ՄԱՄՈՒԼ.ամ
Hay / Հայ | Рус | Eng | Tür
USD 402.56, EUR 440.64, RUB 4.58, GBP 505.01
+14 °C, +14 °C ... +21 °C Vaghy:+21 °C
Derenik Demirtchyan (1877-1956)
13:29, 18.08.2017
11890 | 0


KENSAGRUTYUN

Derenik Demirtchyan
(1877-1956)


Derenik Demirtchyany hay akanavor grogh e, bazmativ banasteghcutyunneri, patmvacqneri u piesneri heghinak։

Cnvel e phetrvari 18-in, 1877 t. Axalqalaqum (ayzhm Vrastanum): 1897 tvakanin avartec vracakan Nersisyan tchemarany, aynuhetev 1909-in Zhnevyan hamalsarani mankavarzhakan fakultety: Eghel e usucich: Tpagrvel sksel e 1983 tvakanin: Banasteghcutyunneri arajin zhoghovacun, vorn lcvac er miaynakutyan zgacmunqov luys tesav 1899-in:

1905- 07 tvakanneri Rusastani heghaphoxutyuny mec hetaqrqrutyun arajacrec Demirtchyani mot depi qaghaqakanakan problemnery:

1913 tvakanin luys e tesnum nra banasteghcutyunneri erkrord zhoghovacun: Ayspisov ir "Lenk Temur" patma- herosakan poemum, "Jutakn u sringy", "Avelordy", "Zhpit", "Stamoqs", "Tertery" patmvacqnerum, "Datastan" voghbergutyunum ev ayln Demirtchyany ambogh srtov pashtpanum e hasarak mardkanc inravunqnery:

1923 tvakanin grec "Qaj Nazar" katakergutyuny, vory nuyn tvakanin haytnvec Erevani bemahartaknerum, 1924 tvakanin Tiflisum:

Demirtchyani 30-akannerum grvac "Napoleon Korkotyan", "Kaputan", "Hayreni erkir" piesnery mec azdecutyun en toghel hay dramaturgiai vra:

Nra amenanshanavor erkn e "Vardananq" patmavepy։ Ays vepum patkervac e 5-rd darum hay zhoghovrdi mghac azatagrakan payqary Vardan Mamikonyani glxavorutyamb։

Mahacel e 1965 tvakani dektemberi 6-in, Erevanum:



Avelordy


Erbeq Hatchi aghan aydpes anxnam cher phoxel qaylerr irenc tnic xanut gnalis։ Ayn Hatchi aghan, vori phoghocov ancneln isk mi handes er. aghayakan։ Misht hast shaly vatsun-yotanasun tarekan kuzi vrayov vzin phatatac, erkar irany berynqsivar ynknelu pes: araj teqac, ughti vizy arjev erkarac, sev aknocneri aranqic sapatavor qity odi mej xrac, hayacqy depi herun, mi keti: yntanum er na։ Ev ayd fesavor Hatchin cisakatarutyunneri nman anxusapheli gorcelakerper uner phoghocov ancnelis. giter amen dar u phosi, qar u votnateghi sovorakan patrvacqy, ev ete sayli, votqi kam bnutyan hetevanqov qarern u votnateghery nor kargov dasavorvein, Hatchi aghan kang karner, lrjoren kkshrer nor votnateghi vtangi chaphy, ir deghnac gavazani cayrov baxelov, kstuger votqy dneliq qari havatarmutyuny ev, gavazany cexi kam jri mej dimhar talov, zguysh aqlori pes votqery getnic pokelov u var dnelov, geraguyn xnamqov kancner vtangavor teghy։

Tasy tari araj miayn: ir andranik vordun taghelis, Hatchi aghan tuyl tvec, vor ir kapuyt mahud shalvari totery cexotven, ev mek el aysor, erb imacav, vor turq zorqy rusnerin neghelov, haghtakan motenum e irenc phoqrik sahmanamerdz qaghaqin։

Asenq, ayspes dektemberi crtin Hatchi aghan durs ekoghy cher, ayn el ays cexin, vor goyacel er sayleri u zorqi tak koxkrtac dzyunic: hakarak, vor misht ays amsin getiny sarac er linum։

Anhangist er verin astitchani։ Arden mi shabat e, akanjin dipel er, vor turqy galis e։

Phordzvac, kyanqi char u barun teghyak: Hatchi aghan, vor tesel er 1877 tvi rus-tatchkakan paterazmy, erb turqy karces bnakanoren haghtvum er, ayn Hatchi aghan, vor «qrdanocnerum u trւrqanocnerum» zelvel, arevtur er arel ev shat angam er avazakneri dzerqic aghvesi pes pochy prcacrel, na lav giter, vor erbeq chen spasir vtangy ga u pheshicd brni.— petq e zhamanakin vorsal xusaphelu ankrkneli vayrkyany։

Bayc ays angam vripec... Ev charachar։

Erb mtav shuka, phordzvac achqerov chaphec hraparaky ev zinvorneri u xanutpanneri eruzerum mi ankargutyun nkatec, vor nran dur chekav։ Motecav ir xanutin, xanuty kisaphak er։ Ners mtav tuqy kul talov։ Ir qarasnamya vordin shtapov apranqy darakneric taphum er mi topraki vra։ Ger u klor tghamard er na ev hevum er phuqsi pes. qrtnqi katilnery sharvel ein nra chechot, karmir eresin։

Hatchu achqery mtnecin։ Acilac kzaky hast begheri tak doghac, ev na barery lphrtelov: mrmnjac.

— Shmavoen... iinch kenis...

Shmavony hory tesnelov: aveli mraylvec ev meghavori pes, karces inqy liner agheti pattchary, chpatasxanec ev achqery getnin gcec։ Ibrev te: «ha, imacir, merel e» ։

Ev iskapes, karces mard er merel, kagh gorcakatary taburet qashec Hatchi aghayi arjev ev asac.

— Ban chka, Hatchi agha, nste։

— Janym, inch «ban chka», furghun brneceq...

— Misaqy gnac xany: brnelu, — patasxanec Shmavony։

Hatchi aghan chnstec, cughakn ynkac mkan pes karces elq voronelov, nayec chors koghmy ev durs ekav, vor dursn el nayi։ Bayc harevan xanutnerum arutury erum er. xanutpannery hangist ein erevum։ Irenc harevany, Korkotenc Eghishy, lurj ev anxrov, inchpes amen or, aha ban e kshrum kazakneri hamar։ Hangist e na ir bahi moruqov ev ynkuyzi xoshor achqerov։ Ut erexayi ter e. ete «nahanj» liner, na aveli shut piti anhangstanar։ Ev Hatchi aghan motenalov nra xanutin: harcrec nran,

— Eghish, inch kysen, turqy zorir e։

— Aydpes ban ka, chitem... mer baki fetpepily ysav: ah chka, — patasxanec Eghishy ev sharunakec ir arutury episkoposakan arzhanapatvutyamb։ Hatchi aghan kangnec nra xanuti arjev: chimanalov inch ani։ Nra motic ancnum er dyurgar Poghosy, vor iren dzer arnogh zvartchaxosneric mekin patasxanum er.

— Atam, inch-or urishneru gyli: an a togh mezi yli. ashxyrovi che։

— Indzi ashe, — dzayn tvec heru xanutic dzer arnoghy, — hazrve, kamendanty qezi hamar karet piti ghrke, vor phaxchis։

— Karety zanginnerun hamar e, sagh ylin votqers, — hangist patasxanec aroghj arhestavory ev shur tvec urish phoghoc։

Hatchi aghayin zayracrec ays charagushak zvartchaxosutyuny, ev ayn e, heranum er Eghishi xanutic, vor ners mtav nra zhraglux ashkerty ev ibrev anmit qayli vra cicaghelov: zekucec,

— Xany inch furghun or ka: haty harur, harur iccun manetov brner en։

Hatchin zgac vor berni tuqy camaqum e։

— Inch... brner en... mer Misaqy hon er, — harcrec shnchaspar։

— Hon er, hymy chkrcav brne, — patasxanec tarm u anhog dzaynov ashkerty ev avely vercnelov, sksec urax-urax avlel xanuti sandughqy։

Hatchi aghan shtapec ir xanuty ev doghdoghalov vra prcav ir vordun.

— Inch es erir... Furghunnery dzeric bac es toghir... gerdastans mnac...

Shmavoni kartch u gndlik marminy shtkvec։ Na ir qrtnac, chechot demqy bardzracrec ev apranqy gognoci mej: nayec hory։ Hayacqnern irar handipecin, ev nranq irar haskacan։ Hatchi aghan charagushak zhpitov gluxy handimanoren sharzhec.

— Furghun gti... tghaqs dzerqe kertan... tuns...

Shmavony demqy kntchrotec։

— Janym, furghun inchu piti chyli, — barkacav na ev apranqy taphelov, yughot gognocov qrtinqy srbec u glorvogh takari pes koghqe-koghq ynknelov, durs gnac։

Hatchi aghan erkar nayum er ir vordu taghiqe valiknerin, nra taphak phaphaxin ev karmir sharfin, mert erevum, mert korchum er zinvorneri bazmutyan mej, minchev vor anhetacav։

Hatchi aghan durs ekav xanutic ev brnec tan tchamphan։

Hasnelov tun: dran mot votnery chqsec erkate qerichin, inchpes anxaxteli partakanutyunn er Hatchienc tanecineri, ev ners mtav։ Ir mec harsy, vor tan mijancqum burd er dzaghkum, Hatchun tesnelov: tiracui varzhutyamb, ibrev cisakatarutyan vorosh teghy, dzayn tvec.

— Shogho, Hatchi aghas ekav, ghayfan ber։

Bayc erb Hatchi aghan mrtmrtac «haram yli ghayfan», harsin aynpes tvac, te erazumn e, kam mi anaseli dzhbaxtutyun ekav irenc tan glxin։ Vra ynkav Hatchu votqerin, hanec nra kashve kaloshnery ev, tesnelov Hatchu shalvari cexotvac totery, vaxecac gnac xohanoc: tanecoc imac talu։

Hatchi aghan mtav «mec odan» ev kangnec mejteghy txur: ardzani pes։

Ners mtav Hatchi aghayi kiny: Hatchi mary, mi zhir u nihar kin։

— Inch e, Hatchi agha, — harcrec։

— Inch piti yli. turqy guqa, hazrveceq։

— Of, aman, Hatchi agha, «turq, turq» arel ancel es, qaghaqy liqy saldat e։

— Glxed shat mi dus ta, hazrve, — hrahangec Hatchi aghan։

— Turq chka, chka. ghayfad xme, — aragaxosec zhir kiny ev durs gnac։

Ayd mijocin Hatchi aghayi tory, Shoghon, mi karmratush aghjik, truz dzerqerov ners berec katov surtchy։

Hatchi aghayi mec harsy berec kapuyt phrocy, phrec mindari arjev, kaperti vra, arav aghjka dzerqic surtchy, vor dni phroci vra։ Bayc Hatchi aghan mruty kax, huzvac ev dzhkam: dzerqov arav, vor surtchy tanen durs։ Ays arden aynpes azdec harsin u aghjkan, vor nranq xortakvac irar nayecin, karces erkri hastatutyuny xaxtvec։ Hatchi aghan surtchy chxmi, ..

Mec harsy dzerqov arav Shoghoyin, vor durs ga, inqn el durs elav: inchpes hivandi senyakic, vor chanhangstacnen nran։

Hatchi aghan gnac, calapatik nstec mindarin ev ttvec։ Mtqerov shphotvac hayacqy gcec ir tan sarq u kargin, karces otarakan liner։ Senyaky xaghagh er։ Mindarnery, mutaqanery, xalinery irenc teghic aynpes harazat ev dashn xaghaghutyamb nayum ein Hatchi aghayin, ev aynpisi mi hastatunutyun kar ayd ararkaneri mej, vor karces voch mi zorutyun xaxtel cher karogh։ Tarorinak tvac mi vayrkyan ayn xrovutyuny, vor ynkel er ir sirty, ev patuhannerum hangist drac ayn caghki phayte tagharnery, vor hatchax lvanaluc tchermakel: phaylum ein, kam senyaki ereq pateri takov phrac mindarnern u paterin kpcrac erkar bardzery anvrdov patmum ein xaghagh hraverqneri, urax harsaniqneri, anxrov oreri masin։

Ev ayd bolory aha aysor anhastat baner ein։ Aysor isk karogh ein ayd ameny lqvel... Der tasy tarekan hasakic ir hor het tchamphordelov «qrdern u turqery», nranc het arevtur anelov: aha vatsun tari e tun e shinum Hatchi aghan։ Ev hisun tari kanonavor zhamacuyci pes xaghagh chqchqacel e nra erjanik tuny ev aha aysor petq e qandver։ Ev inchpes jrum xeghdvoghy hankarcaki aragutyamb hishum e ir ancac kyanqi manramasnery, aynpes Hatchi aghan hishec ir ancyaly, inchpes hangist qun drec ev taghec hangucyal hor koghqin ir mory, hishec 1877-i paterazmy, vor nra hamar ancav ibrev iren chveraberogh mi photorik... mitqy berec, inchpes eresun tarekan eritasard ir knojy tarav Erusaghem... inchpes aynuhetev dzmer, garun nra tany ton er u harsaniq, nra kyanqy arevtur er, apranq u harstutyun։ Heto vordinery ekan hasan, amusnacan, beghmnavorvecin։ Amen, amen inch ekav ir kargov u eghav, karces aydpes el partavor er linelu, Hatchi aghan vanqi pes tan ter darav, ev ayd tuny aysor qandvum er։

Ir tuny, hin tuny։ Aryuny gluxy xphec։ Inchpes, ir yntaniqy, harstutyuny, ayd nuynqan himnavor bany, vorqan inqy: ashxarhqi hastatutyuny...

Ev Hatchi aghan, ibrev phordzvac mard: iskuyn harmarvec kensakan imastutyan. voroshec xist u hramayakan mi karg aghatel amenakarevory, isk ete ayd cheghav karevoraguyny։ Vtchrec u dazhanacav.— amen inch anel, amen xstutyun gorc dnel, angtanal, tekuz ev storanal, bayc phrkel ayd karevoraguyny: ir tuny, isk ete ayd cheghav ir andzy։

Koghqi «pzti odayum», titeghe phechi vra, heravor zurnayi pes cvcvum ev dzhzhum er gyugyumy ev senyaki taq u chor ody barexarnum axorzheli xonavov։

Henc ayd phoqrik senyakum, ankoghinneri calqi tak nstac er mi tarec kin։ Da Hatchi aghayi andamaluyc quyrn er, Srbuny, vor amusnu mahic heto lvacq anelis mi angam sastik mrsec, tifov hivandacav ev andamaluyc eghav, el chimacvec: tific er, te arden tramadir er։ Akanjnern el canr ein։ Hatchi aghan ir anvan chutecrec, vor ir hivand qrojy urishnery pahen ev ir vra xosen, hivandin berec ir tun ev ankyun tvec։ Xeghtch kiny i bne ashxataser ev inqnaser, uzelov mi banov eghbory vardzahatuyc linel yntaniqi karn u karkatany, inchpes ev gulpan ir vra arav, u teev nra hamar sastik dzhvar er ayd ashxatanqn el, bayc na anmrunch u kamovin anum er։ Ger er, canr ev sastik neghutyamb nstac teghic sharzhvum er ev getnaqash mi kerp durs gnum։

Hatchu nstac teghic erevum ein nra urac matnery, vorov na cnkan vra phrac mi ktor hardarum, shurumur er talis, noric hardarum, chaphum inch-or mi karkatani hamar։

Ayd matnern spitak ein, karces jrov liqy։ Ev aynqan xaghagh, arorya er ayd matneri ashxatanqy, vor bolorovin cher brnum orva xrovich depqerin։

Hatchin nayec andamaluycin, bayc chtesav nran։ Na senyaki irern er mtovi teghavorum furgoni mej ev voronum er amenapetqakan irery։

Heto mi tasy-qsan angam ver kacav, patuhanic durs nayec: phoghoci sharzhumneric mi ban gushakelu hamar։ Phoghocum sharzhum chkar, karces amen inch xaghagh zhamanakiny liner։

Bayc aha mtnelu vra er, vor xarn dzayner lsvecin։ Hatchin ver trav ev shtapec depi patuhany։ Mi qani mardik ancan patuhani takov: xanuti apranq shalakac, vor tun ein krum։ Dranc hetevic mi sahnak: antaneli canr berov, bolory kin u erexa, hetevic tghamardik: votqov։ Harevanenq ein։ Ayd araji sahnaky aynpes azdec Hatchun, inchpes mi hivandi mahy, vor teev arajuc spaseli er, bayc der aynpes cher azdum։ Bayc erb verjapes spaselin phast e darnum, mi dazhan u sary ban e zgacvum, vor araj cher kareli erevakayel։ U minch Hatchi aghan durs kgar gnacoghnerin ban harcnelu hankarc irenc tan durr grrac։ Ners ynkav Hatchi aghayi krtser vordin: Hakoby ev naxasenyakic huzvac u ktruk dzaynov kanchec.

— Apla...

Hatchi aghan vazec depi naxasenyaki dury։

— Hakoeb...— harcrec shnchaspar։

Hakoby cexot votqery haziv srbac: «turqery ekan, phaxchinq piti» aselov: shnchaspar ners mtav ev hardzakvelov ankyunnery drac sndukneri vra: sastik uzhov araj qashec։

Hatchin motecav vordun։

— Furghun brneciq...

