: Teghyak chem, te huynery erb en ayn irenc xohanoci mej nerarel, bayc uzum em havatal, vor Platonn u Sokratesy ev mtqi u zhoghovrdavarutyan myus rahviranern irenc tnerum, irenc ynkerneri tnerum kam restorannerum hatchax en xaghoghi terevov tolma ymboshxnel: Xaghoghi terevn arandznahatuk ham uni, el chem xosum dra lconman eghanaki masin, heto tataxum es arganaki mej, ev aveli hamegh e darnum, erb vran macun es avelacnum, vorin otarnery yogurt en asum: Lsecir, sa e amboghjy ayd kerakuri masin, vor phaphagum em krkin vayelel ev shat shutov: Depi «Ararat» ughevorvecinq, vec dyuzhin xaghoghi hrashali terevner qaghecinq ev erb tun hasanq, mec katsayov liqy bitlisci Saroyanneri avandakan haykakan tchashatesaky patrasteci:
INQNATIRAPETMAN HANTchARY Pharq Astco, Las Vegasi amenaxoshor gorcarary hay e, nuyn inqy: inqnatirapetman, arq u vatcharqi, harkeric xusaphelu, siciliakan kam hreakan, irlandakan, hunakan kam negrakan, ev kam cankacac ayl mafianeri het chtshnamanalu harcum heshtutyamb hajoghutyan hasnelu hantchary: Canr gorc e: Aynpisi dzhvar ashxatanq, vor nuynisk Qisinjery nra het chi hamematvi: Ev mer tghan: hayy, vor iskakan hayi artaqin uni, glux e hanum ayd amenic: hancavor, te anaxorzh, baregorcakan, te hrashali: Kecces, hay tgha: Ev erb unecacd miliardy Astco orhnutyamb kkrknapatkvi, amboghj ashxarhi hayery havatov klcven, vor ches zlana dra shat phoqr masn irenc phoxancel, hayerenin: surb lezvin, ekeghecun, vor inqnin surb yntaniq e, dprocnerin, hivandanocnerin: irenc bzhishknerov u buzhquyrerov ev noraguyn, xelaci u hrashagorc sarqavorumnerov, sqancheli hovitnerum cvarac ceranocnerin, amen tesaki mshakutayin cragrerin: neraryal angleren, franseren ev hayeren amsagreri u grqeri ev parsavagreri hratarakumy: Menq phoqr acu enq, hay tgha, ev chnayac mer qanaky gnalov avelanum e, bayc miayn Xorhrdayin Hayastanum: Mnacac bolor vayrerum anhetanum enq: amusnanalov, inchpes asum en, «otarneri»: voch hayeri het, inchpes inqd es varvel, ev mer grete mecaguyn masy: ashxarhov mek: Inqners ankarogh enq kardal mer mayreni lezvov ev haziv enq xosum, ev mer zavaknery bacardzakapes antarber en ayd ameni handep ev anteghyak en ayn amenic, vor kareli e asel, te iskapes mern e, iroq haykakan, ayn, inchy meznic yuraqanchyury ayspes te aynpes i zoru e havatal, te hrashali e, sakayn mievnuyn zhamanak ayd iroghutyany chi havatum: Ev ete ayd erku miliardic mi qich nvires myus hayerin, inchpes eresun taruc aveli arel e Aleq Manukyany: maqur hisun milionic aveli gumar talov, bolor hayery amboghj ashxarhum ktesnen lusankarnerd bolor haykakan oraterterum, shabataterterum, amsagrerum, vor tpagrvum en erkragndi bolor cagerum hayerenov, anglerenov, franserenov ev haravamerikyan ispanerenov, vorovhetev meznic shatery Argentina en teghaphoxvel ev ayntegh ekegheciner u dprocner en himnel:
UZUM EM, VoR NA APRI Tany indz mi katu e ynkerakcum: tapharogh cghridneri ev sarderi het miasin: Zvartchanum em, erb tesnum em katvin, ir hertin: naev cghridin, isk erb sardy bantarkvum e logarani xoghovaki mej ev ahagin charcharveluc heto: mot tasy zham, hamozvum e, vor ankarogh e maglcel xoghovaki pati tchermak Annapurnan i ver, ekeq ayd anuny tanq dran, es tghtov vercnum em sardin ev azatagrum em nran: Uzum em, vor na apri: Inchu: Vorovhetev inqs em uzum aprel: Ardyoq sa kyanqi caravi bavakan keghc cisakarg e bolor araracneri hamar: i lrumn ayd masin verjin teghekutyunnerin, aseliqy vorn e: Kyanqy phrkelu ays araspelabanutyuny norutyun e indz hamar: Voch, sa veradardz e