— Furghun chka, xzak brnecinq։

Hatchi aghan yndunec ayd arajin mec harvacy, bayc kyanqi bovum zelvac mardy iskuyn andradardzav, vor xorhrdacutyan zhamanak cher. petq er voch miayn hashtvel aygh agheti het, ayl eghacn azatel։ Ev inch piti teghavorver mi sahnaki vra... Hatchi aghan aveli xstacav։

— Te, azatelun azateceq... amenen petqakany...

Hakoby qandec ir kavaguyn bashlyghy, hanec deghnac hast verarkun ev, hardzakvelov sndukneri vra, aynpes uzhov araj qashec, vor zoric demqi u vzi eraknery uran։

Irar hetevic, ners lcvecin ev drneri mot ardzanacan Shoghon, Shmavoni kiny, phoqr harsy ev mi harevani knik։

Hatchin motecav Hakobin ev tevy brnelov:

— Xelqd mi korcne, — hrahandec, — inch vor petqakan e, an zhoghve։

Heto tanecoc hrahangec.

— Amenen petqakan banery zhoghveceq, teseq: tchamphan kmnaq։

Harevani kniky, vor lur akanj er dnum sranc, tesnelov, vor tan bolor andamnery gorci ancan, dimec Hatchi aghayin.

— Hatch agha, otacd mernim, duq kertaq, menq inch piti enenq։

— Esim, — ktrec Hatchi aghan.— im dzerqs inch ka։

Harevani kniky, vor darn aghqati vitchakin er ev hamarya Hatchi aghayi tan gorcn anelov:mi ktor, mi phshranq stanalu husovn er: sarsaphec։ Na karcum er, te ashxarhn aynpes e shinac, vor chi qandvel erbeq, isk ete qandvi el, Hatchi aghan erevi ban kgitena dra dem anelu։ Chani el u gna: mi ban kani ir nman antcharnerin։

Bayc Hatchi aghayi chor u dazhan patasxany staphecrec xeghtch knkan։ Ev tesnelov, vor iren nayogh chkar, harachec u durs gnac։

U minch tneciq havaqum ein irery, Hatchi aghan sksec ancudardz anel senyakum: ibrev txur ughti kerparanq։ Nayum er ankargacac senyakin, ur irar vra taphvac ein «anpetq» u «avelord» irery, tesnum er ir tan qandvely, bayc husahatutyunic cher zgum cavy։ Aveli mec zulumy achqin ban cher toghnum erevalu։ Na deghnel, magaghat er darel։ Tneciq shorery kapum, noric qandum ev krkin yntrum ein, ev sharunak lsvum er «Hatch aghayis gulpanery», «Hatch aghayis doshaky», «Hatch aghayis qurqy chtoghneq» ։ Shmavoni kiny koghqic nayelov Hatchi aghayin ev tesnelov nra mereladem eresy: dimec nran,

— Hatch agha, konyaq ym xmes։

Hatchi aghan lur er, txratesil ardzani pes։ Nra berany huzmunqic darnacel er, ev na tuqy kul talis demqy crmrum er։

Bayc nerqust shtapum er ev ditum tnecoc ashxatanqy։ Ev mrayl, xstacac berdapahi pes: qani gnum, ir berdi zanazan ireri arzheqy veragnahatelov: mert kargadrum er. «Petqakannery, petqakannery», mert sarkazmov aghachum er. «Astcu sirun haskceq, as petq che, an», isk verjy: krivy vogevoroghi pes: sksec qajalerel. «Te, te, te, ha papam ha... petqakannery, petqakannery» ։ U ayspes «petqakannery» krknum er cisakatarutyan dzaynov ev zgum er, vor mec gorc e katarum, tun e azatum։

Isk ayd mijocin myus phoqr «odayum» nstac er andamaluycy ev handart: achqi takov nayum er ir eghbory։ Verin astitchani xaghagh ein nra xoshor u marac achqery, voronc takery kaptac: parker ein goyacel։ Nra demqy urac, hivandagin tchermak er։

Bayc nran voch voq cher nkatum։

Tneciq arden patrast ein, erb dran mot xzzalov u dophelov: kangnec mi canr, mec sahnak։ Shmavony karmrac, aylaylvac: nstel apranqnerov li toprakneri vra: sahnaky berum er tanecoc tanelu։ Nra gndlik marminy var soghac toprakneri vrayic, ev na ners ynknelov shnchasparn guzhec.

— Zulumy tesaq...: xantin apranqy mnac... furgun chka...

— Vuush...— cnknery cececin harsnery ev nayecin Hatchi aghayin։

Hatchi aghan ughti txrutyamb nayec Shmavonin ev lrec։

— Te, Hatchi agha, hagir ertanq, — asac Shmavony ev durs gnac։

Shmavoni kiny ator berec, vor Hatchi aghan nsti. heto phoqr harsi ognutyamb Hatchi aghayi votqery hagcrin mi erkrord shalvar evs։

Ayd zhamanak «pzti odayic» xul heckltocner lsvecin։

— At vov e, — harcrec Hatchi mary ev ners gnac։

Harsnery hetevecin nran։ Inch-or ban xosecin andamaluyci het, voric miayn lsvec Hatchi mor dzayny.

— Hatchi aghan chi sari Tchamphan, mi vaxna։

Ev noric sksecin xosel։

Hatchi aghan but hangstutyamb ir mej nkatec, vor na amboghj ory cher mtacel andamaluyc i masin, ev hima mtacelov: anaxorzhutyun zgac։ Ev votqy koxelov shalvari mej xosec.

— Inch e, inch e e gher։

— Hech, — patasxanec phoqr harsy, — Srbuny gula։

— An inchi e dzerq u votq egher, ur piti ga, — xosec Hatchi aghan barkutyamb ev mtqum zayracav, vor andamaluycy inqn ir bernov chi haytnum, te hamadzayn e mnalu ev urishnerin e toghnum ayd bany haytnelu anaxorzhutyuny։

Phoqr harsy zarmanqov li achqery harec Hatchi aghayin.

— Srbunin piti toghnenq...

Hatchi aghan caghrec.

— E xanums, tesninq es u dun piti ertanq...

Hatchi mary, vor durs er galis andamaluyci senyakic ev lsec ays verjin xosqery, sarsaphec.

— Qa, dzuny glxus, Srbunin piti toghnenq...

— Es em toghnoghy, — harec Hatchi aghan, — tesninq xzakin vra tegh ka։

— «Tegh ka» -n inch xosq e, Hatchi agha, asqan mards or kertanq...

Ev Hatchi mary anynduneli hamarelov amen pattcharabanutyun: phoqr harsin dzayn tvec, inqn el gnalov phoqr senyaky.

— Ester, oghul, Srbunin hagcu։

Ankyunum mindari vra calapatik nstel er andamaluycy ev gluxy cnkan vra kaxac: achqern er srbum։

Hatchi mary crvec nra glxin.

— Srbun, qurs, inchi gulas։

Andamaluycy chpatasxanec։

Shmavoni tghan: ut tarekan Karon, vor ners er ekel ev hetevum er sranc xosakcutyan, bacatrec.

— Turqeren kvaxena։

Tirec lrutyun։

— Inch enim, — lacakumec andamaluycy, — Hatch aghas shat e vaxece, vaxenam te tchamphan cavi ga։

— Ator hamar zulas, — zarmacav Hatchi mary, — janym, mer dardy mi qashe, hazrve...

— Es, — txrazhpit nayelov Hatchi morn u phoqr harsin: asac andamaluycy, — es chem ga։

— Inchi— hetaqrqrvec Hatchi mary։

— Duq dzer hogestann azateceq. es andamaluyc em, asor kam, egvan chkam, — patasxanec andamaluycy txur hamakerputyamb։

— Andamaluycn inch xosq e, janym, — handimanec Hatchi mary, — hogin hogi e, hazrve։

Hatchin mec senyakum ancudardz er anum ev lsum ays xosakcutyuny։ Hatchi mor pndumnery nran zayracrin, ev na ir knojy dzayn tvec.

— Tez era, ator vaxty che։

Hatchi mary durs ekav andamaluyci senyakic ev achqery harec Hatchi aghayin։

— Tegh chka... kimanas, — gorac, xeghdelov ir dzayny Hatchi aghan ev sheshtec «kimanas» bary։

— E, — hakatcharec Hatchi mary, — berd paksecu: tegh gyli։

— E, — tntghec Hatchi aghan, — berd vor paksecnes: tghaqd inchov piti pahes, ashxarhq xo chverjacav։

Ev Hatchi aghan bashlyghy phatatec։

— Janym, gnaceq, im pattcharovs miq ushana, Hatch aghas meghq e, — trtnjac andamaluycy nersic։

— Adpes ban chka, menq kertanq, du al piti gas, — hrahangec Hatchi mary ev durs gnac: karapanin tesnelu։

Harsnery ners ekan, ev minchev angam erexanery bolorecin andamaluyci araj։ Bayc na tesnelov, vor amenqy iren en nayum ev spasum, ver nayec xaghagh u bari achqerov ev asac.

— Duq gnaceq, indzi miq ashe, es kmnam, im jans aziz che։

Ayd zhamanak ners mtan Hakobn u Shmavony ev sksecin chors koghm nayel, te inch ka eli vercnelu։

Harsnern sksecin sranc aghachel, vor andamaluycin hamozen irenc het galu ev tegh gtnen sahnaki vra։

Erku eghbayr irar nayecin lur u dzhvaracac, heto depi Hatchi aghan, vor lsec harsneri aghachanqy։

Hakoby keghcavorutyun arav.

— Hy, Shmavon, inch kyses, apranqy tetevcnenq...

Shmavony demqy kntchrec zhlati pes, voric phogh en xndrum։

— Chgitem, inch ysem...

U durs gnac։

Erexanern sksecin lac linel։

— Srbun mamin turqery piti morten...

Ev ynknelov andamaluyci vra, phatatvecin nran ev. sksecin hamburel։

Sa grkec nranc ev phghdzkac.

— Astvac hetnerd, garners, gnaceq, indzi miq ashe։

Harsnery lcvecin ev erexanerin qashecin mi koghm։

Hatchin mi erku angam gnac-ekav mec senyakum, heto: mushtaky hagac ekav phoqr senyaky ev motecav qrojy։

— E, Srbun, — asac na dzhvarutyamb u thatchutyamb, — mnas barov։

Ev dzerqy drec nra dzerqi vra։

— Mi vaxna, turqery qezi dzerq chen ta. erb or ners mtnin, yse: «tuny dzezi», indzi dzerq miq ta։

Shmavony, vor ners er mtel, harec.

— Yse: «sizyn otchaxa dyushmishym», dzer otchaxn em ynke։ Andamaluycy doghdojun dzerqerov brnec Hatchi aghayi dzerqy, tarav shrtunqnerin ev hamburec։ Mi arcunqi katil nra achqeric glorvec, ynkav Hatchi aghayi dzerqin։ Andamaluycy cocic tashkinaky hanec ev srbec eghbor dzerqy ev apa: mi zuyg «dftik» dzernoc hanelov mindari takic: tvec Hatchi aghayin.

— Dzerqerd ancu: tchamphan chmsis։

Heto phghdzkalov vra berec.

— Qorana luss... tghocy hamar chkrca gorce։

— Ban chka, ban chka, — sary hangstacrec Hatchi aghan։ Heto dardzav tnecoc.

— De։

U inqy durs gnac։ Hatchi mary ayntegh cher։ Yst erevuytin gnacel er harevanneri mot: andamaluyci hamar tegh gtnelu։

Hatchi aghan, yntrelov sahnaki amenaharmar teghy, nstec, phatatvec vermaki mej u mnac։

Ev vorovhetev tneciq ushanum ein, — anshusht andamaluycin hamozelu, vor ga, — Hatchi aghan barkacav ev gluxy vermaki takic hanelov, dzayn tvec.

— Tez ereq, ator vaxty che... «ekan» ...

U shtapov demqy cackec vermaki mej, vor chmrsi։

Bayc nersy ushanum ein։ Shmavonn u Hakoby haskanum ein Hatchi aghayi hashivnern u xstutyuny։ Gitein nranq, vor kyanqi imastutyuny henc ayd el pahanjum e։ Ev tesan el, vor hor vtchrakan qayleri shnorhiv bavakan apranq en azatum ev irenq el phrkvum en։ Nranq haskanum ein, vor hayrn iravaci e: gnahatelov zhamanaky, petq er haskanal naev nra imastutyuny. ayn, vor irenc harstutyunn el irency cher, ayl miayn irenc phaxcracn er irency։ Ev aha hashtvecin, vor irenc hayry xeloq e mtacum: andamaluycin toghnelov ev apranqy tanelov։ Vov gite, otarutyun e, petq e aprel, nor tun shinel, ashxarhq ho chverjacav...

Ev ayspisi depqeri haskanali aragutyamb hashtvecin, vor andamaluycy avelord er irenc mej։

Ev vorovhetev urishneri het hamematac: irenc «hajogh» phaxusty, mahic phrkvely, vtangic durs galy mi phoqr bardzracrel er naev nranc tramadrutyuny, nranq minchev angam sksecin katakel.

— Menq kertanq harsniq: horqurs kmna tuny pahelu։

— Erku or chi qashe: menq et kdarnanq։

— Turqery xanum–xatuni pes kashen horqurin։

— Janym, andamaluycin vov kdipchi։

— Hech, hylpyt vor։

— Qefy horqurins e։

Isk harsnery, vor lav gitein Hatchi aghayi ankotrum bnavorutyuny, tesnelov irenc amusinnern el anhog en, haveri pes hamakerpvecin u lrecin։

Ev lac linelov hagcrin erexanerin։ Heto motecan andamaluycin, hamburvecin nra het։ Heto berin mi qani kartofili mom, haci mi mec kapoc, jur, lucki, drin andamaluyci mot ev «of, of» anelov durs ekan։

Dursy taghi mej mec tagnap er։ Lusamutneric u bac drneric durs ynkac luyseri sherterum bacvum u xphvum er bazmutyuny։

Gluxnery hast shalerov phatatac aplaner, bashlghnerov tghamardik, sharferov tghaner u aghjikner: irar ancac: xrnvac ein drneri arjev, sahnakneri u furgonneri chors koghmy։ Aghmuk, vaynasun... Aha ceruk zhamkochy, vori chor, acilac kzaky doghum e, yntaniqov mnacel e aranc sahnaki. votqov piti gnan։ Ceruky gluxy korcrel erexa e darel։ Kiny dayaki pes hetevic qshum e ays u ayn koghm։ Aha tchampha ynkan: aranc beri u hagusti։ Aha mi hasakavor mard krvum e ir harevani het, vory nra karapanin uzum e mi ban avel tal ev sahnaky xlel։ Erkusn el dziu sandzery desuden en qashqshum։

Astvac siroghy imtat hasni... mnacinq...— gorum e mi kin anpatasxan zhxori dem։

Mi furgon, irerov u mardov sarsapheli bernac, ekav dem arav Hatchienc sahnakin։

— Xabarda, — gorac karapany ir mushtaki mijic։

Mi demq: shek u kosht begherov u moruqov: durs nayec furgoni arastaghi takic։

Datarani gragirn er։

— Inch eq kayne, — gorac։

Urish erku furgon el ekan dem aran։ Sksecin shtapecnel։ Gragiry gorgorac։ Nran bacatrecin, vor andamaluyci pattcharov en Hatchienq kang arel։

— Inch eq kayne, gnaceq, — dzayn tvec gragiry, — andamaluyc tanelu vaxt eq gte, broste ee k chortu!

— Knkan toghnen, ertan, inch kyses, — ararkecin furgoni mijic։

— A chto-zh։ Pravila e, inch e։ Eph or evakuacia e, andamaluycnery avelord en։

— Te, tez ereq, ushacanq, — kataghec Hatchi aghan ev uzecav teghic ver kenal, vor gna, tesni, te inch en anum nersy։

Ayd Zhamanak Shmavonn u hay karapany: Hatchi mor teveric brnac: brni durs ein berum։ Hatchi mary zayrackot sharzhumnerov ashxatum er tevern azatel ev ners gnal noric andamaluycin berelu։

— Togheq, es anor piti tanim, — cvum er na։

— Tegh chka, mars, tegh chka, — hamozum er karapany։

Bayc kiny kataghi dimadrum er։

Harsnern u erexanery lac ein linum։ Isk furgonneric boghoqum ev shtapecnum ein։

Shtapov harsnerin ev erexanerin teghavorecin sahnaki vra։ Hatchi morn el brni berin, gcecin sahnaki vra։

Henc vor na ynkav harsneri ev erexaneri mej, karapany mtraky kataghi zarkec dzierin։ Sahnaky trav, ev karapany dzieri koghqic vazec։

Shmavonn u Hakoby mnacin drany։ Mekneluc araj mi pah spasecin ev nayecin irar։ Petq er ners gnal ev verjin angam tesnel andamaluycin։ Patuhanic erevum er senyaki luysy։ Erku eghbayr ners mtan, motecan andamaluycin։ Sa hangist nstac er ev ayd xaghaghutyuny bolorovin cher brnum ayn yndhanur shphoti u erkyughi het, vor pasharel er voghj qaghaqy։

Hakoby motecav nran.

— Horqur jan... avel-pakas halal...— ev phghdzkalov brnec hamburec andamaluyci dzerqy։

— Astvac hetnerd, garners, gnaceq... Hatch aghayis, tghocy lav asheceq, chmsin.. xosec andamaluycy hogacu dzaynov։

Shmavony keghc u shitak zgacvec, berany crmrec, na evs motecav, hamburec andamaluyci dzerqy ev, anarcunq achqery srbelov durs ekav։ Nran hetevec Hakoby, vor durs galis shtapec ev dipav Shmavonin։

Ev erku eghbayr furgonneri koghqic vazecin, vor hasnen irenc sahnakin։

Qaghaqy teghic ver kacel gnum er։ Furgonner, sahnakner, u nranc koghqic hetevak mec u phoqr sharanner shphotvac, aghmkelov gnum ein։ Erb Shmavonn u Hakoby hasan irenc sahnakin, hetevic qaghaqy lusavorvec shukayi hrdehov, isk furgonneri ktave cackocnery sksecin phrphral tetev qamuc։

— Hoooph, — dzgec irenc arjevic gnacogh furgoni karapany ev kangnecrec furgony։ Nran hetevecin myusnery, ev bolory kangnecin։

— Inchi kayneciq, — dzhgohecin ev vaxecan zanazan koghmeric։ Bayc voch voq cher imanum: inchu։ Miayn erexaneri tchichn u kananc lacy aveli parz lsvec aghmuki mijic։ Qaghaqi koghmy, depi arevmutq, vor taghvac er mtan mej, lsvum ein tndanoti xul dghrdyunner։ Tagnapy sastkacav qaravani mej։ Hatchu tornery sksecin heckltal։

— Srbun mamin morten piti, ..

Hatchi mary, vor minchev ayd xstahayac u anhasht nayum er chors koghmy, lselov erexaneri lacy: hankarc lcvec ev heckltac.

— Chen morte, miq la, — u sksec achqery srbel։

Erexanery tesnelov nra lacy: dzaynery bardzracrin։

Tndanoti dzayneric Hatchi aghayi erevakayutyuny varvec։ Na aveli parz sksec shoshaphel mahy։

Ev hrdehi mej pasharvaci pes: na zgac, vor tarerayin mi uzh nran miayn mi ban e teladrum, phaxchel, shutov durs gal mahi tchiranneric։ Mnacacy: kin, erexa, ynker, barekam: nsemacav nra achqum։ Ev akama։ Ev na zgum er, te vorqan darn e ayd «akaman», bayc ev zgum er, vor ayd aydpes e։

Na karces cnorqi mej liner. nayum er chors koghm ev, amen ararka mi vayrkyan tesnelov, myus vayrkyanin moranum er։ Karces erazum: nra motov, tchamphi ezrov, irenc harevan koshkakar Poghosy, uzhegh eritasard: yaphnju vra erku erexa nstecrel qarsh er talis dzyan vrayov։ nra hetevic hevalov ev lnglngalov gnum er nra ceruk hayry։ Aha hognec na, ekav kangnec ev tchamphic durs galov, gnac xrvec dzyan mej u mnac.

— Al chem krna... gnaceq...

Nayum e nran Hatchi aghan ev iskuyn moranum e։

Aha qarvany noric sharzhvum e։ Lernayin sarnamaniqy ir sarce matnerov brnum e Hatchu moruqy, ev na demqy cackum e vermaki tak։

Phchum e lernayin qamin ev dzyan phoshin, araj odzeri pes soghalov ev apa bardzranalov ibrev, vishapner, trchum en odi mej, nvum, vayum...

— Astvac, dun hasnes.— mrmnjum e Hatchi aghayi phoqr harsy։

Mec harsy eresy xachaknqum e ev sksum «Havatov xostovanimy» bardzr ev zgacvac։

Isk ir shali mej Hatchi mary kckvac: mtacum e andamaluyci vra ev canr harachum։


Sur vtangn u aghmkalic sarsaphn ancel ein, teghi talov mi xaghagh tshvarutyan, vor yndunec phaxstakannerin hetevyal gavarakan qaghaqum։ Hankarcaki aghqatner, mi zhamum antunacac mecatunner, i cne chqavornerin xarnvac: ekan apastanelu amen karotutyun chkrahogh, amen inqnasirutyun chhashvogh baregorcutyan ev nra misht ushacogh ognutyan։ Baregorcakani, dproci ev masnavor anbnak tneri mej xckecin sranc. berin hac, shor, dram, naev mxitarakan xosqer, ev nman depqeri gtaratutyan aliqy inch vararutyamb vor hordec, nuyn aragutyamb el tchapaghec, ev tshvarutyuny hima aylevs anargel u hastat ancav ir gorcin։

Hatchienc qaghaqy shutov et arnvec։ Tghamardik, voronc mej ev Hakobn u Shmavony, veradardzan ter linelu irenc ayrvac u koghoptvac guyqerin։ Lurer ekan, vor gnacoghnery qich-qich hajoghum en koracy gtnel։ Phaxstakanneri eresy istakvec։ Hatchi mary ir harsneri het durs er galis, aycelum myus phaxstakan yntaniqnerin, hyurer ein galis irenc tuny, ev hin mecatan hyurasirutyuny phordzer er anum hin yntacqov qaylelu։ Cicaghn sksec erbemn ir dzayny lsecnel nranc tany։ Mi angam el ekav irenc qaghaqi zvartchaban Garany ev patmec cicagheli depqer te phaxic ev te turqeri qaghaq mtneluc, vor veradardzoghnery lsel ein ev ekel, taracel։ Nerkayacrec mi vatcharakani, te inchpes er shphotveluc mutaqan grkel, minch erexan koghqin ynkac lalis er։ Lsum ein, cicaghum։ Heto xosq eghav andamaluyci vra, vori masin ekoghnery miaberan asel ein, vor anhayt korac e, ev vori masin tneciq ashxatum ein kam chxosel, kam mxitarvel, aselov, vor ete gar: mievnuyn e tchamphin kmerner։ Hatchin aveli mraylvec։ Ayd tesnelov Garany hamardzak ev urax handimanec,

— Janym, Hatchi agha, ban chunis, chard tarav, sagh ylin harsnerd, tghaqd, tornerd։

Sakayn Hatchi aghan xortakvac er։

Aynuhetev zhamerov mi bar cher lsvi nra beranic։ Nstum er mi ankyun, cxum, hamrichy gcum ev erbemn miayn gluxn ororelov mrmrum,

— e, et, to...

Ekac oric voch mi angam phoghoc durs chekav։

Qaghaqum canot-barekamner ekan, irenc tun hravirecin, ktruk merzhec։

Tneciq sksecin anhangstanal։ Hatchu ays artakarg xrovutyuny nranq iskapes korcrac harstutyany veragrecin ev karcecin, vor karogh e ceruky xelqy korcnel, usti ev lur ugharkecin Shmavonin, vor inqy kam Hakoby gan։ Patasxan chekav։


Hunvari sarn u parzka aravoty nor er bacvum, vor Hatchi aghan ankoghnum nstec։ Hatchi marn u harsnery: erexanery cocnern arac: qnac ein phoqr u neghvacq senyakum, vor Hatchin ditmamb vardzel er, merzhelov dzri senyaky։

— Hatchi agha, inchi elar aspes tez, — anhangstacav Hatchi mary ev nuynpes nstec ir ankoghnum։

— Ushacer em, — mrmrac Hatchi aghan ev sksec hagnvel։

Hatchi mary achqi takov ushadir nayec Hatchu demqin ev nkatec nra achqerum mi txur hamakerputyun։ Ver kacav, ognec vor hagnvi, jur berec, lvacvecrec։ Hatchin ver kacav ev gavazany arav։

— Ur, — harcrec Hatchi mary mi phoqr vaxecac։

— Zham piti ertam։

Hatchi mary zarmacav, bayc shrtunqy kcec։ Drdec harsnerin, vor ver kenan, ev asac, vor irenq zham en gnum. harsnery zarmacac nayecin Hatchun, bayc Hatchi mary goghuni matnery drec shrtunqin, vor chxosen։

Durs ekan phoghoc ev dzneri u saruycneri vrayov anxos gnacin ekegheci։ Erb mtan ekeghecu baky, Hatchu hangist demqi mkannery cncvecin։ Na doghdojun shrtunqnery hpec ekeghecu qare dran, hamburec, eresy xachaknqec ev: kzaky doghacnelov: ners mtav ekegheci։

Aravotyan zham er, ev ekeghecin taphur։ Erb «zhamn» avartvec, Hatchi mary arajarkec, vor gnan tun, bayc Hatchin merzhec ev mnac ir teghum choqac։ Spasecin pataragin։ Shutov ekav mec harsy։ Ev hars u kesur qashvac mi ankyun: sksecin phsphsal. Hatchi mor hamar parz er, vor Hatchi aghan hogekan hivand e darel։ Ev sksec aghotel, trorvel։

Choqel er Hatchin ev aveli mtacum er, qan aghotum։ Hatchi mary nayec nra smqac erevuytin, koracac mejqin, deghnac magaghate demqin, cxic karmrac begherin ev tchermak, cax-cax moruqin, voronc vra phaxic heto aceli chbanec, nayec Hatchi mary ev zgac, vor ceruki vishty shat xorn e։

Mi mindar qashec ceruki taky, bayc sa merzhec։ Ekeghecin lur er, curt։ Xnki durekan hoty der odi mej։ Aha arevi cirani syunery patuhanneric kaxvecin ners։ Ekav zhamkochy, heto qahanan, kamac-kamac aghotavory shatacav, sksvec pataragy։ Hatchin ansharzh u hangist nayum er ir araj, pagh qarerin։ Miayn erbemn, erb arcataglux tertery shur er galis depi bazmutyuny ev horic lsvogh dzaynov asum er «xaghaghutyun amenecun», Hatchin gluxy kax er gcum ev eresy vaxecac xachaknqum։

Erb gnacin tun, ev amenqy sharvecin «dastaxuni» shurjy ev sksecin tey xmel, mec harsy berany motecrec Hatchi mor akanjin.

— Gites, Hatchi aghas terterin, tiracuin brery mek-mek oski drec։

Hatchi mary sarac nayec harsi eresy, heto ver trav ev gnac durs ev aynteghic nshanaci kanchec harsin ir mot։

— Eb, aghji...

— Dun seghanin eir motece, aghotq keneir, — patasxanec harsy, — aghqytnerun a mek-mek oski tvec...

— Che, janym...— hevac Hatchi mary huzmunqic։

— Achqovs tesa։

— Hy...— xrovec Hatchi mary, — dzezi ban kysem: cheq imana։ Aman, astcu xater, Hatchis dzerqe gnac, tne otchyghe heru...

Ev sksec cnknerin tal u trorvel։ Harsy patmec teghov, vor ir achqov tesel e։ Hatchi mary noric ners mtav, iren zspec ev harsnerin achqov arav, vor ush chdardznen Hatchu vra։ U sksec hskel nran։

Erexanery durs gnacin: dzyan vra xaghalu։ Harsnery sphrocy ver qashecin, noric mi tetev avlecin senyaky, vor aravotvan xnamqov avlel ein, phayt avelacrin titeghi vararanin ev gnacin «ashxanan», xohanoc: kerakur ephelu։ Hatchi mary nstec Hatchi aghayi dimac ev ditelov nra amen mi sharzhumy, spasec, vor na mi ban asi։

Bayc voch mi nshan: te uzum e xosel։ Nra lrutyuny cuyc er talis, vor xorin u mshtakan xrovqy ev nerqin tazhaneli mi ashxatanq dur er galis nran։

Mi patker kar, vor erevakayutyan mej amboghjacnum er na։ Da nra kirqn er, vor nran ev sarsaphecnum er, ev uraxacnum։ Na tesnum er andamaluyci diaky ev ashxatum er nayel nra sarac, bac achqerin։ Tchgnavori molucqi mej ynkac havatacyali krqov na hetevum er ayd patkerin ev ashxatum er erbeq, voch mi vayrkyan achqic bac chtoghnel. inqy, miayn inqy eghav ayd sarsapheli patkeri steghcoghy։ Da ir meghqn er, cacutyuny, ir angtutyuny։ Ev inchqan erkar nayum er ayd diakin, aynqan kskcum er ir sirty ev aynqan el hatchuyq, hangist er zgum։ Andamaluycy darav mi surb, mi pashteli surb nra hamar։ Nra diaky srbagorcum er ceruki meghsalic sirty։ Aha inchu na karchel er nran։

Bayc ays apashxaroghi tetevacumy erbemn er miayn։ Linum ein ropener, vor na zgum er, te xelagarvum e։ Ayd patahum er, erb na paycar guynerov patkeracnum er ir isk mahvan ory, kam erb hishum er ir sarsaphnery phaxi gishery։ Hima er hashiv talis iren ev zgastoren hashiv talis, vor henc ayd sarsaphnern e krel ir quyry, ayn arhamarhvac eaky, vori mernely inqy cacogi kerpov aynqan hesht ev haskanali hamarec phaxi ory։ Ev inchpes kareli er toghnel nran mahvan arjev, ev ka ardyoq mi ararac, vor chtanjvi marmnakan cavic, chvaxena mahic ev iravunq chunena aprelu։ Ev inch hamakerputyamb yndunec andamaluycy ir hamar voroshac vitchaky ev inch andznver hogatarutyamb na mtacum er phaxchoghneri apahovutyan masin։ Sa arden xocum er Hatchu sirty։ Ev erb Hatchin hishum er, te inchpes inqy ankarogh eghav kyanqi sery mercnel ir mej ev dimanal mahvan merdzecman, minchder ayn hasarak, chnkatvac eaky aynpes ariabar vtcharec ir turqy, Hatchin xaytvac ver er bardzracnum ir xonarhac gluxy ev xelagari pes nayum Hatchi mory։

— Hatchi agha, — artnacrec nran ir kiny։

Hatchi aghan nayec nran xorasuzvac hayacqov ev lrec։

— Axr mem yse tesnenq: kmtaces, — handimanec Hatchi mary։

Hatchin lur er։

— Te korucacd e mitqd ynke: tghaqd sagh ylin. inchi kmtaces, te Srbunin vra e mitqd: ban chunis. anqannery meran, aveli aziznery... lav kyseir, te «an avelord e» ։

Hatchin mrayl nayec ir knojy ev gluxy ororec։

Ev na sastec: xstahayac nayelov Hatchi mory.

— Sus... avelord mard chka. astcu arjev hogin hogi e։

Hatchi mary zspvec։

— Of, — harachec Hatchi aghan, — gna, satkogh shany harcur, te satkely gholay (hesht) ban e։

Nra demqy txur er, achqery xorn ynkac, isk anacilac kzaki u ayteri tchermak moruqi caxery nra demqin talis ein xstakyac tchgnavori erevuyt։

Mi shabat anc Hatchi aghan parkec ankoghnum։ Erevi zhamum mrsel er։ Qrtnecrin, feldsher berel tvin։ Vochinch ogut cheghav։ Ev mi ereko tchrag varelu zhamanak Hatchin terter uzec։ Hatchi mary cnknern er cecum ev goghuni nayum Hatchi aghayin, vor tesni, te vtangn ancnum e, te voch։

Ev minchder tneciq, taqcnelov irenc huzmunqy, spasecin mi pah evs, vor guce te Hatchin inqy morana ev el chpahanje terteri galy, Hatchin hangist ev parz krknec, vor terteri petq uni։ Kanchecin։ Ekav arcatazard, tertery, vor bnazdov imanalov, te hivandy mahamerdz e, hety berel er haghordutyuny։

Tneciq bolorvecin hivandi shurjy։ Tertery dzerqov arav, vor heranan, haskacnelov, vor hivandin piti xostovanecne։ Bayc Hatchi aghan xndrec, vor mnan։ Ev bardzr dzaynov, molerand huyzov xostovanec։ Patmec, te inchpes inqy toghec andamaluycin։

— Megha qezi, megha, — lacec ev hamburec avetarany։

Tertery mxitarec ev haghordutyun tvec։

Ev erb hivandy haghordutyun arav, doghdojun dzerqy tarav bardzi taky ev, hanelov tghti mej phatatac miqani voskedram, tvec terterin։

— As qezi, — shshnjac na ev, hanelov mi urish qsak, doghdojun dzerqov meknec terterin u achqeri erexayakan artahaytutyamb nayec nran ev uzum er mi ban asel, bayc mnac, shunchy ktrvum er. sastik huzvac er։

— As um, — harcrec tertery, kranalov nra vra։

— Um tas, — mrmnjac hivandy ev lrec։

Artasuqy xeghdec nran։ Shunch arav ev harachec.

— Ad a tur aghqatnerun...

Ev xlelov terteri pheshy, hamburec ev mghktac.

— Avelordin hogun hamar...



Hayy

Ardyoq mi ban haskanum eq Hayic... Vorqan tarorinak, hanelukayin ararac: Vorqan xabusik: Erevuyty, voch inqy: Bayc ev inch e inqy, ir nkaragiry: Zut ashxatanq, voronum es ir inqnutyuny, gtnum, bayc ev iskuyn tesnum es, vor da el noric erevuyt er: Anhangist demq uni, chi toghnum nkares։ Ir ceghayin patkern el tarorinak e։ Tvov, grete amenaphoqrn e, tarapanqov: amenamecy, zhamanakov amenahinn e, vitchakov: amenic anphophoxy։ Amenic annpasty ir erkri dirqn e, inqy amenic hamar karchec nran։ Vorqan anhuys e tvum ir apagan, bayc ev vorqan husacogh e na։ Asenq: ir kyanqum erku ban bnav chtesav. mek: baxt, mek el husahatutyun։ Inchpes tchanaches nran, inchpes chaphes։ Ir chaphy chaphazancn e. zarmanali havasarakshrutyun, vor cayraheghutyan mej e։ «...»