depi skizby, aydqan ban, ev es karogh em kaskacel, vor ayd zgacumn ays kam ayn chaphov goyutyun uni yuraqanchyuris mej, boloris mej, amen tegh: Mardy, vor tarapum e qaghckeghov, inchy hastatvel e laborator hetazotutyunneri ardyunqum, canot e anhangstutyan nor tesakin: Nran chi huzum, ayspes asac, inqnatiry kkorcanvi, te voch: Aveli shut nran hetaqrqrum e, te erb kkorcanvi: Ev ayd depqum ays mardn i vitchaki klini chantesel aveli hesht mijoci goyutyan hnaravorutyuny. naxqan inqnatiri korcanumy, na: inqy, ayspes asac, knaxadzerni korcanumy: naxakanxelov ayd axtn u aneacum-mahy (ev a-ov sksvogh u dra het kapvac myus bolor-bolor barery: anicyal, argahateli, ahavor, axtavor, aghtot, anarzhanapativ): Mievnuyn zhamanak, ev krkin mievnuyn zhamanak, ev mshtapes dardzyal mievnuyn zhamanak chmarelov havati, nvazogh spasumi, veradardzi hnaravorutyuny, kam qaghckeghi anbacatreli dadarecumy kam dra zargacman argelakumn u yndhatumy, qaghckeghi taracman mitumi ankumy, inchpes naev inch-or bani havanakanutyuny sephakan bnuyti, bnavorutyan, ancyali, tchshmartutyan ev tchakatagri mej, te khamozvi, vor inqn aprum e aynqan, vorqan iroq cankanum e, nuyn bany: inchpes misht, ev vor ir bolor kaperic, yntaniqic, ashxarhic ev inqn irenic hrazharvelu irakan mijocy klini anhaskanali, inchpes eghel e misht, vorpes eakan havastumy lok verapracneri, ete aydpisiq kan: Hima meznic mi phoqrik xumb e mnacel: Zabely mahacav voskri kam voskracuci qaghckeghic, ancyal septemberin, mer chorsy nvazecnelov-hascnelov ereqi: Nuynisk ays paragayum: eli vat che: Mnacac ereqy erexa chen, chnayac nrancic yuraqanchyury zhamanakin eghel e: Kozetn utsunmek tarekan e ev hamarya kuracel e, chnayac derevs inqnuruyn e goyatevum, anzavak, qani vor erbeq chi amusnacel: Henrin yotanasunhing e ev nuynpes kuranum e, bayc ayl arumnerov aruyg e, qani vor amen aravot kes zham aroghjararakan marmnamarzutyun e anum, amusnacac e, aprum e erkrord knoj het, erbemn nranc e aycelum vordin ev vordu vordin ev Henrii arajin amusnutyunic cnvac amusnacac dustry, vorn ir hertin ereq kam chors zavakner uni, voronc sakayn hety chi berum, vorpeszi irenc papikin tesnen: henc papiki xndranqov: hargelov nra erkrord knojy: Ev verjiny ays groghn e, hamarya yotanasunerku tarekan, vor eresunyot tarekan vordi uni: erku dustreri ev mek vordu hayr, ev mek dustr: eresunchors tarekan, chamusnacac, anzavak, ev anhavanakan e, te erbeve kamusnana, ev qich havanakan e, vor erexa kunena: Zabely hing zavak e toghel, bolorn el amusnacac en ev sephakan zavaknern unen: Sa e 1874-in cnvac Armenak Saroyani ev Bitlisum nra harsnacui: Taguhu, nuynpes Saroyan, cnvac 1882-in, kam menq enq aydpes karcum, ev nranc erku dustreri ev erku vordineri ardyunqy: Entadrum em, tchisht em hashvel, vochinch bac chem toghel: Armenakn u Taguhin nergaghtel en Nyu Yorq, Ellis kghzin, storin Manheten, Paterson, Nyu Jyrsi ev, i verjo, Kalifornia: Taguhin ir erku dustrerin Bitlisic qarsh e tvel minchev Erzrum, vortegh 1905-in, henc tchanaparhin, inqn iren ev ir dustrerin yncayel e Henriin, um el ir hertin hetnery Erzrumic tarel en Trapizon, Kostandnupolis, Atenq, Marsel, apa gnacqov hasel en Havr ev i verjo navov: qsanmek kam qsanerku orum, Ellis kghzin, ev bacardzakapes vochinch chen hishum ayd ughevorutyan masin: Amen ban grete amboghjutyamb jnjvac e nranc hishoghutyunic, havanabar aydpes el petq e liner, isk Hayastany, ceghy, mshakuyty, lezun, mtqi ev hogu gerazancutyan burn cankutyuny, naev: goyatevelu cankutyuny: Anglerenic targmanec ARAM ARSENYANY |