Aha nayir ays bernakrin. inch e sa, iskakan grast, mejqin mi sar ber: tchkvum e, mejqy kotrum։ Ashxatanq e katarum, te inqnaxortakumn։ Vrezh uni, inch e, irenic hanelu։ Um dem e characel, vor iren e patzhum։ Vorqan uzh, vorqan ashxatasirutyun։ Apa tar tand cara։ «...» Inch e mitqy, mi phoqrik gumar shine, gna, duqan bac ane։ Mardy ir haci ev ir gorci tern e uzum linel ev voch te sra-nra caran։ Ev arden Hay nshanakum e ter... Bayc tesel eq nran, erb gaghtakan e. inch cuyl murackan։ Amenadzerntu gorcy tur, chi uzil։ Azgy ta: inqy uti։ Ev sovic kmerni anxos, anxna, kases: jgru։ Ev sa ayn gyughacin e, vor erek kataghac, gazanacac: hoghy qandum er, charcharvum, mzvum, hogin hanum։ Amenacharqash anasuny: ir arti mej։ Aynpes e havaqum berqy, karces havityan piti apri, karces voch voqi bazhin chpiti toghne։ Bayc gna ir xrtchity, hazar gogh, mard, shun u gel nra haci vra en։ Utum en nra hacy, inchpes Hayr Abrahami seghanic։

Tesel eq nra bnakarany, xlurdi cakur... Bayc ancir nra erkiry։ Inch hiasqanch vanqer, hoyakap ashtarakner, goghtrik xachqarer։ Havatal kareli e, te inqn e shinel ayd bolory։ Xosakcutyunn es lsum: hayhoyanqneri kesy ekegheci u Astvac e։ Lcrel e ir erkiry ekeghecinerov, bayc tarin mi angam chi mtnum mejy: aghotelu։ Aghotq el chi anum arorya kyanqum, ir krony erbeq che qarozel urishnerin։ Ev havatali ban e, vor ir patmutyuny amenamec kronakan paterazmneri patmutyun e, ev ays chaghotogh ceghi Narekacu shurteric trav aghotqi amenabardzr trichqy ar Astvac...

Tanel chi karoghanum ces, dzev, astitchan, qaghaqavarutyun։ Ramik e gerazancapes։ Ir Xrimyan Hayriky amenic shat katoghikosutyuny atec։ Diplomatiayi mej mi banumn e shat hogacu: ankeghc linel։ Aynqan ankeghc e ev miamit, vor ankaskaceli xoramanki ev keghcavori tpavorutyun e anum։ Minchder ir harevannery: ays ashxarhi bemi vra der katarelov miayn, cuyc en talis, te kacnov harvacum en dimacnin, Hayy iskapes kaciny ijecnum e glxin։ «Apa tchshmartutyuny», — mtahogvum e na։

Dandalosh e ev xonarh: ir Sasunci Davti nman ev anspaseli ymbost, harvacogh nra pes։ «...» erb vra e hasnum geraguyn vtangy, herosanum e hankarc ev caranum vishapi nman։ Bari e arhasarak, shoyir, ev kkoghoptvi, bayc ev, arhasarak, inqn e barekam qez, isk qo barekamutyuny vanum e։ Ayntegh, ur mi urish cegh urishneri miayn sery karogh e vastakel, Hayy gtnum e hnary atelutyun araj berelu։ Taghand e: ir dem atelutyun steghcelu։ Urishi hajoghutyan mej naxandzot e, inchpes vardapet։ Ete gzhtvec meki het, voxakal e inchpes uxt: Amen hay mi hay uni, vori het tshnami e minchev mah։ Sa nra anhrazheshtutyunn e։ Ankarg e ev anishxanakan te hasarakutyan, te petutyan, ev te gaghapharneri mej։ Ibrev zhoghovrdakan: anmiaban e, antaneli, xrovarar։

Ur heghaphoxutyun: ayntegh Hayutyun։ Bayc ibrev «akan» : cayraheghakan e։ Ir krivy ereq tchakati vra er miazhamanak։ Shahi dem, Sultani dem, Cari dem։ Asenq: amen Hay mi phoqr Shirakeci e Don Qishoti pes։ Kotoracneric amenazarhurelin inqy tesav ev inqn er, vor chxratvec։ «...»

Inchu e ayspes, inchic e dzhgoh, inch e kamenum... Inchu e ayspes anhavasar, nerhak, maghdzot, «...» anchapheli: ir veh trichqnerum։

Erevi, vrezh uni na, mi vat ban srti mej, vori hamar ev mekusanum e, vor nyute, dave, vnase։ Voch. Hayi amenamec araqinutyunn es uzum, amenaneroghamit ceghy ashxarhis mej։ Inch eghav ir patmutyuny. zarhureli jarder, xoshtangum, bnajnjum ... «...» «Jardir indz, — asum e na, — aha qo patizhy ev im vrezhy» ։ Indz tvum e, te mi shat mec viravoranq ka hayi srti xorqy, shat xory taqnvac... Indz tvum e, te dra hamar e na jardvum, yaponacu pes, vor, erb mekic xorapes viravorvum e, kanchum e ir barekamnerin, haytnum e ir viravoranqy ev vercnelov danaky: patrum e ir vorovayny։

Ayspes e Hayy։ Chi uzum, vor iran dipchen, motenan, siren tekuz։ Na mekusi e, xstakyac, bari ev azataser։

Erb nayum em Hayin, indz tvum e, te nra viravoranqy ayn arcvi viravoranqn e, vorin cac en berel bardzr lerneric։ Tprtum e, ynknum qari, aghbi mej, keghtotvum, tevery kotrum։ Kerakur es meknum: chi uzum։ Chi sirum voch strkutyun, voch erjankutyun, geradasum e tarapanq ev azatutyun։ Maghdzot e, mekusi, bayc chuni gcuc atelutyun, vor bardzr lernerin ancanot zgacum e։ Geri arcvi xor vishtn e ir srti mej։ Sa Haykn e, vorin zrkel en ir kyanqi miak paymanic: azatutyunic։

«Vochinch chem uzum dzeznic, — asum e na ir neghichnerin, — dzez lini dzer lucy, dzez lini dzer erjankutyuny, gnaceq, apreceq xaghagh ev erjanik։ Ete duq sirum eq kyanqy, es sirum em kyanqic aveli tank bany: Azatutyuny...» ։

ERG

Lusnakn elav ampn i ver,
Gishern ampshogh, inch anush.
Hovy ekav taruber,
Shnkshnkum e inch anush:
Shvin heru harachec,
Gangat arav: inch anush.
Hovy camerd indz berec
Qchphchalov: inch anush:

Mi lar, mi tacir achqerd, achqid luysn aphsos e, kancni.

Mi lar, mi tacir achqerd, achqid luysn aphsos e, kancni.
Mi txrir, nor garun hasakd mi or e var mayis: kancni,
Jan, inch es ed dardin gervel, gisher e, verj kta: kancni.
Ashxarhn el heqiat e espes, mi shtapir, khatni: kancni...

Inchqan cil caghikner cnvecin ays gisher

Inchqan cil caghikner cnvecin ays gisher,
Inchqan var caghikner zartnecin ays gisher,
Inchqan tarm drnakner bacvecin ays gisher,
Durs elan shushanner, anushner, meghuyshner,
Inchqan zil vorotac siro dzaynn ays gisher.-
Mi dzayn el indz hasav... achqs tac ays gisher...




BABIKY U NERSIKY

(hatvac "Vardananq" vepic)

Pharandzem tikiny sharunakum er aprel miandznuhu kyanqov։ I bne xelaci ev zargacac kin: ir vishty taghum er yntercanutyan ev zavakneri krtutyan hogseri mej։

Nran mec visht pattcharum naev ayn, vor ir zavaknerin evs Vasaky tanum er depi aylaservac kyanq, pokum hayreni hoghic, stipum carayel hay zhoghovrdi tshnami Hagkertin։ Kga shutov, kkangni ir glxin, kpahanji ir zavaknerin, chi nayi mayrakan zgacmunqnerin ev pokelov nranc ir srtic: ktani heravor, otar, tshnami erkir, kkorcni nranc ayntegh։ Aylevs erb kgan ir zavaknery, nranq inch kerparanqov kgan, pahpanac klinen ir avandnery, havatarim klinen irenc hayreniqin, lezvin, irenc harazat zhoghovrdin։

Babikn u Nersiky durs elan Vasaki motic sastik vrdovvac։ Nranq anmijapes gnacin Pharandzemi mot։ Erb haytnecin nran lury, na gunatvec ev dzerqy tarav depi sirty։ Da zarhureli er nra hamar։

Pharandzemy huzmunqic chgiւoer inch anel։ Harvacn sparnum er, bayc qani cher hasel, der cher zgacvum aydqan dazhan, bayc erb hasav, hima zgacvec nra uzhy։ Pharandzemy mi sharzhum arec, vor ver kena ev gna Vasaki mot։

— Inch anem, inchpes arajn arnem, — hogekan mec xrovqi mej dardzav nay Dzvikin։

Nersiky phatarvec mory.

— Gna xndrir, mayrin xndrir mez chtani, es chem karogh gnal։

— Ax, dzagukners, — harachec Pharandzemy ev kang arav։

— Nran xndrel charzhi, asac Babiky mrayl, — na ir

xosqy kani: ktani, izur teghy mayriky iren kgci nra araj։ — Isk du kgnan, — harcrec Nersiky vaxecac։

— Chem gna, — asac Babiky vtchrakan։

— Inch, piti hakarakes, — vaxecav Pharandzemy, — togh, i ser astco, ban chbanas glxid։

— Inch uzum e ani: chem gna...

Pharandzemy cnknery cecec husahat։

Na chgiter inch vtchir yndunel. hamadzaynel, vor ir zavaknery gnan. da mah er nra hamar։ Bayc na sarsaphum er naev nranic, vor Babiky hakaraki hory, ev kataghi cnoghy molucqi mej vnas ta nran։

Amboghj gishery Pharandzemy anckacrec otevanum shrjelov։ Babikn u Nersiky nstac ein anqun ev hetevum ein mor shororanqin։ Nranq xosq chein gtnum mory hangstacnelu, qani vor irenq evs anhangist ein։

Lusiny durs soghac lerneri xorqic։ Nra taxcali luysy kaxvec qaraphneric ahagin dzori mtutyan vra։ Andndum: xavari mej mrmrum er gety։ Txur ckltum er gisherahavy։

Pharandzemi sirty phghdzkac։ Na kuzenar liasirt u bardzr lac linel։ Bayc ayd txur sphophanqic el na zrkvec։ Nra vshti amen mi nshany piti tanjer ir tchanaparhord zavaknerin։ Na cher kamenum nranc visht pattcharel։ Usti ev zspec iren ev gnac nstec ir bardzin։

— Ekeq mots, — asac na nranc: mot qashelov grakaly, vori vra hangchum er ir zavakneri sirac matyany: Movses Xorenacu patmutyuny։ — Ekeq, zavakners։

Babikn u Nersiky gnacin nstecin mor koghqin։ Pharandzemn sksec kardal։ Te inchu sksec kardal ev inchu yntercman ayd dzevn yndunec: mi phoqr tarorinak tvac tghanerin։ Bayc nranq azdvecin mor jermerand lrjutyunic ev entarkvecin nran։

Pharandzemy kardac mec shnchov։ Hayrenashunch patmahor girqy kraki pes ayrel sksec, erb xosum er ayn masin, vor mer azgy teev phoqr acu e, bayc nra mej evs gorcvel en mec gorcer hishatakutyan arzhani։ Na xosum er haykazyan tagavorneri masin, voronq chgitein, te inch e strkutyuny։ Na patmum Tigran Meci masin, vor Hromi dem haghtakan paterazmner varec։

— Asel e: mer naxninery krvel en, — mtormunqov asac Babiky։

— Mer azgi baxtn aydpes e sksvel, henc mer naxahayry krvov e himq drel mer azgin, — asac Pharandzemy: urax, vor Babiki mitqy gnac depi patmutyuny, ev moranum e ir vishty։

— Henc mi glux brnakalner, brnakalner, — xosec darnutyamb Babiky, — galis en mez strkacnelu։ Bayc lav e, meronq el vochnchacnum en tshnamun։

— Hazkertin el piti vochnchacnel henc Hayk Nahapeti tshnami Beli pes, — mej mtav Nersiky։

— Nran el kochnchacnenq, — asac Babiky։

Pharandzemy sharunakec vogel։ Ara Geghecikn u Shamiramy gravecin tghaneri ushadrutyuny։ Pharandzemy bacatrec, vor tshnamin erbemn el geghecik mijocnerov e uzum strkacnel։ Petq e ariutyun ev araqinutyun unenal։

— Voch mi geghecik kin hayreniq charzhi, — asac Pharandzemy, — voch mi harstutyun, pharahegh kyanq, voch mi pativ u pharq։ Hayreniqy amen banic bardzr e, ev nra giny chi chaphvi voch mi ashxarhayin gandzov։

Nersiky hankarc hekekac։

— Inchu es lalis, mataghs, — haziv zspelov ir arcunqnery harcrec Pharandzemy, — mi lar, siruniks, ays ameny kardum em, — vor mitnerd paheq, indz chmoranaq, chmoranaq mer azgy, mer lezun։"

— Bayc mite piti gnanq, es chem uzum gnal, chem uzum, haskanum es, chem uzum, — bardzradzayn lacec Nersiky։

— Mi lac lini, matagh, kgas, ho ayntegh ches mna, — asac Pharandzemy ev grkec Nersikin։

— Ayntegh kmnanq, el et chenq ga, — mghktalov asac Nersiky։ Pharandzemy taghec nra demqy ir krcqi mej ev sksec ororel

nran։ Nersiky hekekum er ev cncvum։ Pharandzemi sirty tchmlvec, hankarc hishec, te inchpes Nersiki erexa zhamanak na aydpes grkum er nran։ Ayn zhamanak na cher haskanum, te inchu er lalis։ Baxtavor lac er ayn, isk hima...

Pharandzemy nayec Babikin։ Sa mrayl, honqery kitac nayum er patuhanic durs։

— Inch e gluxy mtcrel parskeren ha parskeren, parsic zorakan arvest, parsic pashtonya, — vrdovvac xosec na։ — Chgite mer naxnineri gorcery, anun chunenq menq, azg chenq։ Inch e mtacum...

— Na uzum e mez hayrenadav dardznel, — sharunakec Babiky, — kayrvem kraki vra: chem morana hayreniqs։

— Ha, matagh, havatarim eghir hayreniqid, — sheshtov xosec Pharandzemy։

— Sparapetin kgnam carayem։ Na mer azgi pashtpann e։

— Sparapety mec hayrenaser e, nran apavineceq, — asac Pharandzemy, — na ir vordun berel e talis paterazm։

— Erani nra vordun, — asac Nersiky, — gnanq Parskastan: kmtnem nra zoragundy։

— Chxoseq ayd banery dzer hor mot, i ser astco, kspani dzez։

— Togh spani։ Togh indz Sparapety zinvor ynduni, nra vordu het linem: togh hayrs indz spani։

— Mayrik, — hankarc ver kacav teghic Babiky, — mayrik, inch e sra mitqy, uranal hayreniqy...

— Ax, Babik, matagh, mi asi, togh es araj mernem, heto ayd lini, — asac Pharandzemy։

— Apa inchu e kataghum, erb Sparapeti anunn enq talis, inchu e nran dem։

— Marzpan e, vaxenum e ir pashtonic, — bacatrec Pharandzemy։

— Isk Sparapetin, Sparapetin inchu e atum, — barkacac sheshtec Babiky, — inch e arel nran Sparapety։

— Sparapety andznazoh mard e, nran vov karogh e atel, na mer hayreniqi pashtpann e։ Ete nran atum e dzer hayry, mec meghq e gorcum։ Ax, astvac hasni indz u dzez։ Xeghtch zavakners...

Pharandzemy txur nayec ir vordinerin ev gluxn ororec։ Bayc gishern ancnum er, hetevyal ory Babikn u Nersiky tchanaparh kynknein։ Harkavor er, vor nranq qnen։ Hogatar mayry dra masin er mtacum։

— E, parkeceq, qneceq, zavakners, — asac na, teev na kkamenar, vor verjin gishery erkarer minchev havityan, chgar sevumut aravoty։ — Voch, voch, mayrik, menq chenq qni, — merzhec Nersiky ev pharvec mor krcqin։

Na ayd gisher bolorovin erexayacel er։ Isk sa aveli er (xocum xeghtch mor sirty։ Isk Babiky ir mtqeri het er։ Na inch-or vtchirner er gcum ir hogu mej, payqari vtchirner, vorov ev himikvanic patrastvum er dimagravel hory։

— Chem gna, — haytnec na vtchrakan sheshtov։

Pharandzemy vaxecac nayec hamar tghayin ev anhangist ver kacav teghic։ U minch Babiky vrdovvac man er galis, na, hetevelov nran, hordorum er, vor et kena sur varmunqneric։ Bayc na giter, vor henc ayd et kenaln er mec aghety ir hamar, voric sarsaphum er na: bazhanvely ir zavakneric։

Tanjali gishery mrayl trchni pes kaxvel er amroci vra, ayn otevani vra, ur Pharandzemy andzkutyamb spasum er ir zavakneri ev hor yndharmany։

Tghanery tmrecin verjapes ev ynknelov bardzerin: henc teghnuteghy qnecin։ Dzviky cackec nranc, Pharandzemi het miasin nstecin nranc glxaverevy: hskelu ev verjin angam ditelu nranc։

JUTAK ev SRING

Vov hnarec jutaky…ov hnarec sringy…

Tarm garun er, ory paycar, kaputak, angesi mtin antari purakum tchaxrum ein trchunnery, hovy galis, tel—tel tanum er careri tevern u qghancqnery, arun qchphchum, ev geghecik Lakymen sirum er erjanik Hayantun:

Hayantin eghegnuti mot teq ynkel, annpatak egheg er tashum u qaghcr mitq anelov nayum Lakymein, isk Lakymen caghik er qaghum u ergum. ev aynqan erjanik er na, vor cher imanum, te inch er ergum:

Xosum er heqiatakan antary, bzzum hska phetaki pes li kyanqov u ergov:

Nayum er Hayantin ir sirac aghjkan ev annpatak tashum, tashum er eghegy, den dzgum, nory vercnum, eli tashum: Heto: inchpes eghav: tashac eghegy drav bernin u sksec phchel: Eghegy meghm sulec: Hankarc mi charatchtchi mitq cagec nra glxum… Zhptac qti tak u eghegy arnelov gnac mtav tpheri mej: U minch Lakymen miamit, ir hamar ergum er arvaki aphin: Hayantin sksec sulel eghegy u nmanecnel nra ergin: Skzbum sulocy dzhvar u kopit er, bayc shutov aynpes varzhvec, vor patranqy hajoghvec: U sksec bardzr u hamardzak krknel Lakymei angitakic ergn u xaghery:

— Hayanti, — hankarc staphvelov dzayn tvec aghjiky, — ayd vov e indz tnaz galis:

— Chgitem, —asav Hayantin tpheric durs galov: charatchtchi zhpity haziv zspelov:

Bayc Lakymen tesnelov nra dzerqi eghegy: glxi ynkav:

— Satana, eli mi ban hnarecir, lav eir tnaz galis, el chanes:

Bayc Hayantin dzerq chvercrec ir hanaqneric: Aynqan nvagec, aynqan sran—nran tnaz ekav, vor te gorciqy katarelagorcec ev te lav nvagogh darav: Nvagum er u amenqin zvartchacnum:

Mi txur tgha el kar, Naly, vori sirum er Lakymein: Txur, husahat knayer sran, karces mayr mtnogh lusnyak lini gunat, pghndzaguyn: Lakymen giter nra sery, bayc, eh, erjanik er, cher mtacum nra masin: Asum ein: cndac e ayd tghan, vorovhetev menak shrjum e antarnerum ev horti aghiqner kaxum cari tchyugheric, choracnum, volorum: Cicaghelov asum ein, vor na el inch-or nvagaran e shinum…

Ev aha mi angam antarum Hayantin u Lakymen jahel tghaneri het nstel mi cari tak hangstanum ein: Ergum, zvartchanum ein tghanery garnan sezi vra, ev nranc qrqijy antari lrutyan mej karkachum er getaki pes:

Ayntegh er ev cer banasteghc Xalduny, vor ekel nstel patanineri mej: zvartchacnum er nranc ir araknerov ev inqn el zvartchanum: lselov nranc anhog qrqijy:

Ayntegh er ev Naly, vor herun, xoteri vra nstac nayum er pataninerin anzhpit u txur:

— Hayanti, — asav banasteghc Xalduny, — mi ban nvagi: lsenq: Ay, Naln el, asum en nvagel gite. na el voreve ban knvagi, kzvartchananq: De, dzez tesnem, jahelners:

— Ayo, nvageceq, nvageceq, — dzayn tvin bolor tghanery ev zvartacan:

— Nvageceq, — katakec charatchtchineric meky, — ev vov haghti, togh na lini Lakymei sirun arzhani:

Bolory cicaghecin: Tchptac lusacicagh Lakymen ev uraxacav, vor Hayantin piti ir shnorhqy cuyc ta: Zhptac naev Hayantin, bayc hegnoren, inqnavstah ev achqi takov nayec Nalin, vory ansharzh nstel er: cicagheli gorciqy tevi takin: Hayantin hamadzaynec:

Ev vor cuyc ta, te inqy ah chuni, haytnec, vor araj inqy knvagi. "Nvagem, togh dzaynery ktren", — mtacec na ir uzhy gitakcelov:

Teq ynkav geghecik Lakymen phartam caghikneri vra, patanineri shrjanaki mej, karces dzyunaphayl lusin liner: sev notchineri mijic nayelis:

Amenqy akama nayecin nra lusaphtit demqin u sksecin erazel:

Zhptac geghecik Hayantin, u ayd zhpiti het colac nra dzyune atamnashary:

Zhptac naev geghecik Lakymen, ev nra vayrahak sev tartichneric kax ynkav sirun, manrik zhpity:

U Hayantin sringy dnelov varditeri shrtunqnerin: sksec nvagel:

Durs trav nvagy u gnac, hovi pes shnkshnkac u surac lranist hovti mej: Ev sulocnern aynpes aratoren shagh tvec, vor karces aghbri margartashar u klklan katilner linein qareqar taphvelis: antari hstak lrutyan mej: Byureghi pes maqur ev arcati pes hnchun er ayd sulocy, arat, zarmacnogh, shoyich u harbecnogh:

Ev inch bazmazan xagher, inch patranq… karces soxakner u saryakner linein irar dzayn talis, erjanik mayisin; Ev inch zvartchali tnaz erku erjanikneri, vor caghikneri mej karces trvralis, xaghalis linein ev mi sirac u sirvac aghjik qrqjalis lini, erjanik moracutyan mej:

U ayspes clvlac u klklac eghanaky, arag, inchpes ltchaki kayckltuq ev mi verjin zhxorov unkndirnerin shshmecrec u neti pes trav, ktrvec:

— Apres, Hayanti, apres, — dzayn tvin amenqy hiacac:

— Apres, Hayanti, — asav Lakymen: chkaroghanalov cackel ir hiacumy ev gurgurot achqerov nayec sharagunac geghecik patanun:

— Inch tcharpik elevejner, cheir asi, te mard er nvagoghy, — xosec miny haphshtakvac:

— Hym, tchartar nvag er, —asav banasteghc Xalduny:

— Apres, Hayanti, apres, — krknecin amenqy miaberan ev caghikner qaghelov netecin nra girky:

Lur er Naly… ansharzh: inchpes gisherva lranist u mrayl ardzan: Unqery xozhor, zusp sasty achqerum, hivand ir xorhrdavor arvestov: getnin er nayum, misht tevi tak seghmac tarorinak gorciqy:

Herty nrann er…

— Eh, himi el togh Naly nvagi, — kargadrec cer banasteghcy:

U minch Naly kpatrastver: mi shshuk ancav bolori mej, erb nayecin nra cicagheli, hoghi guyn gorciqin:

— Shereph e, — phsphsac meky u qich mnac phrtkar:

— Tiak e, — asav myusy, — vercnes, mardu mejqin takes:

— Spaseceq, guce mardy uzum e ir ayn agheghov burd gzi, — cicaghec errordy:

Zhptac minchev angam Hayantin, ev char er ayd zhpity:

Miayn Lakymen chxosec: Erb nayec Nali achqerin, zgac, vor ayd patanu mej taqnvac e mi mrayl u aghetavor hogi: Ev mi anorosh ah mtav sirty:

Nayec nran ev cer banasteghcy ev gluxy tetevaki sharzhec:

Ev na, ayd xorhrdavor Naly, hankarc shurjy nayec vogevorvac, vtchrakan: Hankarc gunatvec, kerparanaphoxvec, ev bolory sastvac shunchnery pahecin: Ev na gorciqy cnkan, inqy vran kracac inchpes getnahak, lacogh ureni: hankarc jlut, nihar dzerqov qashec agheghy lareri vrayov u sksec:

Tarorinak dzayn hanec ayd gorciqy: Txur u maghdzot mardu dzayn: Inchpes sirty lcvac mard, vor haziv e zspum hekekocy: aynpes ayd xeghdvac dzayny canr u txur sksec doghal ev hetzhete lcvelov uzheghacav, cavalvec u gangatavor sheshtov mi harcmunq arec, heto zspelov ir phghdzuky noric srtin ynkav, marec:

Heto — ibrev dran patasxan—mi urish dzayn, aveli uzhegh ev hnchun, sksec vorb dzaynov srvel, arcarcel mi txur patmutyun, aynqan txur, vor karces tarapac mardkutyan vepy liner: Sksec aynpes heckltal, aynpes hongur—hongur lac linel, vor careri bnery lcrec taxicov, trtmecrec caghiknery, sarecrec arevi luysy, horizonum cavalvec anapatneri anhun trtmutyamb ev ashxarhy dardzrec txur—txur vshteri hovit: Lurj er ayd eghanaky, inchpes mahy, ev ankeghc, inchpes mardus mej taqnvac sirty: Srtic er, — aha te inchu aynpes sastec u haphshtakec amenqi sirty: Tchshmarit er ayd ergy, ev amenqy trtmac kaxecin gluxnern u aydpes getnahak mtacel sksecin ayn mec tarapanqi vra, vory gites, vor ka, tchshmarit e, amenureq, amenqi hamar:

U aydpes gnac eghanaky, taqacav: U vonc husahat anapati shurteric: inchpes gerezmanic: durs gar daluk lusnyaky ev anapatin nayer ir mereli demqov, aynpes hankarc durs elav chorrord lari txur dzayny u ergec canr, liadzayn u tirabar: U erb dran xarnvec naev errord lary, lsvecin aynpisi vornocner, karces ayd ankendan anapatum lcvel ein gos tataskner, vor parav dzerqeri pes odum karkamac gut ein aghersum: Bayc chkar gut… Hankarc zayracav eghanaky, ancav barak lareri vra u sksec aynpes soghoskel, hecel, inchpes xorshaky phchelis liner, taruberelov ayn tatasknery, vor xelacnor sharzhumnerov karces kocapar ein brnel: Ev erbemn lsvum ein aynpisi tchrocner u lacer, karces husahat miaynutyuny, nstac avazneri vra, phetum er ir gorsh mazery:

Aynpes ergec, ergec u heto meghmelov hashtvec, heracav u txur taxicov srtin ynknelov lrec…karces noric mtav ir gerezmany:

Mi cptun isk chlsvec: Unkndirnery qaracac ein: Amenqy nershnchvac ayd xor nvagov: mrayl hayacqnery bardzracrin depi Lakymen u Hayantin:

Aha te vorn e nvagy:

Cac drec sringy partvac Hayantin u naxandzaxndir nayvacqy ahov ughghec Lakymein: Mraylvel er Lakymen: Bayc ayd mrayly nman er mi tetev tuxpi, vor galis sqoghum e geghecik mayisyan ory: Tchisht e, vaxov ein lcvac nra vorsord tesac eghniki achqery, bayc na bardzracnelov ayd shoghshoghun achqery: depi Hayantin: asav karces neghacac:

— Gnanq tun, Hayanti:

Tghayqy harcakan hayacqov nayecin Lakymein u chhaskacan nra erkyughy: U minch amenqy shphotvac achqerov nayum ein nran, na ver kacav u Hayantu het heracav:

Erb qich heru ein, phsphsac.

— Es qez em sirum, Hayanti, qez, na aynpes txur e… na indz vaxecnum e ir gorciqov: Nra nvagy odzi pes mtav sirts u galarvec: nanq, nvagi sringd ev noric uraxacru indz:

nac na, ev mrayl shirmaqari pes mnac Naly: hayacqy depi heracogh ansirt u geghecik Lakymen, doghdoj dzerqy gorciqin seghmac:

Mnacin unkndirnery ev cer banasteghc Xalduny:

— Apres, Nal, — asin nranq, ev ayd asin mi dzaynov, vorov mxitarum en merelatererin:

Txrec Naly ev gluxy kaxes: Hankarc bardzracrec ir gorciqy ev uzum er qarin xphi kotri, bayc miayn darnoren odum taph talov drec ev gluxy apheri mej arac: lrec:

Nayec nran cer banasteghcy: zhptac gorovalic achqerov u canr taph talov ir alevor gluxn asac.

— Inchu es uzum kotrel ayn gorciqy, vor qez het e cnvel ev qez het piti merni: Nal, du ayn mardkancic es, vor mec tarapanqi hamar en ashxarh galis: Ev qo nvagy ergn er ayn mec arvestageti, vori nershnchoghy mahn e eghel, ev vory lacel e steghcelis: Na arden bac e arel ashxarhis bolor xndutyunneri u caveri drnery ev nayel ners: Eh, Nal, qonn e iskakan arvesty, u el voch mi gorciq chka hnarelu: Inch e sringy sra mot — akanji zvartchutyun ev urish vochinch:

na, kyanqi mej tshvar ev arvesti mej erjanik Nal, gna, krir aknakur tageri tagy, ev togh ashxarhis struknern u arqanery glux xonarhen qo arvesti arjev:

U tanjvir… Ayo, Lakymen sirum e srngaharin, vory nran talis e hamestneric hamesty, bayc mardkanc hamar tankeric tanky — ays kyanqy ev nra uraxutyuny: Na qez chi sirum ev inchu siri… Du kmashes ayd titerniki kyanqy qo ankshreli tarapanqneri mej: misht lsel talov qo ashnan kocern u mahvan dzayny…

Ev inch, du nran ches el karogh sirel, aghetavor hogi, vorovheteev qo arvesty siroghy urish ban chpiti siri ev arzhi, ev mite karogh e urish ban sirel…


"VARDANANQ" (hatvacner patmavepic)

* * *

Hayoc ayrudzin hasav tchakat, ur teghavorvac ein parsic zorqery: misht entaka qushanneri anaknkal hardzakumnerin ev patrast nuyny dardznelu nranc: Zorqeri tchambarery taqnvac ein criv, anapati ijvacqnerum ev hovitnerum:

Glxavor tchambarin motenalis nkatecin irenc dimavorogh mi phoqrik zoramas: Da Nyusalavurti teghakal Zora zoravarn er, vor galis er yndaraj: Erb motecan, Zora zoravary zvartadem voghjunec ayrudziin, zinvorkan voghjaguranqov grkvec Garegin ishxani het ev apa bardzradzayn harcrec ayrudzii voghjutyuny: Gareginy patasxanec, vor ayrudzin voghj u hajogh hasav tegh ev patrast e yndunelu martakan hramannery: Gnacin tchambar: Zoravary hay ishxannerin hravirec ir taghavary:

Yntriq tvin: Zora zoravary: hisunic anc, korovi ev shat axorzheli zorakan, zvartchaxosutyamb zatvum er hay ishxanneric: Na durs ekav shat mterim ev hatcheli zorakan: Hishec Vardan Mamikonyanin hatuk harganqov:

– Menq unenq shat martakan zoravarner, bayc Vardan spasalar chunenq: Cher kareli aydpisi zorakani bantarkel…– cavec Zora zoravary:

Yntriqy kartch tevec, vorovhetev hyurery hognac ein: Zoravary ardzakec nranc ev baremaghtec xaghagh qun:

Gishery mi arzham xaghagh er: Sakayn lusademin parsic galaraphoghy tagnap hnchecrec: Harevan tchambarnerum parsik zorqy votqi elav: Gareginy vazec Zora zoravari mot:

– Qushannery hardzakman en patrastvum, – asac Zora zoravary, – gnum enq marti:

– Anshusht, naev menq piti ganq, – harcrec Gareginy:

– Voch: Duq hangstanum eq mi qani or:

Parsic zorqy, erku tevi zatvelov, gnac tchakati gicy: Tchambarum mnac miayn hayoc ayrudzin:

– Kargin mard e erevum ays Zoran, – nkatec Arseny, – terevs azniv paterazm tani mez…

Aravotyan tchepagnac ekav Zora zoravaric: shtap arshavov tchakat hasnel. tagnap e: Garegin ishxany kanchec ishxan hramanatarnerin ev ktakec mahvan depqum ayrudzin ghekavaroghneri hajordutyuny: Arsen Yncaynoc, Tatchat Gntuni, Nerseh Qajberuni, Arsham haryurapet: Ayrudzin hasav tchakat: Ancayr anapat, voch mi nshan tshnamu: Xaghaghutyun, inchpes naxasteghcman orerum: Avazi merac aliqner ev amayi horizon:

Hayoc ayrudzii dirqy voroshvec: parsic zoragnderi erku teveri mijev: Zorqery sharzhvecin: patrast mtnelu mart: Sakayn qushanneri ev voch mi nshan: Hayoc ayrudzin sovor er qushanakan paterazmin: Qaj giter qushanakan anapati xardavanqnery: Aynpes vor tchakati amayutyuny chzarmacrec Gareginin:

Zora zoravary ekav stugates, gohunak ditec ayrudzin, hramanatarnerin, apa hayacqy pttecrec bolorin mek-mek, ev hankarc achqery lcvecin: Na xeghdvac dzaynov inch-or shshnjac, voric miayn lsvec vorosh "aphsos" bary: Heto hramayec:

– Kspaseq, minchev mer erku tevery kgrohen, kmtnen mart, apa miayn kgroheq duq: Groheceq sheshtaki, qarasmbak, xrveceq tshnamu sharqery:

– Hramand, – asac Gareginy:

Zora zoravary voghjagurvec Garegini het, hamburec nran jermagin: Heto dardzav bolorin:

– De, zavakners, qajari zavakners, Vormizdy dzez ognakan:

– Amen, – asac voghj ayrudzin haykakan kargov: Zora zoravary heracav:

Minch na khasner ir gnderin, anapati takic busan qushanakan gndery: Nranq, photorkelov, arag, mejyndmej ktrelov irar, arag el kang aran kisabolorak. cher haskacvum: hardzakman, te pashtpanman patrast:

Parsic aj tevy dandagh arajacav: Nran hetevec dzaxy: Hayoc ayrudzin mnac kangnac:

– Tarorinak razmakarg e, – mrmrac Gareginy:

Yst erevuytin: qushannern el ayd mtacecin: Chsharzhvecin: Bavakan arajacan parsic zoramasery, bayc qushannery mnacin ansharzh: Tchepagnac ekav Zora zoravaric. "sheshtaki grohel":

– Groh, – hramayec Gareginy ev araj netvec:

Ayrudzin slacav depi qushannery:

Gareginy anhangstacav ev sksec arag lucel haneluknery: inch er ays razmakargy: Havasarvelov parsic zoramaserin: Gareginy nkatec, vor nranq hetzhete dandaghecnum en yntacqy: "Dav…"– kaycakec hankarc Garegini glxum: Haskacav: Zora zoravary patrastvum er nuynpes "sheshtaki" et shrjvel, inchpes sheshtaki qushanneri berann er talis haykakan ayrudzin: Arden motenum ein qushannerin, vor parsiknery sheshtaki et sharzhvecin: Barebaxtabar qushannery chein sharzhvum: Gareginy hramayec dandaghel mi phoqr ev kanchelov myus hramanatarnerin: asac.

– Dav e, ishxanner…– ev hramayec.– dandaaagh:

Ayrudzin kotrec taphy: Ishxannery zarmanalov hetevel sksecin: Arden ayrudzin aynqan er motenum qushannerin, vor parz tesnum-tesnvum er: Qushanneric chors-hing hecyal araj ekan ev kang aran:

– Im hetevic, – hramayec Gareginy ev araj trchelov: ayrudzin shrjec tarav parsic vra:

Parsiknery glxi ynkan iskuyn ayd sharzhman npataky ev hardzakvecin hayeri vra: Gareginy kotrec ayd hardzakumy aveli vtchrakan grohov: Arajin kartch harvacnerov na mi phoqr kasecrec parsikneri taphy ev iskuyn et shrjvec ev sheshtaki trav depi qushannery: hanelov saghavarty ev tchotchelov odum: Nuynn arin ev zinvornery: Qushannery haskacan ev cicaghov u vayri gochyunnerov yndunecin ayrudzin: Parsiknery kang aran anvtchrakan: Apa zgalov uzheri gerazancutyun qushanneri koghmum: arag teghi tvin, qashvecin: Gareginn iskuyn buzhakner ugharkec martadashty: viravornerin ognutyan, ev ayrudzin tarav depi qushanneri hramanatary: Qushannery seghm oghaki mej aran ayrudzin ev lur spasecin irenc hramanatari kargadrutyan: Kartchotn, sheghakn, sakavamorus hecyalner: nzhuygneri het miamarmin, irenc xoramank ev miazham miamit hayacqnerov chaphecin noreknerin:

Qushanneri zoravary: hamarya anmorus, anerevakayeli qajaroghj mi eritasard. sur u zvart nayec ayrudziin ev parskeren imacogh targmani mijocov voghjunec.

– Xaghaghutyun ev voghjutyun qajari zinvornerin:

– Anapati vordinerin xaghaghutyun ev voghjutyun:

U sksvec hardzuphordzy:

– Inchu phaxaq:

– Nranq mer tshnaminern en, – asac Gareginy:

– Vor erknqi takic eq:

– Arevmtyan erknqi, – targmanec ev harmarecrec Arshamy, vor eghel er Qushaniayum ev giter nranc votchy:

– Vov e ceghapety:

– Zoravar Vardan Mamikoneic tery:

– Avartany ha, ha… Qajari zoravar e: Ur e na:

– Krvum e parsikneri dem:

– Inchu:

Gareginy bacatrec: Qushan zoravary lsec ushadir ev lurj, bayc hetzhete sur zhpity shoghac phoqrik achqerum, ev na bardzr qrqjac.

– Boloris erkiry mek che… Ho, ho, ho, ho… Mi qich duq sharzhveq, mi qich: nranq, harmarveq. eli:

Qushanneri zoragundy hrhrac mi cayric myusy:

Gareginy bacatrec krkin: Bayc qushan zoravary ban chhaskacav: Apa ancan bun gorcin:

– Baxtavor tegh e, – harcrec zoravary ir hetev kangnac brdot shamanin:

– Baxtavor e, togh varen irenc kraky xaghaghutyamb, – asac shamany:

– E, mnaceq mer erkrum, – asac zoravary:

Gareginy haytnec ir mtadrutyuny: Vrkana covi apherov hayreniq veradarnal ev krvel parsikneri dem: Qushan zoravary kntchrotvec ev lrec:

– Qushan ishxany chi vstahum mez…

– Inchpes karogh em chvstahel, – asac qushan zoravary lurj, – ay, – maty meknec razmadasht, ur ynkac ein hay martiknery, – aryuny havatarim e, bayc mer anapatnerov ancnum en miayn gaylern u menq…

– Zoravar, handzn enq arel krak-jur, ah-mah, – vtchrakan xosec Gareginy, – miayn tur mez mi ughecuyc u mi havatarmaxosq:

– Ktam: Duq u dzer tchakatagiry:

Qushan zoravary bacatrec, vor Vrkana covic arevelq vorosh tegh irenc ashxarhn e, ev ayrudzin kgna ijevannerov, aynuhetev sksvum e hephtaghneri ashxarhy, ev ayrudzin petq e nor dashinq kri nranc het:

– Vortegh e verjanum dzer ashxarhi sahmany, – harcrec Gareginy:

Zoravary minchev akanjnery zhptac: phaylecnelov ir spitak atamnery ev apa ankarogh zspel iren: bardzr qrqjac.

– Sahman… ho, ho, ho… trchogh avazi, nzhuygi, sri het inch sahman: Trcnum en, arotnerd phoxum. vorn e nrany, vory: qony: Mer ashxarhy trchum e: Erevi dzer ashxarhy kangnac e, ho, ho, ho…

Gareginy asac, vor kmekni, erb zoravary tuylatri:

– Hangstaceq der, – patasxanec zoravary, – srbazan shamany knayi astgherin, kimana gnalu zhamy:

Qushan zoravary hramayec ir gnderin qashvel motavor tikunq: Toghnelov hayoc ayrudziin mi ughecuyc, vor heto hasnen: inqn ir gnderov slacav, qamu pes korav anapati horizonum:

Gareginy tchanaparh ynkneluc araj ayrudzin et tarav martadashty, ur ynkac ein mi qani zinvorner: Nranc mi masy viravor er, voronc vercrin nzhuygneri vra, isk spanvacnerin havaqecin taghelu:

Mi xumb zinvorner ancan taghman gorcin: Nranq mrayladem hevalov sksecin phorel gerezmannery: Ayrudzin shrjapatel, txur ditum er gaji pes dalkahar spanvacnerin, vor sarac achqerov nayum ein otar erknqin: Mi ashxuyzh, hamarya patani zinvor, charatchi achqery pspghacnelov, pind grkum er diaknery, hamburum, dnum er gerezmani koghqin: Hasakavor phoroghy, qrtinqy srbelov, xul mrtmrtum er nra vra ev amen angam spanvacnerin nayelis dzerqy xnamqov qsum er spanvacneri demqin, srbum aryuny kam phoshin:

Gareginy nayum er qaracac, inqnamphoph: Na saghavarty hanec ev gnac depi bac gerezmannery:

– Tghayq, – hankarc borboqvec na, – tghayq… aha dzez hayreniqi zinvornery. Menq sranc ktoghnenq hima otar ashxarhi hoghi mej….– huzmunqy xeghdum er nran, – eghbayrner… Menq krvum enq hayreniqi azatutyan hamar: Menq zinvor enq: Shat angam em es zinvorin ugharkel mahvan: Inqs mah shat em tesel: Zinvory lac chgite: Bayc es aha dzer arjev lac em linum… Knoj pes… Sranc mayreri tegh… Sirts e ktratum, vor sranc petq e toghnenq otar erkrum… vor arzhani cheghan tesnelu hayreniqy: Haneceq hayreni hoghy, caneceq sranc srtin, togh hangist qnen, achqery chmnan mer hetevic…

Chdimacav ev ayrudzin: Lsvecin xul hekekocner: Hanecin qsaknery ev sksecin hogh canel zohvacneri krcqin:

Zoragndi qahanan, vor keghc uracman zhamanak cptvel er zinvori zgestum, kartcharot aghotq asac zohvacneri vra: Heto arag taghecin: Gareginy et qashvec, nstec nzhuygy ev dardzav krkin zinvornerin.

– Tghayq, ete ayd el hramayely dzers liner, khramayei dzez: chmerneq, minchev khasnenq hayreniq: Amen mekd tank eq indz hamar: Lav xnameceq, ogneceq irar, durs ganq ays ahavor ashxarhneric:

– Patverd katar, zoravar ishxan, – asac ameni phoxaren Arsham haryurapety:

– De, astvac dzez pahapan, gnum enq ancnelu krakn u jury, ahn u mahy: Araaaj…

Ayrudzin tetev vargov surac anhetacac qushanneri ughghutyamb: Erevac nranc tchambary:

– Inchu eq krvum parsikneri dem, – harc tvec Gareginy qushanin:

– Avazy durs e anum mez, ishxan, – patasxanec qushany:

Gareginy sksec mtacel ughecuyci ev nranc zoravari asacneri masin: Isk qushany inqn iren sharunakec bardzr.

– Cackum e shenery, qaghaqnery, arotnery, getery… Mahi pes galis e hetevnerics…

- Amen zhoghovurd mi cav uni, – asac inqn iren Gareginy:


* * *

Erkar u dzig gnum er hayoc ayrudzin Vrkana covi arevelyan dzhni taphastanov: Dzyuny nstel er canr u mahatip: Nzhuygneri shncharutyan golorshin cxum er sharqeri vra: Hecyalnery: kisamerk, patarotac, kmaxqacac, ororvum ein canr u lur: Gareginy bolor hramanatarnerin sharel er iraric havasar heravorutyan vra, arjevic gnum er Arseny, isk etevic inqn er Arsham haryurapeti het:

Canr, anhnarin darnutyunneri u tanjanqneri sharan eghav ayrudzii kyanqy ayn oric heto, erb xoracav Qushanac anapatneri mej: Qushan zoravari qaghcr yndunelutyuny phoxvec darnaghi dazhanutyan ev brnutyan: Geriver tank vtcharec ayrudzin ir hyurynkalvelu ev snvelu hamar qushan xaqanin: Ayrudzin partavorvec krvel qushanneri nerqin tshnamakan cegheri het chor, amayi anapatnerum, Oqsosic arevelq: Tchisht e, voch qushan hramanatary ev voch el xaqany hatuk atelutyun chnyutecin ynddem hay ayrudzii: Nranq miayn drsevorecin irenc heghheghuk, anhastat bnavorutyuny: nman irenc shrjapatogh cegheri kam henc ayn bnutyan, vori mej aprum ein: Nranq uxt chdrzhecin ev dashinq chxaxtecin, vorovhetev ev uxty, ev dashinqy, ev ayl voreve paymany nranc hamar mi xosq er: asvac miayn mi zhami hamar, vory heto moracvum, teghi er talis ayl verabermunqi:

Haravayin Qushanac erkrum carayutyunner matucelov ev zoragndi snumy mi kerp pahpanelov: Gareginy karoghanum er "gorcer" handzn arnelu patrvakov sharzhvel depi hyusis: Na dzevacnum er, te aylevayl cegheri dem marter e mghum ev shat angam ancnelov "tshnami" ceghi koghmy: araj er sharzhvum:

Ays darnadazhan tapharumnerin, hogespar krivnerin ughekcum ein sovaharutyunnern u mardkayin korustnery: Gishaker trchunnern ein tchaxrum zoragndi glxaverevum, ev chaxkalnery, gaylern u boreninery: soskum nranc koghqeric u hetevic: Isk sranic aveli anhandurzheli er charagut otari ceghi hacy, ansirt xortutyuny, angtutyuny:

Tochorashunch avazabuqeri, daranaghi horajreri, anshunch, anmard, amayi anapatneri bavigh er da, voric durs galu hnar chkar aylevs: Ashxarhy karces qaosi mej er, ur bnutyuny: sandzardzak u inqnishxan, brnadatum er, averum, zhxtum, xlum mardu amen apaven, amen hangrvan, kyanqi karg, kyanqi iravunq, mi tegh, mi ankyun, mi cack, mi vorj: Ev ayd tarerayin, otar, tshnami qaosi mej mardu achqy voronum er ayd ankyuny, buny, mi mterim dur, krak, zhpit, kyanq, mi jermacac mardkayin shinvacqi, mardkayin goyutyan nerkayutyuny: ayd ancayracir, dzhni amayutyan, mahi ahegh tagavorutyan mej:

Ev aystegh er zgacvum, te inch gin uni mi qoghtik, mi vran, mi tnak, mi shen, verjapes mi qaghaq, mi mardu kam voghj mardkutyan sireli tchartaragorc shinvacqy, nra shnchi, hogu nerkayutyuny:

Kariqy hatchax stipec krvavardz pahanjel "dashnakic" ceghic: Heto sksec lqac pasharneric vercnely: Verjy sovn u mahvan sparnaliqy harkadrec martakic qushanneri het avary bazhanel, verjy: avar arnel… Sksvec hetzhete vayrenacman mi yntacq, vori dem skzbum krvum er Gareginy, bayc verjy inqn el zijec ev dazhanacav:

Srvandztya Gareginy shat er tanjvum ays phaxusti dzernarkman hetevanqic: Na zgum er, vor Hayoc ashxarhi araj aryamb ev hogov patasxanatu e: Heti ishxannery evs irenc mej xosum ein ayd masin, bayc chkamenalov xrovel Gareginin: lrum ein nra mot: Sakayn ev bolory haskanum ein naev ayn, vor baci ays vtangi xaghy: urish voch mi hnar chkar ayrudzii hamar, ev vor ays anhnarin tarapanqneri mijov miayn karogh en nranq hasnel hayreniq…

Hognabek zinvorneri mej kayin naev bazmativ viravorner, vor nzhuygneri tamberin kapvac kam irenc basheric brnac, beranqsivayr parkac, tnqalov, erbemn antaneli cavic tchchalov, qash ein galis sharqeri het:

Meky nrancic: canr u dzhvary, erku dzerqerov nzhuygi bashy brnac, seghmum er atamnery, krtchtum ev demqy kckelov: zspum, vor dzayn chlsvi: Verqy bacvel er, mrmrum er, ev hnar chkar erti zhamin kapelu: Zinvory verq er stacel qushanneri krivneric mekum, ev andadar tapharumnern u erty hnar chein talis xnamel nran:

Na heru cher Gareginic, vory ditmamb yntanum er viravornerin shat mot: xstoren hskelu nranc:

Zinvornery chein xosum, mrtmrtum ein miayn hatukent u mrayl nayum taphastanin:

Miayn canr viravorn er qti tak mrmrum mi erg, vor mert phoxvum er trtunji, mert ymbost anecqi, erbemn el iskakan meghedii:

– Dimacir, Arshak, – asac mi ashxuyzh zinvor: hognac u marac achqerov, – dimacir, vor tegh hascnenq: Ho chenq toghnelu qez gayli tchash:

– Chem dimanum: inch em anum, – tnqac Arshaky ev husaxarn vshtov nayec amayi dzyunerin:

Na sksec mrmral qti tak: Lac er da, te anecq: Ev ays, ev ayn: Heto anhnarin tchigov shtkvec tambi vra, nayec chors koghm, ynkernerin ev sksec ergel.

Hayreniq im, hayr im, mayr im,

Hayreniq im, huys im, luys im,

Ur es, ur:

Andzkalid im, hur im, jur im,

Sirelid im, buyn im, tun im,

Ur es, ur:

Ergec Arshaky ev xoshor, sev achqery varvac u karotali nayec zinvornerin: Na hevum er nkateli uzhov ev dzhvarutyamb: Zinvornern zgum ein: na kynkni: Hetevic aragacnelov nzhuygi qaylery: ekav Gareginy: Na anhangist er:

– Ha, inch vitchaki en viravornery, – harcrec na zinvornerin:

– Der dimanum en, ishxan, – patasxanecin nranq:

– De, ari kaceq, khasnenq:

– Hramand, ishxan, – bolori tegh tuyl dzaynov xosec mi viravor:

Gareginy gaghtni nayec Arshakin: Viravori achqerum ayrvum er mi aynpisi karot, aprelu tench, anhusutyan mi taxic, vor Gareginy shrjec eresy:

Bayc Arshaky bardzr harachec ev apa nvaghot achqery dardzrec zinvornerin.

– Ijecreq, chem karogh:

Zinvornery lrecin, chmotecan:

Sharunakecin gnal: Voch voq cher nayum Arshaki koghmy: Viravorn uzec mrmral ev aghachakan nayec zinvornerin:

– Ijecreq, – hramayec Gareginy:

Mi xumb kang arav. Arshakin ijecrin: Myus sharqery gnacin:

Arshaky xoshor achqery bacec nranc vra, huzvec ev sksec mrmnjal: Heto dzery bardzracrec ev sksec taphaharel tuyl u marogh sharzhumov:

– Gnaceq, dzez matagh, indz togheq, achers tareq: tesnem nranc…

Sharqern ancnum ein lur u xstahayac:

Arshaky liovin achqer er darel, vor mghktacnum ein nayoghin: Arshaky petq e merner, Arshaky piti mnar ayd charagut, ansirt otarutyan mej:

Bolorn ancan: Gareginy hramayec mnacacnerin evs gnal: Mnacin inqy, Arshamy, tiknapahy ev mi buzh zinvor: Verjins gluxy tarav-berec ev nayec Gareginin, haskacrec, vor shut chi merni: Garegini mej xosum er tanjogh nerqin dzayny: Xstasirt zorakany aystegh nrbazgac mard er darel: Nran tanjum er voch zinvori kyanqi korusty, ayl azatutyan zinvori dzhbaxtutyuny, vori pattchary inqn er kam iren er hashvum: Ayn oric, erb hrchakvec hayreniqi pashtpanutyuny, Gareginy ayl achqov er nayum zinvorin ev gin talis nra kyanqin:

Arshakin parkecrin dzyan vra: Ev lur kangnecin:

– Gna, ishxan…– mrmnjac Arshaky, – gnaceq, eghbayrner, es menak el..

Chxosecin: Arshaky ir xor achqery dardzrec Gareginin ev aghachakan nayec nran: Aylevs anhnar er nayely: Gareginy gluxy kaxec: Apa hankarc dardzav tiknapahin ev buzhin:

– Mnaceq, minchev…

Ev nshan anelov Arshamin, vor hetevi iren: mtrakec nzhuygy: Mi vayrkyan evs et nayec, ev nra achqerum tpvec Arshaki iren harac hayacqy: Menaki, lqvoghi ev amen tench u karot srtum mernoghi hayacqy: Mi sur xayt xrvec Garegini sirty xory-xory: Nran nayec mardy, na lqum er mi mardu:

Gareginy bardzracav motaka bardzunqy: ditelu hamar zoragundy, vor dzgvac er chaphazanc barak u ktrtvac: Heto nayec shurjy: Anhuys herastanner, dzyuni anhun cov, amayutyun srtamash: Nayec depi arevelq ev tesav mi ban, vor ir charaguyzh tesqov nsemacrec taphastani anapatayin tesqi txrutyuny:

Heru horizonic arag bardzracav ev mahvan savani nman varaguyrvec mi tchermak amp: Arevy mayr mtav arag, erekon soghac amen koghmic: Ampy aragarshav ekav hasav erknqi mejtegh ev phshrec sarn dznateph depi erkiry: Nayec Gareginy blri lanjin ev tesav, te inchpes ays u ayn tegh phoqrik dznaphoshiner sksecin geghecik ptuytnerov charazhpit parel odzagalar: Qamin bardzracav, ev nra sharzhumneri mej arden sksec mahy vngal heravor mankan laci dzaynerov:

– Shephor, – hramayec Gareginy

Tiknapahi mot kangnac zinvory phchec: Zoragundy kang arav:

– Seghmveeel, – hramayec Gareginy:

Hramany dzaynedzayn gnac minchev arajapah jokaty, ev zoragundy seghmvec: Gareginy hramayec oghaparannerov, sandzerov, nizaknerov kapvel irar, nshan darnal, chkorcnel irar: Ognakan ishxannerin hramayec sharunak stugel sharqery:

Mutn ynkav:

Ev aha ver kacav andrvrkanyan taphastanayin xelagar buqy, bardzracrec dzyuneri shertery, taphaharec hskayakan jvalnery, zhaytqec gaji amper, sksec dzaghkel ancayracir taracutyunnery: Erkinq-getin darav miazangvac mi qaos, vori mej sandzakotor qamin zarkum er, ceckum, cncaharum, gzgzum: Divakan suylerov mi kocapar, charaxind, charasug, vor darnum er kataghac, vornum er, qrqjum, sparnum, mrnchum: Ev vory, ir mej arnelov voghj zoragundy, kashkandec, phakec tchanaparhy, durs qshec tchanaparhic…

Ur en gnum, araj, te et, depi kyanq, depi mah. voch voq chgiter:

"Khasnenq, te voch, – mtacec Arseny: nayelov zinvornerin, vor loghordneri pes krcqnery dem arac buqin: araj ein mghvum harbac achqerov: – Inch e xorhum ays pahis na… Vorqan gut, ser, xnamq piti liner nra achqeri mej, ete handiper na indz… Ev voch miayn indz, aylevs sranc…": Sakayn inch Xorisha, inch nra sery, inch guty, inch xnamqy ays tshnami bnutyany gervac vitchakum… Togh voreve mard handiper, tshnami mard, togh mi boreni, mi gayl nayer dzyuneric, tekuz hetever diaki huysov… Shunchi mi nshan, mi eaki goyutyan hetq:

Gareginy hramayec, vor zoragundy aveli xmbvi ev kangni: Voch shephory lsvec, voch el voreve dzayn hasav zoragndin: Bayc sa kang arav ev xmbvec harkadarabar: Gareginy hramayec, vor oghakaparannerov irar kapvac zinvorneri mi sharq durs ga mi qani ughghutyunnerov: gushakelu mi hetq, mi ughghutyun, shnchelu mi voreve cxahot, lselu mi mardkayin dzayn: Zur tchig: Bolory veradardzan dzernunayn: Kangnecin teghum: Ev zgacin, vor vochnchacumy mot er, mahy: stuyg: Zoraguny chsarecnelu miak mijocy sharzhveln er: Da ktaner kam voreve bnakavayr, kam mahvan girky: Gareginy hramayec gnal mi ughghutyamb: Buqy sastkacav, sksec iroq xeghdel: Anorinak tchigov hnar er linum voreve karg pahpanel: Zinvornery mitum ein kangnel, mnal: Gareginy mtrakum er, gorum, sparnum srov: Ev vorpeszi voch voq et chmna, krkin Arsenin gcec araj, ev inqy mnac hetevum: Mi viravor ynkav: Gareginy hramayec vercnel nzhuygi vra: Heto krkin ynkav viravory: Gareginy hramayec buzhin ognel nran: Ev nra mot pahelov naev ir tiknapahin: inqy hetevec zoragndin, vor sksel er heranal ev hamarya cher erevum: Mi phoqr anc tiknapahi nzhuygn ynkav: Tiknapahn sksec qaylerov gnal Garegini motov: Shutov hognec, brnec Garegini nzhuygi aspandakic:

Zoragudy korav: Gareginy miayn ughghutyunn er tchgnum pahel: nran hasnelu: Isk tiknapahy uzhasparvum er: : Buzhy arden mnacel er hetevum, ev Gareginy zgum er, vor el chi hasni hetevic: Miazham zgac, vor tiknapahy evs kmna: Hankarc nra mej zartnec staph mitqy. incherov e zbaghvac inqy: Zoragundy korav arajic, isk inqy mi zinvori hamar korstyan matnec naev iren: Zgastacav. mtacec hstakoren: Mtacec, vor na korcrel er zorakani hatkutyunnery, qnqshacel er, ev aha dra hetevanqy: Zoragundy kzohvi ir himarutyan, inchpes ev inqy: nuyn himarutyan hetevanqov: Tiknapahy toghec aspandaky:

– El chem karogh, ishxan…

– Qaylir…

Tiknapahy tchig arec: Gnac miarzham evs: Bayc uzhery lqecin: Gareginy hramayec trchel ir gavaky: Mi phoqr anc nzhuygy kang arav:

– Ijir:

Tiknapahy ijav: Parz er. mahvan kerparanqi nman parz er, vor vochnchanum ein: Gareginy mtacec arden parz ev kartch: Kam inqy zoravar e ev pet:

Tiknapahy ijav: Parz er. mahvan kerparanqi nman parz er, vor vochnchanum ein: Gareginy mtacec arden parz ev kartch: Kam inqy zoravar e ev petq e phrki iren, hasni zoragndin, kam inqy evs mnum e ev vochnchanum:

– Ek im hetevic, vorqan karogh es, – hramayec na ev nzhuygy nstelov: qshec nran depi zoragndi heracac koghmy, vorqan vor karcum er, te tchisht e ir ughghutyuny:

Sakayn buqy xeghdum er nran: Mahy meknec ir tchirannery depi na: "Anmit, himar": bacakanchec na buqi vorotneri mej: Da iren er veraberum: Himar gtnvec ev ynkav mahi vtangy: Na sksec angtoren mtrakel ir nzhuygy, vor hognac er: Nzhuygy kang arav: Na sksec mtrakel amenadazhan harvacnerov: Na hanec dashuyny ev sksec tetev harvacel nra cayrov: Nzhuygy mi phoqr gnac ev apa nstec, mnac: Mi phoqr hangisty karogh er hnar tal nzhuygin sharzhvel araj: Bayc ayd mi phoqr pahy karogh er mahvan spasum linel erkusi hamar evs: Gareginy der bavakan sephakan uzh uner: Ijav nzhuygic ev nran evs lqelov: gnac araj: Na sksec bardzradzayn anicel ishxannerin, vor lqecin iren, teev giter, vor ays anhnarin buqi mej hing-vec qayli vra evs mard mardu korcnum e: Terevs ishxannery chgiten, vor na et e mnacel, terevs giten ev chen karoghanum kapvel hety, voronel nran: Terevs antarber en: Terevs irenq vochnchanum en:

Mite chka shrjakayqum voch mi kendani shunch: Terevs: Aha dzig u xul mi dzayn: Mardkayin e ardyoq: Voch, da gayli vornoc e: Vo, erani, erani: Togh ga, haytnvi: Qani inqy uzh uni, tuyl chi ta gaylin atam hascnel iren, isk ete kuzhasparvi, mievnuyn e, buqy, te gayly: Gone mi shunch klini moty verjin pahin…

Gareginic, anhnarin er imanal, heru te motik vogorum er zoragundy bqi dem: Da germardkayin groh er nra dem:

Arjev er ynkel Arseny ev iren zugyntac pahelov mi hinorya zinvori: tanum er zoragundy: Zinvory: tavakosht, voloramorus, arnadem ev zhayreghen mi eak, tchanaparh er voronum ev grohum araj: Nra nzhuygy dandaghum, uzhery havaqum ev apa aliq talov: bardzranum, gcum er iren araj: chkorcnelov huysy: Erbemn hecyaly shoyum er nzhuygi bashy, aphov tptpum vizy ev hayrabar mrmnjum.

– De, garnuk, de, matagh, ari…

Arseny nayum er zinvorin ev lcvum huysov. nran husadrum er zinvori hangist hayacqy, vor buqi mtutyan mej nshmarvum er: Iskapes ays pahin na er zoragndi arajnordy ev hramanatary: Aynpes vor, erb mi phoqr gnalov: zinvori nzhuygy kangnec, na hramayakan dzaynov kargadrec.

– Ijeq, brneq nzhuygneric:

Arseny ijav, bolory hetevecin nran: Hima gnum ein nzhuygneric brnac. vory: bashic, vory: aspandakic, vory: pochic:

– Sargis, – gochec Arseny zinvori koghmy, – asum es: kphrkvenq…

– Kphrkvenq, ishxan, – patasxanec Sargisy: dzerqy nzhuygi bashin seghmac:

Mi phoqr anc Sargsi nzhuygy hototec odi mej:

– Ha, matagh, gtar, – gochec Sargisy:

Nzhuygy uzh u kogh arec ev qaylern aragacrec: Zgac koghmy: Da cxahot er:

– Inch e, Sargis, – harcrec Arseny;

– Cux e, ishxan, prcanq, – asac Sargisy ev gnac arag:

– Cux, cux, – dzaynecin zinvornery depi et:

Zoragungy uzhi ekav: Gnac arag: Ev Sargsi nzhuygy kang arav honakan urti araj: Tagnap ynkav shenum: Gamphrnery hachecin, u honery zenqov, gochelov durs taphvecin: Targmany dimec honerin, vor ognen zoragndin kerov u pasharov: Honery dimadrecin: Sksvec kriv, irarancum: Zoragundy stipvec yndunel krivy: Kartchatev harvacy xeghtchacrec honerin. nranq zijecin, ev zoragundy ynkav uteliqi ev xoti pashari vra: ":

___________________

NVoRAHAYT PhASTATGhTER DERENIK DEMIRTchYANI MASIN Hay mecanun grogh, patmavipasan Derenik Demirtchyany (1877–1956) haytni pattcharnerov xusaphel e Hayastani arajin Hanrapetut- yan shrjanum ir cavalac gorcuneutyan ev H. H. Dashnakcutyann anda- makcelu masin xoseluc: Ete 1930-akan tvakanneri arajin kesin grvac «Inqnakensagrutyun» -um na aknarkum e 1920 t. Erevanum pashtonavarelu masin1, apa hetpaterazmyan shrjanum grac yndar- dzak «Inqnakensagrutyun» -um shrjancum e ayd phasty2: Grakanaget T. Haxumyani husherum hpancik hishatakutyun ka D. Demirtchyani erevanyan gorcuneutyan masin. «Hishyal qnnarkumic heto (xosqy 1920 t. Tiflisum groghi «Garun» banasteghcutyunneri zhoghovacui qnnark- man masin e – H. S.) menq erkar amisneri yntacqum Derenik Demirtchya- nin aylevs chhandipecinq: Asum ein, te meknel e Hayastan ev ashxatum e krtakan gorcov zbaghvogh naxararutyan mej: Avelacnum ein, vor ibr nran e handznvac arvesti u grakanutyan gorcery tnorinelu pashto- ny: Te ayntegh inch gorcer e dzernarkel, mez haytni cher» 3: Te xorhrdayin ev te hetxorhrdayin tarinerin D. Demirtchyani kyan- qin u steghcagorcutyunnerin nvirvac bazmativ ashxatutyunnerum andradardz chka Hayastani arajin Hanrapetutyan zhamanak nra gorcuneutyan, hay mshakuyti ev arvesti zargacmann ughghvac nra dzer- narkumneri masin4, voronq, amenayn havanakanutyamb, demirtchyana- getnerin haytni chen eghel: 1920 t. mayisic HH Byuro-karavarutyuny sksec petutyan kara- varman zanazan pashtonnerum nshanakel dashnakcakan gorcichneri: Yst aydm: Erevan e hravirvum naev arden tchanachvac grogh, Tiflisi Hov- nanyan oriordac mijnakarg dproci hayoc lezvi ev grakanutyan usu- cich, dashnakcakan Derenik Demirtchyany: Verjins, ir isk vkayutyamb, partavorutyun er zgum gal hayreniq ev carayel ir zhoghovrdin u nora- 1 E. Charenci anvan grakanutyan ev arvesti tangaran (aysuhetev: GAT), D. De- mirtchyani f., c. 1, g. 768, t. 7–9: 2 D. Demirtchyan. Ancanot ejer, Erevan, 1974, ej 285–300, n vo ւ y n i: Erkeri zhoghovacu 14 hatorov, h. XIV, Erevan, 1987, ej 7–20: 3 Zhamanakakicnery D. Demirtchyani masin, kazmec G. Madoyany, Erevan, 1997, ej 220: 4 Tes D. Demirtchyan. Erkeri zhoghovacu, h. I, Erevan, 1931, ej V–VIII, H. B. Mu - radyan. Derenik Demirtchyan. kyanqy ev steghcagorcutyuny, Erevan, 1961, S. B. Aghababyan. Derenik Demirtchyan, Erevan, 1977, H. S. Tamrazyan. Derenik Demirtchyan, Erevan, 1977, E d. Tophchyan. Demirtchyani dasery.– D. Demirtchyan. Erker erku grqov, girq arajin, Erevan, 1977, ej 5–23, G. A. Madoyan. Derenik Demirtchyan, Erevan, 1986, R. G. Davtyan. Derenik Demirtchyany ev arvesty, Erevan, 2003, M. M. X a - chatryan. Derenik Demirtchyani ergicanqy, Erevan, 2004, D. Demirtchyan. Yntrani, Erevan, 2012, ej 506–508 ev ayln: Üáñ³Ñ³Ûï ÷³ëï³ÃÕû ñ ¸. ¸» ÙÇñ×Û³ÝÇ Ù³ëÇÝ 193 hastat petakanutyany5: HH hanrayin krtutyan ev arvesti naxa- rar G. Ghazaryani hramanov D. Demirtchyany septemberi 1-ic nshanakvel e naxararutyan Arvesti bazhni varich: 18.800 rubli ashxatavardzov: Minch ayd, sosk tghti vra goyutyun unecogh Arvesti bazhiny D. Demirtch- yani ghekavarutyamb sksel e kazmakerpvac ashxatanqner irakanac- nel: Anc en kacvel tarber dasyntacner, voronq varum ein zhamanaki tchanachvac mtavorakanner: Ayspes: september-noyemberin bazhni kaz- makerpac dramatikakan dasyntacnerum dasavandel en: Vardan Mirzoyany (varich ev dasatu), D. Demirtchyany, parusuyc Suren Mxi- taryany, hogebanutyan usucich A. Shavarshyany: Noyemberin bazhni xmbavarakan dasyntacnerum pashtonavarum ein □teoriayi dasa- tu□ Sargis Barxudaryany ev □dashnaki dasatu□ Anna Abgaryany6: Ays dasyntacnery teghi ein unenum 1920 t. turq-haykakan pateraz- mi zhamanak, erb vtangvac er petutyan ankaxutyuny: Hayastani Hanrapetutyan xorhrdaynacmany hajordac orerin Xorhrdayin Hayastani luszhoghkom Ashot Hovhannisyani tiv 1 hrama- nov 1920 t. dektemberi 15-in ashxatanqic azatvecin Lusavorutyan zhoghovrdakan komisariati veracvac naxkin HH hanrayin krtutyan ev arvesti naxararutyan chors ghekavar ashxatakicner: naxarari ognakan P. Sotnikyany, Arvesti bazhni varich D. Demirtchyany, dproca- kan verahskichner S. Shxyany ev A. Shahnazaryany7: Irenc hasaneliq lu- carqayin npastnery petakan gandzarani ardzern fondic nranq sta- cel en dektemberi 21-in8: Arvesti bazhni varichi pashtonum dektemberi 15-in D. Demirtchyanin phoxarinel e banasteghc E. Charency: Storev hraparakvogh phastatghtery veraberum en xndro ararka zhamanakahatvacum groghi gorcuneutyany: Hatkapes ushagrav e -6 phastatughty: groghi inqnagir zekucagiry luszhoghkom A. Hovhannis- yanin: Arvesti bazhni katarac ashxatanqneri ev HH oroq arvesti tchyugheri drutyan veraberyal: Phastatghtery pahvum en Hayastani azgayin arxivum (f. 122, 307) ev E. Charenci anvan grakanutyan ev ar- vesti tangaranum (D. Demirtchyani f.): Dranq hraparakum enq zhama- nakakic ughghagrutyamb, ketadrakan annshan shtkumnerov: Mer kogh- mic vernagrvel en miayn -3 ev -7 phastatghtery: Havelumnery katarel enq ughghankyun phakagcerum ([]), isk hraparakumic durs toghnvac hatvacnery: surankyun phakagcerum: bazmaketer dnelov («…»): HAMVo SUQIASYAN 5 GAT, D. Demirtchyani f., c. 1, g. 768, t. 7–8: 6 Hayastani azgayin arxiv (aysuhetev: HAA), f. 307, c. 1, g. 360, t. 127–130, 54–54 shrj.: 7 Nuyn teghum, f. 122, c. 4, g. 6, t. 1: 8 Nuyn teghum, f. 307, c. 1, g. 360, t. 72 ev shrj.: 194 Ðñ³å³ñ³ÏáõÙÝ» ñ -1 HRAMAN HH HANRAYIN KRTUTYAN EV ARVESTI NAXARARI 17 septemberi 1920 t. - 145 Derenik Demirtchyany nshanakvum e Hanrayin krtutyan ev arvesti naxararutyan Arvesti bazhni varich s/t septemberi 1-ic: Hanr[ayin] krt[utyan] ev ar[vesti] naxarar: G. Ghazaryan HAA, f. 307, c. 1, g. 355, t. 4 shrj.: Bnagir: Dzeragir: -2 AShXATAVVoRUTYAN HAYTAYTICh VARChUTYANY1 28 septemberi 1920 t. - 4443 Ar -174, Nerkayacvum e Hanrayin krt[utyan] ev arv[esti] naxararutyan pashtoneutyan cucaky: - Anun- azga- nun Pash- ton Ynta- niqi an- dam- neri tivy Ynta- niqi andam- neri a- nunne- ry ev tari- qy Ynta- niqi andam- neri zbagh- munqy Canqs unen, te: voch Has ce Ca- no- tut- yun 5 Dere- nik De- mirtch- yan Arv[es ti] bazh[ni ] varich 3 Ma- riam: kin – 28 Vigen: tghan – 5 – voch Sa- do- va- ya 11 – Hanrayin krtutyan ev arvesti naxarar: G. Ghazaryan Divanapet: K. Meliq-Ohanjanyan Üáñ³Ñ³Ûï ÷³ëï³ÃÕû ñ ¸. ¸» ÙÇñ×Û³ÝÇ Ù³ëÇÝ 195 HAA, f. 307, c. 1, g. 356, t. 11–12: Bnagir: Dzeragir: - 3 MARIAM KANAYAN – DEMIRTchYANI NAMAKN AMUSNUN 12 hoktemberi 1920 t. Tiflis Sireli Derenik [Septemberi] 27-in grac namakd staca hokt[emberi] 7-in: Ughar- kel eir ereq kat1, 925 r. ev doshab: Verjins chstaca: Erevi taphel e beroghy: Namakd stanalun pes gnaci bzh[ishk] Maghaqyani mot: hets tanelov im recepty: Na asac. □Es ktam aveli lav recept, vory shat shaterin phrkel e malariayic□: «…» Ughghaki anoroshutyan mej mnacel em: Gal2, te mnal usucchakan pash- tonov … Bayc, erevi, ays tari mi kerp kqashqshem: Garnany inchpes kli- nem, chgitem3: «…» Hambuyrnerov: Mariam GAT, D. Demirtchyani fond, lrac. cucak, g. 218, t. 1 – 2 shrj.: Bnagir: Inqnagir: -4 HRAMAN LUSAVVoRUTYAN ZhVoGhVoVRDAKAN KVoMISARI 15 dektemberi 1920 t. -1 Azat en kacucvum pashtonic Hanrayin krtutyan ev arvesti na- xarari ognakan Poghos Sotnikyany, nuyn naxararutyan Arvesti bazhni varich Derenik Demirtchyany ev verahskich tesuchner Simeon Shxyann u Aslan Shahnazaryany s/t dektemberi 15-ic: Luszhoghkom: A. Hovhannisyan HAA, f. 122, c. 4, g. 6, t. 1: Bnagir: Dzeragir: 196 Ðñ³å³ñ³ÏáõÙÝ» ñ -5 CUCAK LUSAVVoRUTYAN ZhVoGhVoVRDAKAN KVoMISARIATUM LIKVIDACIAYI ENTARKVAC PAShTVoNYANERI 15 dektemberi 1920 t. - Pashton, anun- azga- nun Erb e has- tatvel pashto- num Qani amsva rotchiki chaphov npast piti stana Amsa- kan rotchiky Likvida- cion npasti gumary Stacoghi storagrut- yuny 2 Arves- ti bazh- ni nax- kin va- rich D. Demirtch- yan 1920 t. sept[em- beri] 1- in mek 18.800 18.800 trvac e s/t 21 dekt[emberi] - 110 pa- hanj[agrov] /Ardzern fond petakan gandzarani Lusavorutyan zhoghovrdakan komisar: [A. Hovhannisyan] Avag hashvapah HAA, f. 307, c. 1, g. 360, t. 72 ev shrj.: Pattchen: Dzeragir: -6 HANRAYIN KRTUTYAN EV ARVESTI YNK. KVoMISARIN Zekucum Arvestneri bazhni varichi 16 dektemberi 1920 t. Erevan Naxkin karavarutyan orov Arvestneri bazhiny Hanrayin krtut- yan naxararutyan mej kic e eghel mievnuyn naxararutyany ev miayn suyn tarva septemberic darel e uruyn bazhin: Hnagitakan ev tchar- tarapetakan tchyughy entaka e eghel arandzin varchutyan: Arvestneri bazhni gorcuneutyuny sahmanaphakvel e hetevyalum. 1) Achqi araj unenalov, vor patmakan nor paymanneri dasavoru- mov Hayastanum nor u mec pahanjner piti arajanan taterakan gorci1 mej ev mer taterakan nerka serundy Hayastan galov miayn ir yntacik gorcy piti teghaphoxe ir het ev sharunake ayn tradiciane- Üáñ³Ñ³Ûï ÷³ëï³ÃÕû ñ ¸. ¸» ÙÇñ×Û³ÝÇ Ù³ëÇÝ 197 ry, vor zharangel e otar mijavayreri mej ev vor, verjapes, ayd serundy shutov kherana asparezic, hark hamarvec himikvanic hogal sksnak uzheri havaqman ev krtutyan masin: steghcelov nor mijavayr ev hetz- hete patrastelov tarm uzher Hayastani nor tatroni hamar: Usti ev ancyal tari hangucyal Ovi Sevumyanin2 handznararvec Polis gnal ev ayntegh himnel mi zhamanakavor dramatik studia patani uzherin mej qashelu, varzhelu ev yntrutyamb berelu Hayastan: henc vor texni- kakan paymanner steghcvein Erevanum: Achqi araj kar nor uzherin gravel Tiflisic ev urish koghmeric: mia- zhamanak sranc miacnel naev bun Hayastani sksnaknerin: Derasan Sevumyann ancyal tari tchanaparhvec Polis ev amboghj dzmer zbaghvec ayd gorcov, kazmec husatu sksnakneri mi xmbak, bayc, dzhbaxtabar, gorcy kisat mnac ir mahvan pattcharov: Aynuhetev Erevanum derasan V. Mirzoyany3 inqnaberabar himnel er mi dramatik studia: Chkare- nalov ir vra vercnel gorci dramakan canrutyuny: na dimec karava- rutyan ajakcutyany: Karavarutyunn ir vra vercrec studiayi o- zhandakutyuny: miazhamanak studian veracelov tarrakan drama- tik dproci, ur avandvum e amenaanhrazhesht giteliqner nuyn Mirzo- yani dzerqov: masnakcutyamb ayl dasaxosneri: 2) Ancyal tarvanic Erevanum goyutyun unecogh Grakan-geghagita- kan ynkerutyuny4 cragrel er himnel mi konservatoria: Karavarut- yuny, yndaraj gnalov ynkerutyan varchutyan dimumin, nyutakan mi- jocner tvec mtadrutyuny iragorcelu: Konservatorian piti bac- ver ays tari ashunqvanic ev sksvac ein ayd artiv banakcutyunner Tiflisi uzheri het: Banakcutyunnery hajogh hetevanq chunecan: shnor- hiv ayn hangamanqi, vor erazhisht uzhery, baci texnikakan anharma- rutyunnery, achqi araj unenalov paterazmi hangamanqnery, harcy dzgdzgum ein minchev suyn tarva hunvary: Miazhamanak xangarum er shenqi bacakayutyuny: Voroshvec konservatoriayi gorcy sksel henc ayn paymannerum, vori mej drvac er ayd gorcy, aysinqn: parapmunqnern sksel arandzin senyaknerum, tekuz dasatuneri tnerum: Gorci gheka- varutyuny handznvec erazhisht Sargis Barxudaryanin5, vory sksec parapmunqnern ir bnakaranum: avandelov erazhshtutyan teoria ev kompozicia: Hamematabar aveli hajogh eghav xmbavarakan dproci dzernarkutyuny nuyn Sargis Barxudaryani ghekavarutyamb, vor gor- cakic dasatuneri het ancyal ev nerka tarum Gayanyan dproci shen- qum avandum e ergecik xmbi arvesty: patrastelov xmbavar usu- cichner dprocneri kam azat gorcuneutyan hamar: Nerka tarva yn- tacqum Aleqsandrapoli qaghaqayin varchutyuny voroshel er himnel qa- ghaqayin mijnakarg erazhshtakan dproc: Shenqi ev andznakan kazmi har- cy grete lucvac er: mnum er andznakan kazmi caxqeri harcy: Dra ha- mar karavarutyuny hatkacrec vorosh gumar ev dprocy piti bacver noyember-dektemberin: Paterazmy6 xangarec ayd dzernarkutyuny evs: Suyn tarva mayisic xmbavar-erazhisht Ruben Tigranyann ugharkvec 198 Ðñ³å³ñ³ÏáõÙÝ» ñ Gharaqilisa, Aleqsandrapol, Dilijan: tegherum ergecik xmber kazme- lu ev koncertner talu, vor ev liovin iragorcvac e: 3) Aynuhetev vorosh chaphov erku nvag ozhandakutyun e trvac mi sharq hay heghinakneri, hraparakaxosneri: 4) Arvestneri qajalerman gorcin ete avelacnenq naev ancyal tar- va nkarchakan cucahandesy, vor karavarutyan ozhandakutyamb bac- vec Erevanum ev mer anvani nkarichneri gorceri gnumy, sranov menq tvac klinenq naxkin karavarutyan zhamanak goyutyun unecogh Ar- vestneri bazhni gorcuneutyuny: Haskanali pattcharnerov xndri subyektiv koghmy toghnelov ev obyek- tiv koghmy mej berelov: hark em hamarum matnanshel ayn xangarich hangamanqnery, voronc handipeci arajin isk oric: standznelov Ar- vestneri bazhni ghekavarutyuny: Erevanum goyutyun chuni voch mi har- mar shenq tatroni hamar: Janpholadyani ev naxkin akumbi bemery chein karogh bavararel lurj taterakan pahanjnerin: Ayd shenqerum kare- li er aveli mec taterakan gorci dzernarkel, sakayn hin akumby cara- yum er parlamenti shenqi hamar: Mtadrutyun kar parlamenti ha- mar hatkacnel norakaruyc, bayc kisat gimnazi shenqy: Dzernarkvac er ayd iragorcelu, sakayn varpetnery mtan zorqi sharqy ev ataghdzi vorosh masery Tiflisic chhasan, usti ev hin parlamenti shenqy chazatvec: Minchder nuyn ayd shenqi mej piti teghavorvein tatrony, dramatik studian (nor studia, vor piti himnver derasanner Manvelyani7 ev A- lixanyani8 dzerqov) ev nkarchakan dprocy: Ayd shenqum piti kentrona- nar Arvesti gorcy, aydtegh petq e havaqver erkri bolor gegharvesta- kan uzhy ev, tchyugher arnelov, hetzhete zark tar Hayastani bolor kogh- mery: Mtadrutyun kar kazmakerpelu zorakan, zhoghovrdakan kon- certner u nerkayacumner, teghakan ev trucik xmber, bayc paterazmy xangarec ayd bolor mtadrutyunnern iragorcelu: Naxkin Krt[utyan] ministrutyan Arvestneri bazhni varich: Derenik Demirtchyan HAA, f. 122, c. 1, g. 679, t. 59 – 60 shrj.: Bnagir: Inqnagir: -7 QAGhVACQ DERENIK DEMIRTchYANI INQNAKENSAGRUTYUNIC 1930-akan tvakanneri arajin kes1 «…» Hing tari Shveycaria mnaluc heto2 veradardza Tiflis, ur mta Hovnanyan dprocy: ibrev hay lezvi ev grakanutyan dasatu minchev 1921 tivy: Paterazmy, Hoktemberyan heghaphoxutyuny, Kovkasyan azgayin hanrapetutyunnery, tatchkakan arshavanqnery, phaxstakanutyu- Üáñ³Ñ³Ûï ÷³ëï³ÃÕû ñ ¸. ¸» ÙÇñ×Û³ÝÇ Ù³ëÇÝ 199 ny, sovy ev aghetnern indz cncel ein, bayc steghcel ein mi xarnashphot mta- vor vitchak ev tramadrutyun: Es nervayin hivand tariner apreci: 19143 tvi Sarighamishi partutyan4 sarsaphic im Rostov phaxchels, 1920-i tatchikneri erkrord arshavanqi zhamanak araj berec hakarak bekumn: gal Erevan ev andzamb krel ayn vitchaky, vorin kentarkvi zhogho- vurdy5: Da husahatakan krizisi canr shrjan er: 1920-in Erevanum Arvestneri [bazhni] varichi pashtonum zhoghovrdi husahat orerum im mej zgaci qaghaqakan bekman arajin shorshophy: Hayastani xorhrday- nacumy indz kapec nor qaghaqakan orientaciayi het, vorin hetevec ev grakan orientacian ev, karcum em, aydtegh el teghi unecan im tchemara- nakan □klasicizmi□, Zhnevi qaghaqakan mtnolorti azdecutyunneri handipumnern u miacumy: nor mshakmamb: «…» D. Demirtchyan GAT, D. Demirtchyani fond, c. 1, g. 768, t. 7 – 9: Bnagir: Inqnagir
http://hpj.asj-oa.am/5977/1/2014-2 (192) .pdf





Nyuty hraparakvel e Mamuli xosnaki shrjanaknerum:
Kisvir ays nyutov:
Niderlandakan Oragir Grakan ej
18:40, 18.08.2021
6295 | 0
02:40, 11.05.2020
6928 | 0
01:54, 29.11.2019
12518 | 0
05:28, 08.01.2018
12458 | 0
03:29, 22.12.2017
13138 | 0
01:01, 08.12.2017
30002 | 0
16:32, 06.12.2017
11583 | 0
16:11, 06.12.2017
16433 | 0
02:42, 05.09.2017
17630 | 0
23:45, 27.08.2017
21794 | 0
depi ver